Phaïm Quyønh cheâ thô Ñoâng Phöông

Sau ñoù, Phaïm Quyønh giôùi thieäu hai baøi thô, baøi " Qua ñeøo ngang " cuûa baø Huyeän Thanh Quan, vaø baøi " Soir en montagne " cuûa Leùonce Depont vaø trình baøy cho ñoäc giaû nhaän thaáy thô Taây tình töù, doài daøo, sieâu vieät bao nhieâu, thì thô ta giaû taïo, tieåu xaûo, goø boù baáy nhieâu. Vaø ngay töø hoài naøy Phaïm Quyønh hình nhö cuõng mong coù moät söï ñoåi môùi baèng söï baét chöôùc Phaùp trong khi oâng vieát :

" Boïn ta ngaøy nay thöïc laø ñöùng giöõa nôi giao giôùi cuûa hai caùi tinh thaàn aáy, hai caùi gaëp nhau ôû ta, neáu ta kheùo ra thì coù theå ñieàu hoaø ñöôïc caùi hay cuûa hai ñaèng maø khoâng maéc phaûi nhöõng khuyeát ñieåm. Ta cöù neân giöõ laáy caùi loái tranh caûnh cuûa ta nhöng ta neân roäng caùi khuoân noù ra moät tí maø baét chöôùc laáy caùi veû thieân thuù cuûa ngöôøi " (Baøn veà vaên noâm, Nam Phong soá 5).

Phan Khoâi cheâ thô cuõ treân Ñoâng Phaùp

Nguyeãn Vaên Vónh vaø baøi thô Con Ve saàu vaø Con Kieán

Ve saàu keâu ve ve
Suoát muøa heø
Ñeán kyø gioù baác thoåi
Nguoàn côn thaät boái roái.

Trònh Ñình Rö coâng kích thô Ñöôøng

Tröôùc heát oâng trình baøy cho ta thaáy thi ca cuûa ta töø xöa cho ñeán nay khoâng phaûi döøng beán boû neo ôû maõi moät choã maø vaãn bieán hoaù töø ñôøi naøy qua ñôøi khaùc, töø choã noâ leä hoaøn toaøn ñi ñeán choã vay möôïn cheá bieán cho tôùi hình thöùc saùng taïo ñoäc laäp ñaëc thuø.

Thöïc vaäy, nôi soá 13 ngaøy 25 Juillet 1929 Trònh Ñình Rö vieát : " Vaên chöông theo töøng thôøi vaän maø bieán ñoåi. Töø trieàu Leâ trôû veà tröôùc nhaân daân aên ôû döôùi quyeàn quaân chuû, daân trí haõy coøn thuaàn ngaïc cho neân thô vaên veà nhöõng thôøi kyø aáy toaøn laø nhöõng gioïng chaát phaùc caû...Töø cuoái ñôøi Leâ cho tôùi trieàu Nguyeãn gaàn ñaây daân trí hôi môû mang daàn, vaên chöông coù ñieàu lòch söï hôn tröôùc, song caùi tö töôûng veà xaõ hoäi chöa coù cho neân caùc nhaø laøm vaên phaàn nhieàu laø chæ taû caùi chí khí, caùi taâm söï cuøng caùi höùng thuù cuûa mình...

" Caùch möôøi naêm veà tröôùc ñaây, söï hoïc nöôùc ta ñaõ thay cuõ ñoåi môùi, caùc nhaø hoïc giaû ñua nhau chuoäng veà vaên quoác aâm, song buoåi ñoù laø buoåi quoác vaên môùi phoâi phai, laïi chöa chòu ñuû caùi söùc traøo löu ôû ngoaøi thuùc giuïc, cho neân nhöõng taäp vaên thô xuaát baûn veà hoài aáy, toaøn thaáy nhöõng baøi phi tình thì saàu, phi saàu thì phieám, ngaøy nay thöùc giaû cho laø voâ vò maø hoài ñoù ai cuõng öa chuoäng ngaâm nga ?

" Vaên chöông laø hoàn nöôùc. Hoàn nöôùc tænh daàn thì vaên cuõng phaûi ñoåi môùi...

" Ta thöû xem ngay oâng Nguyeãn Khaéc Hieáu. Naêm xöa xuaát baûn nhöõng taäp " Khoái tình con " " Coøn chôi " keå coù bieát bao nhieâu laø vaên thô goït naën tæ mæ.

" Theá maø ñeán hoài naêm kia ra chuû tröông taïp chí An Nam cho ñeán sau vaøo vieát baøi ôû Ñoâng Phaùp thôøi baùo, thì thô vaên cuûa oâng thaáy ñaõ ñoåi haún ra gioïng khaûng khaùi vaø huøng hoàn khoâng ? " (Phuï Nöõ Taân Vaên soá 13).

Trònh Ñình Rö cuõng toá caùo söï chuyeån höôùng maõnh lieät nôi chính baûn thaân oâng : " Keû vieát baøi naøy nhaân cuõng xin thuù thöïc raèng : hoài naêm 1919 ñaõ coù xuaát baûn moät taäp vaên thô nhöng sau töï xeùt thaáy thieät laø voâ vò neân sau ñoù nhöõng thô vaên laøm ra coù theå tieáp tuïc in theâm ñöôïc voâ soá taäp nöõa, laïi töï xeùt cuõng khoâng thaáy ích gì cho xaõ hoäi, vaäy ñaõ quaû quyeát maø ñem caùc baûn thaûo phoù cho thaàn löûa thu heát. " (Phuï Nöõ Taân Vaên soá 13).

Sang ñeán soá 19 (5-9-1929), nôi baøi " Vì ñaâu maø chuoäng thô saàu caûm ? ", Trònh Ñình Rö nhìn nhaän raèng haàu heát thi ca cuûa ta luùc baáy giôø ñeàu laø thöù thô saàu caûm roãng tueách, voâ vò chöù ñaâu coù ñöôïc thöù saàu caûm to taùt, saâu xa.

