Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Caùc coâng trình vaên hoïc quoác ngöõ mieàn Nam
-
Huyønh AÙi ToângTieát 1: Ñaïi Cöông
Tieát 2: Baùo Chí
Tieát 3: Thô
Tieát 4 : Truyeän Taøu
Tieát 5: Tieåu Thuyeát
Tieát 6: Thô Môùi
Tieát 4 : Truyeän Taøu I.- Ñaïi Cöông
Truyeän Taøu cuõng ñoùng moät vai troø quan troïng trong coâng cuoäc truyeàn baù chöõ Quoác Ngöõ ôû Mieàn Nam. Bôûi vì ñaàu theá kyû XX, sau moät phaàn tö theá kyû bò ñoâ hoä, ôû mieàn Nam chöõ Haùn ñaõ ít ngöôøi bieát, chöõ Noâm laïi caøng ít ngöôøi bieát hôn, coøn chöõ Quoác ngöõ vöøa môùi coù, tuy deã hoïc nhöng cuõng coøn ít ngöôøi bieát, chöa ñöôïc phoå bieán roäng raõi ñeán moïi ngöôøi, hôn nöõa bò söï choáng ñoái cuûa nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc, töø giôùi bình daân cho ñeán keû só thôøi baáy giôø.
Chöõ Haùn thuôû ñoù vaãn coøn öu thôøi maãn theá trong vaên chöông Vieät Nam, ngöôøi ta vaãn coøn quan nieäm cho raèng â€â€ Noâm na laø cha maùch queù â€â€ , giai caáp Nho só nhö Huyønh Maãn Ñaït, Toân Thoï Töôøng ñang thôøi kyø xuoáng doác, Toân Thoï Töôøng coøn phaûi hoïc chöõ Quoác Ngöõ. Thaùi ñoä nhaø nho chaân chính thôøi baáy giôø chaéc chaén laø phaûi mieät thò chöõ Quoác ngöõ bôûi vì chaúng nhöõng noù sinh sau ñeû muoän, maø coøn laø phöông tieän ñeå phaûn quoác caàu vinh. Duø cho Tröông Vónh Kyù hay nhieàu ngöôøi khaùc hoâ haøo hoïc chöõ Quoác ngöõ, vaø caû nghò ñònh cuûa nhaø caàm quyeàn Phaùp ghi roõ veà quyeàn lôïi cho ngöôøi hoïc chöõ Quoác ngöõ, noù vaãn cöù bò ñoái khaùng.
Thuôû xöa coù nhieàu nôi, nhaø caàm quyeàn Phaùp baét buoäc phaûi coù ngöôøi ñi hoïc chöõ Quoác ngöõ, ngöôøi trong laøng, trong Toång phaûi möôùn con nhaø ngheøo ñi hoïc, trôù treâu thay veà sau nhöõng ngöôøi ngheøo ñi hoïc möôùn aáy thaønh ñaït, laøm thaày Thoâng, Thaày giaùo, Cai Toång, Tri Huyeän. Nhôø chöõ Quoác ngöõ con em cuûa ngöôøi ngheøo khoù, taù ñieàn tay laám chaân buøn ñaõ trôû neân nhöõng ngöôøi aên treân ngoài tröôùc, coù ñòa vò trong laøng, trong toång. Chöõ Quoác ngöõ ít nhieàu laøm thay ñoåi xaõ hoäi, nhôø ñoù noù coù cô hoäi phaùt trieån.
Töø baùo chí, töø truyeän coå tích, thô laø böôùc doï daãm, vì nhöõng nhaø vaên tieàn phong cuõng dòch nhöõng tinh tuùy Haùn vaên sang chöõ Quoác ngöõ ñeå giôùi thieäu cho nhöõng ngöôøi taân hoïc bieát ñöôïc giaù trò cuûa coå vaên. Tröông Vónh Kyù dòch Luaän ngöõ, Maïnh Töû... Tröông Minh Kyù vôùi Coå Vaên Chôn Böûu, neân nhöõng nhaø vaên lôùp môùi sau naày khoâng coù neàn taûng vöõng chaéc veà coå vaên, hoï choïn löïa dòch taùc phaåm bình daân cuûa Trung quoác, ñoù laø dòch truyeän Taøu.
Cuõng nhö chöõ Noâm tröôùc kia, ban sô ngöôøi ta duøng noù ñeå ghi caùc ñòa danh, nhaân vaät töø thôøi Só Nhieáp, traûi qua haøng maáy traêm naêm ñieån cheá, ñeán khi Nguyeãn Thuyeân duøng vaên teá caù saáu ôû soâng Phuù Löông naêm 1282, noù trôû thaønh moät bieán coá vaên hoïc, vaäy maø maõi cho ñeán naêm 1373-1376, môùi coù moät taùc phaåm vaên chöông ñaàu tieân cuûa chöõ Noâm ra ñôøi, ñoù laø Truyeän Trinh Thöû. Chöõ Noâm ñaõ phaûi traûi qua moät thôøi kyø haáp thuï, toâi luyeän gaàn moät theá kyû môùi coù theå mang chöùa taùc phaåm vaên chöông, chöõ Quoác ngöõ cuõng theo veát moøn aáy.
Nhö vaäy thì neàn vaên hoïc môùi, phaûi traûi qua giai ñoaïn taát yeáu haáp thuï, trong giai ñoaïn naày noù seõ gan loïc, ñeå sau ñoù sinh hoùa thaønh saéc thaùi rieâng.
II.- Thôøi ñieåm dòch truyeän Taøu
Tröôùc tieân caàn phaûi minh ñònh thôøi ñieåm Truyeän Taøu ñaõ ñöôïc dòch, nhaát laø aûnh höôûng cuûa noù gaây thaønh phong traøo, gaây taùc ñoäng ñoäc giaû, trôû neân yeáu toá trong vaên hoïc mieàn Nam.
Sôn Nam vieát trong quyeån Caù Tính Mieàn Nam, oâng coù cho bieát truyeän Tam Quoác Chí ñöôïc dòch ñaêng treân baùo Noâng Coå Mín Ñaøm naêm 1904, kyù teân dòch giaû Canavaggio, nhöng theo Vöông Hoàng Seãn, ngöôøi dòch chính laø Löông Khaéc Ninh. Nhö vaäy truyeän Tam Quoác Chí do Löông Khaéc Ninh dòch ñaêng ñaàu tieân trong Noâng Coå Mín Ñaøm naêm 1904.
Ñeán ba naêm sau, naêm 1907, quyeån Ñaïi Hoàng Baøo Haûi Thoaïi do Traàn Phong Saéc dòch, ñöôïc nhaø in Imprimerie Saigonnaire aán haønh, bìa sau coù keâ ra 27 truyeän ñaõ ñöôïc dòch ra Quoác ngöõ vaø do nhaø in naày phaùt haønh. Theo loái in truyeän thôøi baáy giôø cuõng nhö Thô, moãi truyeän in thaønh nhieàu quyeån, moãi quyeån töø 10 ñeán 50 trang, moät boä truyeän daøi nhö Phong Thaàn, Taây Du, Thuûy Höû in thaønh haøng chuïc quyeån, ñieàu naày coù nguyeân nhaân do dòch giaû dòch ñeán ñaâu, nhaø in in ñeán ñaáy hôn nöõa moãi quyeån giaù baùn ra hôïp vôùi tuùi tieàn cuûa nhöõng ngöôøi bình daân. Moãi quyeån thôøi ñoù giaù laø 40 xu, töông ñöông vôùi nöûa giaï (1) luùa.
Truyeän thôøi baáy giôø in baèng giaáy baùo, bìa in giaáy maøu, töïa in caû chöõ Haùn vaø chöõ Quoác ngöõ, ngoaøi ra coøn coù vaøi haøng chöõ Phaùp nhö Traduit par Traàn Phong Saéc Professeur aø lâ€ecole de Taân-an. Tous droits reserveùs.
Ñeán naêm 1920, truyeän Taøu coù chuùt ít thay ñoåi veà hình thöùc nhö bìa duøng giaáy traéng coù trình baøy hình in ba hay boán maøu.
III.- Nhöõng nhaø dòch truyeän Taøu
Sau Löông Khaéc Ninh, nhieàu ngöôøi khaùc coù voán Haùn hoïc vaø bieát chöõ Quoác ngöõ cuõng goùp phaàn vaøo vieäc dòch truyeän Taøu nhö Nguyeãn Chaùnh Saét, Traàn Phong Saéc, Nguyeãn An Khöông, Nguyeãn An Cö hoï ñeàu laø chuû buùt hay phuï buùt cho caùc tôø baùo Nhö Noâng Coå Mín Ñaøm, Luïc Tænh Taân Vaên. Truyeän cuûa hoï dòch ñöôïc in baùo hay in thaønh taäp.Döôùi hình thöùc taäp truyeän, noù deã daøng phoå caäp ñeán giôùi bình daân, nhôø vaäy maø chöõ quoác ngöõ coù theâm phöông tieän truyeàn baù.
