Chim Vieät Caønh Nam             [ Trôû Veà  ]          [ Trang chuû ]

---

 

Caùc coâng trình vaên hoïc quoác ngöõ mieàn Nam - Huyønh AÙi Toâng Tieát 1: Ñaïi Cöông Tieát 2: Baùo Chí Tieát 3: Thô Tieát 4 : Truyeän Taøu Tieát 5: Tieåu Thuyeát  Tieát 6: Thô Môùi

Tieát 5 : Tieåu Thuyeát

I.- Ñaïi Cöông vaø thôøi ñieåm tieåu thuyeát ra ñôøi

Tieåu thuyeát mieàn Nam tuy sinh sau ñeû muoän hôn baùo chí, thô, truyeän Taøu, nhöng noù ñaõ mang laïi cho vaên hoïc mieàn Nam theâm moät böôùc tieán trong quaù trình cuûa chöõ quoác ngöõ.

Tieåu thuyeát mieàn Nam khai sinh töø luùc naøo ? AÁy laø moät ñieåm quan troïng caàn ñöôïc tìm hieåu.

Theo caùc nhaø vaên hay caùc nhaø khaûo cöùu thì tieåu thuyeát sô khai ñöôïc in trong caùc taäp saùch quaûng baù cuûa caùc nhaø thuoác Taây (Pharmacie) hay nhaø thuoác Nhò Thieân Ñöôøng thôøi baáy giôø, nhöõng quyeån saùch aáy cuõng chæ coøn laïi trong kyù öùc cuûa hoï, saùch xuaát hieän vaøo khoaûng nhöõng naêm 1910.

Khi nghieân cöùu veà Hoà Bieåu Chaùnh, chuùng ta bieát raèng quyeån tieåu thuyeát ñaàu tay cuûa oâng laø quyeån Ai Laøm Ñöôïc khôûi thaûo töø naêm 1911, laø thôøi gian oâng laøm vieäc taïi Caø Mau vaø boái caûnh chuyeän cuõng ñöôïc oâng choïn nôi ñoù, theo söï tieát loä cuûa gia ñình thì quyeån tieåu thuyeát naày oâng khôûi höùng vieát sau khi ñoïc chuyeän Hoaøng Toá Oanh Haøm Oan cuûa Gilbert Traàn Chaùnh Chieáu. Nhö vaäy Traàn Chaùnh Chieáu coøn vieát tieåu thuyeát sôùm hôn Hoà Bieåu Chaùnh. Nhöng sau naày ngöôøi ta laïi coøn tìm thaáy Truyeän Thaày LAZAZO Phieàn cuûa Nguyeãn Troïng Quaûn ñaõ ñöôïc aán haønh naêm 1887.

Nhö vaäy coù theå noùi raèng tieåu thuyeát trong vaên hoïc Quoác ngöõ mieàn Nam coù töø naêm 1887, nhöng noù khoâng gaây ñöôïc aûnh höôûng gì cho ngöôøi saùng taùc vaø giôùi thöôûng ngoaïn, noù bò chìm trong laõng queân, maõi cho tôùi khoaûng 25 naêm sau, tieåu thuyeát môùi gaây ñöôïc phong traøo saùng taùc vaø thöôûng ngoaïn.

Khoâng keå Nguyeãn Troïng Quaûn, nhöõng nhaø vaên tieàn phong vieát tieåu thuyeát nhö Traàn Chaùnh Chieáu, Leâ Hoaøng Möu, Nguyeãn Chaùnh Saét laø nhöõng tieåu thuyeát gia truyeàn thoáng mieàn Nam, tieáp noái coù Hoà Bieåu Chaùnh, Phuù Ñöùc, Taân Daân Töû, Hoà Höõu Töôøng, Phi Vaân, sau naày coøn coù Bình Nguyeân Loäc vaø Sôn Nam.

Cho hoï laø tieåu thuyeát gia truyeàn thoáng mieàn Nam, bôûi vì vaên chöông cuûa hoï coù nhöõng neùt ñaëc thuø mieàn Nam, noù khoâng mang tính chaát dieãm leä qua loái haønh vaên, khoâng tieåu thuyeát hoùa nhöõng caâu ñoái thoaïi. Moät vaøi nhaø vaên nhö Hoà Bieåu Chaùnh chaúng haïn, chuùng ta thaáy vaên chöông cuûa oâng laø thöù vaên " roøng mieàn Nam ", coù leõ vì ñaëc tính aáy maø tröôùc ñaây nhöõng nhaø khaûo cöùu ñaõ boû queân hay xem nheï tieåu thuyeát mieàn Nam.

Trong phaàn naày, maëc duø chuùng toâi coá gaéng trình baøy nhöõng hieåu bieát cuûa mình ñeå laøm roõ neùt vai troø tieåu thuyeát mieàn Nam trong vaên hoïc chöõ quoác ngöõ, nhöng cuõng laø ñeå ñaët laïi ñuùng vò trí tieåu thuyeát mieàn Nam trong neàn vaên hoïc nöôùc nhaø.

Coâng vieäc taäp trung caùc taøi lieäu thaät laø khoù khaên, bôûi vì nhöõng quyeån tieåu thuyeát ban ñaàu khoâng coøn nöõa, baùo chí buoåi sô khai caøng quí hieám, caùc baøi khaûo cöùu trong thaäp nieân 70 cuõng chæ tröng ra ñöôïc moät soá ít chi tieát nhôø vaøo kyù öùc caùc baäc laõo thaønh, nhaø vaên tieàn boái, nhôø vaäy, chuùng ta môùi coù cô sôû ñeå khaûo cöùu.

II.- Caùc tieåu thuyeát gia ñaàu tieân

Trong tieát naày, chuùng toâi thieát nghó phaûi ñaønh cho Nguyeãn Troïng Quaûn nhaø vaên tieân phong moät choã xöùng ñaùng laø tieåu thuyeát gia ñaàu tieân cuûa mieàn Nam, tieác raèng tieåu thuyeát cuûa oâng khoâng gaây ñöôïc aûnh höôûng cho neàn vaên hoïc tieåu thuyeát, coù leû vì chöa coù nhòp caàu noái lieàn töø neàn vaên hoïc cuõ sang neàn vaên hoïc môùi. Keá ñoù Gilbert Traàn Chaùnh Chieáu, vì oâng chaúng nhöõng laø nhaø vaên vieát tieåu thuyeát gaây ñöôïc aûnh höôûng cho phong traøo vieát tieåu thuyeát, maø coøn laø nhaø caùch maïng coù taâm huyeát vôùi nöôùc nhaø.

1.- P.J.B. Nguyeãn Troïng Quaûn : Cho ñeán nay chöa coù taøi lieäu tra cöùu roõ raøng veà oâng, chæ bieát oâng laø hoïc troø Tröông Vónh Kyù, baïn ñoàng hoïc vôùi oâng Dieäp Vaên Cöông, töøng du hoïc taïi Lyceùe d’Alger, coù laøm Hieäu Tröôûng Tröôøng Sô Hoïc taïi Saøigoøn. Ngoaøi Truyeän Thaày LAZAZO Phieàn, coù leõ oâng coøn coù nhöõng baøi vieát ñaêng treân Gia Ñònh Baùo, tieác raèng chuùng ta chöa coù taøi lieäu tra cöùu theâm.

Truyeän Thaày Lazazo Phieàn ñöôïc Nguyeãn Troïng Quaûn saùng taùc naêm 1886, oâng vieát töïa ñeà ngaøy 1 thaùng 12 naêm 1886, vaø ñöôïc nhaø in J. Limage, Librairie - Editeur, ñöôøng Catinat  (1) Saøigoøn, aán haønh naêm 1887  (2)

Veà tieåu thuyeát Truyeän Thaày Lazazo Phieàn thuoäc loaïi thuaät söï, coát truyeän nhö sau : Ñeâm 12-1-1884, taùc giaû xuoáng taøu taïi beán Saøigoøn ñi Baø ròa, luùc leân pont (saøn) taøu, taùc giaû gaëp moät thaày tu Lazazo Phieàn, thaày Phieàn coù taâm söï buoàn ñi Vuõng Taøu nghæ döôõng beänh. Thaày Phieàn taâm söï naêm 1850 Thaày ñöôïc 13 tuoåi thì meï maát, soáng vôùi cha laø Truøm hoï ñaïo ôû Ñaát Ñoû Baø ròa. Naêm 1860, Phaùp ñaùnh Bieân Hoøa caùc ngöôøi coù ñaïo bò baét caàm tuø, khaéc treân meùp tai 4 chöõ " Bieân Hoøa taû ñaïo ". Naêm 1862 Phaùp ñeán Baø ròa thì nhaø tuø bò quan Annam ñoát thieâu ba traêm tuø nhaân, soá coøn soáng chaïy thoaùt chöøng 10 ngöôøi trong aáy coù thaày. Hai chaân bò phoûng, thaày teù xæu beân buïi caây, ñöôïc quan ba Phaùp cöùu soáng vaø nuoâi döôõng sau ñoù quan ba Phaùp veà nöôùc göûi thaày cho ñöùc cha Lefeøvre, Thaày ñöôïc hoïc chöõ Quoác ngöõ ñeán naêm 1864 vaøo hoïc tröôøng chöõ La tinh. ÔÛ trong tröôøng Thaày keát nghóa vôùi ngöôøi baïn laø Vero Lieãu, Lieãu coù ngöôøi em baïn dì, sau cha meï Lieãu gaû cho Thaày. Thaày xuaát thaân tröôøng College d’Adran neân ñi laøm thoâng ngoân taïi Baø ròa. Khi laøm thoâng ngoân Thaày coù quen quan Phaùp neân hay vaøo ñoàn aên côm, coù vôï vieân quan ba Phaùp laø ngöôøi Vieät sanh taâm yeâu Thaày, Thaày troán traùnh.

Trong khi ñoù Lieãu thoâi laøm vieäc ôû Saøigoøn, xuoáng Baø ròa buoân ngöïa hay ôû nhaø Thaày, Thaày ñöôïc thô naëc danh toá caùo baïn vaø vôï xaèng baäy, neân Thaày laäp taâm daãn lính phuïc kích baén cheát Lieãu, roài nöõa thaùng sau Thaày laïi duøng thuoác ñoäc cuûa ngöôøi Thöôïng daïy boû vaøo sieâu thuoác cuûa vôï Thaày, vôï Thaày uoáng laàm beänh ngaøy caøng traàm troïng hôn 11 ngaøy thì maát. Tröôùc khi vôï Thaày maát, coù leõ hieåu ñöôïc möu ñoäc cuûa Thaày, nhöng ngöôøi ñaøn baø aáy ñaõ noùi : " Toâi bieát vì laøm sao maø toâi phaûi cheát, song toâi cuõng xin chuùa thöù tha cho Thaày."

Sau khi choân caát vôï xong, Thaày Phieàn xin thoâi vieäc veà Saøigoøn xin vaøo nhaø doøng Taân Ñònh tu vaø chuyeán taøu aáy Thaày ñi döôõng beänh.

Khi taùc giaû veà ñeán Saøigoøn ngaøy 27-1-1884 thì ñöôïc thô cuûa Thaày Phieàn vieát töø Baø ròa ngaøy 25-1-1884 thuaät laïi laø khi Thaày veà ñeán nôi, ngöôøi vôï cuûa quan ba Phaùp kia hoái haän neân coù ñöôïc thö cuûa coâ ta vieát cho Thaày thuaät laïi laø chính coâ ta ñaõ caùo gian cho vôï Thaày vaø Vero Lieãu Vaø Thaày Lazazo Phieàn cheát ngaøy 27-1-1884.

Truyeän naày taùc giaû vieát in ra 28 trang khoå 12 x 19 cm

Trích vaên :

Ai xuoáng Baø ròa maø coù ñi ngang qua ñaát thaùnh ôû trong caùt taïi laøng Phöôùc Leã thì toâi xin böôùc voâ ñaát thaùnh aáy, kieám caùi moà coù caây thaùnh giaù baèng vaùn, sôn nöûa ñen nöûa traéng gaàn moät beân nhaø thôø nhöõng keû Töû ñaïo maø thaêm moà aáy keûo toäi nghieäp Vì ñaõ hai naêm nay khoâng ai thaêm vieáng, khoâng ai maøng ngoù tôùi.

Moà ñoù laø moà moät Thaày ñaõ chòu löông taâm mình caén röùt ñaõ möôøi naêm, baây giôø môùi ñaëng naèm yeân nôi aáy.

...................

Ñoàng hoà nhaø thôø nhaø nöôùc  (3) vöøa ñaùnh 8 giôø; ñoà toâi ñaõ ñem xuoáng taøu maø ñi Baø ròa roài.

Chieác Jean Depuis ñònh 10 giôø môùi chaïy, neân coøn 2 giôø chaúng bieát laøm ñi gì. Leân ñeán saân thaáy traêng thanh gioù maùt ( Raèm thaùng chaïp Annam laø 12 Janvier 1884), thì toâi laïi ñöùng nôi be taøu maø hoùng gioù.

Ñöùng ñoù loøng buoàn moät ít vì phaûi xa caùch cöûa nhaø vôï con hôn taùm böûa cho neân daãu maø treân bôø ñeøn saùng nhö ngaøy, keû qua ngöôøi laïi xe ngöïa raàm raàm, nhaø haøng daãy ñaày nhöõng keû vui chôi, toâi cuõng chaúng ñem trí maø xem caùc söï aáy, cöù moät xem phía beân soâng Thuû Thieâm maø thoâi; vì phía ñoù chaúng chôi söï sang troïng vui chôi, chaúng toû baøy söï phaøm xaùc thòt. Nôi aáy laø nôi ngheøo khoå laøm aên ban ngaøy, thong thaû maø nghæ ngôi ban ñeâm, neân coøn moät hai choã coøn ñeøn leo leùt maø chæ vaøi nhaø chöa nguû maø thoâi.

Coøn döôùi soâng maët traêng doïi xuoáng laøm cho nöôùc gioïng ra nhö taám luïa vaøng coù kim sa.

Ñoïc ñoaïn vaên trích treân ñaây, chuùng ta seõ coù dòp so saùnh vôùi caùc nhaø vaên sau naày nhö Leâ Hoaèng Möu, Nguyeãn Chaùnh Saét vieát sau oâng treân döôùi 30 naêm, Nguyeãn Troïng Quaûn ñaõ haønh vaên trong saùng.

Lôøi töïa ñeà taëng Dieäp Vaên Cöông vaø caùc baïn ngöôøi Vieät cuøng hoïc ôû Lyceùe d’Alger; ngoaøi öôùc muoán cho Mieàn Nam coù töông lai röïc rôû, tieán boä vaø vaên minh, oâng coøn vieát :

" ...Toâi moät coù duïng yù laáy tieáng thöôøng moïi ngöôøi haøng ngaøy noùi maø laøm ra moät truyeän haàu cho keû sau coi maø baøy ñaët cuøng in ra ít nhieàu truyeän hay; tröôùc laø laøm cho con treû ham vui maø taäp ñoïc, sau laø laøm cho daân caùc xöù bieát raèng : ngöôøi Annam saùnh trí saùnh taøi thì cuõng chaúng thua ai ".

Qua lôøi töïa naày, chuùng ta xaùc ñònh ñöôïc, tröôùc oâng chöa coù ai vieát tieåu thuyeát, cuõng nhö Tröông Vónh Kyù, tröôùc oâng chöa coù ai vieát " Chuyeän ñôøi xöa " vaäy, thöù nöõa laø duøng tieáng thöôøng noùi sao vieát vaäy : Ñoù chính laø truyeàn thoáng cuûa vaên chöông mieàn Nam.

2.- Traàn Chaùnh Chieáu (1868-1919): Traàn Chaùnh Chieáu töï Gilbert Chieáu, buùt hieäu Toá Hoä vaø Traàn Nhöït Thaêng, oâng sinh taïi laøng Vaân Taäp, sau ñoåi laø Vónh Thanh Taân, tænh Raïch Giaù, cha laø Traàn Thoï Cöûu, höông chöùc trong laøng.

Gia ñình oâng khaù giaû, sau khi hoïc xong tröôøng tænh, oâng leân Saøigoøn hoïc tröôøng College d’Adran vaø khi thaønh taøi, oâng laøm giaùo hoïc roài laøm thoâng ngoân cho Tham bieän Chuû tænh Raïch giaù  (4).

OÂng coù khaån ñaát vuøng Traøm Veït, coù phoá xaù taïi chôï Raïch giaù, neân sau ñoù oâng thoâi laøm coâng chöùc, trôû veà laøng laøm Xaõ tröôûng (5) moät thôøi gian, oâng ñöôïc phong chöùc Phuû haøm vaø gia nhaäp Phaùp tòch.

Khoaûng naêm 1906, oâng leân Saøigoøn hoaït ñoäng trong phong traøo Minh Taân - Danh töø naày coù leõ laáy chöõ trong saùch Ñaïi Hoïc. " Ñaïi hoïc chi ñaïo, taïi minh minh ñöùc. taïi taân daân taïi chí ö thieän ", phong traøo Minh Taân laø moät boä phaän trong phong traøo Duy Taân.

Naêm 1906 vaø 1907, oâng laøm Chuû buùt tôø Noâng Coå Mín Ñaøm vaø naêm 1907 tôø Luïc Tænh Taân Vaên ra ñôøi, oâng Laøm Chuû buùt tôø naày döôùi buùt hieäu Traàn Nhöït Thaêng. OÂng coù hoaït ñoäng bí maät vôùi Kyø Ngoaïi Haàu Cöôøng Ñeå, ôû Saøigoøn oâng laäp Minh Taân Coâng Ngheä Xaõ, Nam Trung khaùch Saïn, ôû Myõ Tho coù Minh Taân khaùch saïn laø nhöõng nôi maø oâng muoán ngöôøi Vieät Nam kinh doanh, ñeå ñöông ñaàu vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi, vaø cuõng laø nôi gaëp gôõ cuûa nhöõng ngöôøi trong phong traøo.

