Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
PHAÀN I - CAÙC BAØI NOÙI CHUYEÄNNGÖÔØI TRUNG QUOÁC VAØ CAÙI VAÏI TÖÔNG
Baøi noùi taïi New York ngaøy 16-08-1981, do kyù giaû tôø baùo tieáng Hoa " Baéc Myõ nhaät baùo " ghi laïi.
Vöøa roài oâng Chuû tòch noùi cuoäc hoïp maët hoâm nay laø moät vinh haïnh cuûa Hoäi " Tuøng Xaõ ", ñuùng ra vinh haïnh naøy laø cuûa toâi. Toâi xin caûm taï quyù vò ñaõ cho toâi dòp ñöôïc gaëp maët caùc vò ôû nôi xa queâ höông naøy ñeå xin chæ giaùo.
Thöïc ra Chuû tòch vaø Chuû baùo " Taân Só Taïp Chí ", oâng Traàn Tieán Trung noùi vôùi toâi ñaây laø moät cuoäc toïa ñaøm, neân toâi raát vui ñöôïc ñeán döï. Nhöng hoâm qua töø Bo-xton ñeán toâi môùi roõ laø moät buoåi dieãn giaûng, vieäc naøy laøm cho toâi raát lo vì New York laø moät ñoâ thò lôùn baäc nhaát theá giôùi, ñaày " roàng nuùp, hoå naèm ".
Cho neân toâi chæ daùm neâu leân ñaây moät ít caûm töôûng taûn maïn vaø ñoù hoaøn toaøn laø yù kieán rieâng tö chöù khoâng daùm keát luaän gì caû. Xin caùc vò chæ giaùo vaø chuùng ta cuøng trao ñoåi vôùi nhau.
Chuû ñeà hoâm nay oâng Chuû tòch giao cho toâi laø " Ngöôøi Trung Quoác vaø caùi vaïi töông ". Neáu buoåi hoâm nay laø moät buoåi thaûo luaän veà hoïc thuaät thì tröôùc tieân chuùng ta phaûi ñònh nghóa ngöôøi Trung Quoác laø gì ? Caùi vaïi töông laø gì ? Toâi nghó toâi khoâng phaûi ñònh nghóa nöõa, sôï thaønh veõ raén theâm chaân. Bôûi vì coù moät hieän töôïng treân ñôøi laø caùi gì moïi ngöôøi ñeàu ñaõ bieát maø laïi ñi theâm cho noù moät ñònh nghóa, vieäc naøy voâ tình coù theå bieán noäi dung vaø hình thöùc cuûa noù trôû thaønh mô hoà, bieán chaân töôùng cuûa noù thaønh khoù hieåu, vaø do ñoù coøn khoù baét ñaàu thaûo luaän hôn.
Phaät giaùo voán cho raèng con ngöôøi phaûi qua voøng luaân hoài. Vieäc naøy laøm toâi nhôù ñeán moät tích xöa.
Coù ngöôøi ñeán hoûi moät vò cao taêng ñaõ ñaït ñaïo :
" Ñôøi toâi baây giôø laø do tieàn kieáp maø taùi sinh, theá thì kieáp tröôùc toâi laø ngöôøi theá naøo ? Neáu coøn phaûi ñaàu thai moät laàn nöõa, ngaøi coù theå cho toâi bieát kieáp sau toâi seõ trôû thaønh ngöôøi ra sao khoâng ? ".
Vò cao taêngï traû lôøi anh noï baèng boán caâu thô sau :
Duïc tri tieàn theá nhaân
Kim sinh thuï giaû thò
Duïc tri haäu theá quaû
Kim sinh taùc giaû thò(Muoán bieát caùi nguyeân nhaân cuûa kieáp tröôùc(Taïm dòch thô :)
Cöù xem nhöõng gì mình nhaän ñöôïc ôû kieáp naøy
Muoán bieát caùi haäu quaû ôû kieáp sau
Cöù xem nhöõng gì mình ñang laøm ôû kieáp naøy)Muoán bieát kieáp tröôùc theá naøo
Cöù xem mình soáng ra sao kieáp naøy
Ñaàu thai roài theá naøo ñaây
Haõy nhìn vaøo vieäc hieän nay ñang laøm
(NHT)
Giaû söû kieáp naøy anh ñöôïc sung söôùng, kieáp tröôùc nhaát ñònh anh laø moät ngöôøi chính tröïc, ñoä löôïng. Neáu kieáp naøy anh gaëp nhieàu khoå naïn thì phaûi suy ra raèng kieáp tröôùc anh ñaõ laøm nhöõng ñieàu aùc. Caùi tích xöa naøy gôïi cho chuùng ta raát nhieàu yù nghóa. Caùc vò ôû ñaây, neáu laø con nhaø Phaät haún caûm thuï deã daøng, neáu khoâng phaûi laø ngöôøi theo ñaïo Phaät chaéc khoâng tin vaøo tieàn oan nghieäp chöôùng, nhöng coù theå xin caùcvò cöù suy nghó veà caùi trieát lyù cuûa noù.
YÙ toâi muoán noùi chuyeän naøy laøm chuùng ta lieân tuôûng ñeán vaên hoùa Trung Quoác.
Caùc vò ôû ñaây, baát keå quoác tòch gì, ñaïi ña soá ñeàu coù doøng maùu Trung Quoác, caùc vò thích hay khoâng thích noù vaãn vaäy, chaúng laøm sao thay ñoåi ñöôïc. Toâi noùi ngöôøi Trung Quoác laø theo nghóa roäng, theo nghóa huyeát thoáng chöù khoâng phaûi nghóa ñòa lyù.
Ngöôøi Trung Quoác töø 200 naêm gaàn ñaây, luùc naøo cuõng coù moät öôùc mong cho ñaát nöôùc huøng cöôøng, öôùc mong cho daân toäc chuùng ta trôû thaønh moät daân toäc öu tuù trong theá giôùi. Nhöng ñaõ bao nhieâu naêm nay, chuùng ta luoân luoân yeáu keùm, maõi bò ngoaïi nhaân khinh thò, nguyeân nhaân taïi ñaâu ?