Söï saàu caûm voâ vò vaø roãng tueách cuûa thi ca Vieät Nam, theo Trònh Ñình Rö, coù leõ vì noù bò goø boù bôûi luaät thô Ñöôøng quaù ö chaät heïp.

Coù leõ chính bôûi vaäy maø baøi khaûo luaän sau ñoù, ñaêng Phuï Nöõ Taân Vaên soá 26, 24-10-1929, Trònh Ñình Rö ñaõ kòch lieät choáng ñoái baøi baùc thô Ñöôøng.

Trong baøi naøy, Trònh Ñình Rö ñaû kích thô Ñöôøng luaät khaù gaét gao : " Caùi ngheà thô Ñöôøng luaät khoù ñeán nhö theá, khoù cho ñeán ñoãi keû muoán laøm thô, moãi khi coù nhieàu tö töôûng môùi laï muoán phaùt ra lôøi, song vì khoù tìm chöõ ñoái, khoù choïn vaàn gieo, neân yù töôûng daàu hay cuõng ñaønh boû bôùt. Caùi phaïm vi cuûa thô Ñöôøng luaät thaät laø heïp hoøi, caùi qui cuû cuûa thô Ñöôøng luaät thaät laø taån maån. Ta neáu coøn öa chuoäng maø theo loái thô naøy maõi, thì ngheà thô vaên cuûa ta chaéc khoâng coù bao giôø mong phaùt ñaït ñöôïc vaäy.

" Chaùnh nhöõng nhaø vaên só, nöõ só ôû Trung Hoa gaàn ñaây, hoï cuõng ít chuoäng thô Ñöôøng luaät naøy nöõa, vì hoï cho laø moät loái thô boù buoäc, laøm cho ngöôøi ta khoù taû ñöôïc heát caùi caûm höùng. Cho neân hoï coù laøm thô, thì hoaëc duøng loái " tröôøng thieân " khoâng coù haïn vaàn, haïn caâu, hoaëc duøng caùc loái töø khuùc khoâng caàn phaûi ñoái gheùp tæ mæ. AÁy laø loái thô cuûa hoï maø ngaøy nay hoï cuõng ñaõ töï caûi caùch roài ñoù. Ta coøn cöù thaàn phuïc loái thô Ñöôøng, noâ leä thô Ñöôøng maõi sao ? ".

Trònh Ñình Rö, tuy ñaû kích thô Ñöôøng maïnh meõ laø theá, nhöng chöa coù ñeà nghò moät loái thô môùi naøo caû maø chæ môùi daùm ñeà nghò laáy thô " luïc baùt ", " song thaát luïc baùt " thay theá maø thoâi :

" Ngaøy nay ta neân bieát raèng, hai loái thô ñoù môùi thieät laø thô nöôùc nhaø, noù khoâng coù boù buoäc ngöôøi ta haïn caâu, phaûi naën chöõ nhö laø loái thô Ñöôøng luaät. Neà neáp cuûa nhaø, vaên chöông cuûa nhaø, tieáng noùi cuûa nhaø, maø ta theo ñoøi luyeän taäp thì coøn gì deã hôn vaø hay hôn ? " (Trònh Ñình Rö, " Coù neân chuoäng thô Ñöôøng luaät hay khoâng ? " Phuï Nöõ Taân Vaên soá 26, 26-10-1929).

Ngoaøi ra Trònh Ñình Rö coøn vieát theâm ba baøi ca ngôïi nhöõng theå thô hoaøn toaøn Vieät Nam. Soá 29 (21-11-1929 cöïc taùn loái thô luïc baùt : " Vieát moät baøi thô luïc baùt, chöõ ñaõ khoâng caàn phaûi ñoái, vaàn laïi khoâng phaûi ñeo nhieàu, vui buùt keùo ñeán traêm caâu, muoán goïn vieát moät baøi vaén, caùi thuù haï buùt töï do toaøn ôû taùc giaû caû. Vaû laïi thô luïc baùt coøn coù moät caùi thuù nöõa, laø moät baøi thô neáu coù lôøi leõ khaù, coù yù töôûng hay, thì ngöôøi ñoïc deã bieát vaø deã caûm ".

Ñeán soá 31 (5-12-1929) oâng ca ngôïi thô song thaát luïc baùt. Theo Trònh Ñình Rö, song thaát luïc baùt chaúng nhöõng hay hôn thô Ñöôøng maø coøn hay hôn caû luïc baùt vì noù töï do, noù uyeån chuyeån hôn.

Sang soá 33 (19-12-1929) oâng ñeà caäp ñeán moät loái Ca môùi maø oâng cho laø cuõng thuaàn tuyù Vieät Nam vaø raát töï do : " Nay toâi laïi xin noùi ñeán moät loái ca môùi naøy, laø moät loái ca do ñieäu thô luïc baùt maø theâm ñaët ra thaønh töøng caâu. Loái ca naøy hieän ôû ngoaøi Baéc ñang thaïnh haønh laém, thöôøng ñi chôi khaép keû chôï nhaø queâ, ñeán ñaâu cuõng nghe coù ngöôøi haùt ñieäu ca naøy ; gioïng haùt thì nhieàu ngöoøi cho laø gioïng " sa maïc " coøn ñieäu vaên thì nhieàu ngöôøi cho laø ñieäu ca " anh khoaù " !

" Bôûi sao goïi laø ñieäu ca " anh khoaù " bôûi vì hoï cho raèng khôûi ñaàu töø baøi " Tieån chön anh khoaù " cuûa oâng Traàn Tuaán Khaûi ñaët in ôû quyeån " Duyeân nôï phuø sanh " xuaát baûn naêm xöa " (Phuï Nöõ Taân Vaên soá 33).