Baùo chí quoác ngöõ vaøo ñaàu theá kyû XX ñöôïc giôùi bình daân xem nhö laø moät thöù haøng ngoaïi nhaäp ñeå tröng baøy trong gia ñình caùc oâng Hoäi ñoàng, Cai toång hay caùc ñaïi ñieàn chuû nhö chieác xe ñaïp, caùi ñoàng hoà treo töôøng... Bôûi vì noù môùi laï töø hình thöùc cho ñeán noäi dung, noù coù nhieàu muïc, nhieàu chuyeän, töø chuyeän xöa cho ñeán chuyeän ñôøi nay, töø chuyeän Phuù lang sa (2), chuyeän nhaø Haùn, nhaø Ñöôøng cho tôùi Vieät Nam. ÔÛ tænh muoán coù baùo ñoïc, ngöôøi ta phaûi ñaët mua daøi haïn, baùo göûi tôùi qua ñöôøng böu ñieän, nhö nhaø vaên Sôn Nam ghi laïi qua chuyeän ngaén Tình Nghóa Giaùo Khoa Thö, trong taäp truyeän Höông Röøng Caø Mau
Coøn truyeän thì cuõng thöù chöõ môùi laï : Quoác ngöõ, nhöng noù thoáng nhaát caâu chuyeän, noù noùi veà Teà Thieân Ñaïi Thaùnh, Phong thaàn, Tam Quoác ñeàu laø nhöõng chuyeän gaàn guõi vôùi taâm hoàn ngöôøi bình daân, bôûi vì hoï cuõng ñaõ töøng nghe nhöõng ngöôøi trong gia ñình hay haøng xoùm, luùc traø dö töûu haäu, hoï ñaõ ñaøm luaän vôùi nhau veà nhöõng nhaân vaät aáy, nhöõng göông trung hieáu tieát nghóa aáy, cho neân ñöôïc ñoïc hay nghe ñoïc truyeän, noù coù töøng chöông töøng hoài, tình tieát roõ raøng, do ñoù truyeän ñöôïc hoan ngheânh vaø voâ hình chung chöõ Quoác ngöõ ñöôïc ngöôøi ta öa chuoäng theo.
Cha meï khuyeán khích con em ñi hoïc, nhaø giaøu coù muoán ñöôïc hieån vinh, nhaø ngheøo cuõng chæ muoán bieát ñoïc, bieát vieát ñeå ñoïc truyeän Taøu cho cha meï nghe nhöõng khi muøa maøng raõnh roãi. Nhöõng nhaø vaên laõo thaønh nhö Hoà Höõu Töôøng hay Vöông Hoàng Seãn coøn ghi trong taùc phaåm cuûa hoï, laø ñeâm ñeâm ñoïc truyeän Taøu cho ngöôøi khaùc nghe, ñöôïc traû coâng ñoïc baèng moät toâ chaùo ñeâm.
Cho neân truyeän Taøu ñaõ goùp phaàn vaøo vieäc truyeàn baù chöõ Quoác ngöõ, cuõng nhö ñaõ ñoùng goùp cho neàn vaên hoïc ôû mieàn Nam. Tröôùc tieân chuùng toâi ñeà caäp ñeán nhöõng nhaø dòch truyeän.
1. Löông Khaéc Ninh töï Duõ Thuùc (1862-1943): Löông Khaéc Ninh sinh taïi laøng An Hoäi toång Baûo Trò tænh Beán Tre laø con oâng Löông Khaéc Hueä vaø baø Voõ Thò Böôøng. OÂng Hueä ngöôøi goác Quaûng Nam vöøa gioûi Haùn vaên, vöøa am töôøng ngheà thuoác.
Luùc nhoû, Löông Khaéc Ninh hoïc chöõ Haùn, naêm 14 tuoåi bò cöôõng baùch, oâng vaøo tröôøng tænh hoïc, thuôû ñoù tröôøng daïy chöõ Phaùp vaø Quoác ngöõ, sau khi ra tröôøng oâng ñöôïc tuyeån duïng vaøo Sôû Thöông Chaùnh Beán Tre, sau ñoù töø naêm 1889 oâng ñöôïc boå laøm thoâng ngoân taïi toøa aùn tænh.
OÂng ñöôïc cöû vaøo Hoäi Ñoàng quaûn haït tænh Beán Tre. vaø sau ñoù ñöôïc cöû vaøo Hoäi Ñoàng Tö Vaán Nam Kyø. OÂng laøm chuû buùt ñaàu tieân tôø Noâng Coå Mín Ñaøm do Canawaggio saùng laäp, oâng duøng buùt hieäu laø Duõ Thuùc.
Naêm 1906, Traàn Chaùnh Chieáu thay oâng laøm chuû buùt Noâng Coå Mín Ñaøm, thaùng 10 naêm 1908 oâng laïi thay Traàn Chaùnh Chieáu laøm chuû buùt tôø Luïc Tænh Taân Vaên. OÂng cuõng coù laäp moät gaùnh haùt boäi ôû Saøigoøn, oâng cuõng thöôøng dieãn thuyeát ôû Beán Tre vaø Saøigoøn. Ñeâm 23-3-1917, oâng coù dieãn thuyeát taïi truï sôû Hoäi Khuyeán Hoïc Nam Kyø veà ñeà taøi caûi löông ngheà haùt.
Coù leõ vieäc dòch truyeän Taøu cuûa Duõ Thuùc Löông Khaéc Ninh, khôûi ñaàu treân tôø Noâng Coå Mín Ñaøm, chaúng qua laø ñeå môû moät muïc môùi laï, ñeå coù baøi vôû ñaêng ñuû khuoân khoå tôø baùo, khoâng ngôø noù môû ñaàu cho phong traøo dòch truyeän Taøu ñeå ñaêng baùo, in thaønh saùch, ñaùp öùng cho nhu caàu ngöôøi ñoïc, cho neân môùi coù nhöõng nhaø dòch truyeän khaùc.
Vì khoâng coù taøi lieäu veà baûn dòch Tam Quoác Chí, chuùng toâi trích moät ñoaïn cuûa baøi cuûa Löông Khaéc Ninh, ñeå thaáy caùch haønh vaên cuûa oâng thôøi baáy giôø.
Thöông Coå Thieät Luaän
Caùch laäp theá ñaëng ñua chen veà söï huøn hieäp cho kòp ngöôøi Khaùch, thì phaûi laøm nhö vaày: laäp moät huøn cuûa ngöôøi boån quoác chöøng 1 trieäu, trong 1 trieäu chia ra laøm naêm ngaøn phaàn huøn, moãi phaàn laø hai traêm ngöôn baïc (3), roài hieäp vôùi ngöôøi langsa hoaëc 1 trieäu hoaëc 2 trieäu. Nhaø huøn laäp taïi Myõ Tho, löïa choã naøo coù theá roäng ñaëng ngaøy sau môû thaønh thò cho truø maät. Haõng aáy ñeå cho baïc luùa, mua luùa cuûa maáy tænh trong chôû ra. Maáy tænh trong laø Raïch Giaù, Long Xuyeân, Bieân Hoøa, Baûy Xaøu, Soùc Traêng, Caàn Thô, Sa Ñeùc, Vónh Long, Traø Vinh...Haõng caát vöïa cho lôùn roäng, saém ghe chaøi cho nhieàu, taøu keùo ghe hai ba chieác thì maáy tay baùn luùa ñi khoâng daøi ngaøy, gheù Myõ Tho chaúng gaàn ñaøng hôn laø leân Chôï Lôùn. Ngöôøi baùn ñaëng bôùt sôû phí, cho ngöôøi mua y giaù thöôøng, mua ñeå saún roài baùn laïi cho nhaø maùy xay taïi Chôï Lôùn. Haõng mình cöù tính voán lôøi phaân phaân phaûi maø baùn laïi cho nhaø maùy, chaúng phaûi chaáp ñoaïn thaêng giaù laøm chi, cöù coù lôïi thì laø ñuû. Mua baùn nhö vaäy thì mình ñaëng goàm moái chaùnh. Nhieàu luùa hôn aêt laø baùn khoâng khi naøo loã, vì bôûi ñuû giaù môùi baùn, neáu khoâng thì ñeå ñoù. Xem coi coù vöõng beàn maïnh meû khoâng? Laøm ñaëng nhö vaäy thì soá luùa noäi Nam Kyø veà haõng mình tröõ, coù ít laém cuõng ñaëng phaân nöõa hay laø hai phaàn laø ít.
