Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû]
Teân thaät cuûa oâng, laø Tröông Chaùnh Kyù sau ñoåi thaønh Tröông Vónh Kyù, teân thaùnh laø Jean Paptiste, teân chöõ laø Peùtrus, töï Só Taûi. Vì vaäy ngöôøi ta thöôøng vieát teân oâng laø Peùtrus Jean Paptiste Tröông Vónh Kyù, sanh ngaøy 6 thaùng 12 naêm 1837 taïi laøng Vónh Thaønh (tuïc danh Caùi Môn), toång Minh Lyù, huyeän Taân Minh, phuû Hoaèng An, tænh Vónh Long, sau naày thuoäc tænh Beán Tre.
Tröông Vónh Kyù (1837-1898) ( Trích " Caùc Nhaø Vaên Quoác Ngöõ Tieàn Phong " - Huyønh AÙi Toâng) Taùc phaåm :
Cöông Töø Thöùc Truyeän
Ñoái ñöôïc vôï
Kieáp phong traànOÂng laø con thöù ba cuûa Laõnh binh Tröông Chaùnh Thi vaø Nguyeãn Thò Chaâu, naêm 1842, ñöôïc 5 tuoåi, oâng hoïc chöõ haùn vôùi oâng giaùo Hoïc. Naêm 1847, cha oâng qua ñôøi trong khi traán nhaäm ôû moät vuøng gaàn Nam Vang (Phnom Penh), coù leõ sau ñoù, meï oâng giao oâng cho giaùo só Taùm, vôùi söï dìu daét cuûa vò giaùo só naày, oâng hoïc chöõ Quoác ngöõ, sau ñoù giaùo só Taùm maát, coù nhaø truyeàn giaùo ngöôøi Phaùp teân Vieät laø linh muïc Long, ñem veà nhaø doøng chaùnh ôû Caùi Nhum (Beán Tre) cho hoïc chöõ La tinh.
Döôùi trieàu vua Minh Maïng, naêm 1835 haï Chieáu caám ñaïo, neân naêm 1848, Linh muïc Long ñöa Tröông Vónh Kyù qua hoïc taïi Trung Hoïc Pinhalu ôû Campuchea, ñaây laø tröôøng ñaïo daønh ñeå daïy hoïc troø ngöôøi Vieät, Mieân, Laøo, Thaùi Lan, Mieán Ñieän vaø Trung Hoa , nhôø ôû chung vôùi hoïc sinh caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ maø oâng hoïc noùi vaø vieát thoâng thaïo caùc ngoân ngöõ keå treân.
Naêm 1851, Tröông Vónh Kyù theo Linh muïc Long qua hoïctaïi Toång Chuûng Vieän Vieãn Ñoâng Quoác Ngoaïi Truyeàn Giaùo ôû Poulo-Peùnang (Haï Chaâu). Trong 6 naêm theo hoïc ôû Peùnang, oâng ñaõ hoïc veà vaên chöông, khoa hoïc, trieát lyù qua chöõ La tinh, vaø ôû taïi ñaây, coâng coù dòp hoïc theâm caùc ngoân ngöõ Phaùp, Anh, Hy Laïp, AÁn Ñoä vaø Nhaät.
Naêm 1858, ñöôïc tin meï maát, oâng rôøi Poulo-Peùnang trôû veà Caùi Môn, naêm naày oâng ñöôïc 21 tuoåi. Hai naêm sau, qua söï giôùi thieäu cuûa Linh muïc Lefeøvre, Tröông Vónh Kyù ra laøm thoâng ngoân cho Ñaïi uùy Jaureùguiberry. Naêm 1861, oâng laäp gia ñình vôùi baø Vöông Thò Thoï roài laäp gia cö ôû Chôï Quaùn (nay ôû ngay taïi goùc ñöôøng Traàn Höng Ñaïo vaø Traàn Bình Troïng, quaän 5 Saøigoøn). Naêm 1862, oâng bò chuyeån ra laøm vieäc ôû Hueá.
