Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû]
Nguyeãn Thò Manh Manh (1914-?) Nguyeãn Taán Long - Nguyeãn Höõu Troïng Taùc phaåm : Nöõ löu vaø vaên hoïc
Vieáng phoøng vaéng
Hai coâ thieáu nöõ
Böùc thö gôûi cho taát caû ai öa hay laø gheùt loái thô môùi
Nguyeãn Thò Manh Manh laø bieät hieäu, nöõ só thöôøng kyù taét laø Manh Manh, teân thaät laø Nguyeãn Thò Kieâm, sinh naêm 1914 taïi tænh Goø Coâng (Nam phaàn). Con cuûa moät coâng chöùc, tri huyeän Nguyeãn Ñình Trò, tuïc danh Huyeän Trò; oâng cuõng laø moät caây buùt trong laøng baùo luùc baáy giôø. Thuôû nhoû nöõ só Manh Manh hoïc ôû tröôøng AÙo Tím, töùc tröôøng Gia Long ngaøy nay. Sau khi toát nghieäp baèng Thaønh chung, gaëp ngay nhöõng nhaùt buùa ñaàu tieân cuûa oâng Phan Khoâi khai sôn phaù thaïch cho neàn thô môùi; luùc baáy giôø nöõ só laø phoùng vieân cuûa moät tôø baùo ôû Saøi Goøn, moät maët coå voõ cho thô môùi vaø saùng taùc theo loái thô phaù theå, moät maët gaây phong traøo Nöõ löu vaø Vaên hoïc, ñaùnh thöùc giôùi phuï nöõ, khôi ñoäng nguoàn maùu vaên hoïc cuûa caùc baø Ñoaøn Thò Ñieåm, baø Huyeän Thanh Quan v.v...
Hoøa nhòp, ta phaûi keå theâm nöõ chieán só, baø Phan Vaên Gia, ñöùng leân ñoøi giaûi phoùng phuï nöõ, ñoøi nam nöõ bình quyeàn. Laïi nöõa, coâ Buøi Thò UÙt vôùi thieän chí caûi taïo con ngöôøi phuï nöõ töø baáy laâu quan nieäm phaûi eûo laû, maûnh mai, coâ hoâ haøo phong traøo Phuï nöõ Theå duïc.
Ñaây, ta coù theå coi nhö moät thôøi kyø (töø 1932), nhöõng con ngöôøi töø choán buoàng the ñöùng ra laøm moät cuoäc caùch maïng toaøn dieän maø nöõ só Nguyeãn Thò Manh Manh ñaõ ñoùng goùp khoâng nhoû vaøo vaên hoïc nöôùc nhaø.
Sau cuoäc khôûi nghóa 1945, khoaûng 1950, nöõ só sang Phaùp roài khoâng nghe tin töùc gì cho ñeán ngaøy nay.
***
Giöõa luùc ñoâ thaønh Saøi Goøn ñang soáng trong khung caûnh traàm laëng, ñoät nhieân xuaát hieän treân taïp chí Phuï nöõ taân vaên soá 122 ngaøy 10-3-1932, moät baøi thô môùi ñaàu tieân mang teân Tình giaø vôùi lôøi giôùi thieäu cuûa nhaø " saùng taïo " Phan Khoâi nhö sau : " Moät loái thô môùi trình chaùnh giöõa laøng thô " . Luùc baáy giôø laø thôøi kyø höng thònh cuûa baùo Phuï nöõ taân vaên neân söùc truyeàn baù raát roäng raõi. Sau ñaáy, ñoäc giaû khaép ba kyø laïi bieát theâm baøi thô môùi thöù hai Treân ñöôøng ñôøi ( kyù Löu Troïng Lö ) vaø thöù ba laø Vaéng khaùch thô ( kyù Thanh Taâm nhöng cuõng laø Löu Troïng Lö ).
Sau hai baøi thô môùi ñaàu tieân ra ñôøi, keá tieáp laø nhöõng thi baûn cuûa nöõ só Manh Manh, thi só Hoà Vaên Haûo v.v...
