Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Chöông I
Thôøi ñaïi toaøn caàuCuoäc caùch maïng toaøn caàu.
Luùc chaâu AÂu ñang ôû vaøo cuoái theá kyû XV thì Trung quoác trieàu nhaø Minh (1368-1644,-ND) vaø aán ñoä thôøi ñeá quoác Mogole (Moâ-goân)(1) laø hai neàn vaên minh quan troïng nhaát ñòa caàu. Ñaïo Hoài trong tieán trình baønh tröôùng ôû chaâu Phi vaø chaâu aù ñang laø moät toân giaùo lan roäng nhaát treân maët ñaát. Ñeá quoác oát-toâ-man töø tieåu aù traøn sang phía ñoâng AÂu chaâu, tieâu dieät Byzance (Bizanx) vaø ñe doïa Vieân ñang laø moät theá löïc huøng haäu nhaát. Khi ñeá quoác In-ca vaø Az-teùc ngöï trò treân chaâu Myõ vaø Tenochtilan (Teâ-noác-ti-lan), nhöõng thaønh thò nhö Cuzco (Cuz-coâ) ñaõ ñoâng daân, nhieàu ñeàn ñaøi vaø quy moâ lôùn hôn caû Madrid, Lisboa, Pari, Luaân ñoân, kinh ñoâ cuûa nhöõng quoác gia non treû vaø nhoû beù ôû Taây AÂu.
Tuy nhieân, baét ñaàu töø naêm 1492, chính nhöõng quoác gia treû vaø nhoû naøy seõ baét ñaàu vöôn leân ñeå chinh phuïc ñòa caàu vaø qua maïo hieåm, chieán tranh, cheát choùc ñaõ döïng neân kyû nguyeân toaøn caàu.
Sau Christophe Colomb (Crix-toáp Coâloâmb), Amerigo Vepuci (A-meâ-ri-goâ Veâ-pu-chi) ñaõ ñeán ñöôïc caùi luïc ñòa maø sau naøy seõ mang teân oâng ta. Cuõng gaàn nhö cuøng moät luùc (1448), Vasco de Gama (Vas-coâ ñôø Ga-ma) ñaõ tìm ra con ñöôøng phía ñoâng ñi aán ñoä baèng caùch voøng qua Phi chaâu. Cuoäc ñi voøng quanh theá giôùi cuûa Magellan (Ma-gen-laêng)(2) naêm 1521 ñaõ ñem laïi baèng chöùng xaùc thöïc laø quaû ñaát troøn. Naêm 1521, roài naêm 1532 Corteøs (Cooc-tex) vaø Pizarre (Pi-da-rô) khaùm phaù ra nhöõng neàn vaên minh tieàn- Coâloâmbia vaø hoï gaàn nhö ñaõ tieâu dieät chuùng ngay sau ñoù (Ñeá quoác Az-teùc vaøo naêm 1522, ñeá quoác Anh-ca vaøo naêm 1533). Cuøng thôøi, Copernic (Coâ-pec-ních) ñaõ tìm ra heä thoáng quay cuûa caùc haønh tinh, trong ñoù coù quaû ñaát, töï quay troøn vaø di chuyeån quanh maët trôøi.
Ñaáy laø buoåi ñaàu cuûa caùi maø ngöôøi ta goïi laø Thôøi hieän ñaïi nhöng ñaùng leõ phaûi goïi laø Kyû nguyeân toaøn caàu. Noù baét ñaàu töø khi con ngöôøi khaùm phaù ra quaû ñaát chæ laø moät haønh tinh vaø ñaõ laøm thoâng lieàn nhöõng vuøng ñaát coøn bieät laäp cuûa haønh tinh naøy laïi vôùi nhau.