Vì hoaït ñoäng bí maät vaø caïnh tranh thöông maïi, neân oâng bò ngöôøi Phaùp theo doõi, ñeán thaùng 10 naêm 1908 oâng bò baét cho ñeán thaùng 4 naêm 1909 oâng môùi ñöôïc thaû ra, sau ñoù oâng vaãn hoaït ñoäng bí maät trong phong traøo Ñoâng du, vaø oâng maát taïi Saøigoøn naêm 1919.

Ngoaøi vieäc laøm baùo, hoaït ñoäng caùch maïng ra, oâng dòch vaø vieát moät soá taùc phaåm sau :

- Tieàn caên haäu baùo (dòch le Comte de Monte-Cristo cuûa Alexandre Dumas), tröôùc ñaêng trong Luïc Tænh Taân Vaên. Naêm 1914, nhaø in Imprimerie de l’Union aán haønh saùch.
- Hoaøng Toá Oanh haøm oan.
- Vaên ngoân taäp giaûi.
- Gia phoå (1917)

Trích vaên :

Thöông haûi tang ñieàn

Traûi qua moät cuoäc beå daâu, nhöõng ñieàu troâng thaáy maø ñau ñôùn loøng.

Theo luaät leä taïo hoùa, heã höõu hình thì höõu hoaïi. Vaät chi heã coù hình, hoaëc chaúng laâu thì mau cuõng phaûi hö naùt. Coøn trong ñaùm traàn ai heã höõu sanh thì höõu töû, coù sanh saûn thì coù töû taùng, coù soáng thì coù cheát.

Vaõ laïi, soâng bieån nuùi non cuõng hay ñoåi dôøi, ruoäng daâu hoùa ra bieån, bieån caïn baøy ñaát thaønh ruoäng daâu. Nuùi cao saäp lôõ thaønh ao hoà, non nhoû coù ngaøy cao lôùn. Moãi ngöôøi ñeàu thaáy, heã chieâm nghieäm thì ñeàu hieåu.

Noùi sang qua phong tuïc thì laïi thaáy noù moûng manh hôn baùnh traùng. Xöa veõ mình, ôû daõ, ôû baõi, nhôø ba con caù nuoâi loã mieäng, ñaàu troïc, mình ñoùng khoá. Sau laàn laàn baét chöôùc laân bang, Saém aùo quaàn ngaøy caøng tao nhaõ thanh lòch. Nay laïi muoán boû ñoà xöa, ñoåi aùo thay xieâm, ñoå daøi thay vaén, cuùp toùc cho goïn. Xöa ñi giaøy haøm eách löôït böôït. Nay ñi giaøy ñính goùt goïn gaøng. Xöa bòt khaên, nay ñoäi noùn. Muoân vieäc cuõng ñeàu baét chöôùc caùc nöôùc, coøn vieäc cô xaõo, vieäc thoâng minh, baøy veõ cho caän tieän thì mình thua suùt xa thaêm thaúm.

Nghó laïi söï baét chöôùc cuõng khoâng mau ñöôïc, ban ñaàu thì xaøi quaàn taây, ñeán sau cuùp toùc, ñoäi noùm, baây giôø muoán ñoåi aùo. Maáy oâng töôûng vaäy laø ñuû cuoäc trí thôøi thöùc theá sao ?

Toâi töôûng chöa, laø vì vieäc huû laäu coøn ñaày, söï nghi nan coøn naëng. Vieäc ñoïc saùch, ñoïc nhöït trình coøn sô, vieäc cô xaõo coâng ngheä coøn heïp. Nay lo chuyeän sua se laø doïn quaàn ñaùnh aùo. Haø taát duy taân. AÁy laø coù voû noõ coù ruoät. Phaûi raùng maø böôn chaûi vôùi ñôøi, lo cho con nhaø nöôùc Nam thoâng ngheà buoân, gioûi nghieäp ngheä, tieän taën chaét loùt, thuû quyeàn lôïi vì heã coù haèng saûn môùi coù haèng taâm; baèng tay khoâng chaân roài, daàu coù maëc aùo gaám cuõng chaúng laøm chi, baát quaù thì hôn con coâng moät thí maø thoâi.

Xin tri tuùc thöôøng tuùc. Coù 10$ aên 5$ daønh ñeå 5$. Ñeán khi coù gaëp ñieàu phaûi maø thi aân ñöôïc. Chôù " ñoàng raèng trong tuùi vaéng hoe, thì aét laø kieán nghóa nan vi, laâm nguy nan cöùu ".

Toá Hoä

Baøi naày in ra chaéc coù caùc vò Minh Taâm coâng luaän. Phaän toâi laøm chuû buùt seõ caàm caân.

Chuû Buùt

Soá 2, ngaøy 21-11-1907

3. Nguyeãn Chaùnh Saét (1869-1947) : OÂng töøng laøm chuû buùt Noâng Coå Mín Ñaøm, laø moät nhaø dòch truyeän Taøu, cuõng laø moät trong nhöõng nhaø vieát tieåu thuyeát buoåi sô khai. Laàn thöù hai laøm chuû buùt Noâng Coå Mín Ñaøm, truyeän Taøu ñaõ ñöôïc dòch nhieàu roài, vaø tieåu thuyeát baét ñaàu loù daïng buoåi bình minh, neân oâng chuyeån sang vieát tieåu thuyeát ñaêng trong Noâng Coå Mín Ñaøm. Tieåu thuyeát Nghóa Hieäp Kyø Duyeân laøm cho oâng noåi tieáng hôn caû, ngöôøi ta goïi oâng vôùi bieät danh laø Monsieur Chaên Caø Mun, ñoù laø teân cuûa nhaân vaät chính trong chuyeän.

Muoán hieåu roõ hôn veà cuoäc ñôøi cuûa oâng, xin xem laïi tieåu söû oâng ôû Tieát 4, muïc III, tieåu muïc 2.

Veà tieåu thuyeát cuûa oâng saùng taùc goàm coù :

Gaùi traû thuø cha (trinh thaùm tieåu thuyeát, 4 quyeån 220 trang, naêm 1920)

Taøi maïng töông ñoá (taâm lyù tieåu thuyeát, 2 quyeån)

Loøng ngöôøi nham hieåm (xaõ hoäi tieåu thuyeát, 1 quyeån)

Nghóa hieäp kyø duyeân, (naêm 1920)  ( 6 )

Trinh hieäp löôõng myõ

Leâ Thaùi Toå (4 quyeån, naêm 1931)

Trích vaên :

Vaäy sao? Cô khoå döõ chöa, vaäy maø toâi khoâng bieát, chôù anh nhaø cöûa ôû ñaâu? Sao maø bieát con hai ôû ñaây? Trònh-theá-Xöông chöa kòp traû lôøi, Laâm-theá-Vieãn lieàn röôùc maø noùi raèng: " OÂng baùc ñaây laø ngöôøi giaøu coù lôùn beân chôï Taân Chaâu ". Roài ñoù Laâm-trí-Vieãn môùi thuaät heát ñaàu ñuoâi söï tích laïi cho Dì Tö baùn caù nghe. Dì tö baùn caù mieäng nhai traàu tích hoaùt, tay xæa thuoác ba ngoai maø noùi raèng: " Trôøi ñaát ôi! Ñaây vôùi ñoù coù bao xa maø khoâng bieát, phaûi toâi deø vaäy thì toâi nhaén cho oâng anh hay ñaõ laâu roài chôù ñaâu maø ñeå cho tôùi ngaøy nay. Töø ngaøy toâi gaëp con hai noù ñi lô thô ngoaøi chôï, toâi thaáy vaäy toâi thöông neân toâi ñem noù veà maø ôû vôùi toâi ñaây ñaõ maáy thaùng nay. Dì chaùu haåm huùt vôùi nhau thieät toâi thaáy taùnh neát noù thieät thaø toâi thöông noù quaù. Luùc ñeâm hoâm raûnh rang toâi cuõng hoûi thaêm goác gaùt cha meï noù thì noù khoâng bieát chi heát, vì luùc hoï chôû noù ñi thì noù coøn nhoû quaù ". Trònh theá Xöông beøn thoø tay vaøo tuùi laáy ra (100 ñoàng) moät traêm ñoàng baïc, trao cho Dì tö baùn caù maø noùi raèng: " Con gaùi toâi noù ñuøm ñaäu ôû ñaây trong maáy thaùng thieät cuõng nhôø caùi loøng toát cuûa chò, maø bôûi toâi ñi thình lình neân khoâng coù baïc ñem theo nhieàu, vaäy thì xin chò nhaän ñôõ laáy moät traêm ñoàng baïc naày, goïi laø cuûa toâi ñeàn ñaùp ôn daøy cuûa chò, vui loøng ñaëng toâi ñem con gaùi toâi veà, keûo ñeå taét töôûi caùi taám thaân noù toäi nghieäp ".

Trích Nghóa Hieäp Kyø Duyeân

Töø baøi trích Moä Taøo Thaùo ôû Tieát Baùo Chí, ñeán phaàn trích treân ñaây, chuùng ta thaáy Nguyeãn Chaùnh Saét haønh vaên nheï nhaøng, nhöng vaãn theå hieän neùt ñaëc thuø cuûa truyeàn thoáng vaên chöông mieàn Nam.

4. Leâ Hoaèng Möu : OÂng sinh khoaûng naêm 1880 vaø maát khoaûng naêm 1940. Sinh taïi Caùi Coái tænh lî Beán Tre, oâng coù buùt hieäu Moäng Hueâ Laàu, oâng baét ñaàu saùng taùc vaøo khoaûng naêm 1917-1918, ñeán naêm 1921 oâng laøm chuû buùt tôø Luïc Tænh Taân Vaên cho ñeán naêm 1930.

Taùc phaåm cuûa oâng goàm coù :

. Haø Höông phong nguyeät. (7)
. Oaùn hoàng quaàn töùc Phuøng Kim Hueâ ngoaïi söû (1920)
. Toâ Hueä Nhi (1920)
. Oan kia theo maõi töùc Ba möôi hai ñeâm Hoà Caûnh Tieân töï thuaät (1922)
. Ñeâm roát cuûa ngöôøi töû toäi ( 1930 ?)
. Ngöôøi baùn ngoïc
. Ñaàu toùc möôïn

Trích vaên (8)

Oaùn Hoàng Quaàn

... Treân chöõ ñeà Taân Hieäp nhaø ga, döôùi chaïo raïo ngöôøi ta leân xuoáng.

Hueâ khaùt nöôùc thaáy döøa muoán uoáng, tính xuoáng mua maø xuoáng laïi e, may ñaâu con baùn döøa ñem laïi gaàn xe, cho haønh khaùch tieän beà mua laáy. Hueâ möøng daï mau chaân böôùc laïi, keâu hoûi thaêm moät traùi maáy ñoàng. Xaõy ñaâu gaàn beân naøng coù moät thaày thoâng, chôït thaáy khaùch maù hoàng buûn ruõn. Trô ñoâi maét hoûi thaàm trong buïng: " Coù phaûi Tuùy Kieàu xöa, nay soáng laïi chaêng ? Thaày môùi laàn tay toan môû tuùi gioù traêng, kieám lôøi gheïo aû Haèng cung nguyeät ".

Leâ Hoaèng Möu haønh vaên theo loái bieàn ngaãu, ñoù laø aûnh höôûng cuûa coå vaên Trung Hoa, duøng trong thi phuù töø chöông.

Moät ñoaïn vaên xuoâi cuûa oâng, chuùng toâi thöû xuoáng doøng ôû caùc chaám caâu, noù gaàn trôû thaønh moät baøi phuù.

"...Chung thôø thaàn maøy traéng, möôøi maáy naêm môùi boû ra ñi.

Troán maø ñi Nam Vang, ngôõ caûi nghieäp ñieám ñaøng söûa sang taùnh haïnh.

Coù deø ñaâu leân Nam Vang cuõng chaúng tieác phaán son moät maûnh; khoâng theïn ñieàu laù gioù chim caønh; heát Toáng Ngoïc tôùi Tröôøng Khanh, vui theo cuoäc laàu xanh ang naù  (9)...’’

So vôùi vaên cuûa Nguyeãn Chaùnh Saét, roài laàn tôùi Hoà Bieåu Chaùnh, chuùng ta seõ thaáy roõ söï chuyeån theå töø thi ca sang vaên xuoâi, caàn phaûi coù moät nhòp caàu, aáy laø truyeän Taøu.Ñoïc laïi ñoaïn vaên treân chuùng ta thaáy oâng haønh vaên töøng caâu ngaén, coù ngöôøi cho ñoù laø vaên nhaùt göøng. Nhöng trong buoåi giao thôøi aáy, oâng laø moät nhaø vaên saùng giaù, theo nhö baøi vieát cuûa Laõng Töû ñaêng trong tuaàn baùo Mai soá 68 phaùt haønh ngaøy 6-1-1939, vieát veà Leâ Hoaèng Möu nhö sau :

Saùnh truyeän hoài ñoù oâng vieát ra thaät nhieàu vaø ñeàu baùn chaïy nhö toâm töôi giöõa buoåi sôùm, oâng noåi danh quaù laém, laøm cho oâng Nguyeãn Vaên C  (10) trong moät luùc vui söôùng vì ñaõ coù ngöôøi giuùp vieäc quí giaù ñaõ höùa vôùi oâng raèng seõ giöõ oâng laïi trong tôø baùo troïn ñôøi. (11).

III. Ñaëc tính cuûa tieåu thuyeát sô khai

Chuùng ta chöa bieát nhieàu veà Leâ Hoaèng Möu, nhöng Traàn Chaùnh Chieáu, Nguyeãn Chaùnh Saét, neáu keå theâm Nguyeãn Troïng Quaûn thì hoï ñeàu laø nhöõng ngöôøi coù hoïc Quoác Ngöõ vaø Phaùp Vaên, do ñoù ít nhieàu hoï cuõng bò aûnh höôûng vaên chöông Taây Phöông, nhöng coå vaên, Thô, truyeän Taøu vaãn coù aûnh höôûng ñeán hoï, chính vì vaäy maø tieåu thuyeát thuôû ban ñaàu aáy, ñaõ chòu moät soá aûnh höôûng sau ñaây :

1.- Chòu aûnh höôûng chöông hoài cuûa tieåu thuyeát Trung Quoác

Veà chöông hoài cuûa truyeän Taøu, chuùng toâi ñaõ noùi qua ôû Tieát 4, muïc V. Töôûng cuõng caàn nhaéc laïi, moãi truyeän Taøu chia thaønh nhieàu chöông, hoài. Tröôùc moãi hoài ñeàu coù moät hay hai caâu thô giôùi thieäu toång quaùt noäi dung cuûa hoài ñoù.

Tieåu thuyeát mieàn Nam buoåi sô khai cuõng vaäy, coù chöông hoài. Baûn Nghóa Hieäp Kyø Duyeân do nhaø vaên Sôn Nam söu taàm vaø cho in laïi trong taïp san Nhaân Loaïi  (12), khoâng thaáy coù phaân chia thaønh hoài, nhöng töøng ñoaïn coù ghi :

Laâm trí Vieãn duïng möu.

Moät chöôùc raát maàu.

Coøn tieåu thuyeát Nhôn Tình AÁm Laïnh cuûa Hoà Bieåu Chaùnh, do Tín Ñöùc Thö Xaõ in naêm 1928 coù phaân chia thaønh hoài nhö :

Hoài thöù II

Phi Phuïng toû tình buoàn daï khaùch,

Duy Linh töùc trí kieám ñöôøng vinh.

hoaëc Hoài thöù XVI

Töøng cay ñaéng môùi bieát theá tình gian doái,

Laém thaûm saàu neân nhìn ngöôøi ngoïc quaën ñau.

Sau naày Hoà Bieåu Chaùnh cho in laïi, oâng ñaõ boû bôùt caùc caâu thô giôùi thieäu caùc hoài.

Gioït Maùu Chung Tình cuûa Taân Daân Töû do nhaø Phaïm Vaên Thìn in naêm 1954 vaãn coøn in chöông hoài theo cuõ :

Hoài thöù nhaát

Thaønh Bình-Ñònh thuaät sô söï tích,

Voõ-ñoâng-Sô löôùt daëm quan haø.

Nhö vaäy cho thaáy, ban sô tieåu thuyeát chòu aûnh höôûng truyeän Taøu veà hình thöùc cuõng phaân chia thaønh chöông hoài.

2. Chòu aûnh höôûng vaên chöông Trung quoác

Chuùng ta ai cuõng bieát raèng mieàn Nam khoâng phaûo laø maûnh ñaát chòu aûnh höôûng laâu ñôøi veà vaên chöông Trung Quoác, mieàn Nam chæ coù naêm ba oâng Cöû, vaøi oâng tieán só, roài Phaùp chieám laáy mieàn Nam, neàn vaên hoïc Quoác ngöõ ñöôïc phaùt sinh. Quoác ngöõ chæ laø phöông tieän cai trò cuûa ngöôøi Phaùp, coøn con ñöôøng quan laïi nhaát thieát phaûi hoïc chöõ Phaùp, bôûi vì caùc Nghò Ñònh, coâng vaên ñeàu vieát baèng Phaùp vaên, chöõ Quoác ngöõ chæ duøng ôû baùo chí, vaên chöông. Nhöõng ngöôøi laøm baùo, saùng taùc tieåu thuyeát ñeàu bieát Phaùp vaên, Haùn Vaên vaø Quoác ngöõ.

Maëc duø hoïc Haùn vaên khoâng nhaèm muïc ñích thi cöû, nhöng maø hoïc ñeå bieát nghóa lyù thaùnh hieàn, hoïc cho hieåu ñeå ñaøm luaän vaên chöông, cho neân nhaø vaên thôøi ñoù coøn chòu aûnh höôûng rôi rôùt laïi vaên chöông bieàn ngaãu cuûa Trung Hoa.