Ñöông nhieân traùch nhieäm laø do nôi chuùng ta. Nhöng nhìn döôùi goùc ñoä vaên hoùa maø ñaët caâu hoûi ñoù thì coù theå nghó ñeán caùi tích xöa vöøa keå treân. Taïi sao coù ngaøy hoâm nay ? Vì sao nöôùc nhaø vaãn chöa lôùn maïnh ? Nhaân daân vaãn coøn bieát bao khoå naïn ? Töø keû cuøng ñinh khoâng quyeàn theá ñeán keû phuù quyù vôùi ñaëc quyeàn ñaëc lôïi ñeàu coù moät nguyeän voïng tha thieát nhö nhau cho ñaát nöôùc, cuõng nhö ñeàu coù cuøng moät ñau buoàn saâu saéc.
Toâi nhôù thuôû beù thaày hoïc baûo chuùng toâi : " Hy voïng cuûa nöôùc nhaø ñaët nôi caùc em ". Nhöng roài chuùng ta baây giôø thì sao ? Laïi ñeán löôït chuùng ta höôùng veà ñaùm thanh nieân baûo : " Caùc em laø hy voïng cuûa töông lai Trung Quoác ". Caùi kieåu cöù ñuøn ñaåy traùch nhieäm töø ñôøi naøy xuoáng ñôøi khaùc seõ coøn
keùo daøi cho ñeán bao giôø ?
Nhöõng ngöôøi Trung Quoác ôû nöôùc ngoaøi ñoái vôùi vaán ñeà naøy laïi caøng nhaäy caûm vaø kyø voïng cuûa hoï laïi caøng saâu naëng. Ngoaøi vieäc töï thaân chuùng ta ñaõ khoâng theå mang heát ñöôïc caùi troïng traùch veà chuyeän nöôùc nhaø rôi xuoáng moät möùc ñoä toài teä vôùi nhöõng khoå naïn nhö vaäy, chuùng ta laïi coøn phaûi eø coå vaùc caùi gaùnh vaên hoùa truyeàn thoáng naëng neà kia.
Ñaáy laø nghieäp baùo nhö ñaõ noùi ôû treân.
Hoâm tröôùc, luùc ñi thaêm Vieän baûo taøng Boston, toâi thaáy beân trong coù baày ñoâi giaøy cho phuï nöõ boù chaân cuûa thôøi ñaïi caùc baø noäi chuùng ta. Kinh nghieäm baûn thaân cho toâi bieát nhöõng ngöôøi phuï nöõ khoaûng tuoåi toâi thôøi aáy ñeàu phaûi boù chaân. Ngaøy nay nhöõng ngöôøi treû tuoåi nghe ñeán chaéc khoâng theå naøo töôûng töôïng noåi. Taïi sao trong vaên hoùa chuùng ta laïi coù theå sinh ra moät caùi taäp quaùn taøn khoác theá ? Laïi coù theå aùp ñaët noù leân treân moät nöûa daân soá trong haøng nghìn naêm, laøm cho nhöõng ngöôøi bò böùc haïi phaûi taøn pheá caû hai chaân, thaäm chí coù khi coøn gaõy caû xöông, thoái caû thòt, khoâng theå ñi ñöùng ñöôïc. Taïi sao vaên hoùa Trung Quoác laïi coù theå keùo daøi caû haøng nghìn naêm trong lòch söû moät yeáu toá daõ man nhö vaäy ? Taïi sao laïi cho pheùp tröôøng toàn qua moät thôøi gian daøi nhö theá maø khoâng coù moät ngöôøi naøo ñöùng leân baûo noù phaûn töï nhieân, haïi söùc khoûe ? Ngöôïc laïi, ñaïi ña soá nam nhi coøn xem boù chaân laø hay ho, ñeïp ñeõ.
Coøn noùi ñeán vieäc baùch haïi nam nhi thì theá naøo ? Ñoù khoâng phaûi chæ rieâng chuyeän caùc hoaïn quan. Theo ghi cheùp cuûa lòch söû, töø caùc trieàu vua Toáng trôû veà tröôùc, caùc nhaø coù quyeàn vaø coù tieàn ñeàu coù theå töï do thieán caùc noâ boäc cuûa mình. Söï vieäc kinh rôïn naøy keùo daøi cho ñeán trieàu Toáng - theá kyû XI - môùi bò caám. Chæ caên cöù vaøo hai vieäc trong bieát bao nhieâu vieäc khoâng hôïp lyù vaø voâ nhaân ñaïo cuûa vaên hoùa Trung Quoác suoát quaù trình lòch söû cuûa nöôùc naøy, ta cuõng coù theå thaáy laø nhöõng thaønh phaàn khoâng hôïp lyù cuûa noù ñaõ leân ñeán moät möùc ñoä khoâng theå naøo khoáng cheá ñöôïc.
Baát kyø vaên hoùa cuûa moät daân toäc naøo ñeàu nhö moät doøng soâng lôùn, thao thao baát tuyeät troâi ñi. Vaø vôùi thôøi gian daàn daàn bieát bao thöù nhô nhôùp baån thæu trong doøng soâng lôùn aáy, - nhö caù cheát, meøo cheát, chuoät cheát - seõ baét ñaàu chìm laéng. Laéng ñoïng quaù nhieàu seõ laøm doøng soâng khoâng theå chaûy nöõa, bieán thaønh moät caùi ñaàm nöôùc cheát, caøng saâu caøng nhieàu, caøng laâu caøng thoái, laâu daàn thaønh moät caùi vaïi töông, moät caùi ñaàm buøn baån phaùt chua, phaùt thoái.
Noùi ñeán caùi huõ töông coù leõ nhöõng baïn treû khoâng theå hieåu, toâi voán sinh ra ôû phöông Baéc, nôi queâ toâi caùi thöù naøy raát nhieàu. Toâi khoâng theå noùi chính xaùc caùi chaát töông trong vaïi aáy laøm baèng nhöõng chaát lieäu gì (chaát chính laø ñaäu töông vaø boät mì), nhöng caùc vò neáu ñaõ aên qua vòt quay taïi caùc tieäm aên Trung Quoác thì chính laø loaïi töông ñoù. Noù laø moät chaát ñaëc khoâng chaûy ñöôïc, khoâng gioáng nöôùc soâng Hoaøng haø töø treân trôøi chaûy xuoáng moät tyù naøo. (Hoaøng haø chi thuûy thieân thöôïng lai, boân löu ñaùo haûi baát phuïc hoài - thô Lyù Baïch). Noù laø moät thöù nöôùc ao tuø, laïi ñöôïc ñeå cho boác hôi, cho laéng ñoïng neân noàng ñoä caøng ngaøy caøng ñoâng ñaëc. Caùi vaên hoùa cuûa chuùng ta, caùi tieàn oan nghieäp chöôùng nhö ñaõ noùi cuõng laø nhö theá.