Theá laø töø söï chinh phuïc Chaâu Myõ cho ñeán cuoäc caùch maïng Copernic, moät haønh tinh ñaõ thaønh hình vaø moät vuõ truï ñaõ suïp ñoå. Nhöõng yù nieäm veà theá giôùi chaéc chaén, hieån nhieân nhaát ñaõ bò ñaùnh ñoå. Quaû ñaát khoâng coøn laø trung taâm cuûa vuõ truï nöõa, noù chæ laø moät veä tinh cuûa maët trôøi vaø nhaân loaïi cuõng maát ñi ñòa vò ñoäc toân cuûa mình. Quaû ñaát khoâng coøn laø moät maët phaúng vaø vónh vieãn laø moät hình caàu (Khaùi nieäm quaû ñaát hình troøn xuaát hieän ôû Nuremberg (Nua-rem-be) vaøo naêm 1492 vaø con ñöôøng cuûa Magellan ñaõ chöùng minh ñieàu ñoù vaøo naêm 1526). Noù khoâng coøn laø moät caùi gì baát ñoäng maø quay nhö moät con quay (con vuï). Vaäy laø caùi thieân ñöôøng maø Coâloâmb coøn tìm kieám treân quaû ñaát ñaõ ñöôïc traû laïi cho Trôøi hoaëc ñaõ tieâu tan.
Taây phöông phaùt hieän ra nhöõng neàn vaên minh lôùn cuõng xaùn laïn vaø phaùt trieån nhö mình maø chuùng laïi hoaøn toaøn khoâng heà bieát ñeán Chuùa trong kinh thaùnh, ñeán nhöõng thoâng ñieäp cuûa Ki-toâ. Trung Quoác thoâi khoâng laø moät ngoaïi leä laï luøng nöõa. AÂu chaâu buoäc phaûi thöøa nhaän tính ña nguyeân cuûa theá giôùi loaøi ngöôøi vaø tính ñòa phöông cuûa khu vöïc Do thaùi - Hoài giaùo - Cô ñoác giaùo. Quaû ñaát khoâng coøn laø trung taâm cuûa vuõ truï cuõng nhö chaâu AÂu khoâng coøn laø trung taâm cuûa theá giôùi nöõa.
Moät cuoäc caùch maïng nhö vaäy dó nhieân caàn thôøi gian ñeå coù theå thaâm nhaäp vaøo ñaàu oùc moïi ngöôøi. Ngay ñeán naêm 1632, Galileo (Ga-li-leâ) vaãn coøn phaûi luøi böôùc tröôùc toaø aùn toân giaùo vaø leân aùn heä thoáng Copernic. Quan troïng hôn nöõa laø khi cuoäc caùch maïng sinh ra ôû Taây AÂu naøy laïi khoâng heà thaät söï "caùch maïng" ñöôïc caùi theá giôùi Taây AÂu ñoù: Vì noù seõ queân ngay caùi ñòa vò "tænh leû" cuûa mình khi ñem aùp ñaët baù quyeàn leân toaøn caàu, noù cuõng seõ coøn queân caû vò trí heûo laùnh cuûa quaû ñaát khi tin raèng khoa hoïc vaø kyõ thuaät seõ giuùp noù laøm chuû ñöôïc vuõ truï.
Buoåi ñaàu cuûa thôøi ñaïi toaøn caàu
Thôøi ñaïi toaøn caàu baét ñaàu bôûi söï taùc ñoäng qua laïi giöõa vi truøng vaø con ngöôøi roài bôûi söï trao ñoåi veà thöïc vaät vaø ñoäng vaät giöõa luïc ñòa Cuõ vaø Taân theá giôùi, nhöõng vi truøng vaø vi khuaån töøng gieo raéc beänh sôûi, beänh eùc-peùt (Herpes), beänh cuùm, beänh lao ôû luïc ñòa AÂu-aù uøa sang nhöõng ngöôøi da ñoû chaâu Myõ. Trong khi ñoù töø chaâu Myõ, con vi khuaån xoaén cuûa beänh giang mai ñaõ nhaåy töø boä phaän sinh duïc naøy sang boä phaän sinh duïc khaùc cho ñeán Thöôïng haûi. Nhöõng cuoäc keát hôïp tình duïc, giao caáu ngaãu nhieân hoaëc hieáp daâm ñaõ cho ra ñôøi nhöõng gioáng ngöôøi lai khaép chaâu Myõ, nôi voâ soá daân da ñen chaâu Phi ñaõ bò (ngöôøi aâu chaâu-ND) baét ñem ñeán. Ñaàu tieân, duøng ñeå laáp vaøo choã troáng cuûa ngöôøi da ñoû vöøa cheát haøng loaït vì maàm beänh tôùi töø AÂu chaâu vaø vì söï boùc loät taøn baïo cuûa cheá ñoä thöïc daân, sau ñoù hoï ñaõ bò duøng laøm lao ñoäng noâ leä trong nhöõng ñoàn ñieàn lôùn.