Anh em lôùn nhoû haõy xeùt moät ñieàu naày: vì côù chi maø taïi Chôï Lôùn , kinh heïp, raïch caïn, ôû xa maáy tænh trong maø ai ai ñeàu phaûi chôû luùa ñeán ñoù maø baùn ? Nhieàu khi ghe chaøi bò caïn moät ñoâi ngaøy môùi ra khoûi, taïi nöôùc keùm ghe ñoâng, chaät ra khoâng khoûi. AÁy ñoù thaát lôïi nhieàu maø con nhaø buoân phaûi tuøy theo choå ñoâ hoäi maø ñeán. Xem ra chòu thieät haïi cuõng nhieàu maø phaûi ñeán ñoù; vì sao maø phaûi vaäyû Thöù nhöùt choã ñoù môùi baùn ñaëng, bôûi coù ñoâng ngöôøi mua. Thöù hai laø caùc saéc hoùa haïng vaät caàn duøng cho boån quoác, thì taïi Chôï Lôùn tröõ, neân phaûi ñeán ñoù, tröôùc laø baùn ñaëng luùa, sau laø boå ñaëng haøng hoùa. Daàu coàn caïn muoán ngaên trôû, boái, aên cöôùp laøm haïi, cuõng raùng maø ñeán ñoù. Xeùt cho kyû thieät cuõng khoå vaø chòu thieät haïi cuõng nhieàu. Nhöng vaäy maø ngöôøi boån quoác cöù chuyeân moät ngheà laøm luùa, baùn luùa maø mua ñoà vaät khaùc maø xaøi, aáy laø ñeàu choã huyeát maïch cuûa nhôn daân. Maïch maùu mình maø mình khoâng caàn ñeán, khoâng ngoù ñeán, ñeå cho ngöôøi Khaùch naém, thì khoå cho mình döôøng naøo Ngöôøi Khaùch neáu naém rieát laïi, thì mình aét khoán naïn; vì sao Maïch maùu laïi bò ngaên thì ngöôøi khoù soáng.
Vaäy haõng lôùn cuûa boån quoác laäp ñeå mua baùn luùa, thì phaûi giuùp cho ngöôøi boån quoác. Ngöôøi thoâng ñaït, keû lòch laõm, laõnh baïc tröôùc laäp taøo khaäu tröõ haøng hoùa cho lôùn, cho ñuû, cho ñoâng taïi Myõ Tho, nhö taïi Chôï lôùn vaäy. AÁy ñoù môùi coù choã maø ñua chen cuoäc buoân so saùnh vôùi keû Khaùch ñaëng, chôù nhö ñeå laøm theo thaønh thò saün nhö choã Chôï lôùn thì laø choã ngöôøi thaønh khoaûnh ñaõ laâu, mình chen baøn tay ñaõ chaúng loït, theá chi maø saùnh kòp.
Trong vaên hoïc Mieàn Nam Duõ Thuùc Löông Khaéc Ninh ít ñöôïc ngöôøi ta nhaéc tôùi vì oâng laøm baùo vaø chaùnh trò, oâng khoâng coù ñeå laïi taùc phaåm vaên chöông naøo khaùc ngoaøi truyeän dòch Tam Quoác ñaêng treân Noâng Coå Mín Ñaøm, nhöng laïi kyù teân cuûa ngöôøi chuû nhieäm Canawaggio, cuõng vì leõ ñoù maø töø tröôùc teân tuoåi oâng khoâng ñöôïc nhaéc ñeán, nhöng chính oâng môùi laø ngöôøi dòch truyeän Taøu ñaàu tieân.Löông Duõ Thuùc
Beán Tre2. Nguyeãn Chaùnh Saét töï Taân Chaâu (1869-1947): OÂng laø con oâng baø Nguyeãn Vaên Taøi, ngöôøi laøng Long Phuù, quaän Taân Chaâu Tænh Chaâu Ñoác, gia ñình oâng ngheøo, cuøng xoùm coù gia ñình oâng Nguyeãn Vaên Böûu hieám con, neân xin oâng veà laøm con nuoâi. Luùc nhoû oâng ñöôïc hoïc Haùn vaên vôùi Tuù Taøi Traàn Vaên Thöôøng, roài sau ñoù sang tænh lî Chaâu ñoác, hoïc taïi Tröôøng Tieåu Hoïc tænh Chaâu Ñoác.
Sau khi ñaäu baèng Sô Hoïc, oâng ñaõ ñeán tuoåi tröôûng thaønh, ñöôïc döôõng phuï laäp gia ñình cho oâng vôùi baø Vaêng Thò Yeân. Khi cha meï nuoâi qua ñôøi, gia ñình oâng coù moät con gaùi.
Luùc baáy giôø coù oâng De Colbert, ngöôøi Phaùp ñeán Taân Chaâu laäp Sôû Keùn (nuoâi taàm ñeå laáy tô) (4), hai oâng coù ñi laïi chôi thaân vôùi nhau, veà sau vieäc laøm aên thaát baïi, De Colbert ñöôïc nhaø caàm quyeàn Phaùp ñeà cöû giöõ chöùc Quaûn ñoác ñeà lao Coân Noân. Dòp naày De Colbert tieán cöû Nguyeãn Chaùnh Saét theo oâng ra Coân Noân laøm Thoâng ngoân.
Trong thôøi gian ôû Coân ñaûo, Nguyeãn Chaùnh Saét ñöôïc De Colbert ñoái ñaûi nhö tình baïn beø, vì vaäy oâng möôïn lyù do hoïc chöõ Haùn, oâng xin cho vaøi nhaø caùch maïng ñöôïc ra ôû nhaø ngoaøi vôùi oâng.
Boán naêm sau, De Colbert bò beänh kieát lî phaûi ñöa veà Saøigoøn chöõa trò, khoâng khoûi roài qua ñôøi taïi ñaây, do ñoù Nguyeãn Chaùnh Saét xin nghæ vieäc ôû Coân Noân. Veà Saøigoøn oâng laøm vieäc qua caùc sôû Canh Noâng, Coâng Chaùnh, Ñòa chaùnh... Sau cuøng thoâi laøm vieäc, ñi daïy chöõ Haùn ôû vaøi tröôøng trong ñoù coù tröôøng Tabert, trong thôøi gian naày oâng coù quen bieát vôùi Canavaggio.
Canavaggio coù ruoäng muoái ôû Baïc Lieâu, neân ñöa Nguyeãn Chaùnh Saét xuoáng Baïc Lieâu troâng nom ruoäng muoái cho oâng ta. ÔÛ ñaây ñöôïc 4 naêm, Nguyeãn Chaùnh Saét trôû veà Saøigoøn, baét ñaàu dòch truyeän Taøu. Ñaàu tieân oâng dòch truyeän Taây Hôùn, giao baûn quyeàn cho nhaø in J. Vieát Loäc et Cie. Nhaø in naày sau khi phaùt haønh quyeån 1, ñöôïc ñoäc giaû öa chuoäng neân quyeån 2 vaø 3 ñöôïc in caáp toác phaùt haønh cho kòp thôøi. Sau ñoù, oâng töï xuaát baûn laáy quyeån Ñoâng Hôùn.
Trong thôøi gian naày, phong traøo Ñoâng Du lan traøn khaép nöôùc, taïi Saøigoøn coù y só Nguyeãn An Khöông ( thaân sinh nhaø aùi quoác Nguyeãn An Ninh), laäp Chieâu Nam Laàu ôû ñöôøng Nguyeãn Hueä, taàng treân laø khaùch saïn, taàng döôùi laø hieäu may do coâ cuûa Nguyeãn An Ninh ñöùng troâng nom.
Gilbert Traàn Chaùnh Chieáu, chuû buùt Noâng Coå Mín Ñaøm, laäp Nam Kyø Kyû Ngheä Coâng Ty, coù laøm xaø phoøng hieäu con Reát vaø vaøi moùn haøng khaùc. Coøn Nguyeãn Chaùnh Saét ñöôïc phong traøo ñeà cöû xuoáng Myõ Tho laäp khaùch saïn Nguyeãn Chaùnh Saét, Myõ Tho luùc aáy laø truïc giao löu chính, xe löûa chaïy töø Saøigoøn xuoáng Myõ Tho, töø Myõ Tho coù taøu chaïy ñöôøng Soùc Traêng, Caàn Thô, Vónh Long, Long Xuyeân, Raïch Giaù, Sañeùc, Chaâu Ñoác, Nam Vang... vaø ngöôïc laïi.