Naêm 1863, Tröông Vónh Kyù ñöôïc Phaùp phaùi theo söù boä Nam trieàu do Phan Thanh Giaûn laøm Chaùnh söù, phaùi boä sang trieàu kieán Phaùp hoaøng Napoleùon III. Nhôø söù trình naày, oâng coù dòp vieáng caùc nöôùc Anh, Taây Ban Nha, Hy Laïp, Ai Caäp, Y Ù, La Maõ. Taïi La Maõ, oâng ñöôïc Giaùo hoaøng Pio IX tieáp kieán, coøn trong luùc ôû Paris, oâng keát thaân vôùi caùc nhaø thoâng thaùi, danh voïng nöôùc Phaùp nhö Paul Bert, Duruy, Littreù ... OÂng ñöôïc cöû vaøo Hoäi vieân cuûa hoäi chuyeân khaûo veà Nhaân loaïi, vaø hoäi chuyeân hoïc tieáng Ñoâng phöông.
Töø naêm 1886-1888, Tröông Vónh Kyù ñöôïc boå nhaäm chöùc Giaùm ñoác vaø daïy ngoân ngöõ Ñoâng Phöông ôû Tröôøng Thoâng Ngoân ( Colleøge des Interpreøtes).
Ngaøy 16-9-1869, oâng ñöôïc Thoáng soaùi Nam Kyø Ohier boå nhieäm Chaùnh Toång Taøi tôø Gia Ñònh Baùo. OÂng ñaõ ñieàu haønh tôø baùo naày cho ñeán naêm 1872, Naêm naày oâng ñöôïc thaêng Tri Huyeän vaø ñöôïc boå nhieäm laøm Hieäu tröôûng tröôøng Sö Phaïm (Ecole Normal). Naêm 1874, oâng laø giaùo sö daïy chöõ Quoác ngöõ vaø chöõ haùn ôû Tröôøng Haäu Boå (Colleøge des Stagiaires).
Töø 1866-1886, khoaûng thôøi gian 20 naêm naày, oâng chuyeân veà vaán ñeà vaên hoùa vaø giaùo duïc. Nhöng naêm 1886, ngöôøi baïn cuõ cuûa oâng laø Paul Bert sang laøm Thoáng Ñoác Nam Kyø, vì tình baïn oâng ñaõ böôùc sang saân khaáu chaùnh trò, moät böôùc phuø du maø cuoái cuøng cuoäc ñôøi oâng ngheøo naøn, danh voïng moät thôøi ñaõ mai moät!
Tröôùc tieân Paul Bert laáy tình thaân höõu nhôø oâng giuùp cho vaøi vieäc lieân laïc vôùi trieàu ñình Hueá (1), sau sung Cô Maät Vieän vaø laøm Giaùm quan, coá vaán cho vua Ñoàng Khaùnh.
Ngaøy 11-11-1887, Paul Bert maát, oâng coù dòp rôøi khoûi saân khaáu chaùnh trò maø caû phía Phaùp cuõng nhö quan laïi Nam trieàu, keû khoâng tin caån, ngöôøi laïi khoâng öa oâng. Trôû veà nhaø, oâng saùng taùc vaø vui thuù vaên chöông.
Tröông Vónh Kyù thieát tha vôùi neàn vaên hoïc Quoác ngöõ, ñoïc Y Ù saùchChuyeän Ñôøi Xöa ñeå thaáy roõ hoaøi baõo cuûa oâng:
Keâu raèng chuyeän ñôøi xöa, vì noù laø nhöõng chuyeän keû lôùn tröôùc ta baøy ra ñeå maø khen söï toát, cheâ söï xaáu cho ngöôøi ta söûa caùch aên, neát ôû cho töû teá.