Cuoái cuøng ñeán soá 42 (20-2-1930), nôi baøi " Vaên thô neân troïng veà yù töôûng ", Trònh Ñình Rö laïi ñaû kích thô cuõ vì goø boù veà nieâm luaät maø yù töôûng phaûi bò hy sinh :" Caùi ngheà thô Ñöôøng luaät khoù ñeán nhö theá, khoù cho ñeán ñoãi keû muoán laøm thô, moãi khi coù nhieàu tö töôûng môùi laï muoán phaùt ra lôøi, song vì khoù tìm chöõ ñoái, khoù choïn vaàn gieo, neân yù töôûng daàu hay cuõng ñaønh boû bôùt. Caùi phaïm vi cuûa thô Ñöôøng luaät thaät laø heïp hoøi, caùi qui cuû cuûa thô Ñöôøng luaät thaät laø taån maån. Ta neáu coøn öa chuoäng maø theo loái thô naøy maõi, thì ngheà thô vaên cuûa ta chaéc khoâng coù bao giôø mong phaùt ñaït ñöôïc vaäy ". (Phuï Nöõ Taân Vaên soá 42).

Caùi yù töôûng naøy, Trònh Ñình Rö nhaéc ñi nhaéc laïi luoân qua taát caû naêm saùu baøi ta ñaõ keå treân ñaây.

Phan Khoâi kòch lieät ñaû kích thô cuõ vaø ñeà nghò caûi caùch : laøm baøi thô Tình Giaø

" Tröôùc kia daàu toâi khoâng coù teân tuoåi trong laøng thô nhö oâng Nguyeãn Khaéc Hieáu, oâng Traàn Tuaán Khaûi, song ít ra trong moät naêm toâi cuõng coù ñöôïc naêm baûy baøi, hoaëc baèng chöõ haùn, hoaëc baèng chöõ noâm. Maø naêm baûy baøi cuûa toâi, khoâng phaûi noùi phaùch, ñeàu laø naêm baûy baøi nghe ñöôïc. Vaäy maø gaàn möôøi naêm nay moùt laém chæ ñöôïc moät vaøi baøi maø thoâi, thì keå nhö laø khoâng coù ".

Maø Phan Khoâi baûo oâng khoâng laøm chaúng phaûi vì oâng khoâng muoán, khoâng theøm laøm maø thöïc laø oâng " moùt " laøm laém maø laøm khoâng ñöôïc. OÂng ñöa ra caùc lyù do khieán oâng khoâng laøm noåi baøi thô naøo : " Xin thuù thöïc vôùi maáy oâng thôï thô. Khoâng coù khoâng phaûi laø taïi toâi khoâng muoán laøm hay khoâng theøm laøm, nhöng taïi toâi laøm khoâng ñöôïc !

" Laâu nay, moãi khi coù höùng, toâi toan giôû ra ngaâm vònh, thì caùi hoàn thô cuûa toâi nhö noù luùng tuùng. Thô chöõ Haùn ö ? Thì oâng Lyù, oâng Ñoã, oâng Baïch, oâng Toâ cho aùn trong ñaàu toâi roài. Thô Noâm ö ? thì cuï Tieân Ñieàn, baø Huyeän Thanh Quan ñeø ngang ngöïc toâi laøm cho toâi thôû khoâng ra. Caùi yù naøo mình muoán noùi, laïi noùi ra ñöôïc nöõa, thì ñoïc ñi ñoïc laïi nghe nhö hoï ñaõ noùi roài.

" Caùi yù naøo hoï chöa noùi mình muoán noùi ra, thì laïi bò nhöõng nieâm, nhöõng vaän, nhöõng luaät boù buoäc maø noùi khoâng ñöôïc. Teù ra mình cöù loanh quanh luaån quaån trong loøng baøn tay cuûa hoï hoaøi, thaät ñaõ deã töùc ".

Maø bôûi töùc nhö vaäy, cho neân Phan Khoâi chöûi thô cuõ laø giaû doái, laø ñaùng bæ. Caùcbaïn neân chuù yù ñeán chöõ " bæ " maø Phan Khoâi duøng ñeå noùi veà thô cuõ : " Ñaïi phaøm thô laø ñeå taû caûnh taû tình, maø hoaëc tình hoaëc caûnh cuõng phaûi quí cho chôn. Loái thô cuõ cuûa ta, nguõ ngoân hay thaát ngoân, tuyeät cuù hay luaät theå thì noù bò caâu thuùc quaù. Maø daàu coù phoùng theo ra loái thaát coå...cuõng vaãn coøn bò caâu thuùc. Heã bò caâu thuùc thì noù maát caùi chôn ñi, khoâng maát heát, cuõng maát giaø nöûa phaàn.

" Toâi nhìn thaáy trong thô ta coù moät ñieàu ñaùng bæ, laø baøi naøo cuõng nhö baøi naáy. Cöù ruû nhau khen hay thì noù laø hay, chôù neáu loät taän xöông ra maø xem thì chaúng bieát caùi hay ôû ñaâu "

Neáu chæ coù theá thoâi thì chaúng coù gì laø ñaëc bieät. Trònh Ñình Rö maø coù leõ caû Phaïm Quyønh nöõa cuõng ñaõ cheâ traùch thô cuõ gay gaét roài.

Caùi môùi ñaëc bieät, coù theå coi nhö quaùi gôû nöõa laø khaùc ñoái vôùi hoïc giaû ñöông thôøi laø ôû choã oâng baøy ra moät loái thô môùi maø oâng chöa bieát goïi teân laø gì.