Trong vaên hoùa Trung Quoác, caùi coù theå goïi laø ñieån hình nhaát cho caùi ñaëc saéc naøy laø cheá ñoä " quan tröôøng ". Thôøi xöa muïc ñích hoïc haønh cuûa caùc phaàn töû trí thöùc laø laøm quan. Caùi chöõ " tröôøng " nhìn khoâng thaáy, sôø khoâng ñuïng naøy ñöôïc hình thaønh qua cheá ñoä khoa cöû. Moät khi ngöôøi ñoïc saùch ñaõ loït vaøo ñöôïc choán quan tröôøng lieàn ôû vaøo traïng thaùi ñoái nghòch vôùi ngöôøi thöôøng, vôùi nhaân gian.
Döôùi cheá ñoä ñoù ngöôøi ñi hoïc coát chæ ñöôïc laøm quan, vì coù caâu noùi raèng trong saùch coù nhaø vaøng, coù nhan saéc nhö ngoïc. Ñoïc saùch ñeå coù theå laøm quan, laøm quan aét coù myõ nöõ, kim tieàn.
Thôøi xöa coù ngöôøi noùi : " Haøng haøng xuaát traïng nguyeân ", kyø thöïc chæ trong soá nhöõng ngöôøi ñi hoïc môùi coù traïng nguyeân, coøn nhöõng ngöôøi khaùc cuõng chæ laø thôï thuyeàn khoâng ñaùng moät ñoàng trinh. Thôøi ñoù nhöõng ngöôøi cuûa caùc giai taàng khaùc bò raát nhieàu giôùi haïn, naøo laø khoâng ñöôïc maëc loaïi aùo quaàn naøo ñoù, khoâng ñöôïc ñi thöù xe naøo ñoù, ôû loaïi nhaø naøo ñoù.
Xaõ hoäi phong kieán ñaët caùi lôïi ích cuûa nhöõng ngöôøi laøm quan leân treân heát, vaø vì noù ñaõ khoáng cheá Trung Quoác quaù laâu, neân taïo thaønh moät löïc löôïng vaø moät aûnh höôûng voâ cuøng lôùn.
Veà maët kinh teá khoâng coù gì thay ñoåi ñaùng keå, nhöng veà
maët chính trò noù ñaõ kìm haõm chuùng ta laâu daøi trong caùi huõ töông vaên hoùa ñoù. Moät trong nhöõng caùi ñaëc tröng cuûa noù laø ñaët tieâu chuaån cuûa giôùi quan laïi thaønh moät caùi chuaån cho xaõ hoäi, bieán lôïi ích caùc quan thaønh caùi lôïi chung. Vì vaäy noù ñeû ra moät thöù ngaøy nay goïi laø " Chính trò thoáng soaùi " theo kieåu noùi cuûa Mao, laøm cho caùi huõ töông vaên hoùa cuûa chuùng ta caøng theâm saâu ñaäm, caøng theâm noàng naëc.
Chìm ñaém laâu daøi trong caùi huõ töông ñoù, ngöôøi Trung Quoác trôû thaønh ích kyû, nghi kò.
Toâi tuy ñeán Myõ chæ laø du lòch ngaén ngaøy, nhöng nhìn beà ngoaøi toâi thaáy ngöôøi Myõ khaù thaân thieän, haïnh phuùc, luùc naøo cuõng töôi cöôøi.
Toâi cuõng ñaõ gaëp con em caùc baïn beø ngöôøi Hoa ôû ñaây, troâng tuy coù veû sung söôùng, nhöng raát ít cöôøi. Coù phaûi laø caùc baép thòt ôû maët cuûa ngöôøi Trung Quoác chuùng ta caáu taïo khoâng gioáng hoï ? Hay laø vì daân toäc chuùng ta mang moät caùi gì voán quaù u aùm ?
Chuùng ta coù nghó ñöôïc raèng daân toäc chuùng ta sôû dó nhö vaäy vì thieáu söùc soáng treû, maø ñieàu ñoù laïi laø do chính traùch nhieäm cuûa chuùng ta khoâng? Giöõa chuùng ta, chuùng ta cheøn eùp laãn nhau, khoâng heà hôïp taùc.
Toâi nghó ñeán chuyeän moät ngöôøi caûnh saùt tröôûng Nhaät Baûn, khi huaán luyeän caùc hoïc vieân cuûa mình, baûo thuoäc haï phaûi nghi ngôø taát caû moïi ngöôøi, vì hoï ñeàu coù theå laø ñaïo taëc. Caùi traïng thaùi taâm lyù naøy duøng ñeå huaán luyeän caûnh saùt hình söï thì ñöôïc, nhöng taâm lyù phoå bieán cuûa ngöôøi Trung Quoác luùc bình thöôøng laïi cuõng nhö theá, luùc naøo cuõng nghó keû khaùc coù theå laøm haïi mình, noù hình thaønh moät noãi lo sôï veà baát cöù moät caùi gì. Caùi noãi lo sôï naøy laøm ngöôøi Trung Quoác bieán thaønh " moät ñoáng caùt rôøi " naêm beø, baûy maûng (nhö lôøi cuûa Toân Daät Tieân).
Moät nöôùc lôùn nhö Trung Quoác, coù taøi nguyeân, coù nhaân khaåu hôn moät tyû ngöôøi neáu ñoàng taâm hieäp löïc, trong AÙ chaâu naøy chaúng leõ khoâng baèng ñöôïc Nhaät baûn ?
Moøn moûi döôùi cheá ñoä xaõ hoäi phong kieán chuyeân cheá töï bao ñôøi, ñaém chìm nguïp laën trong caùi huõ töông ñoù, oùc phaùn ñoaùn cuøng taàm nhìn cuûa ngöôøi Trung Quoác ñaõ bò töông laøm oâ nhieãm naëng, khoâng vöôït ra noåi caùi phaïm vi aûnh höôûng cuûa noù.
