Nguyen Luu Vien

Hoài xöa döôùi thôøi Phaùp thuoäc toaøn coõi Ñoâng Döông ( goàm coù Baéc kyø, Trung kyø, Nam kyø, Cao Mieân, Ai Lao) chæ coù moät tröôøng thuoác ñaët taïi Haø Noäi vôùi moät teân chính thöùc daøi thoøng laø:" Ecole de Meùdecine et de Pharmacie de Plein Exercice de l'Indochine " , noùi taét laø Ecole de Meùdecine de Hanoi (Tröôøng thuoác Haø Noäi ) coù moät oâng giaùm ñoác (directeur) ñieàu khieån.

Tröôøng naày ñöôïc tröôøng Y Khoa Ñaïi hoïc Paris (Faculteù de Meùdecine de Paris) ñôõ ñaàu neân Paris gôûi qua moät giaùo sö ñeå laøm giaùm ñoác tröôøng vaø haèng naêm gôûi qua Haø Noäi moät giaùo sö ñeå chuû toïa cuoäc thi ra tröôøng, trình luaän aùn vaø tuyeân theä Hippocrate cho caùc taân khoa baùc só Vieät Nam. Vò giaùo sö cuoái cuøng ñöôïc Paris cöû qua Haø Noäi laø giaùo sö Pasteur Valeùry Radot, moät danh sö cuûa Y Khoa Ñaïi hoïc Paris vaø laø chaùu ngoaïi cuûa nhaø thoâng thaùi Louis Pasteur.

Ñeán naêm 1940, sau khi Phaùp thua trong Ñeä nhò Theá chieán vaø bò Ñöùc Quoác Xaõ chieám ñoùng, söï lieân laïc giöõa Ñoâng Döông vaø " maãu quoác " Phaùp khoâng coøn deã daøng nöõa thì Tröôøng Thuoác Haø Noäi ñöôïc töï trò vôùi teân chính thöùc laø " Faculteù Mixte de Meùdecine et de Pharmacie de Hanoi ( Y khoa Ñaïi hoïc Haø Noäi ) vaø oâng giaùm ñoác tröôøng thuoác ñöôïc ñoåi danh xöng laø Khoa tröôûng Y khoa ( Doyen de la Faculteù de Meùdecine ).

Töø khi toâi böôùc chaân vaøo tröôøng aáy ( 1938 ) cho ñeán khi ra tröôøng aáy vôùi danh hieäu treân khoâng coøn nöõa (9-3-1945), oâng giaùm ñoác tröôøng thuoác roài khoa tröôûng y khoa cuõng ñeàu laø oâng Henri Gaillard, moät giaùo sö chuyeân veà moân kyù sinh truøng hoïc (parasitologie) cuûa Paris gôûi qua ñeå ñieàu khieån tröôøng.

Thaày Gaillard raát laø " parisien " luùc naøo cuõng aên maëc dieâm duùa, aên noùi vaên hoa. Ngoaøi vieäc ñieàu khieån tröôøng veà maët haønh chaùnh ( luùc aáy sinh vieân coù vieäc veà haønh chaùnh thì lieân laïc vôùi oâng Saønh ), Thaày coøn daïy hai moân laø Kyù sinh truøng hoïc (Parasitologie) vaø Vi truøng hoïc (Bacteùriologie) cho sinh vieân naêm thöù 3 coù anh Böûu Lö roài anh Leâ Khaéc Quyeán (sau naày laø khoa tröôûng Y khoa Hueá) giuùp. Caïnh vaên phoøng haønh chaùnh cuûa Thaày ôû treân laàu I cuûa Tröôøng coøn coù moät phoøng thí nghieäm kyù sinh truøng (Lab. of Parasito) trong ñoù Thaày nuoâi ñuû loaïi muoãi truyeàn beänh soát reùt (malaria). Ñeå nuoâi (cho aên) caùc muoãi aáy Thaày coù möôùn moät ngöôøi lao coâng haèng ngaøy maáy laàn thoïc tay vaøo moãi loàng muoãi ñeå cho muoãi " ñoát " cho ñeán khi no.