Ñaây laø ñoaïn môû ñaàu boä Gioït Maùu Chung Tình cuûa Taân Daân Töû :

Löûa haï vöøa taøn, gioù thu ñoå laù, keøn xe hôi ræ raû, tieáng ngaâm saàu nhaët nhaët khoan khoan. Noäi coû boùng le the, trang veû caûnh vaøng vaøng dôït dôït, kìa xoùng roùng moät ñaùm röøng thoâng cuïm lieãu caây ñöùng xô rô, trôïn maét trô trô, döôøng nhö giaän caùi phong caûnh tieâu ñieàu, maø phai maøu xuû laù. Noï moät giaõi tröôøng sôn voïi voïi, naèm doïc theo meù bieån Ñoâng döông, dô soáng phôi söôøn, thieâm thieáp yeâm lieàm ôû döôùi trôøi Nam, döôøng nhö buoàn thaûm caùi thôøi tieát ñoåi dôøi neân khoâng ñoäng daïng...

Coøn ñoaïn môû ñaàu Nghóa Hieäp Kyø Duyeân cuûa Taân Chaâu Nguyeãn Chaùnh Saét :

Vöøa cuoái tieát thu, trôøi chieàu maùt meû, treân nhaønh chim keâu chiu chít, döôùi soâng caù loäi vôûn vô; Laâm trí Vieãn tay caàm nhöït baùo, tay xaùch ba-ton (baton), raûo böôùc thung dung, thô thaån loái caàu ñöôøng nuùi Sam laø choã heïn hoø vôùi tình nhaân maø trao lôøi taâm söï. Gaàn troùt giôø laâu, chaúng thaáy daïn naøng, anh ta buoàn yù, lieàn dôû tôø nhöït baùo xem chôi cho tieâu khieån...

3. Chòu aûnh höôûng veà neàn luaân lyù cuûa Trung Hoa

Maëc duø chòu aûnh höôûng phaàn naøo cuûa Taây phöông nhöng aûnh höôûng veà luaân lyù cuûa Trung Hoa vaãn naëng neà, nhöng ñoù cuõng laø neàn neáp, phong hoùa cuûa Vieät Nam ta töø laâu ñôøi.

Nhöõng tam cang, nguõ thöôøng, tam toøng, töù ñöùc ñaõ aên saâu vaøo ñôøi soáng ngöôøi Vieät Nam, khi ngöôøi ta noùi ñeán leã nghóa, ñoái xöû vôùi nhau trong xaõ thoân vaø laøng nöôùc. Noù laø chuaån möïc cho taùc giaû xaây döïng nhaân vaät, hoaøn caûnh. Thaäm chí ñeán nhaân vaät cuûa Nguyeãn Chaùnh Saét, oâng ñaët teân bieåu tröng cho töøng caù taùnh nhaân vaät.

Keû möu saâu hieåm ñoäc thì teân laø Laâm-trí-Vieãn, ngöôøi giaû maïo, sau naày phaûi chaïy troán teân laø Ñaøo-phi-Ñaùng, keû heát loøng heát daï cöùu giuùp ngöôøi teân laø Traàn-troïng-Nghóa, keû coù loøng thöông ngöôøi teân laø Trònh-theá-Xöông, keû phaûi chòu phieâu baït teân laø Trònh Phöông Lang, coøn teân côø baïc aên caép vaët teân laø Trònh-baát-Thanh.

Hoà Bieåu Chaùnh cuõng vaäy, ngöôøi con gaùi trinh traéng oâng ñaët teân laø Baïch Tuyeát, keû coù chí oâng ñaët cho teân Chí Ñaïi ...

4. Haønh vaên trôn tuoät nhö lôøi noùi

Coù moät ñaëc tính cho vaên chöông mieàn Nam, noù ñaõ taïo thaønh truyeàn thoáng, khôûi ñaàu töø Tröông Vónh Kyù, ñaëc tính aáy laø haønh vaên trôn tuoät, noùi sao vieát vaäy, Chaúng haïn nhö ñoaïn trích trong Nghóa Hieäp Kyø Duyeân ôû tröôùc:

..." Trôøi ñaát ôi! Ñaây vôùi ñoù coù bao xa maø khoâng bieát, phaûi toâi deø vaäy thì toâi nhaén cho oâng anh hay ñaõ laâu roài chôù ñaâu maø ñeå cho tôùi ngaøy nay. Töø ngaøy toâi gaëp con hai noù ñi lô thô ngoaøi chôï, toâi thaáy vaäy toâi thöông neân toâi ñem noù veà maø ôû vôùi toâi ñaây ñaõ maáy thaùng nay. Dì chaùu haåm huùt vôùi nhau thieät toâi thaáy taùnh neát noù thieät thaø toâi thöông noù quaù. Luùc ñeâm hoâm raûnh rang toâi cuõng hoûi thaêm goác gaùt cha meï noù thì noù khoâng bieát chi heát, vì luùc hoï chôû noù ñi thì noù coøn nhoû quaù "...

Moät ñoaïn trích trong Ai Laøm Ñöôïc cuûa Hoà Bieåu Chaùnh, saùng taùc naêm 1912, nhuaän saéc in naêm 1922, ñeå chuùng ta thaáy roõ ñaëc tính vaên chöông mieàn Nam.

... Quan Phuû ñaõ noåi giaän maø baø coøn chaâm chích theâm, chaúng khaùc naøo löûa chaùy maø baø coøn cheá theâm daàu, bôûi vaäy quan Phuû laáy roi bieåu Baïch Tuyeát naèm xuoáng oâng ñaùnh hôn moät chuïc roi, caén raên trôïn maét khoâng cho Baïch Tuyeát khoùc.

OÂng vöøa ñaùnh vöøa noùi raèng :

- Maày laáy thaèng Chí Ñaïi laøm nhuïc nhaõ tao, toäi aáy tao chöa noùi, baây giôø tao ñònh gaõ maày cho maày khoûi mang tieáng xaáu, maày laïi laøm hôi khoân lanh, muoán choáng cöï vôùi tao nöõa aø.

Baïch Tuyeát nghe maáy lôøi aáy thì chöng höûng, khoâng bieát laáy chi maø ñoái naïi ñöôïc, keâu oan raèng :

- Oan öùc con laém cha oâi Meï oâi Meï ôû döôùi cöûu tuyeàn xin meï chöùng duøm con, keûo toäi nghieäp thaân con laém, meï oâi !...

IV. Caùc nhaø vaên tieáp noái

Maëc duø Bình Nguyeân Loäc vaø Sôn Nam ñeàu coù tham gia vaøo vaên chöông, baùo chí tröôùc naêm 1954, nhöng chuùng toâi khoâng xeáp caùc oâng vaøo trong caùc nhaø vaên tieáp noái ôû mieàn Nam vì Bình Nguyeân Loäc chæ noåi tieáng vôùi taùc phaåm Ñoø Doïc, sau khi oâng ñöôïc giaûi thöôûng Vaên Chöông toaøn quoác naêm 1958-1959, coøn Sôn Nam thì noåi tieáng sau khi xuaát baûn quyeån Höông Röøng Caø Mau naêm 1962. Maëc duø Bình Nguyeân Loäc vôùi chuyeän Röøng Maém, coøn Sôn Nam vôùi quyeån Höông Röøng Caø Mau, ñeàu laø nhöõng truyeän coù giaù trò mang chöùa tình yeâu queâ höông ñaäm ñaø, nhöng vì giôùi haïn vaên chöông mieàn Nam töø cuoäc Nam tieán cho ñeán naêm 1954, cuoäc di cö vó ñaïi aáy ñaõ pha troän vaên chöông, laøm cho vaên chöông mieàn Nam coù saéc thaùi khaùc, thaønh ra moät thôøi kyø trong Vaên hoïc Vieät Nam.

Phaàn naày chuùng toâi ñeà caäp ñeán caùc nhaø vaên Hoà Bieåu Chaùnh, Taân Daân Töû, Phuù Ñöùc, Phi Vaân vaø Hoà Höõu Töôøng. Ngöôøi ñöôïc ñeà caäp ñeán tröôùc tieân laø nhaø vaên Hoà Bieåu Chaùnh.

1. Hoà Bieåu Chaùnh (1885-1958):

Hoà Bieåu Chaùnh teân thaät laø Hoà Vaên Trung, sinh ngaøy 1 thaùng 10 naêm 1885, taïi laøng Bình Thaønh, tænh Goø Coâng, trong moät gia ñình ngheøo.

Naêm leân 8, Hoà Bieåu Chaùnh hoïc chöõ Nho, naêm leân 12 oâng baét ñaàu hoïc Quoác ngöõ vaø chöõ Phaùp taïi tröôøng toång Vónh Lôïi, roài sau hoïc tröôøng tænh Goø Coâng. Nôi ñaây oâng ñöôïc caáp hoïc boång ñeå theo hoïc taïi tröôøng Chasseloup-Laubart ôû Saøigoøn. Cuoái naêm 1905 oâng thi ñaäu baèng Thaønh Chung.

Naêm 1906, oâng thi ñoå laøm Kyù luïc taïi Soaùi phuû Nam Kyø (Saøigoøn), toøng söï taïi Dinh Hieäp Lyù, naêm 1912,1913 toøng söï taïi toaø boá tænh Baïc Lieâu, Caø Mau. Naêm 1914, toøng söï taïi toøa boá tænh Long Xuyeân. Naêm 1917, Hoäi Khuyeán Hoïc Long Xuyeân xuaát baûn Ñaïi Vieät taïp chí, oâng coù coäng taùc vôùi taïp chí naày, vieát veà khoa hoïc, kinh teá, lyù taøi.

Naêm 1919, ñoåi veà laøm vieäc taïi toøa boá Gia Ñònh. Naêm 1920, laøm vieäc taïi vaên phoøng Thoáng Ñoác Nam Kyø. Cuoái naêm 1921 thi ñaäu Tri Huyeän.

Naêm 1927 thaêng tri phuû, ñoåi ñi laøm Quaän Tröôûng quaän Caøn Long, tænh Traø Vinh. Naêm 1932, ñoåi ñi laøm Quaän Tröôûng quaän OÂ Moân, tænh Caàn Thô. Naêm 1934, ñoåi ñi laøm Quaän Tröôûng quaän Phuïng Hieäp, tænh Caàn Thô.

Naêm 1935, ñoåi veà Saøigoøn laøm Phoù Chuû Söï phoøng 3, kieåm soaùt ngaân saùch tænh vaø thaønh phoá. Naêm 1936, thaêng Ñoác Phuû Söù, trong naêm naày oâng laøm ñôn xin höu trí, nghò ñònh cho veà höu thaùng Gieâng naêm 1937, nhöng maõi ñeán naêm 1941, oâng môùi ñöôïc veà höu.

Ngaøy 4-8-1941, oâng ñöôïc cöû laøm Nghò Vieân Hoäi Ñoàng Lieân Bang Ñoâng Döông, ñeán ngaøy 26-8-1941, oâng ñöôïc cöû laøm Nghò vieân kieâm Phoù Ñoác Lyù thaønh phoá Saøigoøn. Cuoái naêm 1941, thaønh phoá Saøigoøn - Chôï Lôùn saùp nhaäp laøm moät, oâng laøm Nghò vieân trong Ban Quaûn Trò thaønh phoá Saøigoøn cho ñeán naêm 1945.

Naêm 1946, oâng laøm Chaùnh Vaên phoøng cho Chaùnh phuû Nam kyø cuûa Thuû töôùng Nguyeãn Vaên Thinh. Sau khi Baùc só Nguyeãn Vaên Thinh quyeân sinh. Hoà Bieåu Chaùnh môùi töø boû haún cuoäc ñôøi coâng chöùc.

Sau khi veà höu, oâng ôû Goø Coâng moät thôøi gian, roài trôû laïi Saøigoøn, oâng vaãn tieáp tuïc saùng taùc cho ñeán khi nhaém maét lìa ñôøi ngaøy 4 thaùng 11 naêm 1958, taïi bieät thöï Bieåu Chaùnh, ñöôøng Hoà Bieåu Chaùnh (gaàn ngaõ tö Ngoâ Ñình Khoâi vaø Traàn Quang Dieäu). Phuù Nhuaän, tænh Gia Ñònh.

Khi oâng maát, thi só Ñoâng Hoà laáy teân caùc taùc phaåm cuûa oâng, laøm caâu ñoái ñi vieáng tang oâng nhö sau :

- Cay ñaéng muøi ñôøi, Con nhaø ngheøo, Con nhaø giaøu, taùc phaåm vieát traêm leû naêm thieân, Vì nghóa vì tình, Ngoïn coû cöùng gioù ñuøa, Tænh moäng, maáy Ai laøm ñöôïc.

- Cang thöôøng naëng gaùnh, côn Khoùc thaàm, côn Cöôøi göôïng, thanh caàn traûi baûy möôi boán tuoåi, Thieät giaû giaû thieät, Vöôøn vaên xöa Gheù maét, Ñoaïn tình coøn ÔÛ theo thôøi.(14)

Trong ñôøi coâng chöùc, oâng coù nhöõng huy chöông sau :

- 28-12-1920: Khueâ baøi danh döï baèng baïc

06-04-1921: Kim Tieàn
26-08-1924: Monisaraphon
25-03-1927: Ordre Royal du Dragon de l’Annam
02-09-1937: Ordre Royal du Cambodge
09-08-1941: Chevalier de la Leùgion d’Honneur

Veà vaên nghieäp, ngoaøi tieåu thuyeát ra, oâng coøn vieát nhieàu theå taøi khaùc nhö khaûo cöùu veà toân giaùo, chaùnh trò, tieåu thuyeát. Vieát tuoàng caûi löông, haùt boäi...

Naêm 1942 vaø 1943, Hoà Bieåu Chaùnh laøm chuû nhieäm Baùn nguyeän san Ñaïi Vieät Taïp Chí (13) vaø Nam Kyø Tuaàn Baùo xuaát baûn taïi Saøigoøn.

Veà tieåu thuyeát, oâng ñaõ saùng taùc nhöõng taùc phaåm sau ñaây :

1. Ai laøm ñöôïc saùng taùc naêm 1912,

nhuaän saéc naêm 1922

2. Chuùa taøu Kim Qui 1922

3. Cay ñaéng muøi ñôøi 1923

4. Tænh moäng 1923

5. Moät chöõ tình 1923

6. Nam cöïc tinh huy 1924

7. Nhôn tình aám laïnh 1925

8. Tieàn baïc, baïc tieàn 1925

9. Thaày thoâng ngoân 1926

10. Ngoïn coû gioù ñuøa 1926

11. Chuùt phaän linh ñinh 1928

12. Keû laøm ngöôøi chòu 1928

13. Vì nghóa vì tình 1929

14. Cha con nghóa naëng 1929

15. Khoùc thaàm 1929

16 Naëng gaùnh cang thöôøng 1930

17. Con nhaø ngheøo 1930

18. Con nhaø giaøu 1931

19. ÔÛ theo thôøi 1935

20. OÂng Cöû 1935

21 Moät ñôøi taøi saéc 1935

22. Cöôøi göôïng 1935

23. Daây oan 1935

24. Thieät giaû, giaû thieät 1935

25. Nôï ñôøi 1936

26. Ñoùa hoa taøn 1936

27. Laïc ñöôøng 1937

28. Töø hoân 1937

29. Taân phong nöõ só 1937

30. Lôøi theà tröôùc mieãu 1938

31. Taïi toâi 1938

32. Boû choàng 1938

33. Y Ù vaø tình 1938

34. Boû vôï 1938

35. Ngöôøi thaát chí 1938

36. Tìm ñöôøng 1939

37. Hai khoái tình 1939

38. Ñoaïn tình 1939

39. AÙi tình mieáu 1941

40. Cö kænh 1941

41. Meï gheû, con gheû 1943

42. Thaày Chung truùng soá 1944

43. Hai Thaø cöôùi vôï 1944

44. Moät ñoùa hoa röøng 1944

45. Ngaäp ngöøng 1944

46. Chò Hai toâi 1944

47. Böùc thö hoái haän 1953

48. Troïn nghóa veïn tình 1953

49. Naëng baàu aân oùan 1954

50. Ñoã nöông nöông baùo oaùn 1954

51. Laù ruïng hoa rôi 1954-1955

52. Tô hoàng vöông vaán 1955

53. Hai choàng 1955

54. Hai vôï 1955

55. Ñaïi nghóa dieät thaân 1955

56. Traû nôï cho cha 1955

57. Nhöõng ñieàu nghe thaáy 1955-1956

58. OÂng Caû Bình Laïc 1955-1956

59. Moät duyeân hai nôï 1956

60. Trong ñaùm coû hoang 1956-1957

61. Vôï giaø choàng treû 1956

62. Haïnh phuùc loái naøo 1957

63. Soáng thaùc vôùi tình 1957

64. Nôï tình 1957

65. Ñoùn gioù maùt, nhaéc chuyeän xöa 1957

66. Chò Ñaøo, chò Lyù 1957

67. Nôï traùi oan 1957

68. Taét löûa loøng 1957

69. Laãy löøng haøo khí 1957-1958

70. Laàn qua ñôøi môùi 1958-?

71. Hy sinh 1958--?

Ñaùng leõ chuùng toâi ñaët nhaø vaên Hoà Bieåu Chaùnh vaøo haøng caùc tieåu thuyeát gia ñaàu tieân, nhöng chuùng toâi nghó töø naêm 1912, oâng saùng taùc Ai Laøm Ñöôïc, nhöng phaûi ñôïi 10 naêm sau, oâng môùi söûa chöõa vaø cho in ra, thôøi gian 10 naêm aáy vaät ñoåi sao dôøi, tieåu thuyeát ñaõ ñi ñöôïc nhöõng böôùc vöõng chaéc roài.

Loái haønh vaên cuûa oâng vöôït haún caùc nhaø vaên lôùp tröôùc, tuy nhöõng quyeån tieåu thuyeát cuûa nhöõng naêm ñaàu, thænh thoaûng oâng cuõng duøng loái bieàn ngaãu, nhö ñoaïn sau ñaây trong Nhôn Tình AÁm Laïnh :

"... Ñeâm ñaõ khuya neân treân ñöôøng chaúng coøn ai ñi nöõa, traêng thaät toû maø maáy nhaø ôû doïc theo ñöôøng laïi kín cöûa nguû heát. Duy Linh ra khoûi cöûa ngoû cuûa oâng Huyeän haøm roài, thì thuûng thaúng huôûn böôùc maø veà. Ñi vaøi chuïc böôùc ngoù ngoaùi laïi moät laàn, thì thaáy vaùch töôøng traéng toaùc, noùc laàu hoàng hoàng, tröôùc cöûa laàu ngoïn ñeøn chieáu saùng tröng, sau nhaø beáp daïng ngöôøi coøn naùo nöùc. Boùng traêng vì nhanh aùng neân choã môø choã toû, caây coû bò ngoïn gío ñaøng neân laéc laïi laéc quaï Doïng ngaâm nga nghe tieáng deá khoùc beân chaân, bay saäp saän thaáy caùnh chim quô tröôùc maët ...’’