Caùc coâng ty, khaùch saïn laø nhöõng cô sôû kinh taøi, cuõng laø nôi giao thieäp, hoäi hoïp cuûa phong traøo. Nguyeãn Chaùnh Saét ôû Myõ Tho ñöôïc vaøi naêm thì phong traøo Ñoâng Du ñoå beå, oâng trôû veà Saøigoøn laøm chuû buùt Noâng Coå Mín Ñaøm cuûa Canawaggio vaø do Hoäi Ñoàng Leâ Vaên Trung giuùp voán. Thôøi gian laøm baùo, oâng duøng ba buùt hieäu laø Baù Nghieâm, Du Nhieán Töû vaø Vónh An Haø.
Naêm 1906, oâng coù ñi döï trieån laõm ôû Marseille, ñöôïc chaùnh phuû Phaùp taëng Diploâme de meùrite avec mention honorable. Trôû veà nöôùc vôùi soá kinh nghieäm thu thaäp ñöôïc ôû Phaùp, oâng lo chænh ñoán laïi tôø baùo vaø dòch theâm caùc truyeän Chung Voâ Dieäm, Tam Quoác...
Naêm 1912, vieäc khai thaùc tôø baùo khoâng ñöôïc nhö yù, oâng traû tôø baùo laïi cho Canawaggio roài ñi xuoáng Giaù Rai (Baïc Lieâu) laøm ruoäng. OÂng bò thaát muøa lieân tieáp maáy naêm, neân naêm 1915 hay 1916 laïi trôû veà Saøigoøn tieáp tuïc ñieàu haønh tôø Noâng Coå Mín Ñaøm, laàn naày oâng Nguyeãn Vaên Cuûa chuû nhaø in Imprimerie de lâ€Union giuùp voán, Trong thôøi gian aáy oâng saùng taùc tieåu thuyeát, loâi cuoán raát ñoâng ñoäc giaû, ngöôøi ta laáy teân moät nhaân vaät noåi tieáng trong tieåu thuyeát cuûa oâng, ñeå ñaët cho oâng bieät danh â€â€ Monsieur Chaên Caø Mum â€â€, chuùng toâi seõ trôû laïi vaán ñeà naày trong phaàn tieåu thuyeát.
OÂng vaø oâng Nguyeãn Vaên Cuûa coù laäp Nam Kyø Nhöït Baùo AÙi Höõu Hoäi. Naêm 1921, oâng laøm Hoäi Thaåm toaø Ñaïi Hình Saøigoøn. Khoaûng naêm 1940, oâng lui veà queâ an höôûng tuoåi giaø vaø maát taïi Taân Chaâu ngaøy 6 thaùng 6 naêm 1947.
Ngoaøi caùc baøi vaên ñaêng baùo, taùc phaåm cuûa oâng coù :
a) Truyeän vaø saùch dòch :
Tam töï kinh
Huaán töû caùch ngoân
Taây Hôùn 1908 (5)
Ñoâng Hôùn
Tam Quoác Chí
Chung Voâ Dieäm
Nguõ Hoå Bình Taây (1906-1908)
Caøn Long Du Giang Nam
Anh huøng naùo tam moân giai
Haäu anh huøng (1908) (6)
Maïnh Leä Quaân
Nhaïc Phi dieãn Nghóa (naêm 1928 in laàn thöù ba)
Thaäp nhò quaû phuï chinh taây
Vaïn hueâ laàu.b) Tieåu thuyeát (seõ noùi tôùi ôû chöông sau).
Trích vaên : Xin ñoïc chuyeän Moä Taøo Thaùo ôû phaàn Baùo Chí.
Khoùc Con (7)Xoán xang böùc röùt maáy canh gaø,
Thöông nhôù vong nhi luïy nhoû sa.
Moät giaác nghæ ngôi an phaän treû,
Ngaøn naêm ñau ñôùn tuûi thaân giaø.
Bô vô hai chaùu ñaønh khoâng meï.
Huû hæ mình con nôû boû cha,
Taïo hoùa baát nhôn theo khuaáy maõi.
Khieán ngöôøi caét ruoät teä chi*
Chi maø ñau ñôùn laém trôøi oâi !
Caùi nghóa cha con ñaõ phuûi roài.
Töùc noåi treû thô sao vaén voûi,
Thöông baày chaùu ngoaïi chòu moà coâi.
Chim ñaø maát meï buoàn ngô ngaùc,
Tre phaûi khoùc maêng thaûm daäp doài.
Thaét theûo ruoät taàm voø chín khuùc,
Chi maø ñau ñôùn laém trôøi oâi !*
Trôøi ôi bao nôõ haïi ngöôøi laønh,
Caùi nghóa cha con haù döùt ñaønh.
Haêm taùm tuoåi xanh sao vaéng soá,
Baûy möôi ñaàu baïc ngaãn ngô hình.
Gia ñình nhöõng töôûng giaø nöông treû,
Thô xaõ heát troâng treû giuùp mình.
Saùch vôû maáy tröông coøn ñeå ñoù.
Töø ñaây khueâ caùc phaûi buoàn tanh.
*
Buoàn tanh thoån thöùc maáy naêm canh,
Vaéng daïng tai nghe tieáng troáng thaønh.
Tröôùc cöûa vaät vôø hoøn nuùi giaû,
Beân töôøng thoû theû gioïng chim oanh.
EÙp mình ngaâm vònh laøm khuaây daï,
Tieáng chaùu ngaây thô phuùt ñoäng tình.
Beù tí chaét chiu ñau ñôùn nheû,
Bao ñaønh ñoäc ñòa hôûi cao xanh.*
OÂng xanh bao nôõ chaúng thöông mình,
Hieáu nghóa sao maø laïi gheùt ganh.
Phaûi bieát aáu xuaân phaàn vaén soá,
Ñaõ taàm Haäu Ngheä thuoác traøng sinh.
Boài hoài saùu khaéc saàu khoân xieát,
Thoán thöùc naêm canh nhaéc chaúng ñaønh.
Nhôù treû bieát ñaâu tìm ñöôïc thaáy,
Chæ mình quanh quaån maáy khuoân hình.*
Maáy khuoân hình treû veû trong nhaø,
Nhìn tôùi di dung gioït ñöôïm sa.
Neùt ñöùng daïng ngoài coøn phaát phöôûng,
Lôøi aên tieáng noùi ñaõ phoâi pha.
Troâng vaøo tuû saét loøng chua xoùt,
Ñoaùi laïi phoøng vaên daï thieát tha.
Thöông nhôù aùi nhi buoàn khoù taû,
Suït suøi chan chöùa taám loøng ta.*
Loøng ta khaéc khoaûi troùt ñeâm troøn,
Thoån thöùc naêm canh maõn nhôù con.
Thaûm thieát loøng giaø naèm chaúng tieän,
Mô maøng daïng treû nguû sao ngon.
Xöa coøn tin töùc troâng lom loûm,
Nay vaéng daïng hình khoùc næ non.
Öôùc gaëp Nam Taøo ta hoûi thöû,
Côù sao maïng soá laïi thon von.*
Thon don phaän treû deã an naøo,
Cöïc noåi cha giaø thaûm xieát bao.
Meï yeáu moät thaân saàu uû ruõ,
Con thô hai ñöùa khoùc ngheâu ngao.
Cöûa nhaø thieáu keû lo saên soùc,
Vöôøn töôïc khoâng ngöôøi giöõ tröôùc sau.
Uaát öùc beân loøng naèm chaúng tieän,
Moät mình traèn troïc troùt canh thaâu.*
Troùt canh thaâu chaúng thaáy con mình,
Moät giaác ngaøn thu ñaõ bieät hình.
Sao nôû chia phoâi tình coát nhuïc,
Bao ñaønh phaân reõ moái thaâm tình.
Ngaãn ngô tuoåi chaùu coøn suy aáu,
Ngao ngaùn thaân giaø noåi töû sinh.
Coäi cuõ moät mai maø xeá boùng,
Bô thôø hai muïc noåi linh ñinh.*
Linh ñinh phaän treû bieát ñaâu maø,
Noãi tröôùc sau ñaây daï xoùt xa.
Ngaøy thaùng bô vô khoâng boá meï,
Sôùm khuya baän bòu coù oâng baø.
Naõo noàng tieáng deá loøng ngao ngaùn,
Vaéng voûi hôi ve daï thieát tha.
Ñoaùi laïi caûnh tình theâm baùt ngaùt,
Xoán xang böùt röùt maáy canh gaø.Vaên teá (8)
Hôûi oâi !