" Bôûi vaäy toâi raép toan baøy ra moät loái thô môùi. Vì noù chöa thaønh thuïc neân chöa coù theå ñaët teân laø loái gì ñöôïc, song coù theå cöû caùi ñaïi yù cuûa loái thô môùi naøy ra, laø : ñem yù thaät coù trong taâm khaûm mình taû ra baèng nhöõng caâu, coù vaän maø khoâng phaûi boù buoäc bôûi nhöõng nieâm luaät gì heát ".

Sau khi giôùi thieäu sô löôïc nhö vaäy veà thô môùi cuûa oâng, Phan Khoâi ñaõ trình laøng moät baøi thô môùi, baøi Tình Giaø.

Tuy laø moät baøi thô môùi ñaàu tieân, baøi Tình Giaø cuûa Phan Khoâi ñaõ taùo baïo hôn caû nhöõng thô môùi ra ñôøi sau ñaáy xeùt caû veà caùch gieo vaàn, caùch ñaët ñieäu, caùch duøng tieáng vv...Caâu thô cuûa Phan Khoâi daøi löôït thöôït, caâu ngaén nhaát cuõng treân möôøi chöõ, caâu daøi nhaát coù tôùi möôøi saùu möôøi baûy chöõ... Luaät baèng traéc ñaõ bò phaù vôõ hoaøn toaøn, cho neân caâu thô cuûa Phan Khoâi coøn gaàn vaên xuoâi hôn caû caùc thô töï do ngaøy nay.

Sau khi trình laøng thô raát " hoãn loaïn " cuûa oâng, Phan Khoâi phaûi thanh minh raèng chaúng phaûi bôûi laäp dò hieáu söï maø oâng laøm nhö vaäy, nhöng bôûi oâng thaáy treân mieáng ñaát thô cuõ oâng ñaõ maát choã ñöùng cho neân oâng phaûi ñi tìm ñaát môùi. OÂng chaúng daùm tin raèng baøi thô cuûa oâng seõ thaønh coâng vì möôi naêm tröôùc ñaõ coù ngöôøi laøm nhö vaäy maø ñaõ thaát baïi nhöng noùi tieân tri raèng coù ngöôøi seõ laøm nhö oâng maø seõ thaønh coâng :" Chaúng phaûi laø toâi hieáu söï, nhöng vì toâi heát choã ôû trong voøng laõnh ñòa cuûa thô cuõ, toâi phaûi ñi kieám ñaát môùi ; maø mieáng ñaát toâi kieám ñöôïc ñoù chaúng bieát coù ôû ñöôïc khoâng, neân môùi ñem ra maø trình chaùnh giöõa laøng thô.

" Chaúng phaûi toâi laø ngöôøi thöù nhaát laøm ra vieäc naøy. Hôn möôøi naêm tröôùc ôû Haø Noäi cuõng ñaõ coù moät vò thanh nieân laøm vieäc aáy maø bò thaát baïi. Toâi daïi gì laïi ñi theo caùi daáu xe ñaõ uùp ? Nhöng toâi tin raèng caùi loái thô cuûa ta ñaõ heát choã hay roài, döôøng nhö moät choã ñeá ñoâ maø caùi vöôïng khí ñaõ tieâu traàm roài ta phaûi kieám nôi khaùc maø ñoùng ñoâ. Toâi caàm chaéc vieäc ñeà xöôùng cuûa toâi ñaây seõ thaát baïi laàn nöõa, nhöng toâi tin raèng sau naøy coù ngöôøi laøm nhö toâi maø thaønh coâng ".

Löu Troïng Lö höôûng öùng thô môùi

Löu Troïng Lö ñaõ göûi cho Phan Khoâi moät böùc thö ñính keøm hai ba baøi thô môùi ñöôïc Phuï Nöõ Taân Vaên ñaêng soá 153 ñaàu thaùng 6 naêm 1932, taøi lieäu maø sau naøy baùo Phong Hoaù cho ñaêng vaøo soá Xuaân, töùc Phong Hoaù soá 31 ra ngaøy 25 Janvier 1933.

Trong böùc thö naøy tröôùc tieân Löu Troïng Lö nhö coù yù traùch Phan Khoâi ñaõ ñaùnh troáng boû duøi trong luùc thi ca Vieät Nam ñang ôû trong thôøi kyø ngaáp ngoaûi vì thi ñaøn luùc nhuùc toaøn tuïi thò nhaân roãng tueách ; roài oâng moâ taû theá naøo laø moät " chaân thi nhaân " ; sau ñoù oâng hoâ haøo canh taân thi ca neáu caàn phoùng tuùng buoâng lung thì cöù phoùng tuùng buoâng lung ñöøng do döï ngaàn ngaïi ; sau cuøng oâng khuyeân ngöôøi ta tin vaøo töông lai cuûa thi ca luùc naøy môø toái baáp beânh :

" Phan Tieân Sinh,

" Caùch ñaây ñaõ laâu, Tieân Sinh ñaõ coù ñöa trình chính giöõa laøng thô moät loái thô môùi. Toâi ñoïc baøi roài toâi cöù ñôïi maõi ñôïi maõi maø sau tieân sinh khoâng thaáy coù ai noái goùt theo maø chính tieân sinh hình nhö cuõng khoâng muoán giôû doùi vieäc aáy nöõa. Theá laø thoâi. Caùi " cuûa môùi " aáy coù leõ chöa thích hôïp vôùi ñôøi naøy. Maáy muoân ñoäc giaû ñaõ yeân trí nhö vaäy, maø haún Tieân Sinh cuõng töøng chau maët giaäm chaân maø noùi raèng : Thoâi, khoâng ai öa thì ta xeáp noù laïi ñaõ, ñôïi khi khaùc ta laïi mang ra ". Thöa Tieân Sinh, ñôïi khi khaùc, khi naøo nöõa. Thi ca ta ngaøy nay ñang luùc ngaáp ngoaûi, khoâng coøn coù laáy moät chuùt sinh khí. Neáu khoâng xoay phöông cöùu chöõa gaáp, thì oâi thoâi, coøn chi laø tính maïng cuûa thi ca ? ? Ñöøng coù noùi laùy laét nhö vaäy tieân sinh aï ! Neáu tieân sinh cöù giöõ maõi caùi thaùi ñoä tieâu cöïc aáy thì boïn thi nhaân " roãng tueách " kia coøn cöù ca ñi haùt laïi nhöõng caâu saùo huû nghìn xöa maø khoâng thaáy nôû ra ñöôïc nhöõng baäc thi nhaân chaân chính.