Löôïc qua, ta thaáytrong hoài daäy men cuûa neàn thô môùi, nöõ só Manh Manh laø ngöôøi ñaøn baø ñaàu tieân ñaùp öùng tieáng goïi ñaøn cuûa nhaø tieân phong Phan Khoâi. Nöõ só heát ñaêng thô, vieát baøi, laïi ñaêng ñaøn dieãn thuyeát hoâ haøo phong traøo thô môùi. Söï coå voõ noàng nhieät cuûa nöõ só Manh Manh, Hoaøi Thanh ñaõ khoâng ngaàn ngaïi vieát :
" Töø hai thaùng tröôùc, hoâm 26 juillet 1933, moät nöõ só coù taøi vaø coù gan, coâ Nguyeãn Thò Kieâm, ñaõ leân dieãn ñaøn Hoäi Khuyeán hoïc Saøi Goøn thaønh laäp ñeán baáy giôø ñaõ 25 naêm. Laàn thöù nhaát moät baïn gaùi leân dieãn ñaøn vaø cuõng laø laàn thöù nhaát coù moät cuoäc dieãn thuyeát ñöôïc ñoâng ngöôøi nghe nhö theá ".
Trong cuoäc dieãn thuyeát naøy Nguyeãn Thò Manh Manh coù tröng ra laøm ñieån hình baøi thô môùi ñaàu tieân cuûa coâ nhö sau :
Canh taønEm ôi, nghe loùng nghe
Gioù ñeâm thoaùng qua cöûa ...
Luïn taøn moät goùc löûa,
Laïnh ngaét choán buoàng the.Gioù ñeâm thoaùng qua cöûa ...
Naõo daï deá tæ te
Laïnh ngaét choán buoàng the ...
Em ôi, kheâu chuùt löûa.Naõo daï deá tæ te
Gioù ru " ... thieát chi nöõa ... "
Em ôi, kheâu chuùt löûa
Roài laïi ngoài ñaây nghe.Gioù ru " ... thieát chi nöõa ... "
Suït suøi maáy caønh tre
Em ngoài ñaây coù nghe
Tô loøng chi ñöùt nöõa.(Trích trong baøi dieãn thuyeát taïi Hoäi Khuyeán hoïc Saøi Goøn ngaøy 26-7-1933)
*Noái goùt laø nhöõng dieãn giaû trong nöôùc, caùc oâng Löu Troïng Lö, Ñoã Ñình Vöôïng, Vuõ Ñình Lieân, Tröông Töûu toå chöùc nhöõng cuoäc dieãn thuyeát vôùi muïc ñích beânh vöïc laäp tröôøng thô môùi. Ngöôøi chieán só treû tuoåi cuûa chuùng ta, coâ Nguyeãn Thò Kieâm hay nöõ só Manh Manh coøn haêng say trong cuoäc dieãn thuyeát tranh luaän vôùi oâng Nguyeãn Vaên Hanh ( phaùi thô cuõ ) taïi Hoäi Khuyeán hoïc Saøi Goøn ngaøy 9-1-1935.
Thô môùi, chaúng nhöõng do caùch phaù theå ñaõ laøm long lôû khuoân saùo xöa, maø con gieo tö töôûng laõng maïn, boäc baïch quaù loä lieãu noãi loøng khao khaùt yeâu ñöông maø bao theá kyû nay ngöôøi ta coá phong nheïm trong thi ca. Vì theá, thô môùi vöøa töôïng hình lieàn va chaïm ngay söùc ñeà khaùng maõnh lieät cuûa phaùi thô cuõ.