Coïng thaùp sôn phai
Ñoàng chu keo raõ
Ñaàu ñöông traêng xeá, xoán xang trong ñaùm maây chieàu,
Tröôùc aùn höông taøn ñau ñôùn thaáy muoân laèn khoùi toûa !
|Nhôù linh xöa !
Taùnh haïnh khieâm hoøa.
Phong töù thanh nhaõ.
Vaên chöông loåi laïc ít keû hôn Ngaøi
Buùt toaùn tinh thoâng khoâng ai baèng caû
Vieäc xöû theá, voâ kieâu voâ laãn, taùnh aùi nhaân bieát troïng keû hieàn taøi.
Pheùp teà gia, khaéc nieäm khaéc caàn, loøng theá chuùng hay thöông ngöôøi coâ quaû.
Tôùi lui cuøng baïn taùc, loøng chaúng chuùt ñôn sai.
AÊn ôû vôùi baø con, daï khoâng heà doái traù.
Töôûng nhöõng luùc ñaøm vaên luaän phuù, sôùm tôùi tröa yù chaúng bieát nhaøm,
Nhôù nhöõng khi cheùn röôïu chung traø, ngaøy chí toái tình coøn chöa thoûa.
Cuoäc thaêng thöôûng cuûa toâi vöøa ñöôïc ñoù, töôûng cuøng nhau vui hôïp moät tröôøng,
Thô chuùc möøng cuûa baïn môùi ñaây, nay laïi ñaõ vaät phaân hai ngaõ.
OÂi !
Taïo hoùa kheùo trôù treâu,
Voâ thöôøng hay khuaáy khoûa.
Ñoaùi thaáy linh saøng khoùi toûa, chín chieàu ruoät thaét ñoøi côn.
Xa troâng coâ truõng möa tuoân, maáy ñoaïn loøng ñau nhö saû.
Nhaø Haøn uyeân mình vaøng voùc ngoïc, bao nôû ñaønh naém ñaát laáp vuøi.
Cöûa Lan ñaøi tuyeát traéng göông trong, Côù sao gaëp trôøi chieàu hoái haû.
Nghe tin ñieån tay run laäp caäp, chöa kòp xem maø loøng ñaõ phaäp phoøng.
Nhôù daïng hình daï luoáng ngaäm nguøi, troâng chaúng thaáy gioït luïy tuoân laû chaû
Ñaõ bieát ñöôøng sanh töû nay tay taïo hoùa, nhöng maø ngöôøi thaùc yeân keû soáng khoù nguoâi loøng,
Cho hay neõo toàn vong töï maùy thieân coâng, ngaët noãi ñaây coøn thaûm ñoù sao yeân daï.
Nay phuùt ñaõ tôùi tuaàn baù nhöït, dóa muoái döa ñeå toû taám chôn thaønh.
Mai ñaây roài caùch bieät thieân nieân, cuoäc thô röôïu khoù cuøng nhau xöôùng hoïa.
Soáng cuõng vaäy, thaùc roài cuõng vaäy, tình coá giao ñaõ coù non soâng.
Coøn laøm sao, maát laøm sao ? Lôøi cöïu öôùc khoân phai vaøng ñaù.
Loøng thöông töôûng laáy chi baøy toû, tröôùc linh töø ba tieáng oâ hoâ !
Daï ai hoaøi luoáng nhöõng suït suøi, trong vaên teá vaøi lôøi baùi taïHôûi oâi thöông thay !
Coù linh xin chöùng.
Töø nhöõng nhaø vaên tieàn phong ñeán Nguyeãn Chaùnh Saét, caùch haønh vaên ñaõ coù nhieàu thay ñoåi, vaên chöông cuûa Nguyeãn Chaùnh Saét coù trao chuoác, cho neân chaúng nhöõng oâng dòch truyeän Taøu, maø coøn laø moät trong nhöõng nhaø vaên vieát tieåu thuyeát sau naày.3. Traàn Phong Saéc töï Ñaèng Huy: Tieåu söû cuûa oâng ñeán nay chöa coù ngöôøi söu taàm, chæ ñöôïc bieát oâng laø ngöôøi Taân An, laøm giaùo vieân ôû tröôøng tænh lî Taân An. OÂng soáng cuøng thôøi vôùi Nguyeãn Chaùnh Saét, gioûi Quoác ngöõ vaø tinh thoâng Haùn Vaên. OÂng theo ñaïo Phaät, laø cö só tu taïi gia, oâng coù soaïn dòch moät quyeån Kinh Nhaät Tuïng.
Xin trích moät ñoaïn cuûa truyeän â€â€ Ñaïi Hoàng Baøo Haõi Thoaïi â€â€ cuûa oâng dòch, in naêm 1908.
Truyeän naày noùi töø vua Chaùnh Ñöùc, trieàu Minh, noái qua vua Gia tònh, truyeàn tôùi vua Long Khaùnh thì heát, bôûi vì ngöôøi doïn truyeän coù yù toû tôùi Haõi Thoaïi maát, vaø Nghieâm Tung laø nònh thaàn cheát maø thoâi. Noäi caùc thöù truyeän Hoàng Baøo, ñeàu noùi sai ngoa heát thaûy, duy coù thöù truyeän naày goïi laø ÑAÏi hOÀng bAØo thuaät roõ raøng hôn heát, neân toâi dieãn ra keûo e coù ngöôøi dòch nhaàm thöù khaùc maø löu truyeàn, thì sai tích Haõi Thoaïi; vì Haõi Thoaïi coâng chaùnh trong traøo Minh, cuõng nhö Bao Coâng trung tröïc trong traøo Toáng.
Song coù keû hoûi raèng: â€â€ Haõi Thoaïi laøm quan tôùi chöùc Vaên Minh Ñieän Ñaïi Hoïc Só. Sao chaúng laáy chöùc ngaøi maø ñaët hieäu truyeän ? Hoaëc laø duøng chöùc Thieáu baûo laø chöùc cuûa vua phong theâm cho Haõi Thoaïi khi ngaøi ñaõ maát. Laïi laáy chöõ Hoàng baøo laø aùo ñoû cuûa baù quan, oâng naøo cuõng coù. Neáu laáy teân aùo maø laøm saùch e nheï theå ngaøi chaêng ?â€â€. Thì oâng laøm truyeän aáy ñaùp raèng: â€â€ Bôûi Haõi Thoaïi thanh lieâm giöõ caùi aùo roàng ñoû töø khi môùi laøm quan cho ñeán khi thaùc, thaùc roài cuõng lieäm ngaøi baèng aùo aáy, neân ñeå hieäu teân aùo, cho toû ñöùc thanh lieâm cuûa ngaøi, vaø cho roõ truyeän naày noùi troïn ñôøi ngaøi maø döùt.
Trong truyeän naày cöù vieäc thieät maø noùi, chaúng coù pheùp thaàn thoâng bieán hoùa nhö chuyeän chieán chinh, neân khoâng truøng yù vôùi nhau, cuõng ñaùng xem cho roû, taäp gioáng nhö Haõi Thoaïi vaøi phaân thì cuõng goïi laø chaùnh tröïc, tuy vaän lao khoå maø tieáng thôm ñeå laïi muoân ñôøi; chaúng neân baét chöôùc cha con Nghieâm Tung, vinh hieån moät hoài, bò tru luïc maø oâ danh ngaøn thuôû.
Coøn nhö Löu ñoàng Huøng vi phuù baát nhôn, sau trôøi phaït cuõng laâm naïn caû, Nghieâm Nhò caäy theá quan maø hieáp chuùng sau cuõng maéc hoïa theo Nghieâm Tung; Tröông hoaøng haäu con nhaø heøn maø coù ñöùc, neân ñaëng hieån vinh, vaäy chôù thaáy keû thaát thôøi maø khi deå.
Noäi truyeän naày phaân laøm 6 taäp, xem heát môùi roû raøng.
Thô raèng :
Traàn tình cho roû truyeän Hoàng Baøo,
Phong hoùa nhôø ñaây söõa ñaëng cao.
Saéc taëng ñaïi thaàn khen Haõi Thoaïi
Ñeà danh Trung giôùi ñaùng hieàn haøo.
Taân An Traàn Phong Saéc töï Ñaèng Huy kænh khaùi.
............