Ta cuõng coù theâm moät hai chuyeän thieát tích maø coù yù vò vui, deã töùc cöôøi, cuõng ñeå cho ngöôøi ta thaáy khen maø baét chöôùc, thaáy cheâ maø laùnh.
Goùp nhoùp troän traïo chuyeän noï chuyeän kia, in ra ñeå cho con nít taäp ñoïc chöõ quoác ngöõ, cuõng laø coù yù cho ngöôøi ngoaïi quoác muoán hoïc tieáng An Nam, coi maø taäp hieåu cho quen.
Nay ta in saùch naày laïi nöõa: vì ñaõ heát ñi, cuõng vì ngöôøi ta duøng saùch naày maø hoïc tieáng, thì laáy laøm coù ích. Vì trong saùch aáy caùch noùi laø chính tieáng An Nam roøng, coù nhieàu tieáng nhieàu caâu thöôøng duøng laém.
P.J.B. Tröông Vónh KyùNaêm 1888, oâng xuaát baûn moät nguyeät san laáy teân laø Thoâng Loaïi Khoùa Trình ( Miscellaneùes ou lectures intructives pour les eùleves des eùcoles primaires, communales et cantonales et les familes), nguyeät san naày soá 1 khoâng coù ghi ngaøy thaùng xuaát baûn, chæ coù ghi naêm 1888, töø soá 3 trôû ñi coù ghi theâm Juillet 1888 vaø caùc soá sau ghi moãi soá moät thaùng keá tieáp. Nhö vaäy soá 1 coù theå ra vaøo thaùng 5 (Mai) 1888 vaø soá sau cuøng laø soá 18 naêm 1889, in khoå 16cm X 24cm, moãi soá coù 12 trang.
Sau ñaây trích trang 3 soá 1. ( Coù haøng chöõ Haùn : Thöôøng Baû Nhaát Taâm Haønh Chaùnh Ñaïo)
(Ñaïo) (Chaùnh) (Haønh) (Taâm) (Nhaát) (Baû) (Thöôøng) (2)
Baûo
Coi saùch daïy laém, noù cuõng nhaøm; neân phaûi coù caùi chi vui pha vaøo moät hai khi, noù môùi thuù.
Vaäy ta tính laøm ra moät thaùng ñoâi ba kì, moät taäp moûng moûng noùi chuyeän sang ñaøng, chuyeän tam hoaøng cuoác chí, pha phaùch loän laïo xaøo baàn ñeå cho hoïc troø coi chôi cho vui. Maø chaúng phaûi chôi khoâng voâ ích ñaâu, cuõng laø nhöõng chuyeän con ngöôøi ta ôû ñôøi neân bieát caû. Coù yù coù chí thì thì laâu noù cuõng thaám, nhö laø trí con treû coøn ñang saùng laùng saïch seû, tinh thaàn coøn minh maãn, töôi toát nhö tôø giaáy baïch, nhö saùp meàm, veõ vôøi, uoán söûa saéc naøo theá naøo cuõng coøn ñaëng: tre coøn maêng deã uoán, con coøn nhoû deã daïy.
Pheùp hoïc laø tröôùc hoïc leã sau hoïc vaên; ñöôïc caû hai aáy môùi ra con nhaø gia giaùo, bieát pheùp taéc, leã nghi, can thöôøng, luaân lyù, bieát chöõ nghóa vaên chöông, kinh söû, truyeän coå tích coå kim aáy laø ñaáng ñôït con ngöôøi töû teá: ôû ñôøi duø sao cuõng chaúng nao, chaúng meách: vì heå ngöôøi (Ñaïo) (Taâm) ( Nhaân) ñaïo taâm nhôn, ngöôøi (Hieáu) (Taâm) Nhaân) hieáu taâm nhôn, ngöôøi (Haûo) (Taâm) (Nhaân) haûo taâm nhôn, vaø ngöôøi (Thieän) (Taâm) (Nhaân) thieän taâm nhôn thì (Hoaøng) (Thieân) (Baát) (Phuï) hoaøng thieân baát phuï. Laáy ñoù laøm möïc maø ôû thì neân, vì trôøi ñaát khoâng laàm (Thieân) (Ñòa) (Baát) (Thaùc) thieân ñòa baát thaùc. Haõy cöù thöôøng naém moät loøng laøm ñaïo chính thì seõ qua truoâng ñôøi xoáng (3), xoáng bình an voâ söï.