Thöôøng thöôøng cours cuûa Thaày baét ñaàu vaøo luùc 1 giôø röôõi tröa (1:30 pm) töùc laø giôø nguû tröa ôû Vieät Nam, maø ñeà taøi kyù sinh truøng khoâng coù gì haáp daãn, gioïng cuûa Thaày giaûng baøi laïi ñeàu ru ru, raát eâm tai, neân ... thænh thoaûng nghe Thaày ñaäp gaäy leân baøn moät caùi vaø heùt : " Mais reùveillez-vous, voyons " , thì bieát caû lôùp ñaõ nguû guïc.

Ñaëc bieät vôùi Thaày laø cuoái naêm ñi thi, Thaày hoûi nhieàu caâu khoâng bieát ñaâu maø rôø. Thí duï :

Coù moät naêm Thaày hoûi anh Hoaøng ( baùc só Hoaøng laø anh cuûa oâng Loäc, sau naøy laø Thuû röôùng VNCH hoài ÑNCH) nhö sau:
Hoûi: Quel est l'animal le plus dangereux que vous connaissez ? (Anh bieát con thuù naøo laø nguy hieåm nhöùt ? )
Traû lôøi : Le tigre, monsieur. (Thöa Thaày, laø con coïp)
-: Non, plus petit que Ã§a (Khoâng, nhoû hôn theá)
-: La pantheøre, monsieur (Thöa Thaày laø con beo)
-: Non, beaucoup plus petit; un tout petit animal ( Khoâng, nhoû hôn nhieàu, moät con vaät nhoû xíu heø)
-: Le serpent, monsieur (Thöa Thaày, laø con raén)
-: Mais non, je dis un animal aø quatre pattes non pas un serpent (Khoâng maø, toâi noùi moät con thuù 4 chaân chôù khoâng phaûi con raén).
Daàn daàn thì laø ... con chuoät; vì thaày muoán hoûi loái truyeàn nhieãm cuûa beänh dòch haïch (peste,plague). Maø hoûi nhö vaäy ñoù.

Vôùi toâi thì Thaày hoûi : Qu'est-ce que vous sentez quand un serpent vous pique ? (Khi anh bò raén caén thì anh thaáy caùi gì ?)
Traû lôøi : Une douleur, monsieur (Thöa Thaày, toâi thaáy ñau)
Thaày ñöa hai tay leân, noùi moät caùch chaùn naûn: Mon Dieu, vous vivez dans un pays infesteù de serpents, vous ne pouvez pas faire un pas sans risquer de rencontrer un serpent et vous ne savez pas ce que vous sentez quand un serpent vous pique (Trôøi ôi, anh soáng trong moät xöù ñaày laø raén; böôùc ñi moät böôùc laø coù theå gaëp raén maø anh khoâng bieát anh thaáy caùi gì khi bò raén caén sao ?)
Roát cuoäc laø Thaày muoán mình phaân bieät hai loaïi noïc raén ñoäc: moät loaïi thuoäc loaïi raén luïc (Pit viper venon) coù taùc duïng vaøo maùu, vaø moät loaïi thuoäc raén hoå (cobra venon) coù taùc duïng vaøo thaàn kinh. Maø hoûi nhö vaäy ñoù. Nhöng thaày khoâng aùc, raát " fair " hoûi daàn daàn ñeå ñöa mình ñeán choã Thaày muoán, roài neáu noùi ñöôïc thì cho ñaäu.