Qua bao nhieâu nieân ñaïi, ña soá chuùng ta maát daàn naêng löïc phaùn ñoaùn caùi gì ñuùng caùi gì sai, maát khaû naêng phaân bieät caùi gì laø ñaïo ñöùc, chæ phaûn öùng baèng tình caûm vaø tröïc giaùc maø khoâng bieát suy nghó. Taát caû giaù trò cuûa haønh ñoäng roài ñeàu bò caùi tieâu chuaån chính trò vaø ñaïo ñöùc cuûa caùi huõ töông ñoù chi phoái. Vì vaäy thò phi, phaûi traùi, ñen traéng khoâng coøn coù veû ñoái nghòch nöõa. Trong hoaøn caûnh naøy, khi tìm hieåu söï vaät, chaúng ai coøn ñi ñeán choã phaân tích caën keõ. Cöù qua loa laáy leä moät caùch laâu daøi roát cuoäc seõ ñöa ñeán caùi quaû baùo nhaõn tieàn, ñoù laø " Chieán tranh Nha phieán " (1840).
Chieán tranh Nha phieán laø söï ñoät nhaäp cuûa vaên hoùa nöôùc ngoaøi theo chieàu ngang. Ñoái vôùi ngöôøi Trung Quoác noù ñaùnh daáu moät kyû nieäm " quoác sæ " (caùi nhuïc cuûa moät nöôùc), nhöng nhìn töø moät goùc ñoä khaùc noù laïi laø moät laàn thöùc tænh lôùn khoâng theå traùnh ñöôïc.
Nhaät Baûn treân maët naøy ñaõ phaûn öùng hoaøn toaøn khaùc chuùng ta. ÔÛ theá kyû XVIII khi Myõ ñaùnh chìm hai taøu Nhaät, nöôùc Nhaät ñaõ môû cöûa. Ñoái vôùi ngöôøi Nhaät söï kieän naøy mang laïi moät cô hoäi toát, hoï bieát bieán söï sæ nhuïïc thaønh moät söï thöùc tænh.
Thöïc ra chuùng ta phaûi caûm ôn Chieán tranh Nha phieán, neáu khoâng coù noù thì tình caûnh hieän taïi seõ nhö theá naøo ? Coù leõ caùc vò ngoài ñaây khoâng chöøng treân ñaàu vaãn coøn caùi ñuoâi sam, phuï nöõ vaãn coøn boù chaân, coøn maëc aùo daøi, aùo ngaén (AÙo kieåu ngaøy xöa cuûa ngöôøi Trung Quoác), treân boä coøn ngoài kieäu do ngöôøi khieâng, döôùi nöôùc coøn ngoài thuyeàn tam baûn.
Ví thöû Chieán tranh Nha phieán xaûy ra sôùm hôn 300 naêm, coù leõ Trung Quoác ñaõ bieán ñoåi sôùm hôn moät tyù; neáu noù xaûy ra sôùm hôn 1.000 naêm thì lòch söû ñaõ hoaøn toaøn chaúng nhö ngaøy nay. Toâi cho raèng caùi " kyû nieäm quoác sæ " naøy laø moät cuù ñaäp maïnh vaøo caùi huõ töông vaên hoùa cuûa chuùng ta. Khoâng coù noù ngöôøi Trung Quoác vaãn coøn chìm ñaém döôùi ñaùy, coù khi coøn ngaït thôû maø cheát roài.
Söï ñoät nhaäp cuûa vaên hoùa ngoaïi lai trong Chieán tranh Nha phieán laøm cho chuùng ta coù theå nghó raèng nhaø Thanh laø moät thôøi ñaïi quan troïng nhaát trong lòch söû Trung Quoác. Neáu chieán tranh naøy xaûy ra vaøo thôøi nhaø Minh chöa chaéc Trung Quoác chòu noåi cuù soác vaø tình hình ñaõ khaùc. Vaên minh hieän ñaïi phöông Taây ñoái vôùi nöôùc Trung Quoác giaø nua thaät ra caøng ñoät nhaäp sôùm caøng toát. Caùi söï xung kích lôùn lao naøy chaéc haún laø moät söï kieän khieâu chieán nghieâm troïng ñoái vôùi lòch söû vaø vaên hoùa, nhöng ñem laïi cho chuùng ta caùi vaên minh vaät chaát vaø vaên minh tinh thaàn môùi.
Caùi goïi laø vaên minh vaät chaát Taây phöông nhö maùy bay, troïng phaùo, xe hoûa, taøu ñieän ngaàm, v.v...laøm cho chuùng ta boãng nhieân thaáy theá giôùi beân ngoaøi môùi meû laøm sao, coù bieát bao nhieâu thöù khoâng gioáng chuùng ta, laøm cho chuùng ta coù moät nhaän thöùc bieát coi troïng caùi môùi, caùi vaên minh vaät chaát. Coøn noùi ñeán vaên minh tinh thaàn, nhöõng yù thöùc heä chính trò Taây phöông cuøng caùc tö töôûng hoïc thuaät cuõng cho chuùng ta bao nhieâu quan nieäm vaø gôïi yù môùi meû. Xöa nay chuùng ta naøo bieát daân chuû, töï do, nhaân quyeàn, phaùp trò laø gì. Taát caû nhöõng thöù naøy ñeàu laø caùc saûn phaåm laáy gioáng töø phöông Taây.
Tröôùc ñaây ngöôøi Trung Quoác chæ bieát caâu : " Nhaân meänh quan thieân " (soá meänh con ngöôøi laø do nôi trôøi). Thöïc ra soá meänh moät con ngöôøi coù phaûi laø do trôøi hay khoâng cuõng coøn tuøy. Neáu toâi gieát cheát moät ngöôøi, coù leõ seõ do trôøi thaät, nhöng neáu hung thuû laø moät keû quyeàn theá thì ñaõ chaéc gì ? Vì vaäy coøn phaûi xem vaán ñeà laø dính daùng ñeán ai.