P. Tröông Vónh KyùChaúng nhöõng Tröông Vónh Kyù laø moät nhaø vaên tieàn phong xöùng danh cuûa neàn vaên hoïc chöõ quoác ngöõ maø oâng coøn laø moät hoïc giaû raát noåi tieáng, oâng ñaõ ñöôïc caùc vinh döï:
1-10-1863: Laõnh huy chöông Doõng só cöùu theá cuûa Toøa thaùnh La Maõ.
27-6-1886: Laõnh huy chöông Isabelle la Catholique cuûa Taây Ban Nha.
15-2-1876: Ñöôïc cöû laøm hoäi vieân Hoäi chuyeân khaûo veà Vaên hoùa AÙ Chaâu.
07-7-1878: Ñöôïc cöû laøm hoäi vieân Hoäi chuyeân hoïc ñòa dö ôû Paris.
17-5-1883: Laõnh huy chöông Haøn Laâm Vieän ñeä nhò ñaúng cuûa nöôùc Phaùp.
17-5-1886: Laõnh Töù ñaúng Long Tinh, Ngoïc Khaùnh, Long Khaùnh cuûa Nam trieàu.
04-8-1886: Laõnh Baéc Ñaåu Boäi Tinh ñeä nguõ ñaúng cuûa nöôùc Phaùp.
03-6-1887: Laõnh Haøn Laâm Vieän ñeä nhaát ñaúng cuûa nöôùc Phaùp.OÂng cuõng coù laõnh Haøn Laâm Vieän ñeä nhaát ñaúng cuûa Hoaøng Gia Cam Boát.
Vua Ñoàng Khaùnh ban cho oâng chöùc Haøn Laâm Vieän thò giaûng hoïc só.
Vua Khaûi Ñònh ban haøm Leã Boä Tham Tri.
Vua Baûo Ñaïi ban haøm Leã Boä Thöôïng Thö.Trong khoaûng naêm 1873-1874, oâng ñöôïc lieät vaøo haøng theá giôùi thaäp baùt vaên haøo, xeáp theo maãu töï nhö sau :
Baùc só Allemand, Banadona d" Ambrum, Bonhomme (Honoreù), Cazot (Jules), Ñaïi töôùng Chambron, Baù töôùc Chambord, Christophie (Albert), Conte (Casimir), Desmaze (Charles), Duprat (Pascal), Dupuy (Charles), Garnier-Pages, Guizot, Lafayette (Oscar de), Lefeøvre-Pontalis (Ameùdeùe), Marcon, Peùtrus Kyù, Thoáng cheá Saldonha Oliveirae Daun.
Coäng taùc vôùi Phaùp, nhöng chaéc chaén Tröông Vónh Kyù khoâng thích con ñöôøng chính trò, oâng laïi thieát tha vôùi neàn vaên hoïc chöõ quoác ngöõ, oâng coù chuû ñích quay veà söï nghieäp vaên chöông cuûa mình, khi Paul bert maát, oâng khoâng ngaàn ngaïi töø boû saân khaáu chaùnh trò, trôû laïi ngheà daïy hoïc, vieát saùch daïy caùc thöù tieánng Ñoâng phöông, veà phöông dieän naày, oâng laø nhaø ngoân ngöõ hoïc quaûng baùc, vì oâng coù theå noùi vaø vieát 15 ngoân ngöõ Taây phöông vaø 11 ngoân ngöõ Ñoâng phöông.