Ñaõ phaûi xoán xang nhö bò ñinh chaâm choïc vaøo maét khi ñoïc baøi Tình giaΓΈ cuûa Phan Khoâi, laïi coøn gaëp Vieáng phoøng vaéng cuûa nöõ só Manh Manh, döôùi nhan ñeà coøn chua theâm trong daáu ngoaëc : " Moät loái thô môùi " (nghóa laø coøn höùa heïn nhieàu loái nöõa ) ñaõ khieán phaùi thô cuõ loàng loän ñieân tieát tröôùc nhöõng doøng phaù theå cuûa moät ngöôøi con gaùi :
Gioù loït phoøng khoâng
Taït hôi ñoâng
Laïnh nhö ñoàng
Ngoài mô töôûng
Ngaøy xöa phaát phöôûng
Daáy ñoäng tô loøng ......Gioù loït phoøng khoâng
Taït hôi ñoâng
Laïnh nhö ñoàng
Ngoài tô töôûng
Tình xöa phaát phöôûng
AÁm dòu coõi loøng ... (1)
(1) Caùc baïn löu yù ñeán ñieäu thô vaø caùch trình baøyCuõng nhö baøi Tình giaø cuûa Phan Khoâi, Treân ñöôøng ñôøi cuûa Löu Troïng Lö, nhöõng thi baûn " sô sinh " cuûa nöõ só Manh Manh, ta coù theå coi nhö nhöõng phaùt minh cô khí hoài theá kyû XIX. Neàn thô môùi cuõng ñaõ traûi qua bao cuoäc choáng ñoái cam go, chaúng khaùc naøo chieác xe hôi coå loã ñaàu tieân ñaõ bò xem nhö moät quaùi vaät kinh khuûng khieán thieân haï phaûi hoát hoaûng chaïy troán hoaëc nhö soá phaän chieác taàu thuûy ñaõ bò nhöõng chuù laùi cheøo ñoø ganh töùc vì quyeàn lôïi bò chaïm, neân ñaäp phaù tan taønh moät saùng kieán vaø coâng trình khoa hoïc. Caùi taùc duïng cuûa phaùt minh khoâng phaûi ôû söï höõu duïng caáp thôøi cuûa noù, maø laø söï ñaët ñeå vieân gaïch ñaàu tieân cho moät neàn taûng.
Cöù theá, phong traøo thô môùi baønh tröôùng nhanh choùng trong toaøn quoác, vaø ñöôïc caùc cô quan ngoân luaän nhieät lieät uûng hoä. Nhöõng thi taøi môùi laï xuaát hieän, caáu taïo nhöõng vaàn thô theo theå ñieäu taân kyø, lôøi thô nhö töø ôû moät tö theá ñang bò neùn eùp, boãng vun vuùt bay tuyeät muø leân baàu trôøi bao la cuûa nhöõng taâm hoàn vöøa giaûi thoaùt. Noù laø moät khuùc quanh böøng choùi nhaát trong lòch söû vaên hoïc nöôùc nhaø.
Chuùng ta ngaøy nay nhìn laïi vieäc qua, giöõa caùi cuõ kyõ töø nghìn ñôøi söøng söõng nhö coå thaønh kieân coá; theá maø, boãng choác, moät Phan Khoâi taùo baïo noå phaùt suùng caùch maïng thi ca; ngöôøi nöõ chieán só tieàn phong anh duõng vaø haêng say hoaït ñoäng ñeå baûo veä vaø cuûng coá neàn taûng thô môùi beùn reã vaø soáng maïnh, ta phaûi keå Nguyeãn Thò Manh Manh, moät tay ñaõ ñoùng goùp coâng lao khoâng nhoû cho neàn vaên hoïc ñaát nöôùc.
Thaùng 4-1968( trích Vieät Nam Thi Nhaân tieàn chieán )
Nguyeãn Taán Long - Nguyeãn Höõu Troïng
[ Trôû Veà ]
Vieáng phoøng vaéng
Gioù loït phoøng khoâng
Taït hôi ñoâng
Laïnh nhö ñoàng
Ngoài mô töôûng
Ngaøy xöa phaát phöôûng
Daáy ñoäng tô loøng ...
Traûi ñaõ maáy traêng
Hôõi nheän giaêng
Vôùi reâu lan
Taám vaùch cuõ
Töø khi ngöôøi chuû
Moät giaác laëng trang.Tan naùt voùc xöa
döôùi moà möa
söông phuû daäp ! ...
Ñeán hoàn naøng
Thoâi cuõng baët ñaøng
Bieát sao ñöôïc gaëp ! ...Hoø heïn kieáp sau
laïi tìm nhau.
Coù ñaëng naøo ?
Daàu coù tin
naøng seõ taùi sinh
ôû vuõ truï naøo ?*Thoâi duyeân coù baáy
nhieâu ngaàn aáy ! ...