Töø chaâu Myõ, ngöôøi chaâu AÂu ñem veà troàng treân ñaát cuûa hoï ngoâ, khoai taây, ñaäu coâ-ve, caø chua, saén (khoai myø), khoai lang, ca cao, thuoác laù. Hoï laïi ñem cöøu, boø, ngöïa, nguõ coác, nho, oâ-liu, vaø nhöõng thöù caây nhieät ñôùi nhö gaïo, khoai maøi, caø pheâ, mía ñeán chaâu Myõ.
Ngoâ vôùi tính dinh döôõng cao ñaõ thay theá chaùo ñaïi maïch, chaùo keâ ôû yù vaø vuøng Ban-caêng. Khoai taây ñaõ chaën ñöùng naïn ñoùi kinh nieân ôû trung vaø baéc AÂu. Khoai myø ñaõ thaønh thöùc aên chính cuûa Phi chaâu. Chaâu Myõ daàn daàn ñaày gia suùc aên coû vaø baét ñaàu trôû thaønh nôi thaâm canh cuûa boâng, mía, caø pheâ.
Töø khi thoaùt khoûi tình traïng haøng haûi men bôø, vieäc buoân baùn baèng ñöôøng bieån ñaõ ñöôïc môû roäng ra treân khaép caùc ñaïi döông. Vaøo theá kyû thöù XVII nhöõng coâng ty haøng haûi lôùn cuûa Anh, Phaùp, Haø lan ñaõ baét ñaàu ñöôïc thaønh laäp ñeå ñi Ñoâng vaø Taây aán. Söï trao ñoåi AÂu/ aù /Myõ ñöôïc nhaân leân vaø ôû chaâu AÂu nhöõng xa xæ phaåm ngoaïi lai nhö caø pheâ, soâ-coâ-la, ñöôøng, thuoác laù ñaõ trôû thaønh nhöõng moùn haøng tieâu duøng thöôøng ngaøy.
AÂu chaâu baét ñaàu söï phaùt trieån gia toác. Hoaït ñoäng maäu dòch ôû ñoù taêng nhanh. Caùc Nhaø nöôùc - quoác gia (Etat-nation) laøm ñöôøng, ñaøo keânh laïch. Nhöõng nöôùc ven bieån Ban-tích ñem goã, nguõ coác vaø caù moøi xuoáng caùc nöôùc ven bieån Ñòa Trung Haûi ñeå ñoåi laáy röôïu nho, daàu. Irlande (Ieác-laêng) vaø Bretagne (Brô-ta-nhô) baùn thòt vaø bô maën cho nhöõng tænh beân trong ñaát lieàn. Taây Ban Nha, Ñöùc, Anh phaùt trieån ngaønh chaên nuoâi cöøu vaø buoân baùn len. Nhöõng caây hoï ñaäu bieán ñaát caèn coãi thaønh phì nhieâu, canh noâng baét ñaàu thay ñoåi haún boä maët.
Taïi AÂu chaâu, caùc ñoâ thò, chuû nghóa tö baûn, hình thaùi Nhaø nöôùc - quoác gia, roài coâng nghieäp, kyõ thuaät ñaõ vöôn leân ñeán möùc ñoä chöa bao giôø moät neàn vaên minh naøo trong quaù khöù ñaït ñeán ñöôïc. Qua nhöõng cuoäc chieán khoâng chæ treân caùc traän ñòa chaâu AÂu nhö ôû Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha, maø ôû caû chaâu Myõ vaø chaâu aù, caùc nöôùc Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha, Phaùp, Haø lan vaø nhaát laø nöôùc Anh töø theá kyû XVIII, ñaõ trieån khai moät söùc maïnh kinh teá, haøng haûi, quaân söï gheâ gôùm truøm leân khaép theá giôùi.