Caâu chuyeän beân leà moät :

Luùc aáy vaøo nieân khoùa 1942-1943 thì phaûi, moät hoâm ñang theo thaày Massias laøm round ôû Khu noäi thöông cuûa Beänh vieän Baïch Mai, thì thaáy khoa tröôûng Gaillard ñeán (moät chuyeän laï ít khi coù). Cuøng ñi vôùi Thaày coù moät ngöôøi Vieät Nam tuoåi ñoä saùu möôi, luøn luøn, coù veû sang troïng, aên maëc chænh teà. Khi ñeán gaàn nhoùm sinh vieân thì Thaày Gaillard noùi "Voici Dr. Thinh de Sai Goøn; il eùtait deùjaø interne quand j'eùtais encore stagiaire " (Ñaây laø baùc só Thinh ôû Saøi Goøn; oâng naày khi tröôùc ñaõ laø noäi truù khi toâi coøn laø sinh vieân taäp söï). Nghe nhö vaäy boïn sinh vieân neå quaù, kính caån chaøo; baùc só Thinh khoâng noùi gì heát, cöôøi cöôøi, cuùi ñaàu chaøo laïi, coù veû raát hieàn haäu. Thaày Massias trong buoàng beänh nhaân ñi ra, ba ngöôøi chaøo hoûi nhau, roài keùo nhau leân vaên phoøng.

Ñaây laø laàn ñaàu tieân, toâi ñöôïc gaëp baùc só Thinh, moät ñoàng nghieäp ñaøn anh danh tieáng ôû mieàn Nam vaø cuõng laø boá cuûa chò Ireøne Thinh, ñaàm lai, cao lôùn hôn boá, khaù ñeïp, ñang hoïc Döôïc.

Veà sau loái naêm 1946, chính baùc só Thinh ñaây seõ laø Thuû töôùng cuûa Nam kyø cuoác " Coäng hoøa Coá chaân chieân " (Reùpublique de Cochinchine); vaø sau khi nhaän thaáy mình ñaõ bò Phaùp löøa vaø lôïi duïng, oâng ñaõ töï töû baèng caùch thaét coå vôùi moät sôïi giaây ñieän, treân baøn vieát gaàn ñoù coù quyeån saùch thuoác coøn môû ra ôû trang noùi veà " Thaét coå " (Pendaison). Neân ñeå yù raèng oâng laø moät baùc só maø khoâng duøng ñoäc döôïc ñeå töï töû cho eâm, maø laïi duøng daây ñeå thaét coå nhö ngöôøi " tay ngang " (coù nhieàu yù nghóa); tröôùc ñoù coøn coù can ñaûm vaø bình tónh ñeå ñoïc laïi saùch thuoác xem caùi gì seõ xaûy ra cho thaân theá mình. Thöông haïi cho moät ñoàng nghieäp ñaøn anh loãi laïc (thôøi aáy Annamite-Indigeøne maø ñaäu ñöôïc Interne des Hoâpitaux de Paris khoâng phaûi laø vöøa) thaät thaø ra laøm chaùnh trò, bò löôøng gaït vaø lôïi duïng ñeán noãi phaûi quyeân sinh. Khoâng bieát chò Ireøne veà sau ra sao.

Caâu chuyeän beân leà hai:

Thaày Gaillard coù moät " coâ meøo " Vieät Nam treû vaø ñeïp teân laø coâ Lyù. Thaày thueâ cho moät caên nhaø ôû ñöôøng Duvigneau gaàn Nhaø Dieâm (Socieùteù Indochinoise des Allumettes) trong xoùm coù nhieàu sinh vieân Nam kyø. Thì ... quaû y nhö raèng ... coâ Lyù coù moät " caäu meøo " teân laø anh Taán, ngöôøi Nam, con nhaø giaøu, queâ ôû Raïch Giaù, ñang hoïc Luaät. Moãi khi thaày ñeán thaêm " meøo " (thöôøng coâ Lyù ñöôïc baùo tin tröôùc ñeå ... " chuaån bò ") thì anh Taán taïm " taûn cö " qua nhaø beân caïnh. Moät hoâm chaéc Thaày " cao höùng laém " neân ñeán baát thình lình maø khoâng coù baùo tröôùc neân ... ñuïng ñaàu. Anh Taán keå chuyeän laïi nhö sau: " Tao ñang naèm trong phoøng, nghe tieáng xe hôi ñaäu laïi; tao choàm leân nhìn qua cöûa soå thì thaáy oång ñaõ xuoáng xe roài; tao sôï quaù voäi vaøng oâm ñoà chaïy; ra ñeán cöûa thì gaëp oång böôùc vaøo. Thaáy tao oång hôi ngaïc nhieân nhöng bình tónh noùi : " Bonjour jeune homme ". Tao cuõng cuùi ñaàu chaøo " Bonjour monsieur " roài chuoàn luoân ". Tuïi naày nghe chuyeän cöôøi quaù.