Coù moät nhaân vaät coå quaùi coøn noùi moät caâu : " Daân vi quyù, quaân vi khinh " (Daân laø quyù, vua laø thöôøng). Ñaáy chæ laø moät thöù lyù töôûng maø Trung Quoác chöa bao giôø thöïc hieän. Thôøi phong kieán xöa, sau moät trieàu vua laïi ñeán moät trieàu vua, chaúng coù gì thay ñoåi. Laät ñoå trieàu ñaïi tröôùc, thieát laäp trieàu ñaïi môùi, caùch bieåu thò duy nhaát veà söï baát ñoàng cuûa mình vôùi trieàu vua tröôùc laø ñoát phaù caùc cung vaøng ñieän ngoïc maø trieàu tröôùc ñaõ xaây ñeå laøm cung ñieän môùi cuûa mình.
Lyù do vieän daãn ñeå ñoát phaù vaãn ñöôïc ñöa ra laø vì trieàu tröôùc chính saùch baïo taøn, trieàu ñaïi cuûa mình môùi laø nhaân haäu. Nhaân haäu neân môùi phaûi laøm caùi vieäc ñem chính saùch nhaân haäu cuûa mình ñeå taøn phaù nhaø cöûa cuûa chính saùch hung taøn.
Cöù ñôøi naøy sang ñôøi khaùc nhö theá, veà maët tö töôûng chính trò chaúng coù xaây döïng ñöôïc gì, nhöng nhaø cöûa thì cöù tieáp tuïc ñoát phaù ñeå bieåu loä söï khaùc nhau. Chaúng traùch ôû moät nöôùc laâu ñôøi nhö Trung Quoác sau maáy nghìn naêm caùc kieán truùc coå chaúng coøn ñöôïc laø bao !
Trong heä tö töôûng chính trò Trung Quoác, coù vaøi khaùi nieäm lyù töôûng gaàn vôùi Taây phöông nhö " Vua phaïm phaùp cuõng bò toäi nhö thöù daân " (Vöông töû phaïm phaùp döõ thöù daân ñoàng toäi). Nhöng ñieàu naøy chaúng qua cuõng chæ laø moät hy voïng vaø aûo töôûng maø thoâi. Söï thöïc caùi ñieàu vua vaø daân cuøng toäi naøy treân caên baûn tuyeät ñoái khoâng theå coù.
Ngöôøi Trung Quoác xöa nay coù bao giôø bieát daân chuû, töï do, phaùp trò laø gì. Tuy coù ngöôøi baûo chuùng ta cuõng coù töï do, coù theå chöûi caû hoaøng ñeá, song thaät ra quyeàn töï do cuûa chuùng ta raát coù haïn, bò keû thoáng trò khoáng cheá trong phaïm vi cho pheùp. Nhaân daân neáu ñöôïc pheùp chöûi hoaøng ñeá chaéc cuõng chæ daùm leùn luùt chöûi sau löng. Phaïm vi cuûa töï do raát heïp hoøi. Ñöông nhieân coù theå coù caùi töï do suy nghó vôù vaån chöù caùc khaùi nieäm daân chuû, phaùp trò thì hoaøn toaøn chaúng coù.
Daân toäc chuùng ta laø moät trong nhöõng daân toäc lôùn, ñöông nhieân trong vaán ñeà tình caûm khoâng noùi theá thì khoâng xong. Nhöng treân theá giôùi naøy coøn coù moät daân toäc vó ñaïi khaùc laø daân Anglosaxon (AÊng-gloâ-saéc-xaân).
Daân toäc naøy ñaõõ thieát laäp cho vaên minh theá giôùi nhöõng khuoân khoå nhö cheá ñoä quoác hoäi, tuyeån cöû, tö phaùp ñoäc laäp, tö phaùp boài thaåm,v.v..., coáng hieán cho coäng ñoàng nhaân loaïi nhöõng cô caáu vaên minh toát ñeïp nhö vaäy, vaø ñoù cuõng laø moät nguyeân nhaân cho pheùp nhöõng xaõ hoäi Taây phöông veà maët chính trò höôùng ñeán coâng bình, hôïp lyù.
Caùi vieäc tuyeån cöû duø laõng phí theá naøo ñi nöõa so vôùi vieäc gieát ngöôøi nhö nuùi, maùu chaûy thaønh soâng vaãn coøn toát hôn. Ñoái vôùi nhöõng thöù toát ñeïp naøy cuûa Taây phöông chuùng ta phaûi coù can ñaûm maø tieáp nhaän.
Coù ngöôøi baûo tuyeån cöû kieåu Taây phöông khoâng phaûi tuyeån cöû nhaân taøi, chæ baàu cöû tieàn, maø caùi loaïi tieàn naøy thì khoâng phaûi ngöôøi bình thöôøng naøo cuõng coù theå boû ra ñöôïc. Duø coù theá chaêng nöõa, laõng phí tieàn baïc vaãn toát hôn laõng phí ñaàu ngöôøi.
Heát thaûy nhöõng ñieàu toát chuùng ta phaûi töï ñaáu tranh môùi coù ñöôïc, khoâng gioáng trong vöôøn Eden (EÂ-ñen) cuûa Thöôïng ñeá nôi caùi gì cuõng ñaõ ñöôïc an baøi moät caùch toát ñeïp.
Ngöôøi Trung Quoác soáng tröôøng kyø trong caùi huõ töông, laâu ngaøy quaù töï nhieân sinh ra moät taâm lyù caåu thaû. Moät maët töï ñaïi khoe khoang, coøn maët khaùc töï ti, ích kyû.
Toâi nhôù coù xem moät boä phim - maø ñaõ queân maát teân -
trong ñoù moät phuï nöõ quyù phaùi coù hai nhaân caùch : moät maët ñeïp ñeõ, ñaùng quyù laøm cho ngöôøi ta coù theå suøng baùi, maët khaùc laïi hoang daâm, voâ lieâm sæ. Coâ ta khoâng laøm sao hôïp nhaát ñöôïc hai nhaân caùch naøy laïi vôùi nhau. Khi bò baùc só taâm thaàn baét phaûi ñoái dieän vôùi thöïc taïi, coâ ta ñaõ töï saùt.