Tieán trình Taây phöông hoaù baét ñaàu, moät maët baèng di daân cuûa ngöôøi AÂu leân chaâu Myõ, chaâu uùc; maët khaùc baèng söï du nhaäp cuûa vaên minh, vuõ khí, kyõ thuaät, quan nieäm cuûa AÂu chaâu vaøo taát caû nhöõng nhöôïng ñòa, tieàn ñoàn vaø caùc vuøng noù xaâm nhaäp.
Thôøi ñaïi toaøn caàu ñaõ môû ra vaø ñöôïc trieån khai trong vuõ löïc, taøn phaù, noâ leä hoaù, boùc loät taøn nhaãn ôû chaâu Myõ vaø chaâu Phi. Ñaáy laø thôøi kyø ñoà saét toaøn caàu maø hieän chuùng ta vaãn coøn ôû trong ñoù.
Tieán trình taây phöông hoaù theá giôùi
Vaøo theá kyû XIX, söï kieän noåi baät cuûa thôøi ñaïi ñoà saét toaøn caàu laø söï phaùt trieån gheâ gôùm cuûa chuû nghóa ñeá quoác AÂu chaâu, daãn ñaàu bôûi ñeá quoác Anh, ñaõ ñöa noù khoáng cheá gaàn nhö toaøn boä theá giôùi. Maëc duø Hôïp chuûng quoác Myõ, roài nhöõng nöôùc chaâu Myõ La-tinh ñaõ daønh ñöôïc chuû quyeàn, nhöng laïi vaãn caê n cöù vaøo caùc kieåu maãu vaø noi theo nhöõng chuaån möïc, quan nieäm cuûa Taây AÂu naøy. Vaø caùi tieán trình taây phöông hoaù nhö theá ñaõ ñaùnh daáu moät thôøi ñaïi môùi cuûa kyû nguyeân toaøn caàu baèng chuû nghóa thöïc daân vaø söï giaûi phoùng caùc thuoäc ñòa di daân cuûa chaâu AÂu.
Trong nhöõng thaäp nieân cuoái cuûa theá kyû XIX, tuy ñaõ daán thaân vaøo trong moät cuoäc chaïy ñua vuõ trang voâ ñoä, caùc nöôùc Phaùp, Ñöùc, Anh, Nga vaãn chöa taán coâng tröïc tieáp laãn nhau treân laõnh thoå cuûa hoï. Laøm chuû ñöôïc kyõ thuaät vaø quaân söï moät caùch tuyeät ñoái so vôùi phaàn coøn laïi cuûa theá giôùi, hoï ñaõ choïn con ñöôøng tranh nhau lao ra theá giôùi ñeå caáu xeù chia phaàn.