Vieát saùch daïy ngöôøi Phaùp hoïc tieáng Vieät vaø ngöôïc laïi, dòch boä Töù Thö (Ñaïi Hoïc, Trung Dung, Luaän Ngöõ vaø Maïnh Töû), cuõng nhö moät soá saùch chöõ Haùn ra chöõ quoác ngöõ, coát ñeå phoå bieán ngoân ngöõ vaø tö töôûng Ñoâng phöông, chính ôû phöông dieän naày chuùng ta thaáy oâng laø nhaø vaên hoùa, ôû saân khaáu chaùnh trò oâng mong taïo söï thoâng caûm giöõa ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Phaùp, giöõa nhöõng xung ñoät lôùn lao veà chaùnh trò, kinh teá, vaên hoùa giöõa hai nöôùc. Tuy theo ñaïo Thieân chuùa nhöng phaûi nhaän oâng vaãn giöõ ñöôïc phong hoùa Ñoâng phöông, thaám nhuaàn tö töôûng Khoång Maïnh, ñieåm naày chuùng ta xem laïi baøi di huaán cuûa oâng vieát vaøo ngaøy 8-11-1870.
"" Ngöôøi ñôøi sanh kyù töû quy, ñaøng ñi nöôùc böôùc vaén voûi laém. Nhöng ai cuõng coù phaän naáy, heå nhaäp theá cuoäc baát khaû voâ danh vò, cuõng phaûi laøm vai tuoàng mình cho xong ñaõ, môùi chun voâ phoøng ñöôïc. Söï soáng ôû ñôøi taïm naày, ñoû nhö hoa nôû moät hoài söông sa; vaïn söï ñeàu choùng qua heát, tan ñi nhö maây nhö khoùò Neân phaûi lieäu söùc, tuøy phaän maø laøm vai tuoàng mình cho xong...""
Vaø sau ñaây laø baøi thô oâng saùng taùc luùc gaàn ngaøy laâm chung :
OÂng maát vaøo ngaøy 1 thaùng 10 naêm 1898, thoï 61 tuoåi. Moä cuûa oâng hieän ôû goùc ñöôøng Traàn Höng Ñaïo vaø Traàn Bình Troïng Saøigoøn, trong khuoân vieân nhaø cuûa oâng ngaøy xöa ôû Chôï quaùn. Thôøi Phaùp, töôûng nhôù coâng nghieäp cuûa oâng, ngöôøi ta ñuùc töôïng oâng, moät ngöôøi nho nhaõ maëc quoác phuïc, ñaàu bòt khaên ñoáng, tay caàm quyeån saùch, töôïng ñaët trong khuoân vieân tröôùc Boä Ngoaïi Giao vaø Dinh Ñoäc Laäp.Quanh quanh quaån quaån loái ñöôøng quai,
Xoâ ñaåy ngöôøi voâ giöõa cuoäc ñôøi.
Hoïc thöùc göûi teân con saùch naùt,
Coâng danh roát cuoäc caùi quan taøi.
Daïo hoøn, luõ kieán men chaân böôùc,
Boø xoái, con suøng chaét löôõi hoaøi !
Cuoán soå bình sanh coâng vôùi toäi,
Tìm nôi thaåm phaùn ñeå thöøa khai.Taïi Thuû ñoâ Saøigoøn, Boä Giaùo Duïc daønh moät tröôøng Trung Hoïc Lôùn mang teân oâng, Tröôøng Tröông Vónh Kyù naèm caïnh Tröôøng Ñaïi Hoïc Khoa Hoïc Saøigoøn.