Khi töï kieåm hoà sô beänh cuûa mình chuùng ta coù daùm ñoái dieän vôùi thöïc taïi khoâng ? Coù daùm duøng caùi taâm lyù khoûe maïnh ñeå xöû lyù beänh tình cuûa mình moät caùch hôïp lyù khoâng ?
Chuùng ta caàn hoïc töï nhaän xeùt mình. Ngöôøi Trung Quoác thöôøng khoâng coù taäp quaùn duøng lyù trí ñeå töï tìm hieåu mình maø chæ duøng caûm tính. Ví nhö vôï choàng caõi nhau, choàng baûo vôï : " Baø ñoái vôùi toâi khoâng toát ". Vôï beøn vöùt thöùc aên leân baøn caõi : " Toâi ñoái vôùi oâng khoâng toát theá naøo ? Khoâng toát maø toâi coøn naáu côm cho oâng aên aø ? " Caùi ñoäng taùc naøy cuõng ñuû noùi leân söï ñoái xöû khoâng toát cuûa baø ta roài. Töï xeùt mình nhö theá thì thaø khoâng töï xeùt coøn hôn.
Töø khi vaên hoùa Taây phöông ñöôïc du nhaäp vaøo (Trung Quoác) dó nhieân veà maët tö töôûng chính trò coù thay ñoåi daàn, maët quan nieäm ñaïo ñöùc cuõng vaäy. Ngaøy tröôùc choàng ñaùnh vôï laø chuyeän côm böõa. Baây giôø cöù thöû ñaùnh moät tyù xem sao !
Tuoåi treû thôøi nay thaät may maén, raát nhieàu thöù vaên hoùa huû laäu ñaõ bò ñaøo thaûi. Khoâng keå ñeán vaán ñeà chính trò vaø ñaïo ñöùc, ngay caû treân caùc lónh vöïc ngheä thuaät, thi ca, vaên hoïc, tuoàng kòch, vuõ ñieäu ñeàu coù aûnh höôûng cuûa söï thay ñoåi naøy.
Heã noùi ñeán vaên hoùa, vaên minh phöông Taây, theá naøo
cuõng coù ngöôøi chuïp muõ, baûo toâi " suøng baùi Taây phöông, nònh hoùt nöôùc ngoaøi ".
Theo yù toâi taïi sao khoâng theå suøng baùi Taây phöông ? Caùi leã nghóa cuûa ngöôøi ta ñuùng laø hôn haún caùi thoâ laäu cuûa mình. Suùng oáng cuûa ngöôøi ta ñích thöïc laø hôn haún cung teân cuûa mình. Neáu nhö giöõa baïn beø vôùi nhau coù ngöôøi ñaïo ñöùc, hoïc vaán hôn haún mình taïi sao laïi khoâng coù theå khoâng haâm moä ñöôïc ?
Ngöôøi Trung Quoác khoâng coù caùi can ñaûm daùm khen ngöôøi khaùc, chæ coù caùi duõng khí duøng ñeå ñaû kích keû khaùc. Cuõng bôûi caùi " vaên hoùa huõ töông " cuûa chuùng ta quaûng ñaïi tinh thoâng quaù môùi laøm cho ngöôøi Trung Quoác thaønh " caây quyùt beân soâng Hoaøi " taát caû (tích AÙn Töû vaø vua Sôû). Caây quyùt naøy voán moïc ôû moät ñòa phöông noï thì raát to vaø ngoït, ñem troàng ôû moät nôi khaùc, khoâng hôïp thuûy thoå, thì vöøa nhoû vöøa chua.
OÂng Toân Quan Haùn, moät ngöôøi baïn ñaõ tìm caùch cöùu toâi suoát trong thôøi gian 10 naêm toâi ôû tuø, töøng ñem moät thöù caûi traéng goác Sôn Ñoâng troàng taïi Pittsburg (Pít-xbô), nhöng ôû ñaây noù laïi thaønh moät thöù caûi hoaøn toaøn khaùc.
Ngöôøi Nhaät coù bieät taøi baét chöôùc caùi gì laø gioáng caùi ñoù, coøn ngöôøi Trung Quoác thì hoïc caùi gì cuõng chaû gioáng caùi gì. Caùi tinh thaàn naøy gheâ gôùm laém, noù cho pheùp ngöôøi Nhaät hoïc ñöôïc nhöõng öu ñieåm maø hoïc gioáng heät. Ngöôøi Trung Quoác thöôøng chæ gioûi tìm loái traùnh neù, vieän côù " khoâng hôïp vôùi hoaøn caûnh nöôùc nhaø " ñeå baøo chöõa cho lyù do taïi sao mình laïi cöï tuyeät noù.
Tröôùc chieán tranh Giaùp Ngoï (1895) ngöôøi Nhaät ñeán thaêm haûi quaân Trung Quoác, thaáy binh só ñem phôi quaàn aùo la lieät truøm caû leân suùng caø-noâng, beøn xaùc ñònh raèng caùi loaïi quaân ñoäi naøy khoâng theå taùc chieán ñöôïc. Chuùng ta caên baûn khoâng tính ñeán chuyeän xaây döïng vaø laøm môùi caùc quan nieäm, neân khi chuùng ta khoâng muoán laøm moät caùi gì, ngay caû nhö chuyeän ñöøng phôi quaàn aùo treân troïng phaùo, thì chuùng ta tìm caùch thoaùi thaùc, baûo : " Caùi ñoù khoâng hôïp vôùi hoaøn caûnh ñaát nöôùc ".
Cuõng nhö vaán ñeà giao thoâng ôû Ñaøi Baéc, coù theå laø moät vaán ñeà raát ñôn giaûn, theá maø baáy nhieâu naêm nay vaãn khoâng döùt ñieåm ñöôïc. Theo toâi cöù phaït naëng nhöõng keû phaïm luaät laø xong. Nhöng coù ngöôøi laïi ñeà xuaát naøo laø phaûi daäy doã söï " lòch thieäp " cho nhöõng keû phaïm luaät, bôûi vì nhö vaäy môùi hôïp leõ vôùi Trung Quoác. Chuùng ta ñaõ lòch thieäp quaù laâu roài, bò giôõn maët hoaøi khoâng chòu noåi nöõa, laïi coøn nhöôøng nhòn ñeán bao giôø ? Chuùng ta laøm nhöõng choã qua ñöôøng cho ngöôøi ñi boä ñeå baûo veä hoï, nhöng keát quaû laø bieát bao ngöôøi ñaõ boû maïng ôû ñoù.