Tuy nhieân tieåu thuyeát cuûa oâng ñaõ coù ranh giôùi phaân bieät roõ raøng thôøi kyø sô khai ñaõ chaám döùt, cho neân chuùng toâi ñöa oâng vaøo caùc nhaø vaên tieáp noái.

Nghieân cöùu tieåu thuyeát Hoà Bieåu Chaùnh, chuùng toâi thaáy nhöõng neùt ñaëc bieät baèng baïc trong haàu heát caùc taùc phaåm cuûa oâng.

Veà luaân lyù, oâng vaãn theo luaân lyù Khoång Maïnh, nhöng luoân muoán coù caûi caùch, uyeån chuyeån cho phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh chôù khoâng quaù caâu neä, chaúng haïn nhö trong Vì Nghóa Vì Tình :

"... Toái laïi coâ nguû khoâng ñöôïc, coâ naèm suy tôùi tính lui, laøm thaân ñaøn baø con gaùi, neáu toû vôùi ñaøn oâng con trai moät lôøi khoâng ñoan chaùnh, thì theïn thuøa xaáu hoå coù chi baèng, maø neáu mình vì danh tieát, khoâng ñaønh kheâu tình, ñaëng maø cöùu caùi sanh maïng cuûa ngöôøi ta thì teù ra mình troïng chöõ " trinh " hôn laø chöõ " nhôn ", laøm ngöôøi döôøng aáy chöa phaûi laø ngöôøi ñöùng ñaén. Coâ caân phaân töø chuùt, coâ xeùt neùt töø hoài, neáu coâ giöõ veïn tieát trinh thì Chaùnh Taâm phaûi cheát, roài Troïng Quí phaûi mang caùi quaû baùo. Coâ laø ngöôøi coù loøng nhaân töø, coâ khoâng nôû vì phaän coâ maø coâ ñeå cho keû khaùc bò haïi, thaø laø coâ mang tieáng thaát tieát maø coâ cöùu ngöôøi ta, chôù coâ coá chaáp danh tieát cuûa coâ thì caùi loãi baát nhôn noù coøn naëng hôn caùi loãi thaát tieát nhieàu laém. Maø taïi sao laïi goïi raèng thaát tieát? Phaän gaùi phaûi gìn giöõ neát na, mình lieác maét treâu hoa, mình toû lôøi gheïo nguyeät, mình laøm giaû doái ñaëng cho khaùch buoàn raàu ñoäng tình maø queân noåi vôï con vaäy thoâi, chôù mình daïi gì maø ñeå rôm gaàn cho löûa baét, thoïc tay vaøo cho chaøm dính, maø sôï xuû tieát oâ danh ".

Nhaân vaät cuûa Hoà Bieåu Chaùnh phaàn nhieàu ñeàu coù khuynh höôùng phieâu löu, töø Chí Ñaïi trong Ai Laøm Ñöôïc, Phan Vaên Quí trong Meï Gheû Con Gheû, Duy Linh trong Nhaân Tình AÁm Laïnh, Chaâu Taát Ñaéc trong Töø Hoân, Laân trong Lôøi Theà Tröôùc Mieãu, cho ñeán thaèng Hoài, thaèng Quì trong Vì Nghóa Vì Tình, thaèng Ñöôïc, thaèng Bæ trong Cay Ñaéng Muøi Ñôøi, thaèng Hieäp, thaèng Cao trong Laïc Ñöôøng laø nhöõng nhaân vaät phieâu baït, lang thang ñeå : " ñi moät ngaøy ñaøng, hoïc moät saøng khoân ". Nhöõng nhaân vaät phieâu löu aáy thöôøng choïn con ñöôøng thöông maïi ñeå neân ngöôøi. Chaéc chaén oâng muoán thay ñoåi taïp quaùn, khuyeán khích ngöôøi ta neân rôøi khoûi con traâu, caùi caøy, maûnh vöôøn, ñaùm ruoäng ñeå ñi ñoù ñi ñaây, duøng con ñöôøng thöông maõi tieán thaân.

Xaõ hoäi tieåu thuyeát cuûa oâng phaàn lôùn laø xaõ hoäi cuûa nhöõng ñieàn chuû, Hoäi ñoàng ôû thoân queâ, cuûa oâng Phuû, oâng Phaùn, thaày Thoâng, coâ Kyù ôû thaønh thò, beân caïnh nhöõng Ba Coù baùn cheø trong Nôï Ñôøi, Tö Cu trong Vì Nghóa Vì Tình, Lyù Tröôøng Maäu trong Laïc Ñöôøng... lôùp tröôûng giaû ñaày raåy nhöõng löôøng loïc, baát coâng, xa hoa, coøn trong khueâ phoøng caùc con oâng Hoäi ñoàng, ñieàn chuû chòu nhieàu noåi gian truaân, naøo laø Caåm Vaân trong Vì Nghóa Vì Tình, Phi Phuïng trong Nhaân Tình AÁm Laïnh, Thu Haø trong Khoùc Thaàm, Baïch Tuyeát trong Ai Laøm Ñöôïc..., coøn nhöõng ngöôøi ngheøo khoù raát ñaùng thöông taâm nhö Traàn Vaên Söûu trong Cha Con Nghóa Naëng, höông Haøo Ñieàu trong Khoùc Thaàm.

OÂng cuõng ñaõ phaù veà quan nieäm hoân nhaân cuûa ngöôøi xöa nhö moân ñaêng hoä ñoái...Nhöng khoâng phaûi ñoåi môùi hoaøn toaøn nhö Ñoaïn Tuyeät cuûa Nhaát Linh, hay ngöôïc laïi moät söï caûm hoùa nhö Coâ Giaùo Minh cuûa Nguyeãn Coâng Hoan, oâng muoán keâu goïi söï thöùc tænh veà quan nieäm hoân nhaân nhö trong Taïi Toâi, moät tieáng keâu traàm thoáng cho baø caû Kim, ñaïi dieän cho lôùp tröôûng giaû mieàn Nam thôøi baáy giôø, khoâng phaûi moät söï phaûn khaùng, khoâng phaûi do may ruûi tình côø, maø laø tröôøng hôïp ñieån hình gaây ra noåi thöông taâm ray röùc cho baäc cha meï.

Töø naêm 1927, oâng laø baäc " Daân chi phuï maãu ", vaäy maø tieåu thuyeát oâng taû nhöõng chuyeän loaïn luaân, gieát ngöôøi nhö Lyù Tröôøng Maäu gieát Maùi Chín Cuùng giöït tieàn cho vôï con, sau vôï con sa ñoïa, maõn tuø anh ta trôû veà laïi gieát vôï laø Ba Traâm vaø con laø Coâ Ba Haøo, roài anh ta töï töû trong Laïc Ñöôøng (1937), Trinh gieát baø Lôïi ñeå cöôùp tieàn trong Ngöôøi Thaát Chí (1938), Höông Haøo Ñieàu gieát Vónh Thaùi vaø Thò Sen laø ñoâi gian phu daâm phuï trong Khoùc Thaàm (1929).

Tieåu thuyeát cuûa oâng coù haäu, quaû baùo nhaõn tieàn, moïi vieäc ñeàu ñeå raên daïy, phaûi chaêng noù phaûn aùnh caùi xaõ hoäi ngang taøng thôøi ñoù ? cuûa thöù anh huøng " theá thieân haønh ñaïo "; neáu tieåu thuyeát ñeå giaùo hoùa con ngöôøi thì noù cuõng coù khaû naêng laøm cho ngöôøi ta baét chöôùc, nghóa laø noù coù aûnh höôûng toát vaø xaáu tuyø theo trình ñoä vaø tröôøng hôïp cuûa moãi ngöôøi. Nhöng phaûi coâng nhaän ñaây laø söï taùo baïo cuûa nhaø vaên lôùp tröôùc.

Nhieàu tieåu thuyeát cuûa oâng ñaõ phoùng taùc theo tieåu thuyeát Taây phöông raát taøi tình, nhö quyeån Ai Laøm Ñöôïc, oâng moâ phoûng theo quyeån Andreù Cornelis cuûa P. Bourget, Chuùa Taøu Kim Qui phoûng theo Le Comte de Monte-Cristo cuûa Alexandre Dumas, Ngoïn Coû Gioù Ñuøa phoûng theo Les Miserables cuûa Victor Hugo, Cay Ñaéng Muøi Ñôøi phoûng theo San Famille cuûa Hecto Mailot, Ngöôøi Thaát Chí phoûng theo Toäi AÙc Vaø Hình Phaït cuûa Destoievski...

Trong Toäi AÙc Vaø Hình Phaït cuûa Dostoievski aùm chæ yù töôûng hình phaït do luaät ñònh, khoâng laøm toäi nhôn sôï haûi nhieàu nhö nhöõng nhaø laøm luaät töôûng, tröø khi chính haén ñoøi hoûi hình phaït ñoù trong tinh thaàn, nhöng cuoái cuøng roài Dostoievski cuõng ñöa Raskoâlnikoáp trôû veà nhaø giam cuûa xaõ hoäi con ngöôøi ôû Taây Baù Lôïi AÙ vôùi baûn aùn taùm naêm tuø khoå sai, coøn Hoà Bieåu Chaùnh ñaåy Trinh töï phaït mình hôn möôøi naêm xa laùnh con ngöôøi trong daõi Thaát Sôn, vì chaøng ta töï ñoøi hoûi caùi hình phaït aáy cho mình, oâng ñaõ vöôït quaù Dostoievski.

Vaên chöông cuûa Hoà Bieåu Chaùnh cuõng giaûn dò nhö nhöõng nhaø vaên lôùp tröôùc, nhieàu khi oâng keå chuyeän hôn laø taû chuyeän, oâng cuõng daønh laáy quyeàn noùi cho mình quaù nhieàu maø khoâng ñeå cho nhöõng tình tieát taïo thaønh caâu chuyeän. Chaúng haïn moät ñoaïn trong Nhaân Tình AÁm Laïnh, oâng söû duïng loái aáy: ... ÔÛ ñôøi coù nhieàu caùi vaän hoäi laï luøng coù khi vieäc neân ñaõ thaáy tröôùc maø roài laïi hoùa ra hö, vieäc quaáy ñaõ toû töôøng maø ai cuõng cho laø phaûi. Maø vieäc quaáy thieân haï cho laø phaûi, aáy laø taïi buïng ngöôøi dua bôï neân chaúng luaän laøm gì, chí nhö vieäc gaàn neân maø hoùa ra hö, nghó thieät khoâng bieát sao maø lieäu tröôùc ...

Boái caûnh tieåu thuyeát cuûa Hoà Bieåu Chaùnh phaàn nhieàu ôû Luïc Tænh, Saøigoøn vaø Gia Ñònh, ñoù laø nhöõng nôi oâng ñaõ soáng, laøm vieäc coù nhaän xeùt, coù nhieàu aán töôïng ñeå vieát, neân khi taû caûnh oâng ghi ñöôïc nhöõng neùt tinh teá, do ñoù oâng taû caûnh thoân queâ, chuùng ta thaáy nhö moät böùc tranh ñeïp coù nhieàu maøu saéc linh ñoäng. Moät caûnh oâng taû Xoùm Tre ôû Goø Coâng.

" Ñeán nöõa thaùng naêm, trôøi möa daàm deà ngaøy naøo cuõng nhö ngaøy naáy. Chieàu böûa noï, traän möa môùi taïnh, boùng maët trôøi choùi choùi phía beán ñoø; trong xoùm nhaø nhuùm löûa naáu côm chieàu khoùi leân ngui-nguùt; tre níu nhau möøng trôøi maùt laù giuõ phaát phô. Ngoaøi ñoàng naùo nöùc noâng phu, baïn caày thaù ví tieáng vang vaày, coâng caáy haùt hoø hôi laûnh loùt. Döôùi soâng bao ngöôïc ghe chaøi chôû luùa tröông buoàm roài thaû troâi theo gioøng nöôùc, chieác naøo chôû cuõng khaúm löø. Treân loä Caây Döông xe ngöïa ñöa ngöôøi nuùc nít chaïy chaäm xì, tieáng luïc laïc nhoû khua xa xa nghe nhö tieáng nhaùi."

Veà taû ngöôøi, chuùng ta xem qua kyõ thuaät cuûa oâng, taû Huyønh Phi Phuïng trong Nhaân Tình AÁm Laïnh : "... Coâ tuoåi vöøa môùi 17, nöôùc da traéng ñoû, ñaàu toùc ñen huyeàn, haøm traêng traéng maø ñeàu nhö hoät baàu, ngoùn tay daøi maø laïi non nhö da giaáy, mình maëc aùo laõnh maøu boâng phaán quaàn luïa bom-bay môùi tinh, chôn ñi giaøy theâu cöôøm, boâng tay caø raù, daây chuyeàn ñeàu nhaän hoät xoaøn saùng aùnh."
Taû Ba Traâm, vôï caäp raèng Maäu trong Laïc Ñöôøng :

"... Ba Traâm toùc tai daõ döôïi ôû trong buoàn böôùc ra. Tuy coâ haåm huùt trong caùi choøi laù, tuy coâ maëc caùi aùo cuït vaûi traéng vôùi moäyt caùi quaàn laõnh ñen cuû xì, nhöng maø nöôùc da traéng trong, maùi toùc dôïn soùng, tay chaân dòu nhieãu, moâi maù öûng hoàng, tuoåi ñaõ quaù ba möôi maø saéc vaãn coøn xinh ñeïp. Nhan saéc naày leõ thì phaûi ôû nhaø laàu, ngoài xe hôi môùi xöùng ñaùng."

Ñeán khi Ba Traâm laáy choàng khaùc, ñaõ ôû nhaø laàu, ñi xe hôi roài, oâng taû laïi coâ ta :

" ... Coâ baän moät boä ñoà maùt baèng luïa moûng, maøu boâng höôøng; nöôùc da cuûa coâ ñaõ traéng; maø nhôø maøu aùo gioïi theâm, laøm cho nhan saéc cuûa coâ pha veû laû lôi vôùi veû nghieâm nghò, neân coi ñeïp ñeû voâ cuøng.. "

Caùi loái vieát trôn tuoät cuûa oâng, töôûng chæ caàn nghe thaèng Ñöôïc noùi vôùi Ba Thôøi :

"- Söôùng a ! Tía toâi vìa ñaây toâi bieåu tía toâi mua theùp uoán löôõi caâu roài toâi ñi caâu vôùi tía toâi chôi. Naày maù, hoâm tröôùc thaèng Phaùt ñi caâu vôùi tía noù, noù caâu ñöôïc moät con caù treâ lôùn quaù, maø aø... "

Coøn neáu caàn nöõa, chung ta ñoïc luoân böùc thö cuûa teân Höõu, göûi cho Ba Thôøi cuõng trong Cay Ñaéng Muøi Ñôøi.

Xaø-No, le 16 Decembre 19..

Tao göûi lôøi veà thaêm maày ñöôïc maïnh gioûi. Tao ôû döôùi naày bình an nhö thöôøng. Naêm nay tao laøm aên cuõng khaù khaù. Nhö maày coù ngheøo laém thì baùn caùi nhaø laáy baïc ñi qua Myõ Tho roài ngoài taøu maø xuoáng ñaây.

Maø neáu maày ñaõ coù nôi naøo khaùc roài thì phaûi göûi thô cho tao bieát. Noùi duøm tao göûi lôøi thaêm anh Hai chò Hai vaø baø con loái xoùm heát thaûy.

Höõu kyù

Noùi chung, tieåu thuyeát cuûa Hoà Bieåu Chaùnh raáp haáp daãn lôùp ñoäc giaû trung löu vaø bình daân thôøi baáy giôø, do coát truyeän ñeàu ñaùng thöông taâm vì nhöõng hoaøn caûnh eùo le ngang traùi. Nhaân vaät ñoàng queâ coù, thaønh thò coù phoâ baøy xaõ hoäi ñöông thôøi thích hôïp vôùi nhieàu taàng lôùp. Truyeän cuûa oâng ñeàu nhaèm muïc ñích höôùng thöôïng, oâng luoân luoân ñeå cho nhöõng nhaân vaät thieän cuûa oâng nhaéc nhôû haønh ñoäng cuûa mình ñeå ñi tôùi con ñöôøng löông thieän.

Kyõ thuaät xaây döïng truyeän cuûa oâng khaù cao, oâng doàn ñaåy nhöõng nhaân vaät chính vaøo caùc traïng huoáng thöông taâm, nhöõng tình tieát doàn daäp deã gaây caûm xuùc cho ñoäc giaû.

Gaàn 50 naêm soáng vaø vieát, vieát cho ñeán hôi thôû cuoái cuøng, oâng ñaõ ñeå laïi cho vaên hoïc mieàn Nam 71 quyeån tieåu thuyeát, vaên nghieäp thaät hieám coù ñoái vôùi moät nhaø vaên. Trong vaên hoïc söû, ngöôøi ta laõng queân nhieàu nhaø vaên lôùp tröôùc cuûa mieàn Nam, nhöng ngöôøi ta khoâng theå queân ñöôïc teân tuoåi, vaên nghieäp cuûa Hoà Bieåu Chaùnh. Ñoäc giaû troäng tuoåi vaãn coøn öa chuoäng tieåu thuyeát cuûa Hoà Bieåu Chaùnh vì coát chuyeän, vaø vì ngöôøi ta coøn tìm thaáy dó vaõng xaõ hoäi mình moät thôøi ñaõ soáng an.