HOÀI THÖÙ NHÌ
OÂN PHU NHÔN KEÙN REÅ ÑEÀN ÔNNoùi veà Haõi Thoaïi ñi vôùi caùc Tuù Taøi, ñeán mieãu Thoå Ñòa, thaáy mieãu aáy döïa beân ñöôøng, ba thöôùc beà cao, hai thöôùc beà roäng, höông taøn khoùi laïnh, boán phía nheän giaêng ! Coát Thoå Ñòa ngoài trong, baøn aùn cao hôn moät thöôùc. Khoâng thaáy vaät chi cuùng quaûi, coù buïi ñoùng ñaày baøn Caùc tuù taøi töùc cöôøi ñoàng noùi raèng : â€â€ Ngaøi tuùng thieáu nhö vaày, khoâng aên lo sao ñaëng ? Neáu giöõ thanh lieâm coâng chính, möôøi naêm khoâng coù moät caây höông â€â€.
Coøn Haõi Thoaïi giaän laém, chæ coát maø maéng raèng: â€â€ Laøm oâng thaàn gì, laïi xuùi quæ phaù haïi daân chuùng ? Nay ta ñeán ñaây caét nghóa, cho roõ phaûi chaêng: Heå laøm vò Thaàn, thôøi phaûi coâng baèng chaùnh tröïc, cöùu daân ñoä theá, trò quæ phaït taø; treân chaúng hoå cuøng ñaát trôøi, döôùi coù coâng vôùi leâ thöù; sao laïi laøm traùi leõ, duøng vaät hoái loä cuûa ma, chaúng cöùu daân thôøi thoâi, laïi nhaäp ñaûng vôùi quæ maø khuaáy chuùng. Hieáp ñaùp ñaøn baø goùa, laøm bònh gaùi moà coâi, maø thaâu vaøng baïc giaáy tieàn, kieám ñaàu heo cheùn röôïu. Toäi aáy treân trôøi cuõng khoâng ñeå, loãi naày trong theá cuõng chaúng dung. Ta daï thaúng loøng ngay, chaúng theïn cuøng trôøi, khoâng hoå vôùi ñaát; thaáy quæ thaàn khoâng coâng chaùnh, laáy laøm maét côû möôøi phaàn.â€â€ Noùi roài heùt lôùn raèng : â€â€ Chöa bieát quaáy hay sao haõy coøn ngoài ñoù ?â€â€ Haõi Thoaïi noùi chöa döùt tieáng, coát ñaát lieàn nhaøo xuoáng beå tan. Caùc tuù taøi thaáy söï kyø dò, ñoàng voå tay cöôøi ngaát.
Chuùng ta thaáy Traàn Phong Saéc haønh vaên gaûy goïn, nhöng vaãn coøn söû duïng loái bieàn ngaãu, nhöõng ñoaïn trích vaên naày, cho chuùng ta so saùnh caùch haønh vaên cuûa nhöõng nhaø vaên thuôû tröôùc, cho ñeán oâng daàn daàn trong saùng hôn, nhöng truyeàn thoáng vaên mieàn Nam vaãn â€â€ Noùi sao vieát vaäy â€â€.
4.- Nguyeãn An Khöông töï Taân An : OÂng laø ngöôøi Hoác Moân tænh Gia Ñònh, moät danh y, coù tham gia phong traøo Ñoâng du vaø laø thaân sinh cuûa nhaø caùch maïng Nguyeãn An Ninh, oâng cuõng laø moät trong soá nhöõng dòch giaû dòch truyeän Taøu thôøi baáy giôø.
Taùc phaåm cuûa oâng goàm coù :
Vaïn Hueâ Laàu dieãn nghóa.
Nguõ Hoå Bình Taày (1907)( 9 )Trích vaên :
Kim Coå Kyø Quan
Kim Ngoïc Noâ ñaùnh choàng baïc ngaõi.Ñôøi nhaø Toáng, naêm Thieäu Höng, kinh ñoâ laø ñaát Laâm An. Tuy choã aáy laø choã giaøu coù, nam thanh nöõ tuù maëc loøng, nhöng maø cuõng coù aên maøy nhieàu laém. Trong boïn aên maøy naày coù moät ngöôøi laøm ñaàu goïi laø chuû phoàn ñaëng maø quaûn suaát caùc aên maøy kia. Heå caùc aên maøy ñi xin ñöôïc ñem veà thì chuû phoàn cöù laáy tieàn ñaàu moãi ngaøy. Nhö qua ñeán muøa ñoâng, khoâng coøn ñi xin ñaëng nöõa thì chuû phoàn phaûi nuoâi côm cho caû boïn aên maøy aáy aên. Coøn raùch aùo raùch quaàn, thì chuû phoàn phaûi lo saém cho chuùng. Cho neân boïn aên maøy phaûi chìu loøn ñaàu luïy ngöôøi chuû phoàn, ôû theo caùch toâi tôù vaäy, khoâng daùm ñieàu chi xuùc phaïm ñeán.
Ngöôøi chuû phoàn aáy ngoài khoâng, cöù vieäc thaâu nhö vaäy moãi ngaøy roài laïi laáy cuûa ñoù maø cho vay laïi maø laáy lôøi. Nhö laøm chuû phoàn maø khoâng côø baïc phaù taùn gì, thì chaéc laø laøm neân söï nghieäp lôùn. Bôûi coù phöông laøm aên khaù nhö vaäy cho neân maáy ngöôøi chuû phoàn aáy daãu maø giaøu coù cho laém noù cuõng khoâng chòu boû ngheà cuõ. Nhöng maø caùi hieäu chuû phoàn thì khoâng toát; daãu maø coù ruoäng ñaát coø bay thaúng caùnh truyeàn töû löu toân caùch maáy ñôøi ñi nöõa, thì ngöôøi ta cuõng goïi laø cuûa ñi xin. Maõn ñôøi maáy ngöôøi chuû phoàn thì ra ñaâu khoâng ai coi ra gì, khoâng bì kòp maáy ngöôøi daân giaû taàm thöôøng. Neáu muoán laøm lôùn, thì ñoùng cöûa maø laøm lôùn vôùi toâi tôù trong nhaø maø thoâi.
Thuôû aáy taïi thaønh Cang Chaâu, coù moät chuû phoàn teân laø Kim Laõo Ñaïi, oâng baø xöa ñaõ laøm ngheà baûy ñôøi roài ...â€â€
Taân An Nguyeãn An Khöông
Chuyeát dòch5.- Nguyeãn An Cö : OÂng laø em ruoät cuûa Nguyeãn An Khöông, cuõng laø moät trong nhöõng nhaø dòch truyeän Taøu thôøi baáy giôø, truyeän cuûa oâng dòch coù :
Phaán Trang Laàu
Tam Quoác Chí.Thieát nghó cuõng caàn nhaéc laïi, nhöõng nhaø xuaát baûn truyeän Taøu goàm coù :
J. Vieát Loäc et Cie.
Nhaø in Saigonaise
Nhaø in Phaïm Vaên Thình.
Tín Ñöùc Thö Xaõ
Coù theå noùi Tín Ñöùc Thö xaõ laø nhaø phaùt haønh nhieàu truyeän Taøu vaø laâu ñôøi nhaát ôû mieàn Nam. (10)IV. Nguoàn goác vaø noäi dung truyeän Taøu
Truyeän Taøu baét nguoàn töø thaàn thoaïi, roài truyeàn kyø Trung Quoác, cho ñeán ñôøi Toáng môùi coù nhöõng nhaø keå chuyeän, hoï keå chuyeän ôû ngoaøi ñöôøng phoá, ôû nôi ñình ñaùm, ngöôøi keå chuyeän ban sô laø nhöõng ngöôøi laøm ngheà thuû coâng, coù chuùt ít chöõ nghóa, ñoïc ñöôïc saùch vôû, duøng trí nhôù cuûa mình keå laïi cho vaøi ngöôøi khaùc nghe, ñeå giaûi buoàn trong luùc laøm vieäc. Töø hình thöùc aáy, daàn daàn tieán tôùi loái giaûi trí vaø naûy sinh ra moät haïng ngöôøi kreå truyeän, hoï chuyeân soáng ngheà naày treân khaép xöù Trung Hoa, dó nhieân ngoaøi vieäc keå ra, hoï coøn phaûi laéng tai nghe nhöõng lôøi bình phaåm hoaëc nhöõng sai soùt teân tuoåi nhaân vaät, ñòa danh töø ngöôøi bình daân cho ñeán giôùi quan laïi, nhöõng lôøi bình phaåm, boå tuùc nhöõng sai soùt aáy, giuùp cho hoï theâm, bôùt vaø hieäu ñính laïi, do ñoù coát chuyeän, tình tieát, nhaân vaät ñöôïc hoï ñeõo goït troøn meùo moät caùch ngheä thuaät, noù cuõng noùi leân söï ñoùng goùp chung cuûa moïi ngöôøi ñeå saùng taùc neân chuyeän thôøi aáy. Nhöng ñeán khi quaân Nguyeân traøn vaøo Trung Quoác thì quaân Nguyeân mang theo tuoàng haùt ñeå giaûi trí, ngheä thuaät giaûi trí naày ñaõ laø cho loái giaûi trí keå chuyeän laàn laàn lui vaøo quaù khöù.