Ñaàu theá kyû XX, nöôùc Anh kieåm soaùt nhöõng ñöôøng bieån cuûa ñòa caàu vaø ngöï trò treân aán ñoä, Xaây-lan (Srilanca), Sing-ga-po, Hoàng Koâng, nhieàu ñaûo trong vuøng Ñoâng aán vaø Poâ-li-neâ-si, Ni-geâ-ria, Roâ-deâ-di, Keâ-ni-a, Ou-gan-ña, Ai caäp, Xu-ñaêng, Man-tô, Gi-bran-ta, nghóa laø 1/5 dieän tích traùi ñaát. 428 trieäu thaàn daân nghóa laø 1/4 daân soá cuûa theá giôùi naèm döôùi quyeàn cai trò cuûa vöông quoác Anh. Nöôùc Haø lan chieám ñöôïc Maõ lai, Gia-va, Booùc-neâ-oâ. Nöôùc Phaùp chieám An-gieâ-ri, Tuy-ni-di, Ma-roác, Ñoâng Döông vaø moät phaàn lôùn chaâu Phi da ñen. Ñeá quoác Nga chaïy daøi sang chaâu aù ñeán Thaùi bình döông bao goàm caû nhöõng phaàn daân cö goác Thoå vaø Moâng Coå. Ñöùc cuõng xaây döïng ñöôïc moät ñeá quoác treân 2,5 trieäu Km2 goàm 14 trieäu daân ôû Taây nam chaâu Phi, ôû Toâ-goâ, Ca-mô-run, Tan-ga-ny-ika vaø treân nhöõng ñaûo Thaùi bình döông. Nöôùc yù chieám Xoâ-ma-li, Tri-poâ-li vaø E-ri-threâ. Bæ chieám Coâng-goâ, Boà Ñaøo Nha ñoùng ôû AÊng-goâ-la vaø Moâ-daêm-bích. Trung Quoác bò nhöõng cöôøng quoác AÂu chaâu ñeán chieám caùc toâ giôùi ôû nhöõng cöûa khaåu lôùn vaø haàu nhö taát caû mieàn duyeân haûi töø Quaûng Ñoâng leân ñeán Thieân Taân ñeàu bò khoáng cheá. Ngoaøi ra Trung Quoác coøn phaûi nhöôïng laïi nhieàu cô sôû hoaû xa, ñaëc quyeàn buoân baùn vaø öu ñaõi taøi chính. Chæ coù nöôùc Nhaät, baèng caùch du nhaäp kyõ thuaät, phöông phaùp, vuõ khí cuûa theá giôùi da traéng ñaõ khoâng nhöõng khaùng cöï ñöôïc söï khoáng cheá cuûa ngöôøi da traéng maø coøn baét hoï laàn ñaàu tieân phaûi chòu moät söï thaát baïi nhuïc nhaõ ôû caûng Arthur (Ac-thua) vaøo naêm 1905. Ngay söï kieän naøy cuõng ñoùng goùp moät phaàn vaøo quaù trình toaøn caàu hoaù cuûa neàn vaên minh Taây phöông.
Söï khôi keânh ñaøo Suez vaø Panama khai thoâng nhöõng nuùt ñoùng giöõa Ñòa Trung Haûi vaø caùc bieån aù ñoâng, giöõa Ñaïi Taây Döông vaø Thaùi Bình Döông. Nhöõng ñöôøng xe hoaû xuyeân AÂu (Orient Express), xuyeân Myõ, xuyeân Xi-bia ñaõ laøm dính lieàn nhieàu mieàn caùc ñaïi luïc laïi vôùi nhau.
Kinh teá môû mang, phöông tieän truyeàn thoâng phaùt trieån, söï hoäi nhaäp cuûa caùc luïc ñòa bò chinh phuïc vaøo trong thò tröôøng theá giôùi, taát caû ñöa ñeán nhöõng bieán ñoäng veà maët daân cö vaø ñaåy maïnh söï taêng tröôûng daân soá khaép nôi (3). Khuynh höôùng chung laø daân queâ doàn ñeán caùc thaønh phoá coâng nghieäp, nhöõng keû khoán cuøng hoaëc bò truy haïi ôû chaâu AÂu chaïy sang chaâu Myõ, daân giang hoà, maïo hieåm moø ñeán caùc thuoäc ñòa. Chæ trong haäu baùn theá kyû XIX maø ñaõ coù 9,5 trieäu ngöôøi AÊng-gloâ-xaéc-xaân, 5 trieäu ngöôøi Ñöùc, 5 trieäu ngöôøi yù, 1 trieäu ngöôøi Xcaêng-di-nav, Taây Ban Nha, Ban-caêng ñaõ vöôït Ñaïi Döông ñi Nam vaø Baéc Myõ. Nhöõng luoàng di daân cuõng ñaõ xaåy ra ôû chaâu aù, nôi ngöôøi Taàu ñeán cö nguï ôû Xieâm-la, Gia-va, baùn ñaûo Maõ-lai, vöôït bieån sang California (Ca-li-fooùc-nia), Coâ-loâm-bi thuoäc Anh, mieàn Taân nam Wales (Ueânx) (4), Poâ-li-neâ-di(5), trong khi ngöôøi aán laïi ñeán Na-tal (6) vaø ñoâng Phi.