2. Taân Daân Töû ( ? ) :

Noùi veà tieåu thuyeát mieàn Nam, khoâng theå boû qua Taân Daân Töû, oâng chuyeân vieát veà lòch söû tieåu thuyeát, noù gioáng y nhö truyeän Taøu. Cuõng laø moät thöù tieåu thuyeát coù chöông hoài, cuõng döïa vaøo söï kieän lòch söû. Tieåu thuyeát oâng saùng taùc khoaûng 1920-1924, goàm nhöõng boä truyeän raát noåi tieáng, boä Gioïi Maùu Chung Tình naêm 1954, in ñeán laàn thöù 8 vaø laàn naày in 5.000 quyeån.

Tieác raèng chuùng toâi chöa söu taàm ñöôïc tieåu söû cuûa oâng, vaên nghieäp cuûa oâng goàm coù :

. Gioït maùu chung tình.
. Gia Long taåu quoác.
. Gia long phuïc quoác.

Chuùng toâi trích moät ñoaïn trong Gioït Maùu Chung Tình :

Hoài Thöù Hai Möôi Baûy

Ñeàn nôï nöôùc, anh huøng ra töû traän

Troïn aân tình, lieät nöõ quyeát lieàu thaân.

Vöøng oâ thaám thoaùt phuùc laëng ñaøi taây, göông nguyeät laáp loøa ñaõ treo boùng thoû, ñoaïn Voõ ñoâng Sô cuøng Thu Haø ñöông ngoài tröôùc hoa vieân ñaøm ñaïo, boãng thaáy moït teân Ngöï laâm quaân ngoaøi cöûa, voäi vaû böôùc voâ, cuùi ñaàu chaøo Ñoâng Sô vaø noùi: Baåm Ñoâ huùy, thaùnh chæ daïy ñoøi veà vieäc binh tình caáp caáp.

Ñoâng Sô nghe noùi lieàn böôùc laïi tieáp laáy thaùnh chæ ñoïc coi, thì thaáy noùi nhö vaày:

" Nay nhôn Thanh trieàu yû theá, nöôùc maïnh binh nhieàu, muoán xaâm phaït laán nöôùc ta, vì vaäy traãm phaûi ngöï giaù thaân chinh, quyeát ñaùnh cuøng quaân Taøu moät traän .

Vaäy truyeàn cho Ñoâng Sô Ñoâ huùy laäp töùc ñeán tænh Laïng Sôn quaûng xuaát caùc ñaïo voõ tam quaân, vaø theo traãm maø laõnh chöùc ngöï tieàn Hoä giaù ".

Ñoâng Sô ñoïc roài thì neùt maët coù saéc buoàn daøo daøo, ñöùng ngoù Thu Haø moät caùch söûng sôø vaø noùi : AÙi khanh oâi ! Cuõng töôûng hai ta ñaõ heát côn ly bieät, ñeán luùc truøng phuøng, ñaëng cuøng nhau vui cuoäc löông duyeân, cho toaïi chí luùc bình sanh sôû nguyeän, chaúng deø caùi thôøi ñieân vaän ñaûo, noù cöù theo ñuoåi buoäc raøng, hôøn thay cuoäc theá ña ñoan, khieán cho gaëp buoåi nöôùc nhaø höõu söï, vì vaäy cho neân trieàu ñình haï chæ ñoøui toâi ra hoä giaù Thaùnh hoaøng, laøm cho ñoâi ta phaûi reû phuïng lìa loan, thì bieát chöøng naøo môùi ñaëng vaày vui giai ngaãu.

Thu Haø nghe noùi thì ñoäng loøng ly bieät, caøng theâm xoùt daï aân tình, roài nghó cho nhaø nöôùc ñöông gaëp buoåi hoaïn naïn truaân chuyeân, thì göôïng gaïo laáy lôøi hôn thua maø toû baøy khuyeán nhuû, roài noùi :

Lang quaân oâi Hai ta vaãn ñöông luùc tình noàng nghóa maën, maø thình lình khieán cho eùn laïc nhaïn xa, thì daãu ai gan saét daï ñoàng gaëp luùc naày cuõng phaûi ñau loøng ñöùt ruoät, nhöng maø toâi khuyeân mình phaûi laáy chöõ aân laøm tröôùc, roài sau seõ noùi ñeán chuyeän tình, aân laø aân quoác gia thuûy thoå, tình laø tình aân aùi vôï choàng, nay nöôùc nhaø ñöông gaëp luùc höõu söï phaân vaân, vaø maáy vaïn ñoàng baøo ta ñöông ñaâu caät ñaâu löng trong coõi chieán tröôøng, maø xoâng pha giöõa choán laèn teân muõi ñaïn. Vaäy thì lang quaân laø moät ñaáng nam nhi phaän söï, laïi thoï ôn phöôùc loäc trieàu ñình, theá phaûi ra maø ñôõ vaït naâng thaønh, laáy moät gan ñôûm maø boài ñaép cho queâ höông trong côn nöôùc löûa, toâi cuõng ngaøy ñeâm khaán vaùi maø caàu chuùc cho lang quaân ñaëng bình an voâ daïng trong choán muõi ñaïn laèng teân. Ngoõ mau mau trôû böôùc khaûi hoaøng, chöøng aáy ñoâi ta seõ hieäp maët phoøng lang, vaø vui tình neäm goái, thì cuõng chaúng muoän... "  (15)

Caùc boä tieåu thuyeát cuûa Taân Daân Töû, oâng vieát chaúng khaùc gì truyeän Taøu töø hình thöùc ñeán noäi dung, vaên chöông cuûa oâng nheï nhaøng hôn Leâ Hoaèng Möu, nhöõng ñoïc giaû ñaõ quen ñoïc truyeän Taøu, khi ñoïc tôùi tieåu thuyeát lòch söû cuûa Taân Daân Töû, ngöôøi ta raát öa chuoäng, maëc duø tieåu thuyeát cuûa Gilbert Chieáu, Leâ Hoaèng Möu, Nguyeãn Chaùnh Saét ñang treân ñaø tieán trieån toát ñeïp, cho neân quyeån Gioït Maùu Chung Tình ñöôïc in ñeán laàn thöù 8, trong khi toaøn boä tieåu thuyeát cuûa Hoà Bieåu Chaùnh, chæ coù nhöõng boä sau ñaây ñöôïc in ñeán 8 hay 9 laàn:

. Tænh moäng in laàn thöù 8
. Ngoïn coû gioù ñuøa in laàn thöù 8
. Cay ñaéng muøi ñôì in laàn thöù 9    (16)

Nhöõng boä coøn laïi cuõng chæ in töø 1 ñeán 3 laàn, moät soá chæ ñaêng treân baùo, vaø moät soá chöa xuaát baûn laàn naøo  (17).

Tieåu thuyeát cuûa Töï Löïc Vaên Ñoaøn, chöa chaéc ñaõ coù quyeån naøo taùi baûn nhieàu nhö theá, cho neân maëc duø laø vaên bieàn ngaãu, nhöng coát truyeän ñeà cao trung, hieáu, tieát, nghóa laïi loàng trong moät chuyeän tình bi thöông, vì Voõ Ñoâng Sô vaø Baïch Thu Haø ñeàu cheát sôùm, keû hy sinh cho toå quoác ñeå baûo veä non soâng, ngöôøi cheát cho thuûy chung vôùi tình yeâu cuûa mình.

Nhö theá chuyeän hoùa ra khoâng coù haäu, neân cuoái chuyeän taùc giaû coù theâm phaàn nhaø vua ngöï pheâ taùc hôïp löông duyeân cho hai linh hoàn, nhöng ngöôøi ñoïc, sau khi kheùp saùch laïi vaãn coøn ray röùc tieác thöông.

AÛnh höôûng cuûa tieåu thuyeát Taân Daân Töû ñoái vôùi lôùp thanh nieân ôû thoân queâ thôøi baáy giôø khoâng phaûi laø khoâng coù, moät laø noù gieo vaøo taâm hoàn giôùi thanh nieân moät maãu ngöôøi lyù töôûng cuûa thanh nieân nhö Voõ Ñoâng Sô, moät trang anh huøng phoø vua giuùp nöôùc, hai laø moái tình chung thuûy cuûa Baïch Thu Haø, moái tình cuûa trai taøi gaùi saéc, laøm cho bieát bao thanh nieân aáp uû hoaøi baõo trôû thaønh ngöôøi anh huøng nhö Voõ Ñoâng Sô, noù chính laø ñoäng cô thuùc ñaåy bieát bao nhieâu thanh nieân ñoàng queâ mieàn Nam, gia nhaäp vaøo ñoäi nguõ thanh nieân tieàn phong, roài caùc löïc löôïng voõ trang ôû mieàn Nam sau ñoù.

3. Phuù Ñöùc (1901-1970):

Noùi tôùi Hoà Bieåu Chaùnh laø noùi tôùi tieåu thuyeát tình caûm, xaõ hoäi, coøn noùi tôùi tieåu thuyeát kieám hieäp phaûi noùi tôùi Phuù Ñöùc, ñoù laø ñaëc tröng cuûa hai nhaø vieát tieåu thuyeát danh tieáng ôû mieàn Nam.

Nhaø vaên Phuù Ñöùc teân thaät laø Nguyeãn Ñöùc Nhuaän  ( 18 ), sinh ngaøy 24-9-1901 taïi xaõ Bình Hoøa tænh Gia Ñònh, teân boån maïng laø Joseph, oâng töø traàn ngaøy 4-3-1970 taïi Gia Ñònh, höôûng thoï 70 tuoåi. Thaân phuï oâng laø Nguyeãn Ñöùc Tuaán töøng laøm Ñoác hoïc tröôøng Sô hoïc tænh lî Gia Ñònh vaø Cai toång Toång Bình Trò Thöôïng tænh Gia Ñònh.

Tröôùc khi trôû thaønh nhaø vaên, Phuù Ñöùc laø moät nhaø giaùo, daïy taïi tröôøng Gia Ñònh do thaân phuï oâng laøm Hieäu tröôûng. Naêm 1925 nhaø giaùo Nguyeãn Ñöùc Nhuaän vieát moät truyeän ngaén Caâu Chuyeän Canh Tröôøng, göûi ñaêng treân nhaät baùo Trung Laäp. Luùc ñoù tôø Trung Laäp do Tröông Duy Toaûn vaø Phi Vaân ñang phaùt ñoäng phong traøo taåy chay haøng Bombay ôû Saøigoøn raát coù hieäu quaû, do ngöôïc laïi chuû tröông cuûa thöïc daân Phaùp, hoï thuùc eùp tôø Trung Laäp phaûi ngöng phong traøo naày, neân chuû buùt Maïnh Töï Tröông Duy Toaûn phaûi nghó caùch thu huùt ñoäc giaû, do nhaän thaáy tôø Ñoâng Phaùp Thôøi Baùo nhôø tieåu thuyeát cuûa Hoà Bieåu Chaùnh ñöôïc nhieàu ñoäc giaû, neân cuï Maïnh Töï ñaõ môøi taùc giaû Caâu Chuyeän Canh Tröôøng, coäng taùc vieát tieåu thuyeát cho tôø Trung Laäp.

Phuù Ñöùc baét ñaàu vieát " Caùi Nhaø Bí Maät " roài sau ñoù vieát tieáp Chaâu Veà Hieäp Phoá, moät quyeån tieåu thuyeát ñaõ ñöa teân tuoåi Phuù Ñöùc leân cao. Naêm 1926, oâng rôøi boû ngheà daïy hoïc vaø baét ñaàu laøm chuû buùt tôø Coâng Luaän, sau naày khoaûng thaäp nieân 50, oâng coäng taùc vôùi caùc Nhaät baùo Thaàn Chung, Tieáng Chuoâng, roài laøm chuû nhieäm kieâm chuû buùt tuaàn baùo Bình Daân vaø chuû nhieäm nhaät baùo Daân Thanh.

OÂng haâm moä theå thao, chôi quaàn vôït, boùng troøn, oâng cuõng coù luyeän taäp voõ ngheä, nhôø ñoù oâng vieát ñuùng caùc theá voõ thuaät, oâng thích xem chieáu boùng vaø ñoïc truyeän trinh thaùm cuûa Phaùp nhöùt laø taùc giaû Michel Zevaco. Nhöõng sôû thích aáy, giuùp cho oâng vieát thaønh nhöõng chi tieát ñöôïc ñoäc giaû thích thuù vaø haâm moä.

Nhö ñaõ noùi, tieåu thuyeát Chaâu Veà Hieäp Phoá laøm cho Phuù Ñöùc noåi tieáng nhöùt, laàn ñaàu ñaêng treân baùo Trung Laäp, Coâng Luaän, saêu ñoù nhaø xuaát baûn Xöa Nay in thaønh saùch roài sau naày caùc nhaät baùo Thaàn Chung, Tieáng Chuoâng, Ñuoác Nhaø Nam ñaêng laïi vaãn ñöôïc ñoäc giaû öa chuoäng.

Theo nhö oâng traû lôøi cuoäc phoûng vaán cuûa baùo Ngaøy Môùi naêm 1959, oâng ñaõ saùng taùc treân 70 boä tieåu thuyeát trong voøng 35 naêm vaø nhöõng tieåu thuyeát cuûa oâng ngaøy nay ngöôøi ta coøn bieát ñöôïc:

. Caùi nhaø bí maät.
. Chaâu veà hieäp phoá.
. Tieåu anh huøng Voõ Kieát.
. Löûa loøng.
. Moät maët hai loøng.
. Non tình bieån baïc.
. Tình tröôøng huyeát leä.
. Moät thanh böûu kieám.
. Chaúng vì tình.
. Mít Si Ma...

Trong laøng baùo, nhieàu kyù giaû vieát veà Phuù Ñöùc, hoï coù quan ñieåm nhö nhau, Phuù Ñöùc laø moät hieän töôïng laï trong laøng baùo :

. Chæ coù vieát tieåu thuyeát maø laøm chuû buùt moät tôø baùo ( laøm chuû buùt maø khoâng caàn naém chuû tröông, ñöôøng loái, khoâng vieát xaõ luaän, moãi ngaøy chæ vieát tieåu thuyeát maø thoâi )
. Moät tuaàn baùo Bình Daân chæ ñaêng toaøn tieåu thuyeát cuûa oâng, noù baùn raát chaïy vaø ñuû nuoâi tôø nhaät baùo Daân Thanh (thaät ra tuaàn baùo Bình Daân coøn coù ñaêng veà caùc kyø ñua ngöïa, nhöõng ngöôøi meâ ñaùnh caù ngöïa coù theå vöøa theo doõi caùc traän ñua, vöøa ñoïc tieåu thuyeát giaûi trí).
. Chæ coù boån cuõ Chaâu Veà Hieäp Phoá soaïn laïi, maø oâng taïo ra xe hôi, nhaø laàu.
Ñuùng ra oâng laø tieåu thuyeát gia ñeû boïc ñieàu, trong laøng baùo mieàn Nam, oâng vieát tieåu thuyeát khoâng chuù troïng veà vaên chöông, nhöõng caûnh oâng taû chæ ñeå xaùc ñònh khoâng vaø thôøi gian, trong boái caûnh phaûi coù maø thoâi, chaúng haïn nhö ñoaïn Hieäp Lieät cöùu Hieáu Lieâm trong Chaâu Veà Hieäp Phoá.

..." Ñeâm hoâm sau vaøo luùc 9 giôø, taïi nhaø Hoaøn Ngoïc AÅn, Naêm Maïnh vaø Luïc Taëc ñang troø chuyeän, thì beân ngoaøi moät traän möa to, gioù lôùn ñang ñoå nöôùc xuoán aøo aøo ..."

OÂng thöôøng haønh vaên hí ngoân, trong caâu ñoái thoaïi, duø thöïc teá hieám coù xaûy ra nhö ñoaïn sau ñaây giöõa thaùm töû Ñoã Hieáu Lieâm vaø Ñoäi Taøi :

- Thaày Ñoäi hoâm nay coù chuyeän gì maø thaày ñi vaøo ñaây coù göông maët buoàn teo nhö theá ?
Ñoäi Taøi thôû daøi:
- Rua xeáp ! Thaät vaäy oâng xeáp thaáy caùi maët toâi hoâm nay nhaên nhoù nhö caùi xíu maïi khoù thöông laøm sao.
- Coù thím Ñoäi leõ naøo ngaâm caâu : " Anh ñi ñaøng anh, em ñi ñaøng em " chôù gì ?
Ñoäi Taøi móm cöôøi :
- Phaûi nhö theá thì toâi " maêng phuù " xeáp aø, ñaøn baø nhö traáu xay toâi keå gì. Hoâm nay toâi ñeán thaêm xeáp ñaëng baùo moät caùi tin ñaëc bieät.
- Tin chi vaäy hôû thaày Ñoäi ?
- Moät vuï cöôùp taùo baïo nhaø maùy Huyønh Long ôû Bình Taây bò boïn cöôùp khoeùt tuû saét khoâng coøn moät xu con.
- Boïn cöôùp thaät hung aùc, chuùng ñaâm anh Chaø ban caø lì ñoå ruoät cheát loøi caø ri khoâng kòp ngaùp.

Tieåu thuyeát cuûa Phuù Ñöùc ñöôïc nhieàu ñoäc giaû öa chuoäng vì coù nhieàu nguyeân nhaân :

OÂng lôïi duïng phong traøo voõ ta vaø quyeàn anh coù söï thaùch thöùc giöõa voõ só Taï AÙnh Xeùm vaø Amadou vaøo khoaûng naêm 1924.
Tieåu thuyeát kieám hieäp coù pha laãn loaïi trinh thaùm, moät theå taøi môùi laï vaø cuõng coù phaàn gaàn guûi vôùi truyeän Taøu.
Theå taøi naày khoâng keùn löïa ñoäc giaû nhö loaïi tieåu thuyeát tình caûm hay luaän ñeà.
Nghieân cöùu veà tieåu thuyeát mieàn Nam, khoâng theå boû qua nhaø vaên Phuù Ñöùc, noùi ñeán tieåu thuyeát tình caûm xaõ hoäi phaûi noùi ñeán Hoà Bieåu Chaùnh, noùi ñeán tieåu thuyeát trinh thaùm voõ hieäp phaûi noùi ñeán Phuù Ñöùc, bôûi vì oâng laø moät hieän töôïng ñaëc bieät trong laøng baùo mieàn Nam.