Keâ ra nhöõng saùch vaø baøi cuûa oâng ñaõ vieát ñeå thaáy vaên nghieäp cuûa oâng ñoà soä, phong phuù vaø ña daïng (4):
1. Naêm 1865 : Cours pratique de langue Annamite, aø l"usage du college des interpretes.
2. Naêm 1867 : Contes Annamite (Chuyeän ñôøi xöa)
3. "" : Abreùgeù de Grammaire Annamite
4. Naêm 1872 : Grammaire Francaise (Meïo Luaät daïy tieáng Lang sa)
5. Naêm 1875: Petit cours de Geographie de la Basse-Cochinchine
6. "" : Histoire Annamite en vers (Ñaïi Nam quoác söû dieãn ca)
7. "" : Cour de Langue Annamite (autographieù)
8. "" : Cour de Langue Mandarine ou de Caractes Chinois (autographieù)
9. "" : Kim Vaân Kieàu-Poeøme transcrit pour la premieøre fois en quoác ngöõ avec des notess explicatives, preùceùdeù d"un reùsumeù succinet du sujet en prose et suivi de quelques pieøces de vers relatives aø la meâme histoire.
10. Naêm 1876: Manuel des EÙcoles Primaires-(Syllabaire quoác ngöõ, Histoire Annamite, Histoire Chinoise (en ananmite)
11. "" : Quatre livres classiques en caracteøres Chinois et en annamite (autographieù)
12. "" : Alphabet quoác ngöõ
13. Naêm 1877: Sô hoïc vaán taân Reùpertoire pour les nouveaux eùtudiants en caracteøres
14. Naêm 1879: Cour d" Histoire Annamite, en 2 volumes
15. Naêm 1881: Voyage au Tonkin en 1876 (Chuyeán ñi ra Baéc kyø naêm AÁt hôïi)
16. "" : Retraite et Apotheùsose de Tröông Löông.
17. "" : Les convenances et les Civiliteùs Annamites.
18. Naêm 1882: Saigon d"autrefois.
19. "" : Saigon d"aujourd"hui.
20. "" : Passe-temp (Chuyeän khoâi haøi)
21. "" : Apologie de Tröông Löông (Tröông Löông haàu phuù)
22. "" : EÙveùnement de la vie (Kieáp phong traàn, 3eø edition)
23. "" : Fais ce que doit , advienne que pourra (Baát cöôïng)
24. "" : Devois des Filles et des Femmes.
25. "" : La Bru (Thô daïy laøm daâu)
26. "" : Deùfaut et Qualiteùs des Filles et des Femmes.
27. Naêm 1883: Guide de conversation Annamite Francaise (Saùch taäp noùi tieáng An-nam Phangsa)
28. "" : EÙcole domestique ou un Peøre et aø ses Enfants.
29. "" : Caprises de la Fortune (Thaïnh suy bæ thôøi phuù)
30. "" : Procription des Corbeaux (Baøi hòch con quaï)
31. "" : Un lettreù pauvre (Haøn nho phong vò phuù)
32. Naêm 1884: Grammaire de la Langue Annamite (Saùch meïo tieáng Annam)
33. "" : Tam töï kinh.
34. "" : Sô hoïc vaán taân.
35. "" : La Digne (Maéc cuùm töø)
36. "" : Jeux et Opium (Côø baïc, nha phieán)
37. "" : La Bucheron et la Peâcheur (Ngö tieàu tröôøng ñieäu)
38. "" : Huaán moâng ca Transcription et traduction en annamite et en francais.
39. Naêm 1885: Alphabet Francais pour les Annamite.
40. Naêm 1886: Confeùrence sur le Souvenir histoirique de Saigon et de ses environs.
41. "" : Cours de la Langue Annamite aux Europeùens-Phraseùlogie-Theømes versions.
42. "" : Cours d"Annamite aux EÙleøves Europeùens-Explication du Luïc Vaân Tieân
43. "" : Cours d"Annamite aux EÙleøves Annamites-Explication du Luïc Vaân Tieân
44. "" : Prosodie et Versification Annamite-Cour d"Annamite aux EÙleøves Annamite.
45. Naêm 1886: Dispute de Meùrite entre les six Animaux domestique (Luïc suùc tranh coâng)
46. "" : Maitre et EÙleøve sur la Grammaire Francaise (Thaày troø veà meïo luaät tieáng Phangsa).