" Haún tieân sinh cuõng hieåu raèng, nhöõng baäc chaân thi nhaân khoâng bao giôø laïi chòu ñöùng trong caùi " laõnh thoå " heïp hoøi ngoät ngaït, maø coù theå ñöa taâm hoàn ngöôøi ta leân taän maây xanh phaûng phaát treân nhöõng söï noâm na, phaøm tuïc, vaät chaát haøng ngaøy.

Nhöõng nhaø chaân thi nhaân, thaø laø chæ rung ñoäng (vibrer) trong mình mình chöù khoâng chòu xuaát phaùt ra ngoaøi, maø ñeå cho nhöõng caùi nieâm luaät khaéc khoå, laøm ñeït maát caùi hoàn thô lai laùng meânh moâng. Ngöôøi ta thöôøng khen Anatole France Tieân sinh troïn ñôøi giöõ ñöôïc caùi coát caùch thuaàn tuyù cuûa thi nhaân, chính laø vì leõ ñoù. Trong thi giôùi ta deã thöôøng ñöôïc maáy ngöôøi nhö theá ? Phaàn nhieàu nhaø thi nhaân caàn phaûi xuaát phaùt ra ngoaøi ñeå cho noãi loøng ñöôïc nheï nhaøng, heå haû.

" Neáu cöù phaûi uoán naén theo khuoân khoå chaät heïp, nhö hieän tình thi ca nöôùc nhaø, thì hoï phaûi thaát voïng bieát döôøng naøo ! Vaäy ta coøn ngaàn ngöø gì nöõa, maø khoâng môû roäng caùi " laõnh thoå " kia ra, ñeå maëc söùc cho hoï ñem nhöõng caùi thieân taøi phuù baåm ra maø ñua bôi vuøng vaãy. Laøm vaäy, hoaëc giaû coù keû hoaøi nghi maø baûo raèng : " Phoùng tuùng buoâng lung quaù roài thaønh ra loän xoän, maát caû neà thô ". Trong caùi luùc quaù ñoä, aét phaûi nhö theá, coù buoâng lung, coù phoùng tuùng môùi coù theå phaùt trieån heát nhöõng caùi raát hay, raát quí, raát ñeïp trong mình, tuy coù nhieàu loän xoän, nhöng moät ngaøy kia thaønh thuïc roài, seõ trôû vaøo trong nhöõng caùi nguyeân taéc leà loái, roäng raõi hôn, töï do hôn.

" Daùm khuyeân tieân sinh neân maïnh daïn moät laàn nöõa maø tieán leân ñöôøng.

" Caùi loái thô môùi cuûa chuùng ta laø ñöông ôû vaøo thôøi kyø phoâi thai, thôøi kyø taäp luyeän, nghieân cöùu. Khoâng bieát roài ñaây noù ñi ñöôïc ñeán choã thaønh coâng, hay laø nöûa ñöôøng bò ñaùnh ñoå ! Ñoù laø söï bí maät cuûa lòch söû vaên hoaù mai sau ! Daàu theá naøo ñi nöõa noù cuõng coù giaù trò laø giuùp cho söï töï do phaùt trieån cuûa thi ca, ñöa thi ca ñeán moät choã cao xa roäng lôùn, noù nhö thuùc giuïc, nhö khieâu khích, nhö keâu goïi nhaø thi nhaân ra laøm moät cuoäc canh taân daàu coù thaát baïi, thaát baïi vì loøng mong öôùc quaù cao, thì noù cuõng ñaõ hieán cho ta moät caùi coâng lôùn : noù chính laø moät tieáng chuoâng caûnh tænh laøng thô giöõa luùc ñöông trieàn mieân trong coõi " cheát ".

Trong luùc ban ñaàu maø ñaõ mong coù nhöõng tay " Thaày thôï " chôn chính (veùritables maitres) thaät laø khoâng theå naøo ñöôïc. Nhöng traùi laïi, neáu coù ai xem thöôøng nhöõng ngöôøi saùng kieán ra caùi loái " thô môùi " kia, töôûng e raèng cuõng ñaéc toäi vôùi tieàn ñoà vaên hoïc nöôùc nhaø laém vaäy ". (Phuï Nöõ Taân Vaên soá 153, thaùng 6-1932).

Ñoàng thôøi vôùi vieäc Löu Troïng Lö laøm coâng vieäc khen ngôïi, hoái thuùc Phan Khoâi beân Phuï Nöõ Taân Vaên, thì treân An Nam taïp chí soá 39, ra ngaøy 30-4-1932, Vaân Baèng, trong baøi " Toâi thaát voïng vì Phan Khoâi ", nhaân traùch Phan Khoâi thaát leã vôùi Nguyeãn Tieán Laõng, ñaõ moâ taû Phan Khoâi nhö laø con ngöôøi öa laäp dò, vieäc gì cuõng muoán laøm khaùc ngöôøi. Vaân Baèng ñaõ coù nhöõng mæa mai sau ñaây veà Phan Khoâi  taùc giaû moät loái thô môùi. " Vöøa ñaây, oâng laïi ra coâng " saùng cheá " ra moät loái thô " taân thôøi " töï do, ñaëc bieät, khoâng caàn nieâm luaät, töï yù vaén daøi laøm cho nhieàu ngöôøi " hoaøi coå " phaûi ngaäm nguøi thöông tieác. Taùm veá " luaät ñöôøng " coù leõ vì söï phaùt minh loái thô môùi naøy maø phaûi mai moät ñi chaêng ?