Toâi coù moät ngöôøi baïn luùc ôû Ñaøi Baéc laø loaïi hay phoùng nhanh vöôït aåu, ñeán luùc sang Myõ bò phaït tôi bôøi, phaït ñeán ñaàu toái maét hoa, cuoái cuøng khoâng theå khoâng chuù yù ñöôïc. Coù moãi luaät ñi ñöôøng, moät vieäc thaät ñôn giaûn maø taïi Trung Quoác vaãn coøn laø moät vaán ñeà.
Cöù noùi ñeán caùi hay cuûa caùc nöôùc khaùc laø laïi bò nghe caâu " Suøng baùi Taây phöông, nònh hoùt nöôùc ngoaøi " ( Suøng döông, mò ngoaïi ). Söï thöïc neáu caùc nöôùc Myõ, Phaùp, Anh, Nhaät coù ñieàu gì toát thì chuùng ta phaûi hoïc, caùi xaáu thì khoâng hoïc, chæ ñôn giaûn theá thoâi !
Coù moät ngöôøi Myõ vieát moät quyeån saùch : " Ngöôøi Nhaät laøm ñöôïc taïi sao chuùng ta laïi khoâng theå laøm ñöôïc ? " Theá maø chaúng coù ai baûo oâng giaùo sö naøy laø " suøng baùi Ñoâng phöông, nònh noït nöôùc ngoaøi ". Vì vaäy môùi bieát caùi huõ töông vaên hoùa ñaõ saâu ñaäm laøm ngöôøi Trung Quoác maát heát khaû naêng haáp thuï vaø tieâu hoùa, chæ moät möïc traàm luaân trong caùi caûm tính cuûa mình.
Moät anh baïn toâi luùc laùi xe cöù thænh thoaûng laïi ñoät nhieân boùp coøi moät caùi. Toâi hoûi taïi sao. Anh ñuøa baûo : " Ñeå cho thaáy raèng toâi khoâng maát goác ñaáy ! ". Chuùng ta hy voïng chuùng ta coù ñaày trí tueä ñeå nhaän roõ nhöõng khuyeát ñieåm cuûa mình, coù ñuû naêng löïc phaùn ñoaùn phaân bieät phaûi traùi, laøm cho, caùi huõ töông kia nhaït ñi, moûng ñi, thaäm chí bieán thaønh moät huõ nöôùc trong, hoaëc moät hoà nöôùc meânh moâng.
Ngöôøi Trung Quoác bò caûm tính chi phoái, chuû quan thaùi quaù, ñoái vôùi vieäc gì cuõng chæ nhaän thöùc, phaùn ñoaùn baèng caùc tieâu chuaån cuûa nhöõng gì mình voán thaáy. Chuùng ta neân nuoâi döôõng ñöôïc caùi con maét nhìn söï vaät moät caùch toaøn dieän, toaøn theå. Raát nhieàu söï tình phaùt sinh töø nhöõng goùc ñoä khoâng gioáng nhau, neân töø moät goùc ñoä caøng phaûi xem xeùt moät caùch toaøn dieän. Töø hai ñieåm, ñöôøng ngaén nhaát laø moät ñöôøng thaúng, ñoù laø theo vaät lyù. Nhöng trong cuoäc ñôøi, caùi cöï ly ngaén nhaát thöôøng laïi laø caùi quanh co nhaát.
Cho neân ñeå trôû thaønh moät ngöôøi bieát thöôûng thöùc, chuùng ta phaûi tìm toøi ñöôïc muïc tieâu. Xaõ hoäi coù trình ñoä thöôûng thöùc seõ ñeà cao ñöôïc taøi naêng vaø phaân bieät ñöôïc caùi toát, caùi xaáu.
Tröôùc ñaây toâi töøng ñöôïc xem Khöông Dieäu Höông dieãn kòch, luùc aáy baø ñaõ ngoaøi 60, maët ñaày veát nhaên, chaúng coøn caùi ñeïp cuûa thuûa naøo, nhöng vieäc aáy khoâng heà aûnh höôûng ñeán nhöõng thaønh töïu cuûa baø. Ñöông luùc baø haùt khuùc " Em beù chaên traâu ", anh coù theå hoaøn toaøn queân maát caùi hình töôïng giaø nua cuûa baø. Moät khi moïi ngöôøi ñeàu coù trình ñoä thöôûng thöùc cao, nhöõng ñieàu aùc seõ traùnh xa.
Chaúng khaùc naøo tranh toâi veõ vaø tranh cuûa Van Gogh ñeå cuøng moät choã, coù ngöôøi khoâng phaân bieät ñöôïc laïi baûo : " Tranh cuûa Baù Döông vaø Van-Gogh cuõng nhö nhau ! " Neáu theá thì caùc nhaø ngheä thuaät chaân chính phaûi cheát heát vaø xaõ hoäi seõ vónh vieãn chaúng bao giôø coù ñöôïc nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät giaù trò nöõa.
Trung Quoác laø moät nöôùc lôùn, nhöng ngöôøi Trung Quoác thaät nhoû moïn vaø heïp hoøi.
Hoâm kia toâi ñaùp maùy bay taïi phi tröôøng Kennedy ôû New York, leân phi cô ngoài chôïp maét moät tieáng, tænh laïi vaãn chöa thaáy maùy bay bay, sau khi nghe ngoùng môùi bieát hoï ñang ñình coâng. Toâi raát kinh dò khi thaáy haønh khaùch vaãn traät töï bình thöôøng, noùi naêng cöôøi ñuøa nhö khoâng coù gì xaûy ra.
Neáu söï vieäc naøy maø xaûy ra ôû ñaát nöôùc chuùng ta cuïc dieän seõ hoaøn toaøn khaùc haún. Haønh khaùch taát nhao nhao nhaûy xoå ra hoø heùt : " Taïi sao vaãn chöa bay ? ". Nhöng haønh khaùch Myõ laïi nhìn töø moät goùc ñoä khaùc; vì hoï nghó : Neáu toâi laø nhaân vieân haøng khoâng, khoâng chöøng toâi cuõng tham gia cuoäc ñình coâng naøy. Nhìn vaøo ñoù ngöôøi ta coù theå thaáy ñöôïc khí ñoä cuûa moät nöôùc lôùn.