47. "" : Kim Vaân Kieàu en prose-Converti et commenteù en langue vulgaire pour les EÙleøves Annamite.
48. "" : Theùaâtre, Comeùdies, Chants, Chansons Annamite(Haùt lyù hoø Annam) Cours aux Eleøves Annamite.
49. Naêm 1887: Cours de caracteøres Chinois, 2eø anneùe-Explication du Mencius, Theømes, Versions et explication des pieøces officielles.
50. "" : Vocabulaire des Mot usueles, Noms et termes Techniques, Scientifiques, et Administratifs.
51. "" : Livres EÙleùmentaire de 3.000 caracteøres (Tam thieân töï giaûi nghóa).
52. "" : Reùsumer de la Chronologie de l"Histoire et de la Production de l"Annam en Tableau Synoptiques (Öôùc löôïc söï tíchnöôùc Nam)
53. "" : Preùcis de Geùographie
54. "" : Les six Annimeaux domestiques (Luïc suùc)
55. Naêm 1888: Ñaïi Nam thaäp nhöùt tænh thaønh ñoà.
56. "" : Miscellaneùes ou Lectures instructives pour les EÙleøves des EÙcoles primaire, communales et cantonales et les Familles.
57. Naêm 1889: Poeøme populaire (Luïc Vaân Tieân)
58. "" : Poeøme populaire (Phan Traàn)
59. "" : Cours de Siamois
60. "" : Cours de Langue Malaise, professeù et autographieù jusquùaø laø 7eø lecon.
61. "" : Ñaïi Nam tam thaäp nhöùt tænh ñòa ñoà
62. "" : Quatres Livres classiques en Caracteøres Chinois et en Annamite-Grande EÙtude Invariable Milieu.
63. "" : Grand Dictionnaire Annamite Francaise-1er feuille comme speùcimen
64. Naêm 1890: Cours de Cambodgien (Ecriture et langue)
65. "" : Vocabulaire du Cours d"Annamite.
66. "" : Vocabulaire du cours de Caracteøres Chinois.
67. Naêm 1891: Cours de Litteùrature Chinoise.
68. "" : Cours de Litteùrature Annamite.
69. "" : Programme Geùneùrale d"EÙtudes des les EÙcoles Annamites.
70. "" : Modeøles des Pieøces officielles et administratives en caracteøres.
71. "" : Geùneùalogie de la Famille de P. Tröông Vónh Kyù.
72. "" : Só vieân thi thaûo.
73. "" : Recueil de Brochures sur l"histoire de la litteùrature annamite, relieù.
74. Naêm 1894: Cours d"Annamite parleù (vulgaire)
75. "" : Grand Dictionnaire Francais-Annamite (invacheveù)
76. ( 5 ) : Grammaire de la Langue Chinoise (Meïo chöõ Nhu)
77. "" : Grammaire Annamite en Annamite (Meïo tieáng Annam)
78. "" : Langage de la Cour en Extreâme-Orient
79. "" : Vocabulair Francais-Malais
80. "" : Guide de la Conversation Malaise-Francaise
81. "" : Vocabulair Francais-Cambodgien
82. "" : Guide de la Conversation Cambodgienne-Francaise
83. "" : Vocabulaire Francais-Siamois
84. "" : Vocabulaire Siamoise-Francaise
85. "" : Cours de la Langue Birmane
86. "" : Vocabulaire Birman-Francais
87. "" : Guide de la Conversation Birmane-Francaise
88. "" : Cours de Ciampois
89. "" : Vocabulaire Ciampois-Francais
90. "" : Guide de la Conversation Ciampoise-Francaise
91. "" : Cour de la Langue Laotienne
92. "" : Vocabulaire Laotien-Francais
93. "" : Guide de la Conversation Laotienne-Francaise
94. "" : Cours de la Langue Tamoule
95. "" : Vocabulaire Tamoul-Francais
96. "" : Guide de la Conversation Tamoule-Francaise
97. "" : Cours de la Langue Indoustane
98. "" : Vocabulaire Indoustan-Francais
99. "" : Guide de la Conversation Indoustane-Francaise
100. "" : Minh taâm-La preùcieux Miroir du Coeur (en 2 vol)
101. "" : Cours de la Geùographie de l"Indochine avec carte geùneùrales et partiuculieøres en six parties: 1. La Cochinchine-francaise, 2. L"Annam central, 3. Le Tonkin, 4. Le Cambodge, 5. Le Siam, 6. La Birmanie.