Theá laø töï luùc naøo khoâng ai hay bieát, kinh teá ñaõ mang tính theá giôùi roài. Giöõa 1863 vaø 1873, maäu dòch giöõa nhieàu nöôùc maø trung taâm ñaët taïi Luaân ñoân, ñaõ trôû thaønh moät heä thoáng thoáng nhaát sau khi caùc quoác gia chính ôû AÂu chaâu coâng nhaän kim baûn vò. Thò tröôøng kinh teá mang tính theá giôùi coù nghóa laø caïnh tranh vaø xung ñoät cuõng mang tính theá giôùi. Noù lieân quan ñeán söï lan traøn oà aït cuûa chuû nghóa tö baûn vaø kyõ thuaät leân khaép theá giôùi. Noù cuõng lieân quan ñeán tieán trình toaøn caàu hoaù cuûa chính trò, cuûa nhöõng xung ñoät giöõa caùc chuû nghóa ñeá quoác vaø cuûa moâ hình Nhaø nöôùc - quoác gia, moät moâ hình ñaõ ñöôïc kieán taïo taïi AÂu chaâu maø sau naøy seõ trôû thaønh moät coâng cuï cho caùc quoác gia bò trò duøng ñeå giaûi phoùng khoûi aùch ñoâ hoä AÂu chaâu, laïi cuõng seõ trôû thaønh moät phöông tieän ñeå baûo toàn baûn saéc cuûa mình voán bò tính hieän ñaïi taây phöông ñe doïa, ñoàng thôøi coøn laø moät caùch ñeå tieáp thu vuõ khí vaø phöông tieän cuûa tính hieän ñaïi naøy. Nhöõng tieán trình toaøn caàu hoaù ña daïng (nhaân khaåu, kinh teá, kyõ thuaät, heä tö töôûng.v..v...) ñeàu aûnh höôûng laãn nhau trong naùo ñoäng vaø xung ñoät.
Toaøn caàu hoaù tö töôûng
Tieán trình toaøn caàu hoaù tö töôûng cuõng dieãn ra trong lónh vöïc tö töôûng. Nhöõng toân giaùo vôùi chuû thuyeát phoå bieán, treân nguyeân taéc, voán ñaõ höôùng ñeán taát caû moïi ngöôøi treân traùi ñaát. Töø thuôû khai thuyû cuûa kyû nguyeân toaøn caàu, nhöõng ñeà taøi veà "con ngöôøi baùn khai löông thieän" vaø "ngöôøi moäc maïc" ñaõ laø nhöõng phöông thuoác, thaät ra khoâng hieäu nghieäm maáy, ñeå giaûi ñoäc cho söï ngaïo maïn vaø khinh thò cuûa caùc loaïi "rôï vaên minh" (aùm chæ ngöôøi da traéng-ND).