" Ñoù, caùi coâng trình vó ñaïi cuûa oâng Phan Khoâi  ñoái vôùi quoác vaên laø theá, cho neân vaên taøi oâng ñöôïc nhieàu ngöôøi baùi phuïc, nhö oâng chuû buùt baùo Ñoâng Taây Hoaøng Tích Chu ñaõ noùi raèng " baïn Phan Khoâi " cuûa oâng coù moät beân (xin hieåu laø moät soá ngöôøi) coi laø " Alphonse Daudet cuûa Vieät Nam " (Vaân Baèng, An Nam taïp chí soá 39, 30-4-1932).

Nhö vaäy, coù leõ Vaân Baèng laø ngöôøi ñaàu tieân choáng laïi nhaø thô môùi Phan Khoâi. Coù ñieàu laø nhöõng ñieàu noùi mæa mai cuûa Vaân Baèng veà Phan Khoâi  chaúng deø laïi hoaù thaønh lôøi tieân tri. Quaû thöïc laø taùm veá luaät ñöôøng seõ vì söï phaùt minh cuûa Phan Khoâi  maø bò mai moät, vaø quaû thöïc Phan Khoâi  ñaõ laøm moät coâng trình vó ñaïi.

Nhöng ôû ngay buoåi ñaàu naøy, hình nhö nhöõng ngöôøi nghó nhö Vaân Baèng coù leõ ñoâng hôn nhöng nhöõng ngöôøi leân tieáng nhö Vaân Baèng chöa coù ñoâng maø ngöôïc laïi nhöõng ngöôøi laøm coâng vieäc nhö  Löu Troïng Lö coù leõ ñoâng ñaûo hôn. Phong Hoaù ngay töø soá 14, ra ngaøy 22 thaùng 9 naêm 1932, ñaõ leân tieáng kòch lieät ñaû kích thô cuõ vaø hoâ haøo beânh vöïc thô môùi. Baøi hoâ haøo ñoù ñöôïc trích nhaéc laïi trong Phong Hoaù soá xuaân 1933, töùc soá 31, 24 thaùng gieâng naêm 1933 vôùi lôøi môû theá naøy :" Trong soá baùo 14, Phong Hoaù ñaõ baøn veà nhöõng choã khoâng hay, khoâng hay vì bò boù buoäc vaøo trong khuoân saùo cuûa thô ñöôøng luaät ". Taùc giaû baøi aáy keát luaän raèng " boû luaät, nieâm, ñoái, boû ñieån tích, saùo ngöõ, nghóa laø toùm taét, ñöøng baét chöôùc coå nhaân moät caùch noâ leä. Thô ta phaûi môùi, môùi vaên theå, môùi yù töôûng. Nay baûn baùo nhaän ñöôïc böùc thö cuûa coâ Lieân Höông ñeà göûi cho oâng Phan Khoâi, noùi veà loái thô ñieäu môùi cuûa oâng, yù töôûng coù nhieàu choã gioáng vôùi yù töôûng baûn baùo " (Phonh Hoaù soá 31, trang 16).

Löu Troïng Lö ñaõ töøng göûi baøi ñaêng ôû Phuï Nöõ Taân Vaên soá 153, vaøo thaùng 6 naêm 1932, roài laïi göûi ñaêng ôû Phong Hoaù soá 31 ra ngaøy 24 thaùng 1 naêm 1933 vaãn chöa laáy laøm thoaû maõn neân thaùng 5 naêm 1933, khi cho xuaát baûn taäp tieåu thuyeát ñaàu tay, Ngöôøi Sôn Nhaân, oâng coøn cho ñính keøm ôû phaàn hai moät baøi ñaû kích thô cuõ ca ngôïi thô môùi. Ñoù laø baøi " Moät cuoäc caûi caùch veà thi ca ".

Baøi " Moät cuoäc caûi caùch veà thi ca " naøy coøn ñöôïc keøm theo 14 baøi thô môùi. Xeùt veà noäi dung baøi " Moät cuoäc caûi caùch veà thi ca " naøy, ta khoâng thaáy coù gì môùi meû hôn böùc thö ñaõ göûi cho Phan Khoâi gaàn moät naêm veà tröôùc. Coù ñieàu laø ôû böùc thö tröôùc kia, Löu Troïng Lö phaøn naøn laø chöa coù ai höôûng öùng, coøn ôû ñaây Löu Troïng Lö ghi nhaän laø treân vaên ñaøn ñaõ coù khuynh höôùng, töùc ñaõ coù phong traøo thô môùi :

" Gaàn ñaây treân tröôøng vaên hoïc nöôùc nhaø thaáy naûy ra moät caùi khuynh höôùng môùi laï, meänh danh laø thô loái môùi, muoán côûi troùi thi ca ra khoûi caùi nieâm luaät khaéc khoå. Bieåu hieäu cho caùi khuynh höôùng aáy, ñaùng keå nhaát coù oâng Nguyeãn Theá Löõ ôû baùo Phong Hoaù vaø coâ Nguyeãn Thò Kieâm ôû Phuï Nöõ Taân Vaên. Caû hai coi boä soát saéng laém. Nhöng caùi " thi traøo " aáy coøn noùng maõi hay laø seõ nguoäi daàn, ñoù laø söï bí maät cuûa lòch söû vaên hoïc töông lai ta khoâng theå ñoaùn tröôùc ñöôïc " (Ngöôøi Sôn Nhaân).