Veà sau, sau khi Vieät Nam ñoäc laäp thì Thaày Gaillard veà Phaùp ñöôïc phuïc hoài nguyeân chöùc vò cuõ laø giaùo sö Y khoa Ñaïi hoïc Paris, vaø khoâng bieát Thaày maát luùc naøo.

Coøn coâ Lyù thì hình nhö ñöôïc Quoác tröôûng chieáu coá neân vaãn soáng phaây phaây treân nhung luïa ôû Ñaø Laït.

Chæ coù anh Taán thì toäi nghieäp khoâng ñoã ñaït gì heát; ñeán naêm 1961 thì toâi coù gaëp laàn cuoái cuøng lang thang ôû Saøi Goøn, ngheøo, ñoùi, xì ke. Coøn ñaâu thôøi oanh lieät cuûa moät sinh vieân tröôøng Luaät maø " chim" ñöôïc " meøo " cuûa oâng khoa tröôûng Tröôøng Thuoác !

Taùi buùt :

Toâi khoâng roõ Tröôøng Thuoác Haø Noäi thaønh laäp naêm naøo, chæ thaáy trong quyeån saùch " Vieät Nam Phaùp Thuoäc Söû 1884-1945" , taùc giaû Phan Khoang, 1961, ôû trang 441, coù ñoaïn nguyeân vaên nhö sau: "Tröôøng ñaïi hoïc ra ñôøi thôøi Toaøn quyeàn Paul Beau (1897-1902) bò Toaøn quyeàn Klobukowski (1902-1908) baõi boû, ñöôïc Toaøn quyeàn Albert Sarraut (1911-1919) toå chöùc laïi naêm 1918, thaät ra chæ goàm nhöõng tröôøng chuyeân moân ñaøo taïo moät haïng coâng chöùc phuï taù ngöôøi Phaùp trong caùc coâng sôû. Tröôøng Cao ñaúng Y Döôïc môû tröôùc heát, sau theâm tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm, Coâng chaùnh, Canh noâng, Thuù y, Thöông maõi, Cao ñaúng myõ thuaät. Vaø, nhö cuï Phan Khoang noùi, luùc ban ñaàu Tröôøng Thuoác Haø Noäi chæ ñaøo taïo ra y só Ñoâng Döông (Meùdecins Indochinois) theo moät chöông trình hoïc 4 (hay 3 ?) naêm, ñeå thaønh nhöõng coâng chöùc phuï taù cho caùc baùc só y khoa Phaùp trong caùc beänh vieän ôû Ñoâng Döông.

Roài veà sau tröôøng naày môùi ñaøo taïo ra y khoa baùc só (docteur en meùdecine) vôùi chöông trình hoïc 7 naêm vaø luaän aùn, toâi khoâng bieát keå töø naêm naøo, chæ thaáy trong quyeån saùch " Danh saùch Y só Vieät Nam 1989 " cuûa hoäi Quoác Teá Y Só Vieät Nam Töï Do xuaát baûn ôû Montreùal, Canada ôû trang 114, coù ghi hoài naêm 1935 (laø naêm xa nhöùt coù ñöôïc taøi lieäu), coù 12 luaän aùn y khoa.