Vaøo theá kyû XVIII, chuû nghóa nhaân vaên thôøi kyø aùnh saùng ñaõ xem taát caû moïi ngöôøi ñeàu bình quyeàn vaø ai cuõng ñeàu coù moät ñaàu oùc ñaày ñuû lyù trí. Tö töôûng cuûa cuoäc Caùch maïng Phaùp, trong quaù trình phoå caäp, ñaõ quoác teá hoaù nhöõng nguyeân taéc veà nhaân quyeàn vaø quyeàn caùc daân toäc. Theá kyû XIX, thuyeát tieán hoaù cuûa Darwin (Ñaùc-uyn) cho raèng taát caû nhaân loaïi ñeàu laø haäu dueä cuûa cuøng moät loaïi ñoäng vaät hoï khæ vaø tieáp ñoù nhöõng khoa sinh vaät hoïc ñeàu chöùng minh tính nhaát quaùn cuûa loaøi ngöôøi. Nhöng ñoái choïi vôùi nhöõng traøo löu cuûa chuû nghóa mang tính phoå bieán naøy laïi coù nhieàu traøo löu ñoái nghòch. Neáu tính nhaát quaùn cuûa loaøi ngöôøi ñeàu ñöôïc coâng nhaän, ngöôøi ta laïi tìm caùch ñoùng khuoân noù vaøo thaønh nhöõng gioáng ngöôøi coù toân ti treân döôùi. Neáu quyeàn caùc daân toäc ñaõ ñöôïc coâng nhaän, vaøi quoác gia naøo ñoù laïi töï cho mình ôû ñòa vò cao hôn moät baäc vaø nghó mình coù söù meänh daãn daét hay thoáng trò taát caû nhaân loaïi. Neáu moïi ngöôøi ñeàu cuøng coù nhöõng nhu caàu vaø tình caûm cô baûn, nhöõng nhaø lyù luaän tröôøng phaùi vaên hoaù ñaëc thuø laïi nhaán maïnh leân söï khaùc bieät khoâng theå naøo khaéc phuïc ñöôïc cuûa hoï. Tuy ôû con ngöôøi, baát cöù nôi naøo cuõng ñeàu tieàm aån moät "con ngöôøi tinh khoân" (Homo sapiens), nhöng chuû nghóa taây phöông - trung taâm laïi phuû nhaän choã ñöùng cuûa nhöõng chuûng toäc laïc haäu trong haøng nguõ caùi nhaân loaïi hoaøn toaøn tröôûng thaønh vaø coù lyù trí kia. Vaø nhaân chuûng hoïc AÂu chaâu laïi khoâng xem ngöôøi nhöõng chuûng toäc coå sô laø "ngöôøi baùn khai löông thieän" maø laø ngöôøi nguyeân thuyû "aáu tró."
Duø theá naøo ñi nöõa, giöõa theá kyû XIX ñaõ xuaát hieän ñaày ñuû caùc khaùi nieäm veà nhaân loaïi, moät thöù thöïc theå chung muoán vöôn ñeán söï theå hieän cuûa noù baèng caùch taäp hôïp laïi nhöõng maûnh rôøi raïc. Auguste Comte (OÂ-gutxt Coângt) ñaõ xem nhaân loaïi laø maãu theå cuûa taát caû nhöõng con ngöôøi. AÂm nhaïc cuûa Bít-thoâ-ven, tö töôûng cuûa Maùc, thoâng ñieäp cuûa Huy-goâ, cuûa Toân-xtoâi ñeàu höôùng veà toaøn theå nhaân loaïi. Tieán boä döôøng nhö laø moät quy luaät lôùn ñoái vôùi moïi dieãn bieán vaø lòch söû loaøi ngöôøi. Böôùc tieán boä naøy ñöôïc baûo chöùng bôûi söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc vaø cuûa lyù tính, maø nguyeân taéc cuûa hai thöù naøy laïi ñeàu coù tính phoå bieán. Theá laø ñaõ baét ñaàu hình thaønh moät hy voïng lôùn lao veà söï tieán boä phoå bieán maø chuû nghóa xaõ hoäi seõ chieám ñoaït roài giöông cao sau naøy.
Chuû nghóa xaõ hoäi muoán duøng chuû nghóa quoác teá laøm nguyeân taéc. "Quoác teá ca" xem söù maïng cuûa mình laø thöïc hieän vieäc lieân keát toaøn nhaân loaïi. Ñeä nhaát Quoác teá ñöôïc saùng laäp khoâng laâu ñaõ caùo chung. Sau ñoù laïi xuaát hieän Ñeä nhò Quoác teá lôùn maïnh hôn, noù lieân keát nhöõng chính ñaûng xaõ hoäi chuû nghóa vôùi nhau ñeå chuaån bò cuoäc caùch maïng theá giôùi vaø quyeát taâm ngaên chaën chieán tranh.