4. Phi Vaân (1917-1972?)

Phi Vaân teân thaät laø Laâm Theá Nhôn sanh naêm 1917 trong moät gia ñình trung löu ôû Caø Mau, oâng chuyeân vieát chuyeän ngaén vaø phoùng söï. Naêm 1943, quyeån Ñoâng Queâ cuûa oâng ñoaït giaûi nhaát trong cuoäc thi vaên chöông do Hoäi Khuyeán Hoïc Caàn Thô toå chöùc, töø ñoù cho tôùi naêm 1970, quyeån naày ñaõ ñöôïc in 5 laàn. Ngoaøi ra oâng coøn nhöõng taùc phaåm :

. Daân queâ
. Coâ gaùi queâ
. Hoàn queâ ( truyeän daøi chöa xuaát baûn )
. Nhaø queâ trong khoùi löûa ( hoài kyù chöa xuaát baûn )

OÂng coøn laø moät nhaø baùo, töøng coäng taùc vôùi nhieàu nhaät baùo vaø tuaàn baùo, oâng cuõng töøng ñieàu khieån ban bieân taäp caùc nhaät baùo Tieáng Chuoâng, Daân Chuùng, Tieáng Daân, Daân Quí, Thuû Ñoâ, Caáp Tieán, cuõng ñaõ giöõ chöùc Toång Thö Kyù Nghieäp ñoaøn kyù giaû Nam Vieät trong Lieân ñoaøn kyù giaû quoác teá (I. F. J)

OÂng maát taïi Saøigoøn vaøo ñaàu thaäp nieân 70.

Nhö ñaõ noùi, quyeån Ñoàng Queâ cuûa oâng ñöôïc nhieàu ngöôøi öa chuoäng vì taùc giaû ñaõ taû laïi xaõ hoäi thoân queâ mieàn Nam vaøo tieàn baùn theá kyû 20, naøo laø phong tuïc ñaùm cöôùi, thaày phaùp, thaày buøa, hoø ñoái ñaùp, ñi caâu troäm...

Moãi moät truyeän cuûa oâng veõ laïi goùc nhoû cuûa xaõ hoäi ñoàng queâ, cho ta thaáy vaøi khía caïnh cuûa phong tuïc taïp quaùn, nhöõng boïn cöôøng haøo aùc baù, ñaàu troäm ñuoâi cöôùp laøm cho ñôøi soáng daân queâ chòu nhieàu noåi aùp böùc. Nhöng daân queâ vaãn soáng vôùi ñoàng ruoäng, tình nghóa haøng xoùm beân chung röôïu cheùn traø, giaûi trí vôùi nhöõng gaùnh haùt boäi, gioïng hoø caâu haùt treân soâng trong nhöõng ñeâm traêng thanh gioù maùt höõu tình, hay nhöõng luùc ngaøy muøa nhoän nhòp. Muoán hieåu phong tuïc taïp quaùn mieàn Nam khoâng theå khoâng ñoïc qua taùc phaåm cuûa oâng.

Boái caûnh taùc phaåm Ñoàng Queâ cuûa Phi Vaân laø vuøng ñaát Caø Mau, thoân queâ laø ñeà taøi phong phuù cho nhaø vaên, hôn nöõa nôi ñoù röøng saâu nöôùc ñoäc, laø chaân trôøi môùi, coù söùc haáp daãn laï luøng cho ñoäc giaû ôû thaønh thò, phaàn khaùc moät soá ñoäc giaû goác ôû thoân queâ nay ñeán sinh soáng nôi thaønh thò, nhôù caûnh nhôù queâ, nhôù maùi nhaø xöa, nhôù tieáng deá næ non canh tröôøng, nhôù tieáng eách nhaùi trong nhöõng ñeâm möa ræ raõ, hoï nhôù muøa luùa chín, nhôù coäng rôm, goác raï, cho neân hoï ñoïc Ñoàng Queâ ñeå tìm hieåu, ñeå nhôù kyû nieäm xöa.

Caø Mau, coøn nhöõng nhaø vaên khai thaùc nhöõng ñeà taøi haáp daãn laï luøng, nhö Sôn Nam döïng chuyeän ôû vuøng Raïch Giaù Caø Mau trong Höông Röøng Caø Mau, Bình Nguyeân Loäc vôùi Röøng Maám chöùa ñaày trieát thuyeát veà xaõ hoäi mieàn Nam.

Chuyeän Phi Vaân vieát coù taùnh caùch traøo loäng, dí doûm, thöû ñoïc moät ñoaïn cuûa truyeän ngaén Ñaïo:

" Rieâng oâng giaùo Xeä chuû nhaø, ñaõ yeáu röôïu maø raùng theo maáy oâng khaùch gaàn huït hôi.

Boãng Phoù Xaõ Vieät cöôøi kheø :

- Xin loãi Chuû , Sö Muoân giaûi nghóa chöõ Ñaïo traät laát coøn Chuû chieát töï ra coøn... saùi naùt hôn nöõa!

OÂng Chuû giaät mình, maët ñang ñoû gay, gaàn nhö taùi laïi. OÂng trôïn maét :

- Thaèng Phoù Xaõ maày noùi sao? Tao giaûi traät aø ? Tao maø traät ? Ö Ø chöõ nghóa maày giaø hôn, giaûng theá naøo cho truùng nghe thöû ?

- Baåm Chuû, töï nhieân, cheâ ñöôïc laø giaûi ñöôïc. Chuû ñöøng quaù noùng. Toâi ñaõ noùi " nghóa lyù khoâng tö vò " kia maø! Ñaây veà chöõ Ñaïo, thì töï toâi thích ra nhö vaày :

Hai chaám pheát laø aâm döông, gaïch ngang laø hieäp nhaát, döôùi chöõ töï, beân chöõ chi phaûy, laø " Töï mình chi ñoù " !

Töï mình thoâng tri aâm döông, bieát phaân phaûi traùi, bieát leõ chaùnh taø, môùi phaûi laø Ñaïo hoaøn toaøn chôù AÁy laø toâi chieát töï sô sô nhö theá, chôù neáu phaûi giaûi cho raønh thì phaûi caét nghóa taïi sao chöõ Ñaïo coù lieân tieáp ñeán 12 neùt, möôøi hai hoäi cuûa khí vaän tuaàn höôøn, töø " chí, söûu " chí ö " tuaát, hôïi "...

Phoù xaõ Vieät nhö höøng chí, haêng tieát caém ñaàu noùi, noùi maõi queân doøm sau tröôùc, chöøng tröïc nhìn laïi, maáy oâng khaùch vaø chuû nhaø, anh ta trôïn troøng, döùt ngay : Keû guïc qua, ngöôøi guïc laïi, rieâng Ñình Uyùnh ñaõ ngoeûo ñaàu ngaùy khoø khoø ...

Ñeâm ñaõ veà khuya. Ngöôøi nhaø ñeàu nguû maát, xa xa coù tieáng choù suûa ôû ñaàu laøng.

OÂng Chuû ñang ngöûa mình sau thaønh gheá vuøng uïa ra moät tieáng raát lôùn, roài chuùi nhuûi xuoáng baøn, coá göôïng :

- Ñaïo! Hay... hay ... ! Boït phe thaèng Phoù Xaõ ! Boït phe thaèng Phoù Xaõ....’’

Chuyeän cuûa Phi Vaân, ngöôøi ta coù theå ñoïc ñi ñoïc laïi, noù vaãn coù söï haáp daãn, loâi cuoán y nhö môùi ñoïc laàn ñaàu. Ngoaøi nhöõng chuyeän tình caûm, Phi Vaân duøng ngoïn buùt cuûa mình ñeå ñaû phaù nhöõng chuyeän meâ tín dò ñoan cuûa ngöôøi daân queâ nhö chuyeän Sanh ngheà töû nghieäp, Meùt Vaên Quang, moät oâng thaày töôùng soá nöûa queâ, nöûa chôï ñaõ bò moät teân ñieàn chuû cho moät traän ñoøn neân thaân.

Chuyeän OÂng töôùng thaày Ba hay Chaâu Xöông cöû thanh long ñao, cuõng laø nhöõng chaám phaù ñaäm neùt trong böùc tranh taû chaân cuûa oâng, qua ñoù chuùng ta thaáy döôùi ngoøi buùt dí doûm, Phi Vaân ñaõ vaïch roõ nhöõng ñieàu meâ tín dò ñoan aáy, vaø cho thaáy ngöôøi ta ñaõ lôïi duïng loøng meâ tín cuûa daân queâ, ñeå löøa doái moät caùch traéng trôïn.

Döïng leân caâu chuyeän tình trong Phoùng söï tieåu thuyeát, Phi Vaân cuõng khoâng boû qua söï ñaõ phaù meâ tín dò ñoan, nhöng söï aùp böùc cuûa naïn cöôøng haøo aùc baù, lôïi duïng nhöõng cô hoäi ngöôøi ta sa cô thaát theá, hay nhöõng ngöôøi hieàn laønh ñeå dôû heát nhöõng maùnh lôùi lôïi duïng vaø boùc loät, chuyeän aáy ai cuõng bieát vaø thöôøng thaáy xaõy ra, nhöng Phi Vaân cho ta thaáy khía caïnh cuûa cuoäc ñôøi, ñau thöông, nhuïc nhaõ ñeø naëng leân ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa ngöôøi daân chaát phaùc, ngheøo naøn.

Buùt phaùp Phi Vaân ngaén goïn. OÂng söû duïng chaám, phaåy gaåy goïn laøm cho vaên cuûa oâng roõ raøng, ñoäng taùc nhanh nhö ñoaïn sau ñaây trong Phoùng söï tieåu thuyeát:

- Hay laø thöøa luùc naày mình thöû buøa?... _y baäy naø ! Con cuûa Thaày mình ! Thaày thì Thaày chôù, " thöû’’ chôù phaûi " thieät " sao ?... Cha, ruûi Thaày mình bieát?...Bieát laøm sao ñöôïc, chæ coù hai ñöùa ôû nhaø...Ruûi Thaày mình veà baát töû ?

Toâi phaäp phoøng hoûi :

- Coâ hai ôi, Thaày thím sao chöa veà ?

- Em cuõng khoâng bieát nöõa. Hoài ñi noùi veà sôùm maø tôùi baây giôø ...

Toâi nhoùng :

- Thoâi thì toâi veà vaäy, khuya roài !

- Y Ù ôû laïi vôùi em chuùt nöõa anh Saùu aø !

Trong gioïng noùi coù chuùt moät chuùt gì nhö van lôn quyeán luyeán.

Boán beà laëng leõ nhö tôø. Phía sau löûa chaùy laùch taùch. Toâi quaû quyeát, caén moâi : Thaây keä, thöû caøn...

Toaøn thaân toâi boãng run leân, troáng ngöïc toâi ñaùnh raàm raàm. Hai haøm raêng toâi caén khít laïi, roài ... " OÂm maø xô roáp... "

Coâ hai ôi, laïi toâi chæ caùi naày !

Thì laï luøng thay, linh nghieäm thay, toâi goïi vöøa döùt lôøi, coâ Yeán vöôn mình böôùc xuoáng ñaát, ngoan ngoaûn nhö con meøo sau beáp...

Thình lình coù tieáng choù suûa, roài choù möøng. Toâi giöït mình ñöùng daäî

- Ba maù veà...!

Ñang ñi laïi toâi, coâ Yeán trôû mình " caùi vuït " möøng reo, chaïy oà ra môû cöûa.

Töø oâng duøng raát gôïi hình : " luùa ñaõ troå ñuoâi chín. Caû ñoàng vun moät maøu vaøng mô .’’ hay " Vaøo moät ñeâm khoâng traêng, trôøi chuyeån mòt muø toái ñen, roài möa ræ raû. "

Nhöõng ñoaïn trích treân, phaàn naøo chöùng toû ñöôïc Phi Vaân laø moät nhaø vaên truyeàn thoáng mieàn Nam, nhöng caùi ñaëc thuø cuûa oâng laø buùt phaùp dí doûm, traøo loäng, thaäm chí cho ñeán caùi cheát cuûa Meùt Vaên Quang, oâng cuõng duøng buùt phaùp aáy, vaø nhôø vaäy noù laøm roû neùt ñaëc thuø cuûa oâng.

Hai hoâm sau, " Meùt Vaên Quang " ñoaùn soá mình khoâng coøn soáng noåi nöõa, neân ñaõ truùt linh hoàn taïi xöù Naêm Caên: caùi xöù maø " Meùt "ñaõ phuï vaøo moät chuùt coâng laøm troâi maát chaát queâ muøa!

Töôûng caàn trích theâm ñoaïn keát trong Phoùng söï tieåu thuyeát, ñeå thaáy roõ taâm hoàn vaø quan nieäm soáng cuûa Phi Vaân.

Naêm naêm tuø vaø möôøi naêm bieät xöù khoâng daøi bao nhieâu, nhöng noù thay troïn cuoäc ñôøi toâi. Toâi muoán ngöôøi ta cho toâi ngoài trong khaùm maõi ñeå queân ñi, queân bieät, coøn hôn cho toâi trôû veà vôùi ngöôøi ñôøi.

Naêm naêm trong tuø toâi hoïc raønh chöõ Quoác ngöõ vaø mon men ñöôïc chuùt ñænh chöõ Taây.

Möôøi naêm bieät xöù khieán toâi coù dòp daïn daøy vôùi cuoäc ñôøi vaø nôùi roäng taàm con maét.

Tuø haïn traû xong, toâi laàn veà laøng cuõ. Caûnh vaät khoâng coøn nhö xöa nöõa. OÂng vaø baø thaày phaùp ñaõ vaøo caûnh Tieân, Phaät; thaèng UÙt ñaõ ñi theo caûi löông; ñaát chuû Nghóa baùn cho ngöôøi khaùc; con taùm EÙn ñaõ coù choàng vôùi moät doïc con daøi, choàng noù laø thaèng tö Boà.

Toâi caát taïm moät caên nhaø treân hoøn Ñaù Baïc. ÔÛ ñoù, ngaøy ngaøy nghe tieáng gioù theùt, soùng gaàm. Chæ coù gioù theùt soùng gaàm môùi an uûi ñöôïc loøng toâi.

Vaø chieàu chieàu, khi vöøng thaùi döông saép chìm vaøo nöôùc bieån, toâi leo leân moät moûm ñaù cao choùt voùt ñöùng nhìn veà phía ñaát lieàn.

Sau raëng caây xanh beân aáy, chaïy daøi ñoàng naày sang ñoàng kia, ruoäng naày sang ruoäng khaùc. Trong nhöõng ñoàng ruoäng meânh moâng, hieàn laønh ñoù, aån truù bieát bao nhieâu laø taù ñieàn vaø chuû ñieàn..

Maø thoâi, dó vaõng ñaõ cheát, coøn nhaéc laïi laøm gì nöõa ! ...

Hoï khoâng phaûi laø ngöôøi gaây neân toäi aùc, hoï chæ laø naïn nhaân cuûa hoaøn caûnh xaõ hoäi vaø cuûa moät thôøi kyø...

5. Hoà Höõu Töôøng (1910-1980)

OÂng sanh taïi laøng Tröôøng Thaïnh, quaän Chaâu thaønh tænh Caàn Thô ngaøy 8-5-1910 trong moät gia ñình noâng daân taù ñieàn. Hoïc tröôøng laøng roài tröôøng tænh. Naêm 1926 tham gia vaøo cuoäc tranh ñaáu vôùi thöïc daân Phaùp nhaân dòp tang leã Phan Chu Trinh, vaø laõnh ñaïo cuoäc baõi khoùa taïi tröôøng Caàn Thô ñeå choáng baûn aùn Nguyeãn An Ninh, neân bò ñuoåi hoïc. Sau nhôø baø con cho tieàn sang Phaùp hoïc (19). Naêm 1930, chuaån bò thi thaïc só Toaùn thì phong traøo caùch maïng ôû Vieät Nam buøng noå, ñöôïc kieàu baøo ñöa ra laõnh ñaïo cuoäc choáng ñoái baûn aùn töû hình 13 lieät só ôû Yeân Baùi. Ñaàu naêm 1931 veà Vieät Nam, daïy hoïc, vieát baùo, tham gia vaøo phong traøo caùch maïng cuøng nhöõng baïn hoïc cuõ bò truïc xuaát tröôùc khi oâng veà nöôùc. Saùng laäp taû phaùi ñoái laäp ôû Ñoâng döông, vaø laøm lyù thuyeát gia cho toå chöùc aáy. Naêm 1932, bò baét vaø bò keát aùn ba naêm tuø treo.

Naêm 1933, cuøng vôùi Phan Vaên Huøm chuû tröông taïp chí Ñoàng Nai. Naêm 1934, cuøng vôùi nhieàu nhaø caùch maïng nhö Nguyeãn An Ninh, Taï Thu Thaâu, Phan Vaên Huøm ... saùng laäp nhoùm La Lutte. Naêm 1936 chuû tröông Phong Traøo Ñoâng Döông Ñaïi Hoäi. Naêm 1938, taùch ra khoûi nhoùm La Lutte, thaønh laäp tôø baùo Militant, taïp chí Thaùng Möôøi vaø chuû tröông tuaàn baùo Tia Saùng (sau thaønh nhaät baùo). Giöõa naêm 1939 ly khai Ñeä töù Quoác teá Coäng Saûn vaø rôøi boû chuû nghó Marx. Thaùng 9 naêm aáy bò baét vaø bò aùn tuø 4 naêm, bò ñaøy ra Coân ñaûo, ñeán naêm 1944 môùi ñöôïc thaû veà.