Hoa ñeå taøn
trong tröông saùch
hôi laây laùch
Nhö thaám töø haøng ;Naøng töïa ñoùa hoa
maø ngöôøi ta
laø quyeån saùch
laät nöûa chöøng
töø moãi tôø, böøng
höông leân bay taùch ...*Gioù loït phoøng khoâng
taït hôi ñoâng
laïnh nhö ñoàng
Ngoài tô töôûng
Tình xöa phaát phöôûng
AÁm dòu coõi loøng ...
( Phuï nöõ taân vaên, soá muøa Xuaân, 19-1-1933 )
Hai coâ thieáu nöõ Hai coâ thieáu nöõ ñi ra ñoàng
( Moät coâ ôû chôï, moät coâ ôû ñoàng )
Hai coâ thieáu nöõ ñi ra ñoàng,
Moät maûnh luïa hoàng, moät voùc vaûi ñen.Hai coâ ruû nhau ñi xuoáng ñaàm
( Coâ ñi chaân khoâng, coâ ñi deùp ñaàm )
Hai coâ ruû nhau ñi xuoáng ñaàm,
Boùng luïa hoàng taùch boùng vaûi thaâm.Moãi ngöôøi tay xaùch moät gioû maây,
Baêng ñi tha thöôùt döôùi boùng nhaønh caây.
Moãi ngöôøi tay xaùch moät gioû maây,
Coâ naøy baét caù, coâ naøy haùi hoa ...Roài laïi ruû nhau ñi veà.
Moät coâ nheï nhaøng, moät coâ naëng neà.
Roài laïi ruû nhau ñi veà.
Gioû caù cuõng gaàn keà vôùi gioû boâng.Gaëp baø laõo khoùc döïa beân ñöôøng,
Hai coâ môùi ngöøng ñeå hoûi toû töôøng.
Gaëp baø laõo khoùc döïa beân ñöôøng,
Nghe toû töôøng caû hai ñoäng loøng thöông.Baø kia coøn ba muïn chaùu thô,
Moà coâi cha meï, cuøng baø bô vô ...
Baø kia coøn ba muïn chaùu thô,
Nhaø tranh heát gaïo bieát nhôø caäy ai ?Coâ ôû ñoàng tay ñöa gioû caù :
" Baø ôi, caù ni baùn ñöôïc giaù cao. "
Coâ ôû ñoàng tay ñöa gioû caù :
" Baø laáy heát ñi, baùn ñöôïc khaù tieàn . "Laõo baø nöôùc maét ñoå chan hoøa
Thoát ra maáy lôøi caûm aân thaät thaø
Laõo baø nöôùc maét ñoå chan hoøa
Raèng : " Coâ thaät laø tieân xuoáng cöùu toâi. "Coâ ôû chôï tay ñöa gioû boâng :
" Baø ôi, thöù naøy baùn ñöôïc tieàn khoâng ? "
Coâ ôû chôï tay ñöa gioû boâng :
" Neáu baø muoán baùn, cho boâng chaùu baø . "Baø laõo cöôøi roài laïi noùi vaày :
" ÔÛ ñoàng coù ai mua chi thöù naøy "
Baø laõo cöôøi roài laïi noùi vaày :
" Chaùu nhaø troâng gaïo, boâng naøy quaûn chi. "Xong môùi töø hai coâ maø ñi ...
Caáp cuûm gioû maây, buoåi côm treû nhi.
Xong môùi töø hai coâ maø ñi ...
Moät coâ thì laïi nghó chi, thôû daøi ...Hai coâ thieáu nöõ ñi khoûi ñoàng,
Coâ ôû ñoàng bay nheï boång taám loøng.
Hai coâ thieáu nöõ ñi khoûi ñoàng.
Coâ aùo hoàng mang naëng caùi gioû boâng ...(Phuï nöõ taân vaên, 1933)
cho taát caû ai öa hay laø gheùt loái thô môùi (1)Phaûi toâi ñaáy, Manh Manh, maáy baïn aø !
Laâu quaù khoâng laøm thô, maáy baïn cuõng " noät daï " ?
Phaûi, toâi ñaây Manh Manh, maáy oâng aø !
Laâu quaù khoâng laøm thô, maáy oâng laáy laøm laï ?...Baïn yeâu töïu hoûi nhoû : " E...chæ sôï ?