Ñeán ñôøi Minh, vì tình hình chaùnh trò thôøi baáy giôø, só phu bò taäp trung nôi kinh ñoâ, caâu thuùc tö töôûng hoï, cho neân vaên hoïc ngheä thuaät khoâng phaùt trieån, ngöôïc laïi truyeän Taøu ñöôïc phaùt trieån nhanh choùng, vì ngöôøi ta saùng taùc truyeän Taøu döïa theo caùc chuyeän keå töø ñôøi Toáng, hình thöùc naày khoâng bò caâu thuùc tö töôûng, vì só phu chæ ghi cheùp laïi chuyeän keå, hôn nöõa noù ñaõ ñeà cao Trung, hieáu, tieát, nghóa, nhhö vaäy cuõng naèm trong muïc ñích cuûng coá cheá ñoä phong kieán cho vöõng maïnh. Nhöng caùc nhaø vieát truyeän cuõng coá gaéng kyù thaùc nhöõng phaûn khaùng cuûa hoï veà cheá ñoä, nhaø vua, quan laïi ...
Nhöõng chuû ñeà chính trong truyeän nhö Trung, hieáu, tieát, nghóa, khöû baïo tröø gian, theá thieân haønh ñaïo, trung thaéng nònh, chaùnh thaéng taø.
Moät ñieåm cuõng caàn noùi tôùi aáy laø buøa pheùp trong truyeän, khôûi töø thaàn thoaïi noù ñaõ mang saün yù nieäm hoang ñöôøng, laïi ñöôïc khai sinh tröôùc thôøi ñaïi khoa hoïc, do ñoù truyeän mang nhieàu chi tieát thaàn tieân, ma quaùi, buøa pheùp.
V.- Vaên Chöông truyeän Taøu
Truyeän Taøu laø tieåu thuyeát cuûa Trung Quoác, ñöông nhieân noù laø boä moân vaên chöông. Ñoái vôùi vaên chöông Trung Quoác, veà thi phuù thì coâ ñoäng noäi caùi teân Töù Tuyeät chuùng ta cuõng ñuû thaáy noù coâ ñoäng bieát chöøng naøo. Moät baøi thô töù tuyeät chæ coù 28 chöõ, taïo thaønh aùng vaên chöông xuùc tích, moâ taû tình caûm, taâm söï. Ví duï nhö baøi Phong Kieàu Daï Baïc cuûa Tröông Keá, maø nhieàu ngöôøi chuùng ta ñaõ bieát :
Nguyeät laïc oâ ñeà söông maõn thieân,Nhaø thô Taûn Ñaø ñaõ dòch :
Giang phong ngö hoûa ñoái saàu mieân.
Coâ Toâ thaønh ngoaïi Haøn San Töï,
Daï baùn chung thanh ñaùo khaùch thuyeàn.Traêng taø tieáng quaï keâu söông,hay baøi Tieát Phuï Ngaâm cuûa Tröông Tòch
Löûa chaøi, caây beán, saàu vöông giaác hoà,
Thuyeàn ai ñaäu beán Coâ Toâ,
Nöõa ñeâm nghe tieáng chuoâng chuøa Haøn San.Quaân tö thieáp höõu phu,Ngoâ Taát Toá dòch :
Taëng thieáp song minh chaâu.
Caûm quaân trieàn mieân yù,
Heä taïi hoàng la nhu.
Thieáp giaù cao laâu lieân uyeån khôûi,
Löông nhaân chaáp kích Quang Minh lyù.
Tri quaân duïng taâm nhö nhaät nguyeät,
Söï phu theä nghó ñoàng sanh töû.
Hoaøn quaân minh chaâu song leä thuøy,
Haän baát töông phuøng vò giaù thuù.Chaøng hay em coù choàng roài,Thi phuù coâ ñoäng, xuùc tích nhö vaäy, ngöôïc laïi tieåu thuyeát thì laïi tröôøng thieân, truyeàn thoáng aáy daãn ñeán nhöõng chuyeän kieám hieäp cuûa Kim Dung vaø phim boä cuûa Hoàng Koâng sau naày, noùi chung laø noù keùo daøi leâ theâ. Truyeän Taøu, moät truyeän chia thaønh nhieàu Hoài, moãi Hoài môû ñaàu coù moät caâu chöõ hay hai caâu thô giôùi thieäu toång quaùt noäi dung cuûa Hoài aáy.
Yeâu em chaøng taëng moät ñoâi ngoïc laønh.
Vaán vöông nhöõng caûm moái tình,
Em ñeo trong aùo loùt mình maøu sen.
Nhaø em vöôøn ngoïc keà beân,
Choàng em caàm kích taïi ñeàn Minh Quang.
Nhö göông vaâng bieát loøng chaøng,
Thôø choàng haù daùm phuû phaøng theà xöa.
Giaû ngoïc chaøng gioït leä nhö möa,
Haän khoâng gaëp gôõ khi chöa coù choàng.Ví duï nhö truyeän Ñaïi Hoàng Baøo Haõi Thoaïi, Hoài thöù nhaát coù moät caâu giôùi thieäu :
Dieäu Tieát phuï daïy con hoïc chöõ .Hoaëc trong Thuûy Höû, Hoài thöù baûy möôi (keát cuoäc)Trung nghóa ñöôøng, haøo kieät nhaän baûng trôøi,Cuoái hoài thì coù caû moät baøi hay hai caâu thô. Cuõng trong truyeän Ñaïi Hoàng Baøo Haõi Thoaïi, cuoái Hoài thöù nhaát, coù moät baøi thô
Löông Sôn Baïc anh huøng kinh aùc moäng.Trôøi giaø ñaõ ñònh nôï ba sinh,Cuoái Hoài saùu möôi chín cuûa truyeän Thuûy Höû, coù hai caâu thô :
Beøo nöôùc gaëp nhau haù taïi mình ?
Roõ thieät Haèng Nga ñaønh yù tröôùc,
Nhaønh hoa cung Quaûng kheùo ñem tin.Baêm saùu thieân cang hôïp soá ñònhCoøn cuoái Hoài baûy möôi, taùc giaû duøng boán chöõ â€â€ Thieân Haï Thaùi Bình â€â€ñeå keát thuùc, noù bao truøm caû truyeän, bao haøm caû öôùc nguyeän cuûa moïi ngöôøi, neân chaúng coù hai caâu thô.
Baûy hai ñòa saùt ñuû cô maàuTrong moãi Hoài, cöù môû ñaàu baèng : â€â€ Noùi veà ... â€â€ hoaëc â€â€ Khi aáy ...â€â€, coøn chaám döùt moãi Hoài thì : â€â€ Muoán bieát vieäc theá naøo, xin xem hoài sau phaân giaûi â€â€. Ngöôøi ta thöôøng hay noùi : â€â€ Haï hoài phaân giaûi â€â€, aáy laø baét chöôùc noùi theo caùch haønh vaên cuûa truyeän Taøu.
Trong khi ñoái thoaïi thì luoân luoân duøng : â€â€ Hoûi raèng, Thöa raèng, Noùi raèng, Baûo raèng...â€â€, coøn ñoïc thô hay baûng ghi cheùp chi thì : " Thô nhö vaày ...".
Nhöõng ñieåm vöøa trình baøy laøm cho ngöôøi ñoïc thöôøng nhaøm chaùn, nhöng chuùng ta nhôù löu yù truyeän Taøu laø chuyeän keå, cho neân phaûi giôùi thieäu töøng hoài, cho ngöôøi nghe bieát ñöôïc Hoài aáy seõ noùi gì, cuoái Hoài coù baøi thô ñeå bình phaåm tình tieát khen cheâ nhaân vaät. Coøn : â€â€Hoûi raèng, thöa raèng, baûo raèng, traû lôøi raèng...â€â€ coù nhö vaäy môùi phaân bieät tình tieát moâ taû vaø caâu vaên ñoái ñaùp.
Moät traêm leõ taùm anh huøng Löông Sôn Baïc, ngöôøi ta ñaõ döïng cho moãi nha6n vaät moät caù tính ñaëc thuø, ngoaøi ra nhöõng truyeän khaùc, ngöôøi ta cöïc taû thaønh nhöõng nhaân vaät ñieån hình, nhö noùi ñeán gian nònh phaûi keå Taàn Coái, ña nghi nhö Taøo Thaùo, noùng tính nhö Tröông Phi, chính tröïc nhö Quan Coâng, coâng minh nhö Bao Coâng, taøi gioûi nhö Khoång Minh.