Khi bò an trí taïi Caàn thô, coù gaëp giaùo chuû Huyønh Phuù Soå, baøn luaän veà tieàn ñoà daân toäc, Sau ñoù ra Haø noäi, Vieät minh cöôùp chính quyeàn, bò keït ôû ñoù ñeán cuoái naêm 1947, môùi troán ñöôïvc veà Saøigoøn, trong thôøi gian ôû Haø noäi, oâng coù saùng taùc moät loaït taùc phaåm, sau mang veà xuaát baûn ôû mieàn Nam. Trong ñoù coù Töông lai vaên hoùa Vieät Nam, Töông lai kinh teá Vieät Nam, Muoán hieåu chaùnh trò, Phi laïc sang Taøu (Ngaøn naêm moät thuôû, töïa in laàn ñaàu naêm 1949). Naêm 1948 gia nhaäp vaøo laøng baùo Vieät Nam, saùt caùnh vôùi thi só Ñoâng Hoà, vieát cho nhieàu tôø baùo ôû Saøigoøn, coäng taùc vôùi nhoùm Soáng Chung, goàm coù Sôn Khanh Nguyeãn Vaên Loäc, Lyù Vaên Saâm... xuaát baûn Thu Höông, Chò Taäp, Ngaøn Naêm Moät Thuôû.

Naêm 1949 sang Phaùp, ra tôø Caûo thôm, môû lôùp laøm baùo haøm thuï, xuaát baûn taïp chí song ngöõ Anh, Phaùp Pacific theo chuû tröông thuyeát ñaõ gaãm trong tuø " Ñöôøng loái thöù ba ". Naêm 1954, nhôn coù hoäi nghò Geneøve, ñöùng ra chuû tröông nhaät baùo Phöông Ñoâng ôû Saøigoøn ñeå phoå bieán " Trung laäp cheá ".

Naêm 1955 muoán ngaên söï Nam Baéc töông tranh sang Bình Xuyeân  (20) giaûi hoøa giöõa Maët Traän Thoáng Nhaát Toaøn Löïc Quoác Gia goàm : Cao Ñaøi, Hoøa Haûo vaø Bình Xuyeân vôùi Thuû Töôùng Ngoâ Ñình Dieäm, bò maéc keït trong binh löûa giöõa maët traän Quoác Gia vôùi Bình Xuyeân, roài bò baét. Naêm 1957 bò keát aùn töû hình, aùn chöa thi haønh neân bò giam ôû Coân Ñaûo. Cuoäc Caùch Maïng 1-11-1963 laät ñoå cheá ñoä Ngoâ Ñình Dieäm, oâng vaø moät soá tuø chaùnh trò ñöôïc Hoäi Ñoàng Quaân Nhaân Caùch Maïng ñöa veà Saøigoøn, ñeán naêm 1964, aùn töû hình giaûm xuoáng coøn aùn tuø 13 naêm.

Naêm 1965, giöõ chöùc Phoù Vieän Tröôûng Vieän Ñaïi Hoïc Vaïn Haïnh, daïy moân Xaõ hoäi hoïc taïi Phaân Khoa Vaên Hoïc vaø Khoa Hoïc Nhaân Vaên, nôi ñaây oâng cuõng chuû tröông phoå bieán khoa EOMIR.

Thôøi gian naày oâng cho taùi baûn moät soá tieåu thuyeát cuõ nhö Phi Laïc Sang Taøu vaø cho xuaát baûn moät soá taùc phaåm môùi vieát nhö Noùi Chuyeän uaân, Thaèng Thuoäc Con Nhaø Noâng, Traàm Tö Cuûa Moät Teân Toäi Töû Hình, Keá Theá, Hoài Kyù 41 Naêm Laøm Baùo ...

Naêm 1967, aùn töû hình cuûa oâng ñöôïc aân xaù. Ñaéc cöû Daân Bieåu taïi Saøigoøn, naêm 1970, xuoáng toùc tu taïi gia theo phaùi Böûu Sôn Kyø Höông cuûa ñöùc Phaät Thaày Taây An, töø naêm naày trôû ñi, oâng chuyeân hoaït ñoäng veà vaên hoùa, ñeà taøi oâng thöôøng dieãn thuyeát ñeå ñeà cao neàn Vaên hoùa Daân toäc. OÂng coù trí nhôù, hieåu bieát saâu roäng veà nhieàu laõnh vöïc, do ñoù oâng ñöôïc nhieàu ngöôøi toân troïng laø moät hoïc giaû.

Sau ngaøy 30-4-1975, oâng bò Hoïc Taäp Caûi Taïo, ñöôïc thaû ra roài maát taïi Saøigoøn naêm 1980.

Cuoäc ñôøi cuûa oâng luùc coøn nhoû con nhaø ngheøo, hoïc gioûi, ñöôïc giuùp ñôõ sang Phaùp du hoïc, oâng coù baèng Cao Hoïc Toaùn, suoát ñôøi hoaït ñoäng chaùnh trò vaø vaên hoùa, oâng duøng vaên chöông chæ laø phöông tieän ñeå hoå trôï cho hoaït ñoäng chaùnh trò vaø vaên hoùa cuûa, oâng chuû tröông duøng vaên hoùa ñeå daønh chieán thaéng trong chieán tranh Quoác Coäng.

Moät loaït tieåu thuyeát Ngaøn Naêm Moät Thuôû, Phi Laïc Sang Taøu, Phi Laïc Ñaïi Naùo Hoa Kyø, Phi Laïc Bôûn Nga noùi leân nhöõng suy tö chaùnh trò cuûa oâng.

OÂng cuõng muoán laøm saùng toû huyeát thoáng cuûa mình, doøng doõi cuûa Hoà Thôm Nguyeãn Hueä, con chaùu cuûa Hoà Quí Ly cuûa Ñeá Thuaán. Chæ caàn ñoïc laïi ñoaïn cuoái cuûa Phi Laïc Sang Taøu chuùng ta cuõng thaáy roõ ñieåm naày.

Soá laø maáy thaùng tröôùc ñaây, khi bom nguyeân töû chöa noå laøm cho Nhaät ñaàu haøng, thì coù moät ngöôøi queâ quaùn ôû Nam boä, ñi ra Baéc, ñònh vöôït bieân giôùi sang Nam kinh, Truøng Khaùnh maø du thuyeát. Ñeán Haø Noäi thì bò Nhaät baét, vì Nhaät bieát ngöôøi aáy laø tay lôïi haïi. Ngöôøi aáy chaïy troán nôi laøng Phuø Ninh, nhôø toâi cöùu vaø giaáu duøm trong laøng. Vì muoán traû ôn cho toâi vaø thaáy toâi öa noùi khoaùc, ngöôøi aáy môùi baøy ra chuyeän traøo phuùng, du thuyeát maø noùi cho toâi nghe chôi caùch du thuyeát beân Taøu, phaûi laøm gì, noùi gì cho caùc nhaân vaät beân Taøu phuïc. Ñeán ñaây, toâi chæ nhai laïi traøng lyù luaän traøo phuùng aáy chôi, chôù toâi naøo coù phaûi laø tay du thuyeát gì ñaâu ?

Coøn nhö toâi lôõ laøm cho chuù, uûa queân ... laøm cho ngaøi laàm maø nhìn baø con, thì toâi xin nhaän loãò Maø nghó cho kyø cuøng lyù ñaõ, daàu toâi coù thieät laø hoï Hoà hay chaêng ñieàu ñoù coù quan heä chi?

Giaû danh hoï Hoà, maø laøm cho raïng danh hoï Hoà thì laø moät ñieàu ñaùng cho Ngaøi mang ôn vaäy ... Cuõng nhö ai hoï Nguyeãn, phaûi mang ôn ngöôøi Taây Sôn aùo vaûi laø Hoà Thôm ñaõ laøm raïng danh hoï mình vôùi caùi teân Nguyeãn Hueä.

Ñoaïn choùt cuûa truyeän ngaén Con Thaèn Laèn Choïn Nghieäp, Hoà Höõu Töôøng cho chuùng ta thaáy phaàn naøo lyù thuyeát vaên ngheä oâng chuû tröông :

- Chuùng toâi ñaây laø boïn chôi vaên giôõn chöõ, quanh naêm chæ laáy vieäc ñem yù hay lôøi ñeïp maø laøm cho vui loøng keû ñoïc mình, roài laáy söï vui cuûa ngöôøi laøm söï sung söôùng cuûa mình, cho ñoù laø söï ‘ñaéc ñaïo’ cuûa mình. Neáu phaûi mong muoán ñieàu gì, thì coá gaéng trình baøy cho boùng baåy, vaên hoa: ñöôïc thôøi toát; baèng khoâng thì thoâi, chôù chaúng heà khi naøo phaïm ñeán töï do cuûa ngöôøi...

Nghe ñeán ñoù, thì moät ñieåm linh quang baét ñaàu hieän trong trí con thaèn laèn. Ngöôøi khaùch thöù hai noùi tieáp:

- Xöa nay, trong boïn chuùng toâi cuõng ñöôïc moät vaøi tay loãi laïc, keå moät chuyeän lyù thuù, haùt moät baøi thô hay, chuyeän aáy thô naày ñöôïc truyeàn ôû haøng trieäu mieäng. Vaäy, neáu ngöôi coù loøng muoán ñoä haèng haø sa soá chuùng sanh, thì coá gaéng trau doài vaên taøi cho töông xöùng, vaên ngöôi tung ra laø coù theå caûm hoùa trieäu trieäu ngöôøi... Roài, cuõng phaûi luyeän vaên taâm, ñeå cho vaên ngöôi coù theå nhen nhuùm ñöôïc trong loøng moãi ngöôøi moät ñieåm löûa thieâng. Löûa baét chaùy, vaên cuûa ngöôi nhö daàu roùt theâm vaøo, laøm cho ngoïn löûa saùng leân...

Vaên nghieäp cuûa oâng goàm coù :

. Thu Höông,
. Chò Taäp.
. Phi Laïc Sang Taøu (coøn coù teân laø Ngaøn Naêm Moät Thuôû, in laàn ñaàu tieân naêm 1949)
. Phi Laïc Ñaïi Naùo Hoa Kyø.
. Phi Laïc Bôûn Nga.
. Thaèng Thuoäc Con Nhaø Noâng.
. Hoàn Böôùm Mô Hoa.
. Keá Theá.
. Traàm Tö Cuûa Moät Teân Toäi Töû Hình.
. Hoài Kyù 41 Naêm Laøm Baùo.
. Noùi Chuyeän Taïi Phuù Xuaân.

Trích vaên : Truyeän ngaén

Con Thaèn Laèn Choïn Nghieäp

Giöõa moät con ñöôøng truoâng thaêm thaúm, vaéng veû aâm u, khoâng moät xoùm nhaø, ít ngöôøi qua laïi, coù moät caùi am nhoû. Am aáy môùi caát, ñoä non ba naêm thoâi. Trong am chæ coù moät sö cuï giaø, thui thuûi moät mình quanh naêm chaúng ñöôïc ai thaêm vieáng. Tröôùc am, nôi giöõa saân, chaát saün moät ñoáng cuûi, vöøa lôùn, vöøa cao ngaát; cuûi xeáp raát vuoâng vaén, thaúng thaén, döôøng nhö ñöôïc saên soùc chaúng khaùc moät vöôøn kieång do moät vò lao tröôûng giaû chaêm nom.

Moät hoâm trôøi ña toái roài, nhaø sö vöøa leân ñeøn ñöôïc moät chaëp, thì coù hai ngöôøi khaùch ñeán tröôùc ngöôõng cöûa, vaùi maø thöa raèng:

- Baïch sö cuï, nhôø ngoïn ñeøn daét daãn, chuùng toâi môùi doi ñeán ñaây. Mong nhôø sö cuï cho taù tuùc moät ñeâm, saùng mai chuùng toâi seõ leân ñöôøng.

Nhaø sö ung dung, chaép tay ñaùp:

- Moâ Phaät. Cöûa thieàn bao giôø cuõng môû roäng cho ngöôøi lôõ böôùc.

Roài döøng moät phuùt, döôøng nhö ñeå traán tónh noãi vui ñöông soâi noåi trong loøng, nhaø sö tieáp:

- Ngoùt ba naêm nay, toâi môû am nôi naày, khoâng ñöôïc moät ai ñeán vieáng. Ngaøy nay laø ngaøy öôùc nguyeän may ñöôïc hai ngaøi quaù böôùc, gheù nghæ chaân. AÂu cuõng laø duyeân tröôùc...

Noùi xong, nhaø sö doïn côm chay cho khaùch duøng, vaø caâu chuyeän khoâng ñeà, voâ tình daãn khaùch ñeán caâu hoûi:

- Baïch sö cuï, chaúng hay sö cuï thích tuïng kinh naøo?

Vui söôùng, ví nhö gaëp baïn tri aâm, nhaø sö ñaùp:

- Toâi quy y Phaät phaùp töø thuôû beù, röøng thieàn coù theå noùi raèng ñaõ vieáng khaép nôi. Caùch ba naêm nay, loøng hueä ñöôïc môû ra... Vaø töø aáy toâi chæ tuïng kinh Di Laëc.

Moät ngöôøi khaùch hoûi:

- Sö cuï coù theå cho toâi bieát duyeân côù vì sao chaêng?

- Moâ Phaät. Chæ coù lôøi noùi, maø ñoä ñöôïc ngöôøi, toâi sao daùm tieác lôøi! Vaäy toâi xin vui loøng maø noùi cho hai ngaøi roõ. Bôûi toâi ñoïc qua caùc kinh saùch, thaáy raèng Phaät Thích Ca khi ñaéc ñaïo, coù daïy: Hai nghìn naêm traêm naêm veà sau, Phaät phaùp seõ ñeán choã chi li: AÁy laø hoài maït phaùp. Di Laëc seõ xuoáng traàn, cöùu ñoä chuùng sanh vaø chænh ñaïo laïi. Nay keå cuõng gaàn ñeán kyø haïn. Chaéc laø Phaät Di Laëc ñaõ xuoáng traàn maø ñoä keû thaønh taâm tu haønh. Bôûi leõ aáy cho neân toâi coù nguyeän tuïng ñuû moät nghìn laàn kinh Di Laëc. Neáu lôøi nguyeän ñöôïc y, aáy laø toâi seõ ñaéc ñaïo.

Ngöôøi khaùch thöù hai hoûi:

- Sö cuï ñaõ tuïng ñöôïc bao nhieâu laàn roài?

- Ñaõ ñöôïc chín traêm chín möôi chín laàn roài. Baây giôø, chæ caàn laàn thöù moät nghìn, laàn tuïng cuûa ñeâm nay. Chaéc hai ngaøi tröôùc coù duyeân laønh, ñeâm nay ñeán maø chöùng kieán toâi tuïng laàn thöù moät nghìn aáy.

Ñeán ñaây, böõa côm chay ñaõ maõn, khaùch meät moûi, xin ngaû löng. Nhaø sö doïn deïp trong am cho thanh khieát, roài böôùc laïi tröôùc baøn Phaät, kheâu baác ñeøn daàu, môû kinh ra maø khôûi söï tuïng. Tieáng tuïng kinh chaäm raõi, nhö neän vaøo khoâng gian. Thænh thoaûng moät tieáng chuoâng ngaân leân ñaùnh daáu chuoãi tieáng moõ daøi ñaèng ñaüng...

Tröôùc khi nhaém maét nguû, hai ngöôøi khaùch coøn trao ñoãi vaøi caâu:

- Toäi nghieäp thay cho sö cuï giaø, quaù meâ tín, maát saùng suoát, maø khoâng giaùc ngoä. Phaät phaùp laäp ra ñaõ hai nghìn naêm traêm naêm veà tröôùc, traùnh sao cho chaúng coù choã loãi thôøi. Nhaän thaáy choã loãi thôøi, caùc moân ñeä aét phaûi lo taøi boài, phaùt xieån moái ñaïo. Theá laø coù tö töôûng naøy, hoïc thuyeát noï; roài sinh ra moân, ra phaùi, aáy laø nguoàn goác cuûa söï chi li. Nay röøng thieàn coù hôn taùm möôi boán nghìn coäi khaùc nhau, aáy laø leõ dó nhieân vaäy.

- Toâi cuõng ñoàng yù vôùi anh veà choã ñoù, vaø nghó theâm raèng: neáu baây giôø coù moät vò Di Laëc xuoáng traàn, thì vò aáy coù troïng traùch caát nhaéc Phaät phaùp cho cao kòp vôùi söï tieán hoùa cuûa moïi söï vieäc töø hôn hai nghìn naêm nay. Vaø traùch nhieäm cuûa moãi tín ñoà cuûa Phaät laø doïn mình cho saün, ñeå ñoùn röôùc caùi phaùp môùi saép ra ñôøi. Chôù meâ maûi trong vieäc goõ moõ tuïng kinh, haù chaúng phaûi laø phuï loøng mong moûi cuûa Thích Ca chaêng?

Lôøi noùi cuûa hai ngöôøi khaùch, giöõa moät caùi am vaéng veû, khoâng deø coù keû troäm nghe. Keû nghe troäm naày laø moät con thaèn laèn, ñeán ôû am, khi am vöøa môùi döïng leân, vaø ñaõ töøng nghe chín traêm chín möôi chín laàn kinh, neân coù linh giaùc, nghe ñöôïc tieáng ngöôøi, bieát suy nghó vaø phaùn ñoaùn. Caâu pheâ bình cuûa hai ngöôøi khaùch ña giuùp cho con thaèn laèn giaùc ngoä. Noù voán bieát nguyeän voïng cuûa nhaø sö: laø heã tuïng xong laàn thöù moät nghìn, thì nhaø sö seõ leân daøn hoûa maø töï thieâu... Roài noù nghó: nhaø sö loøng coøn meâ tín, chöa ñöôïc giaùc, phoûng coù thieâu thaân thì laøm sao nhaäp ñöôïc Nieát Baøn. Hay laø ta tìm theá ngaên ngöôøi, ñöøng ñeå cho ngöôøi thieâu thaân, ñôïi chöøng naøo ngöôøi giaùc, roài seõ hay.

Roài con thaèn laèn quyeát ñònh: phaûi ngaên ngöøa, ñöøng ñeå cho nhaø sö tuïng xong laàn thöù moät nghìn. Noù nghó ñöôïc moät keá: aáy laø boø leân baøn Phaät, ñeán ñóa ñeøn daàu, raùn maø uoáng caïn ñóa daàu. Baác seõ luïn, ñeøn taét, nhaø sö khoâng thaáy chöõ maø tuïng nöõa.