Toäi nghieäp chôù ! Ngöôøi thì treû neân coù hôi khôø "...
Baïn gheùt xuùm heùt to : " AÙ ! noù sôï !
Ñaùng khieáp chöûa ! Ngöôøi thì ñeït maø muoán vaùt côø "Nghieâng mình thöa :" Hôõi caùc baïn quí yeâu,
Gì maø sôï ? Nghe toâi noùi nhoû : Manh chöa " xieàu "
Khoanh tay goïi :" Hôõi caùc oâng trôù treâu,
Khoan vinh maët, ñöùng ngay cho toâi toû maáy ñieàuThaät, laâu nay toâi vaéng ñeán " laøng thô "
Caùc baïn ôi, khoâng phaûi phuï ai maø hôûn hôø,
Ö Ø, laâu nay toâi khoâng coù laøm thô,
Caùc oâng ôi, khoâng phaûi sôï ai maø lu lôø.Bò loâi cuoán trong chieán tröôøng hoaït ñoäng.
Haù ñöôïc ngoài khoâng maø saáp " maáy sôïi tô loøng ".
Tröôùc laø haønh ñoäng, thô khoâng maáy troïng,
Suoát ñôøi naøo ñeå nghe quaû tim con phaäp phoàng !Tuy vaäy, giöõa nhöõng luùc ñi haêm hôû,
Ñoâi khi toâi giöït mình nhôù ñeán khaùch laøng thô.
Ö Ø, mình nín thinh hoï cho nhaùt dôû !
Thoâi, laáy " tuùi vaên chöông " veùt moät vaøi baøi thô.Baáy laâu ñaønh vôùi tình caûm hôûn hôø,
Baây giôø caàn tôùi noù e hoàn thô khoâng tôùi ?
Noùi chôi, chôù coù gì ñaâu maø chôø,
Ñaây moät böùc thô, thô môùi ! thô môùi ! thô môùi !...Roài toâi thaáy bieát bao ngöôøi ruõ tôùi.
Vöøa nghe hoâ thô môùi cuûa Nguyeãn Thò Manh Manh
Ngöôøi öa vôùi keû gheùt loái thô môùi,
Öa ñeán nghe, gheùt ñeán " bôùi " laøm toâi taùi xanh...Roài toâi nghe tieáng cöôøi roä lôùn theâm,
Vôù ñöôïc chuyeän, hoï caàm buùt vieát thoâi kòch lieät !
Keû nghòch la :" Ñaû ñaûo ! chaúng ñeå eâm ! "
Baïn thích gaät ñaàu noùi :" Caùi loái thô hay thieät "Keát luaän chuyeän môùi gaàn thaønh chuyeän cuõ
Caùc baïn ôi, caõi vôùi nhau theùt ñaõ nhaøm roài
Laøng thô, thô cuõ, thô môùi, coù ñuû :
Thô xöa laø ñaát cuõ, thô nay tyû ñaát boài ;Ñaát tröôùc ñeå yeân, ñaát sau lo xôùi,
Ñaát môùi thì ít khoâ khan hôn ñaát duïng roài.
Ruû nhau khai phaù, caát theâm sôû môùi,
Neáu thaät tình mong caây thôm moïc nhaùnh ñaâm choài.Baây giôø toâi thöû khuyeân khaùch laøng thô :
Ñoåi laïi, ai öa thô môùi lo tìm choã dôû,
Ai gheùt, raùng kieám caùi hay cuûa thô
Vaäy, cheâ, khen, coù giaù trò hoa môùi seõ nôû ".( Phuï nöõ taân vaên, soá 228, ngaøy 14-12-1933 )
(1) Sau moät thôøi gian hoâ haøo coå voõ thô môùi, Nguyeãn thò Manh Manh xoay qua hoaït ñoäng trong laõnh vöïc phuï nöõ, tieáng thô vì ñoù maø im hôi. Phaùi choáng ñoái thô môùi cho ñaáy laø Nguyeãn thò Manh Manh ñaõ " xìu ". Döôùi ñaây laø baøi thô " taùi xuaát giang hoà " cuûa nöõ só ñeå traû lôøi dö luaän treân .