Sau khi nhaän ñònh nhö vaäy veà söï phoâi thai cuûa thô môùi, Löu Troïng Lö taán coâng thô cuõ, chöûi thô cuõ, nhaát laø caùi thöù thô cuõ ñöôïc cheá taïo raát giaû hieäu ñang baøy bieän ôû caùc cöûa haøng. Noù laø thöù thô chaúng thô tí naøo :" Moät hoâm toâi vaøo moät raïp haùt noï toâi khoâng bieát laø ngöôøi ta dieãn vôû tuoàng gì, nhöng khi toâi vaøo laø nhaèm khi moät chuù heà ñöông pha troø treân saân khaáu. Chuù boâng lôn theá naøo maø thieân haï cöôøi nhö löôøi öôi naéc neû maø toâi thì...khoùc khoâng ñöôïc. Toâi tiu nghæu ra ñi, vaãn nghe tieáng cöôøi vôõ raïp.

" Caùi tieáng cöôøi cuûa raïp haùt noï ñaõ cheát roài, vì noù laït leõo, voâ duyeân quaù. Ai baûo thi ca nöôùc nhaø vôùi tieáng cöôøi aáy chaúng cuøng chung moät soá phaän. Ta thöû tìm trong nhöõng caùi vöôøn thô cuûa ta coù gì laø hoa thôm coû laï ñaâu naøo ? Trong nhöõng baøi thô xuaát baûn treân caùc baùo ngaøy nay, döôùi kyù caùi bieät hieäu myõ mieàu ñoù, raët laø nhöõng caâu traàn ngoân saùo ngöõ, ñuùc ñi luyeän laïi töø xöa ñeán nay, khoâng theâm bôùt, khoâng söùt meû. Caùc tay thôï kia chæ chuyeân moät maët töø chöông aâm vaän : löïa chöõ cho keâu, tìm ñieån cho laï, ñem caùi aùo vaên chöông hoa hoeø saëc sôõ maø maëc cho nhöõng caùi tình caûm yeáu ñuoái, nhöõng caùi tö töôûng taàm thöôøng.

" Caû moät ñaùm thanh nieân roãng tueách, meàm nhuõn, öôn heøn ñeàu taáp teånh taäp thoùi rung ñuøi, naën caâu, cuõng khoùc thôøi khoùc theá, khoùc gioù khoùc giaêng...Hoï ca ñi ca laïi maø khoâng thaáy chaùn, nhöõng caùi maø moät Coáng Quyønh hay moät coâ Xuaân Höông ñaõ queân nhaõng. Hoï gaây leân moät caùi phong traøo laøm thô raát naùo nhieät, töôûng hoï ñöa ñöôïc taâm hoàn ngöôøi ta leân phaûng phaát, tieâu dieâu treân söï noâm na chaät heïp haøng ngaøy, naøo hay chæ toå laøm cho ngöôøi ta theâm long tai ñieác oùc " (Moät cuoäc caûi caùch veà thi ca, Ngöôøi Sôn Nhaân).

Moät ñoaïn nhö ñoaïn trích treân ñaây cho ta thaáy Löu Troïng Lö ñaõ ñi xa hôn Phan Khoâi. Phan Khoâi môùi chæ cheâ thô cuõ xöa kia vaø thuù nhaän chính oâng baát löïc khoâng laøm noåi thöù thô aáy nöõa. Chöù Löu Troïng Lö chaúng nhöõng chöûi thô cuõ maø chöûi tuøm lum taát caû caùc ngöôøi ñang laøm thô cuõ luùc aáy. Phaûi chaêng vì vaäy maø gaây neân phaûn öùng maõnh lieät trong laøng thô cuõ nhö caùc baïn thaáy sau naøy.

Sau cuøng Löu Troïng Lö ñaõ boäc loä taâm tình cuûa theá heä treû ñang khao khaùt caùi gì môùi meû, ñang say söa chôø ñoùn nhöõng thay ñoåi, ñeán noãi oâng daõ ví ngöôøi " thanh nieân Vieät Nam ngaøy nay ñöông bô vô ñi tìm ngöôøi thi nhaân cuûa mình, nhö ngöôøi con ñi tìm meï ". (Ngöôøi Sôn Nhaân) :

" Ai cuõng bieát ngöôøi thanh nieân Vieät Nam ngaøy nay ñaõ chaùn naûn veà nhöõng söï chính trò oàn aøo maø voâ hieäu, ñaõ thaát voïng veà nhöõng caùi moäng töôûng myõ mieàu maø giaû doái. Ngöôøi thanh nieân Nam Vieät ngaøy nay chæ ao öôùc coù moät ñieàu, moät ñieàu maø thieát tha hôn traêm nghìn ñieàu khaùc laø ñöôïc coù moät nhaø thi nhaân hieåu thaáu mình maø yeân uûi mình, moät baäc thieân taøi loãi laïc ñi vaøo taän taâm hoàn cuûa mình, ñeán nhöõng choã cuøng saâu, maø vaïch nhöõng caùi kín nhieäm uaát öùc, roài ñöa phaû vaøo nhöõng caùi aâm ñieäu du döông cho mình ñöôïc nheï nhaøng thö thaû. Moät vieäc khoù khaên nhö vaäy, töôûng caùc ngöôøi Tuøng, Tuy ngoài ñeám caâu, choïn chöõ maø laøm ñöôïc ö ?

" Ngöôøi thanh nieân Nam Vieät ngaøy nay ñau ñôùn veà nhöõng caùi ñau ñôùn maø nhaø thi nhaân Nam Vieät chæ ngoài ca haùt nhöõng noãi khoå buoàn xöa. Coøn gì chaùn baèng baét ta buoàn maõi caùi buoàn reùo raét, u uaát cuûa ngöôøi cung nöõ ñôøi Taàn ? Coøn gì khoå baèng baét ta saàu maõi caùi saàu daèng daëc, aâm thaàm cuûa naøng chinh phuï ? "

" Ngöôøi thanh nieân Nam Vieät ngaøy nay ñöông bô vô ñi tìm ngöôøi thi nhaân cuûa mình, nhö con ñi tìm meï. Coù ai thaáy caùi tình caûm thaûm thieát aáy khoâng ? " (Ngöôøi Sôn Nhaân).