Hieåu ñöôïc coát loõi cuûa truyeän Taøu voán laø chuyeän keå, vieát ra thaønh vaên ñeå ñoïc cho ngöôøi khaùc nghe, sôû tröôøng cuûa noù laø moâ taû nhaân vaät vaø thuaät chuyeän, cho neân nha6n vaät ñöôïc moâ taû ñaäm neùt saéc saûo vaø tình tieát caâu chuyeän thaät roõ raøng, coù ñaàu coù ñuoâi.
Trong truyeän hieám taû caûnh, nhöng thi ca thì coù khaù nhieàu, chöùng toû aûnh höôûng rôi rôùt cuûa thôøi Ñöôøng truyeàn sang Toáng.
V.- AÛnh höôûng cuûa truyeän Taøu
Truyeän Taøu raát coù aûnh höôûng ñoái vôùi ngöôøi mieàn Nam. Hai aûnh höôûng lôùn nhaát aáy laø caù tính vaø vaên chöông. Ñaát mieàn Nam hay noùi roõ hôn laø Luïc tænh ñöôïc caùc chuùa Nguyeãn khai môû töø naêm 1623 ñeán naêm 1759, Neáu keå töø naêm khôûi ñaàu 1623 cho ñeán naêm 1954 thì ngöôøi Vieät Nam ñaõ soáng treân ba theá kyû ôû daõi ñaát naày.
Qua ba theá kyû ñoù, ngöôøi mieàn Nam goàm coù 2 thaønh phaàn chính; moät laø di daân, maø nhöõng ngöôøi di daân laø nhöõng ngöôøi ngheøo khoù, tröø moät thieåu soá laø toân thaát nhaø Nguyeãn, khi giao tranh vôùi Taây Sôn, luùc chuùa Nguyeãn boân taåu, hoï bò thaát laïc neân aån cö ôû vaøi nôi (Nhö Long Xuyeân coù chi phaùi Nguyeãn Phöôùc) vaø moät soá ngöôøi Trung Hoa theo phong traøo phaûn Thanh phuïc Minh ñaõ ñeán mieàn Nam giuùp chuùa Nguyeãn vaø laäp nghieäp ôû Cuø Lao Phoá Bieân Hoøa, Myõ Tho vuøng Chôï Môùi Long Xuyeân, Haø Tieân daàn daàn töø ñôøi noï sang ñôøi kia hoï ñaõ bò Vieät hoùa.
Ngöôøi di daân ñeán mieàn Nam vì Mieàn Nam truø phuù, ñaát roäng ngöôøi thöa, xa caùch xaõ hoäi phong kieán, khoâng bò kieàm toûa bôûi trieàu ñình vaø quan laïi.
Thieân nhieân vaø hoaøn caûnh ñaõ laø nhöõng nhaân toá taùc ñoäng cho ngöôøi mieàn Nam coù caù tính nhö hoï thích soáng ñôøi bình dò, töï do, öa chuoäng coâng baèng, saün saøn giuùp ñôõ keû theá coâ.
Caù tính ñoù, ngöôøi mieàn Nam ñaõ saün coù, laïi ñöôïc truyeän Taøu un ñuùc veà Trung, Hieáu, Tieát, Nghóa, cho neân caù tính cuûa ngöôøi mieàn Nam laø raát trung tröïc, nhaân nghóa vaø bình dò, do ñoù chuùng ta hieåu taïi sao ngöôøi mieàn Nam taän taâm vôùi chuùa Nguyeãn. Caâu vaên nheï nhaøng, giaûn dò ñaõ noùi leân nghóa khí cuûa ngöôøi mieàn Nam, ñoù laø 2 caâu trong Luïc Vaân Tieân cuûa Nguyeãn Ñình Chieåu :
Trai thôøi trung hieáu laøm ñaàu,Neáu khoâng chòu aûnh höôûng cuûa truyeän Taøu, thì nhöõng naêm 1945 cho ñeán naêm 1954 laøm gì mieàn Nam coù nhöõng ngöôøi nhö caùc Töôùng giaùo phaùi Hoøa Haûo laø Töôùng Töôùng Naêm Löûa vôï bieät danh laø Phaøn Leâ Hueâ, Töôùng Laâm Thaønh Nguyeân (bieät danh caäu Hai Ngoaùn), Töôùng Nguyeãn Thaønh Vinh (bieät danh Ba Cuït), Töôùng Nguyeãn Giaùc Ngoä (bieät danh oâng Nguyeãn), Töôùng Cao Ñaøi Trình Minh Theá, Töôùng Bình Xuyeân Leâ Vaên Vieãn (bieät danh Baûy Vieãn).
Gaùi thôøi tieát haïnh laø caâu trao mìnhNhöng veà vaên chöông mieàn Nam, truyeän Taøu aûnh höôûng roõ neùt vaø laøm nhòp caàu cho giai ñoaïn tieåu thuyeát sau naày.
Chuù thích
1 - Giaï: laø ñôn vò ñong ñeám luùa gaïo, 1 giaï baèng 40 lít, nöõa giaï laø 1 taùo.
2 - Phuù lang sa : Phieân aâm chöõ Francaise
3 - Hai traêm ngöôn baïc, laø hai traêm ñoàng baïc. Vaøo thôøi Phaùp thuoäc, Phaùp phaùt haønh cho Ñoâng Döông (Vieät, Mieân, Laøo) moät ñôn vò tieàn teä ñuùc baèng baïc, hình troøn, ñöôøng kính chöøng 5 cm, caân naëng 37.5 grame, moät maët coù hình con coø, goïi laø ñoàng baïc traéng, hay ñoàng baïc con coø, sau thay vì ñuùc ñoàng baïc baèng baïc, ngöôøi Phaùp in tieàn giaáy chöõ Haùn ghi Nhöùt Nguyeân cuõng ñoïc Nhaát Ngöôn, chöõ Quoác ngöõ ghi Moät Ñoàng Baïc, nghóa laø tôø giaáy aáy coù giaù trò laø 37.5 gôø ram baïc. Veà sau ñoàng baïc giaáy khoâng coøn ñöôïc baûo chöùng giaù trò nhö theá nöõa.
4 - ÔÛ Taân Chaâu coù ngheà deät luïa gia truyeàn, noåi tieáng vaûi Myõ A, noù laø luïa nhuoäm traùi Maït Nöa, maët vaûi laùng boùng, quaàn môùi may maáy baø ñi nghe coù tieáng soät saït.
5 - Quyeån Taây Hôùn coù ghi ngöôøi xuaát baûn. Publieù par Huyønh Höõu Phuù, Neùogicent Myõ Tho, Imprimerie J. Vieát Loäc et Cie.
6 - Quyeån naày coù ghi Publieù par Huyønh Khaéc Thuaän Secreùtaire du Secretariat du Gouvernement - Saigon - Imprimerie F.H.Schneider 1908
7 - Con gaùi oâng, Baø Nguyeãn Thò Nguyeät töï Minh Nghóa, giaùo hoïc, töø traàn naêm 1929.
8 - Baøi vaên teá oâng Döông Minh Chí (1862-1836) ngöôøi xaõ Long Phuù, quaän Taân Chaâu tænh Chaâu Ñoác, oâng laø baäc thaâm nho, gioûi Noâm vaø Quoác ngöõ. Thöôøng xöôùng hoïa vôùi Traàn Kim Phuïng, Nguyeãn Quang Chieâu, Cao Nhaät Taân, Traàn Thôùi Hanh, Nguyeãn Chaùnh Saét. Baøi naày ñaêng treân Luïc Tænh Taân Vaên ngaøy 31-12-1936.
9 - Boä naày coù 9 cuoán, cuoán 1 Nguyeãn Chaùnh Saét dòch naêm 1906, cuoán 2 khoâng roõ ai dòch, töø cuoán 3 ñeán cuoán 8 Nguyeãn An Khöông dòch naêm 1907, vaø cuoán 9 dòch naêm 1908.
10 - Tín Ñöùc Thö xaõ ôû ñöôøng Taï Thu Thaâu, beân hoâng chôï Saøigoøn.
Saùch tham khaûo :Traàn Phong Saéc Ñaïi Hoàng Baøo Haûi Thoaïi, Imprimerie Saigonnaise, Saøigoøn, 1907
Nguyeãn Huy Khaùnh Khaûo Luaän Tieåu Thuyeát Trung Hoa, Khai Trí, Saøigoøn, 1955( * ) Trôû veà Muïc Luïc
[ Trôû Veà ]