Nhöõng chuyeän toâi keå ôû ñaây laø nhöõng chuyeän ôû Tröôøng Thuoác Haø Noäi töø 1938 ñeán 1945.

Ñeán naêm 1945, sau khi quaân ñoäi Nhaät Boån ñaûo chính Phaùp ôû Ñoâng Döông ñeâm thöù saùu 9-3, thì Tröôøng Y Döôïc khoa vaø Ñaïi hoïc ñoùng cöûa.

OÂng khoa tröôûng vaø caùc giaùo sö phaûi chòu cuøng moät soá phaän vôùi caùc Phaùp kieàu khaùc laø bò Nhöït boån baét nhoát laøm tuø binh.

Ñoä hai thaùng sau (loái thaùng 5-1945) döôùi thôøi Ñeá quoác Vieät Nam vôùi Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi vaø Thuû töôùng Traàn Troïng kim, thì Tröôøng Y Döôïc khoa môû cöûa laïi vôùi cuï Hoà Ñaéc Di laøm khoa tröôûng, vaø tieáp tuïc luoân nhö theá döôùi thôøi Vieät Minh, Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa. Hoaït ñoäng ñöôïc hôn moät naêm, thì ñeán ngaøy 19-19-1946, toaøn daân khaùng chieán choáng Phaùp giaønh ñoäc laäp, thì cuï Hoà Ñaéc Di vaø Tröôøng cuõng nhö moïi cô sôû khaùc phaûi di taûn ra chieán khu (Vieät Trì, Phuù Thoï, Thaùi Nguyeân, Baéc Kaïn. (Laàn sau cuøng toâi gaëp cuï Di laø ôû Baéc Kaïn vaøo muøa thu naêm 1947).

Trong luùc ñoù thì Phaùp ñaõ trôû laïi Haø Noäi, vaø naêm 1947 thì Tröôøng Y Döôïc khoa Haø Noäi hoaït ñoäng trôû laïi vaø ñöôïc chia ra laøm hai cô sôû: moät ôû Haø Noäi (ñöôïc goïi laø section de Hanoi) vôùi Thaày Huard laøm khoa tröôûng vaø moät ôû Saøi Goøn (ñöôïc goïi laø section de Saigon) vôùi Thaày Massias laøm khoa tröôûng.

ÔÛ Saøi Goøn, tröôøng Y Döôïc khoa ñöôïc ñaët taïi moät tö thaát (villa) ôû ñöôøng Testard (sau ñoåi teân laø ñöôøng Traàn Quí Caùp). Tö thaát naày khi tröôùc laø cuûa chò baùc só Henriette Buøi (con cuûa cuï Buøi Quang Chieåu, moät chính trò gia coù tieáng ôû mieàn Nam).

Neân ñeå yù raèng luùc aáy tröôøng Thuoác Saøi Goøn khoâng coù teân laø Faculteù de Meùdecine de Saigon maø coù teân chính thöùc laø Faculteù Mixte de Meùdecine et de Pharmacie de Hanoi (Section de Saigon) laøm cuõng nhö theå laø caùc thaày Phaùp coù linh caûm tröôùc (tröôùc 28 naêm) raèng Haø Noäi seõ chi phoái Saøi Goøn ?)

Sau ñoù döôùi thôøi Ñeä nhöùt Coäng Hoøa (vaøo thaäp nieân 60) nhôø söï vieän trôï cuûa Myõ, moät tröôøng Y khoa Ñaïi hoïc nguy nga ñöôïc xaây caát trong vuøng Chôï Lôùn nhö chuùng ta ñaõ bieát ... vaø ñaõ phaûi vónh bieät.

B.s. Nguyeãn Löu Vieân
Taäp san Y só - soá 108
thaùng 9-1990
(Coøn tieáp)