102. "" : Cours d"Annamite eùcrit (Mandrin ou de caracteøres chinois)
103. "" : Mencius-(Quatre Livres) No 3
104. "" : Luaän ngöõ (Quatre Livres) No 4
105. "" : Dictionnaire Chinois-Francais-Annamite.
106. "" : Annam Politiqye et Social
107. "" : Dictionnaire biographie Annamite (ou De Viris illustribus regni Annamitici)
108. "" : Flore Annamite
109. "" : Produits de l"Annam
110. "" : Dictionnaire Geùographie Annamite.
111. "" : Les Droits de l"Annam dans la Valleùe du Meùkong (Meùmoire sur)
112. "" : Recueil de Chansons populaire Annamites
113. "" : Recueil d"Oraisons funeøbres Annamites
114. "" : Recueil de pieøces de theùaâtre Annamite
115. "" : Sujets Histoiriques des Poeømes Annamites
116. "" : EÙtude compareùe sur les Langues, EÙcritures, Croyances, et Religions des Peuples de l"Indochine.
117. "" : Combinaisiondes systeømes d"eùcritures ideùographique, hieùrogkyphique, phoneùtique, alphabeùtique
118. "" : EÙtude compareùe des Langues et des EÙcritures des trois branches linguistique.
119. Naêm 1937: Petit Dictionnaire Francais-Annamite aø l"usage des eùcoles et des bureaux.Sau khi keâ caùc taùc phaåm cuûa Tröông Vónh Kyù, chuùng ta thaáy khoaûng thôøi gian 33 naêm vôùi 119 taùc phaåm chuùng ta ñöôïc bieát ñeán, coù theå coù nhöõng taùc phaåm ñaõ bò thaát laïc neân khoâng coù trong danh saùch naày.
Vaên nghieäp ñeå laïi ñoà soä, phong phuù, ña daïng, goàm nhieàu ñòa haït nhö : Trieát hoïc, Vaên hoïc, Söû hoïc, Ñòa lyù... Rieâng veà ngaønh ngoân ngöõ hoïc, oâng ñaõ vieát nhieàu saùch daïy tieáng AÙ Chaâu nhö : Trung Hoa, Laøo, Kam pu chia, Thaùi Lan, Mieán Ñieän, Maõ lai, AÁn Ñoä chöùng toû oâng laø nhaø thoâng thaùi hieám coù, danh tieáng cuûa oâng chaúng nhöõng chæ coù ôû trong nöôùc maø coøn coù ôû nöôùc ngoaøi thôøi baáy giôø.
Cho neân veà vaên hoïc chöõ quoác ngöõ, Peùtrus Tröông Vónh Kyù thaät xöùng danh laø moät nhaø vaên tieàn phong.
( ...)
(1) Nhaân Loaïi boä môùi soá 4 ngaøy 15-10-1958 trang 30-32Huyønh AÙi Toâng
(2) Chuùng toâi duøng chöõ trong ngoaëc thay cho chöõ Haùn.
(3) Chuùng toâi ñeå nguyeân vaên, khoâng söûa chöõa chaùnh taû, xoáng: soáng
(4) Cheùp theo Petite Dictionnaire Francais-Annamite.
[ Trôû Veà ]