ÔÛ Myõ tính khoan dung raát lôùn. Khoâng nhöõng nöôùc Myõ coù theå khoan dung ñöôïc caùc maøu da vaø chuûng toäc, laïi coøn chöùa chaáp ñöôïc caû nhöõng ngoân ngöõ, phong tuïc, taäp quaùn khaùc nhau; thaäm chí coøn chòu ñöïng ñöôïc caû nhöõng ngöôøi Trung Quoác thoâ loã nhö chuùng ta. Thaùi ñoä naøy noùi leân tính bao dung cuûa moät nöôùc lôùn.
Cöù nhìn luùc Reagan vaø Carter tranh luaän treân ti-vi, beân naøy beân kia phaùt bieåu chính kieán cuûa mình, nhöng khoâng ai duøng nhöõng lôøi leõ thoâ loã ñeå coâng kích nhau. Ri-gaân khoâng heà noùi oâng laøm toång thoáng maáy naêm toaøn chæ duøng nhöõng ngöôøi thaân tín cuûa mình. Caùc-tô cuõng khoâng heà noùi töø tröôùc ñeán nay oâng chöa heà coù kinh nghieäm chính trò, laøm sao coù theå leøo laùi ñöôïc moät quoác gia. Hai beân ñeàu bieåu loä moät thaùi ñoä cöïc toát. Ñoù cuõng laø phaåm chaát cuûa moät neàn daân chuû cao ñoä.
Ñoái vôùi chính trò, caù nhaân toâi khoâng maáy quan taâm. Toâi cuõng khoâng khích leä moïi ngöôøi laøm chính trò. Nhöng neáu ai thích thuù thì phaûi tham döï, baát keå ñang laøm ngheà gì, bôûi vì chính trò thaät quan troïng. Chæ caàn moät ñieàu luaät ñöôïc ban haønh, coù theå gia saûn, töï do vaø ngay caû sinh maïng anh cuõng coù theå bò noù laøm tieâu tan.
Chuùng ta khoâng nhaát thieát ai cuõng phaûi laøm chính trò, nhöng ñeàu phaûi coù khaû naêng ñaùnh giaù. Vieäc naøy khoâng keùm taàm quan troïng. Ñaùnh giaù khoâng phaûi chæ trong lónh vöïc chính trò, maø caû trong vaên hoïc ngheä thuaät. Chaúng haïn nhö veà tranh veõ thì trình ñoä thöôûng thöùc cöïc kyø quan troïng. Noù seõ baét nhöõng ngöôøi veõ tranh nhö Baù Döông toâi phaûi thu mình vaøo moät xoù. Bôûi neáu baøy tranh mình ra ngöôøi ta chæ nhìn thoaùng moät caùi ñaõ bieát giaù trò, coù theå noùi : " Anh goïi theá naøy laø veõ aø ? Theá maø coøn daùm ñem cho ngöôøi ta xem ö ? "
Moät xaõ hoäi coù trình ñoä thöôûng thöùc töùc bieát caùi hay caùi dôû, töùc khoâng hoà ñoà tröôùc baát cöù moät söï vieäc gì; chöù moïi ngöôøi cöù uø uø caïc caïc nhö ôû trong huõ töông, baån saïch, cao thaáp cuõng khoâng phaân bieät thì laøm sao tieán boä vaø phaùt trieån ñöôïc ?
Toâi chæ coù vaøi yù kieán naøy ñöa ra xin caùc vò thaûo luaän vaø chæ giaùo cho.
Xin ña taï !
[ Trôû Veà ] [ Tieáp theo ]
Lôøi Ngöôøi dòch - Thaàøy thuoác vaø ngöôøi beänh ôû nöôùc Huõ töông (Töïa cuûa Baù Döông)
PHAÀN I : CAÙC BAØI NOÙI CHUYEÄN: 1. Ngöôøi Trung Quoác xaáu xí / 2. Ngöôøi Trung Quoác vaø caùi vaïi töông - 3. Ñôøi soáng, vaên hoïc vaø lòch söû
PHAÀN II : CAÙC BAØI VIEÁT ( Phoâ baày beänh giaø nua, laåm caåm ) . Caùi Trieát hoïc baét ñaàu baèng kính vaø sôï / . Chæ tröø toâi ra /. Taïi sao khoâng coù theå möu lôïi ñöôïc ? /. Giöõ mình laø thöôïng saùch /. Loaøi ñoäng vaät khoâng bieát cöôøi /. Nöôùc coù leã nghóa /. Ba caâu noùi /. Caùi nöôùc xeáp haøng /. Ruùt cuoäc laø caùi nöôùc gì ? (Ñaùm cöôùi, ñaùm ma, quaùn aên) /.Chaúng keå thò phi, chæ noùi ñeán chính ñaïo /. Phoá Taàu, moät ñoäng quyû nuoát töôi ngöôøi Trung Quoác /. Noùi chuyeän veà ngöôøi Trung Quoác xaáu xí /. Kieâu ngaïo haõo/
. Noi göông Taây phöông nhöng khoâng laøm noâ leä /. Kyø thò chuûng toäc /. Laáy hoå theïn laøm vinh döïPHAÀN III : SOÙNG DÖÕ VOÃ BÔØ : / Caùi vaïi töông, moät bieåu töôïng cuûa caên beänh vaên hoùa Trung Quoác / . Laøm sao söûa chöõa caùi beänh ñeán cheát cuõng khoâng nhaän loãi / . Naêng löïc suy luaän bò truïc traëc / . Nhaåy ra khoûi huõ töông / . Caàn daáu caùi aùc phoâ tröông caùi thieän, ñöøng töï haï mình / . Ngöôøi Trung Quoác heøn haï / . Khoâng hieåu ñöôïc haøi höôùc / . Coù caùi vaên hoùa khoâng coù vaên minh ? / . Khoâng theå boâi nhoï vaên hoùa Trung Quoác / . Vaên hoùa Trung Quoác, boâi nho ïhay ñaùnh phaán ? / . Ngöôøi Trung Quoác vó ñaïi