Löu Troïng Lö xuaát baûn " Ngöôøi Sôn Nhaân " vaøo khoaûng thaùng 5 naêm 1933. Cuoäc chieán giöõa thô cuõ vaø thô môùi buøng ra döõ doäi töø ñaáy. Hoaøi Thanh vaø Hoaøi Chaân, trong baøi töïa " Moät thôøi ñaïi trong thi ca ", ñaõ phaùc hoaï lòch söû thi ca trong voøng möôøi naêm 1932 ñeán 1942, nhaát laø ñaõ ghi nhaän cuoäc chieán buøng ra giöõa thô cuõ vaø thô môùi.

Caùc phe beânh thô cuõ

" Aout 1933, moät tuaàn sau cuoäc dieãn thuyeát thöù nhaát cuûa coâ Nguyeãn Thò Kieâm, oâng Taân Vieät, bænh buùt baùo Coâng Luaän, beânh vöïc thô cuõ taïi dieãn ñaøn hoäi Khuyeán hoïc Saigon. Octobre 1933 : Vaên hoïc taïp chí, Haønoäi, cheâ caùc nhaø thô môùi khoâng bieát caân nhaéc chöõ duøng.

" Novembre-deùcembre 1934 : Taûn Ñaø noùi chuyeän thô môùi, thô cuõ treân Tieåu thuyeát thöù baûy.

" Deùcembre 1934 : Treân Vaên hoïc taïp chí oâng Hoaøng Duy Töø phaûn ñoái baøi dieãn thuyeát cuûa oâng Löu Troïng Lö taïi nhaø hoïc hoäi Qui Nhôn.

" 9 Janvier 1935 : OÂng Nguyeãn Vaên Hanh dieãn thuyeát taïi hoäi Khuyeán hoïc Saigon.

" 6 Janvier 1935 : OÂng Nguyeãn Vaên Hanh laïi dieãn thuyeát taïi hoäi Khuyeán hoïc Saigon cuøng hoâm vôùi coâ Nguyeãn Thò Kieâm (dieãn thuyeát tranh luaän).

" Avril 1935 : Hai oâng Töôøng Vaân vaø Phi Vaân xuaát baûn taäp thô cuõ " Nhöõng boâng hoa traùi muøa " ôû Vinh.

" Juin 1935 : OÂng Tuøng Laâm Leâ Cöông Phuïng coâng kích thô môùi treân Vaên hoïc tuaàn san, Saigon.

" Avril 1936 : OÂng Thaùi Phæ coâng kích thô môùi treân baùo Tin Vaên Haønoäi.

" Aout 1937 : OÂng Nguyeãn Vaên Hanh dieãn thuyeát ôû hoäi Quaûng Trò Hueá.

" Juin 1941 : OÂng Huyønh Thuùc Khaùng, sau nhieàu laàn chæ trích vaø maït saùt, noùi quaû quyeát raèng thô môùi ñaõ ñeán ngaøy maït vaän " (Hoaøi Thanh, Thi Nhaân Vieät Nam, trang 22).

Caùc phe beânh thô môùi

" Noái goùt coâ Nguyeãn Thò Kieâm, coøn nhieàu dieãn giaû cuõng theo moät muïc ñích : daønh laáy phaàn thaéng cho thô môùi.

" Juin 1934 : OÂng Löu Troïng Lö dieãn thuyeát taïi nhaø Hoïc hoäi Qui Nhôn.

" Janvier 1935 : OÂng Ñoã Ñình Vöôïng dieãn thuyeát taïi hoäi Trí Tri Haønoäi.

" Janvier 1935 : Coâ Nguyeãn Thò Kieâm laïi dieãn thuyeát taïi hoäi Khuyeán hoïc Saigon ñeå tranh luaän vôùi oâng Nguyeãn Vaên Hanh.

" Novembre 1935 : OÂng Vuõ Ñình Lieân dieãn thuyeát taïi hoäi Trí Tri Nam Ñònh.

" Feùvrier 1936 : OÂng Tröông Töûu dieãn thuyeát veà thô Baïch Nga taïi hoäi Khai Trí Tieán Ñöùc Haønoäi ". (Thi Nhaân Vieät Nam trang 19).

Cöù keå baèng aáy maø thoâi thì ñaõ thaáy Vuï aùn Thi ca ñaõ laø raàm roä, gay go, soâi noåi laém. Raát tieác raèng haàu heát caùc baøi dieãn vaên ñoâi beân baøi baùc nhau maø Hoaøi Thanh Hoaøi Chaân nhaéc ñeán trong baøi " Moät thôøi ñaïi trong thi ca ", hieän luùc naøy toâi khoâng coù trong tay. Toâi mong caùc baïn seõ boài boå vaøo baèng vieäc ñi tìm ôû caùc thö vieän ôû tænh, ôû caùc thö vieän tö gia.

Nhöng duø thieáu chöa tìm ra caùc taøi lieäu maø Hoaøi Thanh nhaéc tôùi, nhöng moät taøi lieäu toâi hieän coù trong tay ñaõ thaáy nhieàu roài vaø caøng chöùng toû chöa coù moät vaán ñeà naøo, ngoaøi vaán ñeà truyeän Kieàu, ñaõ ñöôïc vaên giôùi soát saéng tham gia goùp yù kieán hay quyeát lieät beânh vöïc cho baèng vaán ñeà thô Môùi thô Cuõ.