Moät söùc maàu nhieäm ña giuùp con thaèn laèn ñaït ñöôïc yù nguyeän: chæ trong moät hôi maø ñóa daàu ña caïn; boä kinh chæ môùi tuïng quaù nöûa maø thoâi. Ñeøn taét, nhaø sö ngaïc nhieân nhöng nghó: hay laø hai ngöôøi khaùch laø keû phaøm tuïc, khoâng ñöôïc duyeân laønh chöùng giaùm vieäc ñaéc ñaïo cuûa mình? AÂu laø xeáp kinh, nghæ, chôø ngaøy mai khaùch leân ñöôøng, seõ tuïng laàn thöù moät nghìn aáy.

Nhöng sau ñoù, ñeâm naøo cuõng vaäy, buoåi kinh ñoïc chöa xong maø ñeøn laïi taét ñi. Nhaø sö coù luùc tính tuïng kinh laàn naày vaøo khoaûng ban ngaøy, nhöng nhôù laïi raèng khi xöa ña coù lôøi nguyeän tuïng kinh vaøo khuya, tónh mòch, neân khoâng daùm ñoåi.

Vaø moät ñeâm kia, daèn loøng khoâng ñöôïc, tuy tuïng kinh maø maét choác choác nhìn ñóa daàu ñeå xem söï theå do ñaâu, nhaø sö baét gaëp con thaèn laèn keâ moû maø uoáng daàu. Noåi giaän xung leân, nhaø sö döøng goõ moõ, maø maéng raèng:

- Loaøi nghieät suùc! Teù ra mi ngaên ngöøa khoâng cho ta ñöôïc ñaéc ñaïo!

Roài tay caàm duøi moõ, nhaø sö nhaém ngay ñaàu con thaèn laèn maø ñaäp maïnh. Con thaèn laèn bò ñaùnh vôõ ñaàu, cheát ngay. Hoâm aáy, nhaø sö tuïng xong laàn kinh, böôùc leân daøn hoûa, töï chaâm löûa maø thieâu mình.

Vaø cuõng ñeâm aáy, hai caùi linh hoàn ñöôïc ñöa ñeán tröôùc toøa sen cuûa Phaät. Uy nghieâm, ngaøi goïi nhaø sö maø daïy:

- Nhaø ngöôi theo cöûa thieàn töø thuôû beù, maø chaúng hieåu baøi hoïc vôû loøng cuûa Phaùp ta laø theá naøo! Phaùp ta ña daïy phaûi tröø heát duïc voïng thì môùi ñaéc ñaïo, maø ngöôi duïc voïng laïi quaù nhieàu: bôûi vieäc muoán ñaéc ñaïo, ñeå ñöôïc thaønh Phaät kia cuõng laø moät caùi duïc voïng. Coù duïc voïng aáy laø THAM; bôûi tham neân giaän maéng con thaèn laèn aáy laø SAÂN; bôûi saân neân töôûng raèng tröø ñöôïc con thaèn laèn thì tha hoà tuïng kinh, roài ñaéc ñaïo, aáy laø SI. Coù ñuû THAM, SAÂN, SI, taát phaûi phaïm toäi saùt sanh, thì daàu aên chay tröôøng troïn ñôøi cuõng chöa buø ñöôïc.

‘Toäi cuûa ngöôi lôùn laém, phaûi tu luyeän raát nhieàu môùi mong chuoäc ñöôïc. Vaäy ta truyeàn cho Kim Cang, La Haùn hoát heát ñoáng tro aáy tung khaép boán phöông trôøi. Moãi hoät tro ñoù seõ hoùa sanh laøm moät ngöôøi. Chöøng naøo moïi ngöôøi aáy ñaéc ñaïo, ñaùm chuùng sanh aáy seõ ñöôïc qui nguyeân, trôû laïi hieäp thaønh moät, thì nhaø ngöôi seõ ñeán ñaây maø thaønh chaùnh quaû’

Roài Phaät cho goïi hoàn con thaèn laèn maø daïy:

- Nhaø sö chöa ñöôïc giaùc maø laøm toäi, toäi aáy ñaùng giaù laø moät maø thoâi. Coøn nhaø ngöôi, ñöôïc nghe lôøi hai ngöôøi khaùch, ñöôïc giaùc moät phaàn roài, maø laøm toäi, toäi aáy ñaùng keå laø möôøi.

Hoàn con thaèn laèn laïy maø thöa raèng:

- Baïch Phaät toå, loøng cuûa ñeä töû voán laø muoán ñoä nhaø sö, daàu naùt thaân cuõng khoâng tieác. Chaúng hay ñeä töû coù toäi chi?

Phaät phaùn:

- Muoán ñoä ngöôøi, keå thieáu chi caùch, sao ngöôi ngaên ñoùn vieäc tuïng kinh cuûa ngöôøi? Ñaõ ñaønh raèng tuïng kinh nhö nhaø sö laø moät vieäc meâ tín, song vaãn laø moät tín ngöôõng. Coi Phaät voán laø coi töï taïi, neáu phaïm ñeán töï do tín ngöôõng, goïi ñeå daét ngöôøi vaøo, thì laøm sao cho ñöôïc? Bôûi ngöôi khoâng duøng phöông phaùp töï do, ngöôøi laø keû maát töï do, thì caû hai laøm sao ñöôïc vaøo coi töï taïi?

Moät laàn nöõa, con thaèn laèn ñöôïc giaùc, quì laïy maø xin toäi:

- Xin Phaät Toå môû loøng töø bi, cho ñeä töû hoùa sanh moät kieáp nöõa, ñeå duøng phöông phaùp töï do maø ñoä voâ soá chuùng sanh do nhöõng hoät tro, maø caùc vò Kim Cang, La Haùn vöøa tung ra ñoù.

Phaät ñaùp:

- Ta cho ngöôi ñöôïc toaïi nguyeän.

Hoàn con thaèn laèn vöøa muoán laïy Phaät maø ñi ñaàu thai, thì söïc nhôù laïi, neân baïch raèng:

- Xin Phaät Toå daïy ñeä töû phaûi hoùa sanh laøm kieáp chi?

Phaät ñaùp:

- Nhaø ngöôi ñaõ gaàn beán giaùc, phaûi töï mình choïn hình theå maø hoùa sanh. Töï do choïn löïa môùi coù theå luyeän mình ñeå böôùc vaøo coi töï taïi.

Hoàn con thaèn laèn töø aáy troâi theo maây gioù, khoâng bieát truï vaøo ñaâu, ñeå coù theå vöøa duøng phöông phaùp töï do maø ñoä ngöôøi, vöøa coù theå ñoä ñöôïc ñoâng ngöôøi, soá ngöôøi ñoâng nhö soá hoät tro do moät caùi xaùc thieâu ra. Thaät chöa heà luùc naøo coù moät linh hoàn bò tröøng phaït phaûi ñau khoå ñeán theá.

Moät hoâm, trong hoài xieâu baït, noù troâng thaáy boùng cuûa hai oâng khaùch khi xöa ñaõ ñeán nguû ôû am. Voäi va, noù bay theo, vaùi chaøo vaø keå noãi nieàm ñau ñôùn:

- Hai ngaøi ñaõ giuùp cho toâi giaùc ngoä ñöôïc moät ít, coù hay ñaâu toâi phaûi mang caùi nghieäp voâ ñònh naøy. Ñaõ troùt laøm ôn, xin ñoä cho toâi ñeán bôø beán.

Hai oâng khaùch ñaùp:

- Chuùng toâi ñaâu daùm leân maët thaày ñôøi maø daïy ngöôøi, huoáng chi laïi daùm ñeøo boøng mang laïi moät giaûi phaùp cho moät vaán ñeà nan giaûi. Nhöng ñaõ lôõ gieo trong trí ngöôi moät yù nghó laøm cho ngöôi phaûi khoå nhö baây giôø, thì phaûi goùp yù kieán ñeå cho ngöôi suy xeùt maø gôõ roái. AÁy goïi laø chuoäc loãi.

Hoàn con thaèn laèn gaät ñaàu, caûm ôn tröôùc. Moät ngöôøi khaùch noùi:

- Chuùng toâi ñaây laø boïn chôi vaên giôõn chöõ, quanh naêm chæ laáy vieäc ñem yù hay lôøi ñeïp maø laøm cho vui loøng keû ñoïc mình, roài laáy söï vui cuûa ngöôøi laøm söï sung söôùng cuûa mình, cho ñoù laø söï ‘ñaéc ñaïo’ cuûa mình. Neáu phaûi mong muoán ñieàu gì, thì coá gaéng trình baøy cho boùng baåy, vaên hoa: ñöôïc thôøi toát; baèng khoâng thì thoâi, chôù chaúng heà khi naøo phaïm ñeán töï do cuûa ngöôøi...

Nghe ñeán ñoù, thì moät ñieåm linh quang baét ñaàu hieän trong trí con thaèn laèn. Ngöôøi khaùch thöù hai noùi tieáp:

- Xöa nay, trong boïn chuùng toâi cuõng ñöôïc moät vaøi tay loãi laïc, keå moät chuyeän lyù thuù, haùt moät baøi thô hay, chuyeän aáy thô naày ñöôïc truyeàn ôû haøng trieäu mieäng. Vaäy, neáu ngöôi coù loøng muoán ñoä haèng haø sa soá chuùng sanh, thì coá gaéng trau doài vaên taøi cho töông xöùng, vaên ngöôi tung ra laø coù theå caûm hoùa trieäu trieäu ngöôøi... Roài, cuõng phaûi luyeän vaên taâm, ñeå cho vaên ngöôi coù theå nhen nhuùm ñöôïc trong loøng moãi ngöôøi moät ñieåm löûa thieâng. Löûa baét chaùy, vaên cuûa ngöôi nhö daàu roùt theâm vaøo, laøm cho ngoïn löûa saùng leân...

Hoàn con thaèn laèn gaät ñaàu ba caùi ñeå taï ôn vaø noùi raèng:

- Con ñöôøng aáy khoù ñi cho ñeán heát ñöôïc, song chaéc chaén laø ñi cuøng ñöôøng, aét coù theå ñeán tröôùc toøa sen maø chaàu Phaät Toå. Vaäy toâi xin coá gaéng.

III .- Keát luaän

Nhöõng nhaø vieát tieåu thuyeát mieàn Nam coøn coù Lyù Vaên Saâm vôùi Koøn-Troâ, Vita vôùi Maây Ngaøn, Phan Vaên Huøm vôùi Ngoài Tuø Khaùm Lôùn, Vieät Tha vôùi Toâi Bò Ñaøy Ñi Baø Raù, Sôn Khanh Nguyeãn Vaên Loäc vôùi Taøn Binh, vaên nghieäp cuûa hoï khoâng ñaùng keå so vôùi nhöõng nhaø vaên ñaõ trình baøy trong chöông naày, sau naày coøn coù Bình Nguyeân Loäc, Sôn Nam, vaên nghieäp cuûa hai nhaø vaên naày raát ñaùng keå, tuy nhieân taùc phaåm cuûa hoï xuaát baûn haàu heát sau 1954, vì vaäy chuùng toâi khoâng ñöa vaøo phaàn nhöõng nhaø vieát tieåu thuyeát mieàn Nam, theo nhö muïc ñích trình baøy cuûa quyeån saùch naày.

Nhìn laïi tieåu thuyeát mieàn Nam, chuùng ta thaáy roõ, tröôùc tieân chòu aûnh höôûng truyeän Taøu, sau aûnh höôûng tieåu thuyeát cuûa caùc nhaø vaên Phaùp, daàn daàn môùi coù höôùng ñi trôû veà vôùi ñoàng queâ, ñaát nöôùc vaø phong tuïc taïp quaùn cuûa ngöôøi Vieät chuùng ta. Nhôø ñoù mang laïi cho ngöôøi thöôûng ngoaïn thích thuù vì noäi dung gaàn guûi vôùi chuùng ta hôn. Ñoù laø böôùc tieán treân con ñöôøng daøi hôn nöõa theá kyû tieåu thuyeát mieàn Nam.

Ghi chuù :

( 1 ) Ñöôøng Catinat : Ñöôøng Töï Do sau 1975 ñoåi ra Ñoàng Khôûi.
( 2) Trích theo Buøi Ñöùc Tònh Phaàn Ñoùng Goùp cuûa vaên hoïc mieàn Nam.
( 3 ) Nhaø thôø nhaø nöôùc : Laø nhaø thôø Ñöùc Baø hay Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng Saøigoøn
( 4 ) Thôøi Phaùp, toaø tænh tröôûng goïi laø Toøa Boá, quan ñöùng ñaàu tænh goïi laø Chaùnh Tham Bieän hay OÂng Chaùnh.
( 5 ) Thôøi Phaùp thuoäc, toå chöùc haønh chaùnh trong Nam Kyø coù chöùcThoáng Ñoác, ñöùng ñaàu Nam Kyø, döôùi coù Chaùnh Tham Bieän, ñöùng ñaàu moät tænh, döôùi coù quaän truôûng, ñöùng ñaàu moät quaän, döôùi coù Chaùnh Toång ñöùng ñaàu moät soá laøng, döôùi coù Ban Hoäi Teà cuûa laøng, goàm coù : Höông Caû hay Ñaïi Höông Caû, Höông Chuû, Höông Sö, Höông Tröôûng, Höông Chaùnh, Höông Thaân, Xaõ Tröôûng, Höông Quaûn, Höông Haøo, Höông Thoân, Chaùnh Luïc Boä. Ban Hoäi Teà thì Höông Caû laø chöùc vò lôùn nhaát trong laøng khi hoäi hoïp, nhöng Xaõ Tröôûng laø ngöôøi thöøa haønh, coù nhieàu quyeàn haïn, keá ñoù höông Quaûn laø ngöôøi troâng nom veà an ninh traät töï, coù quyeàn baét bôù, giam caàm ñieàu tra. Nhöõng ngöôøi giuùp vieäc ghi cheùp goïi laø Bieän (Thö kyù), khoâng coù chaân trong Ban Hoäi Teà.
( 6 ) Tín Ñöùc Thö Xaõ in quyeån naày vaøo naêm 1927 hay 1928, Sôn Nam coù söu taàm vaø cho in laïi trong Nhaân Loaïi Taïp San boä môùi naêm 1960
( 7 ) Coù theå oâng saùng taùc naêm 1917 hay 1918
( 8 ) Phaàn ñoùng goùp cuûa vaên hoïc mieàn Nam cuûa Buøi Ñöùc Tònh
( 9 ) Danh töø ngöôøi Cam pu chia goïi ngöôøi Vieät Nam.
( 10 ) Nguyeãn Vaên Cuûa chuû nhaø in Imprimerie de l’Union vaø chuû baùo Luïc Tænh Taân Vaên.
( 11 ) Tôø baùo Luïc Tænh Taân Vaên.
( 12 ) Nhaân Loaïi, Boä môùi, soá 4, phaùt haønh ngaøy 22 thaùng 8 naêm 1958
( 13 ) Trong Lòch Söû Baùo Chí Vieät Nam, Huyønh Vaên Toøng cho laø Hoà Bieåu Chaùnh laøm Chuû buùt Ñaïi Vieät Taïp Chí cuûa Hoäi Khuyeán Hoïc Long Xuyeân, thaät ra Ñoác Phuû Lieâm laøm chuû buùt, Phaïm Quyønh coù vieát baøi hoài kyù Moät Thaùng ÔÛ Nam Kyø, coù ñaêng caû aûnh trong Nam Phong Taïp Chí naêm 1918-1919, trong ñoù coù ghi laïi chuyeán ñi thaêm Taïp Chí Ñaïi Vieät ôû Long Xuyeân.
( 14 ) Chöõ nghieâng laø teân taùc phaåm cuûa Hoà Bieåu Chaùnh.
( 15 ) Cheùp nguyeân vaên baûn in naêm 1954
( 16 ) Tính ñeán naêm 1975
( 17 ) Thaäp nieân 90, nhieàu nhaø xuaát baûn ôû Vieät Nam, nhö Thanh Nieân, Ñoàng Nai, Ñoàng Thaùp ... cho in laïi nhieàu taùc phaåm cuûa Hoà Bieåu Chaùnh, vaø coù in nhöõng taùc phaåm ñaõ ñaêng baùo hay chöa in tröôùc kia.
( 18 ) Trong laøng baùo Saøigoøn, coù hai oâng Nguyeãn Ñöùc Nhuaän : Phuùc Ñöùc Nguyeãn Ñöùc Nhuaän, vaø oâng Nguyeãn Ñöùc Nhuaän choàng baø Buùt Traø chuû nhieäm Nhaät baùo Saøigoøn Môùi.
( 19 ) Theo lôøi oâng thuaät laïi, trong thôøi gian ôû Phaùp, oâng coù gia nhaäp ñaûng Coäng saûn vaø cuøng vôùi Hoà Chí Minh, Nguyeãn Theá Truyeàn ... vieát treân tôø Le Paria laáy chung buùt hieäu nhöõng baøi baùo laø Nguyeãn AÙi Quoác.
( 20 ) Löïc löôïng quaân söï do Baûy Vieãn laõnh ñaïo, Toång haønh dinh ñaët ôû beân kia caàu chöõ Y, Saøigoøn.

Taøi lieäu tham khaûo

Hoà Bieåu Chaùnh, Nhaân Tình AÁm Laïnh, Trí Ñöùc thö xaõ, Saøigoøn, 1928
Nhaân Loaïi Taïp San Boä môùi, Saøigoøn, 1958
Vöông Hoàng Seãn, Saigoøn Naêm Xöa, Khai Trí, Saøigoøn, 1960
Phi Vaân, Ñoàng Queâ, Löûa Thieâng xuaát baûn laàn IV, Saøigoøn, 1970
Buøi Ñöùc Tònh, Phaàn Ñoùng Goùp Cuûa Vaên Hoïc Mieàn Nam, Löûa Thieâng, 1975
Taäp Truyeän AÛo Töôûng, Laù Boái, Saøigoøn, 1966
Hoà Höõu Töôøng, Phi Laïc Sang Taøu, Trí Ñaêng, Saøigoøn, 1972
Huyønh Vaên Toøng, Lòch Söû Baùo Chí Vieät Nam, Trí Ñaêng, Saøigoøn. 1973

( * ) Trôû veà Muïc Luïc

---

 [ Trôû Veà  ]