Kyû nguyeân toaøn caàu, ñoù cuõng laø nguyeän voïng cuûa ñaàu theá kyû XX veà söï nhaát thoáng nhaân loaïi trong hoaø bình vaø baùc aùi.
Toaøn caàu hoaù bôûi chieán tranh
Trong tieán trình toaøn caàu hoaù ngaøy caøng ñaày naùo ñoäng vaø xung ñoät laïi xaåy ra nhöõng ñieãn bieán baát ngôø. Chieán tranh 1914 - 1918 laø moät maãu soá chung lôùn ñaõ lieân keát nhaân loaïi, nhöng ñoù laø moät söï ñoaøn keát trong cheát choùc.
ôû Sa-ra-gieâ-voâ, moät loaït ñaïn ngöôøi Xeùc-bi ñaõ saùt haïi keû thöøa keá cuûa doøng Habsbourg (Haùp-xbuoác). Cuoäc möu saùt xaåy ra ôû moät vuøng tranh chaáp giöõa chuû nghóa daân toäc ñòa phöông vaø chuû nghóa ñeá quoác theá giôùi. Söï tan raõ töø töø cuûa ñeá quoác oát-toâ-man ñaõ laøm troãi daäy nhöõng chuû nghóa daân toäc, cuøng moät luùc laïi ñaùnh thöùc daõ taâm cuûa ñeá quoác aùo-Hung, Ñöùc, Anh. Tieáng suùng ôû Sa-ra-gieâ-voâ giöõa moät Boát-xnhia - Ec-xeâ-goâ-vi-na nôi caùc loaïi ngöôøi Xeùc-bi-a, Croâ-aùt-chi-a, hoài giaùo naèm döôùi söï cai trò cuûa trieàu vua Haùp-xbuoác ñaõ ñöa ñeán böùc toái haäu thö cuûa aùo göûi cho Xeùc-bi-a. Toái haäu thö naøy gaây ra söï ñoäng vieân cuûa Nga. Söï ñoäng vieân cuûa Nga daãn ñeán söï ñoäng vieân cuûa Ñöùc. Söï ñoäng vieân cuûa Ñöùc keùo theo söï ñoäng vieân cuûa Phaùp. Ñöùc muoán chieám thöôïng phong baèng caùch xaâm löôïc Bæ, vaø nhö theá keùo theo taát caû caùc cöôøng quoác vaøo cuoäc chieán. Vaäy laø moät cuoäc aùm saùt ñòa phöông trong caùi goùc Ban-caêng heûo laùnh ñaõ chaâm ngoøi cho moät phaûn öùng daây chuyeàn buøng noå khaép chaâu AÂu, keùo theo caû nhöõng quoác gia thuoäc ñòa aù, Phi, Nhaät roài Myõ vaø Meâ-hi-coâ. Trong khi chieán tranh lan traøn treân khaép nhöõng ñaïi döông, ngöôøi Ca-na-ña, Myõ, uùc, Seâ-neâ-gan, An-gieâ-ri, Ma-roác, An Nam (chæ ngöôøi Vieät Nam thôøi aáy-ND) laïi ñeán chieán ñaáu treân tuyeán ñaàu caùc chieán tröôøng AÂu chaâu döôùi côø cuûa caùc nöôùc ñoàng minh.
Nhö vaäy, keát cuïc chính söï ñoï söùc taïi trung taâm cuûa caùc chuû nghóa ñeá quoác AÂu chaâu ñaõ gaây ra chieán tranh theá giôùi maø chính taùc duïng qua laïi giöõa nhöõng chuû nghóa ñeá quoác lôùn maïnh cuøng nhöõng chuû nghóa daân toäc nhoû beù ñaõ chaâm ngoøi cho noù. Chính caùc chuû nghóa quoác gia cuoàng nhieät ñaõ dung döôõng noù. Chính nhöõng lieân minh vaø tranh giaønh qua laïi, daây chuyeàn ñaõ loâi keùo phaàn coøn laïi cuûa theá giôùi vaøo cuoäc chieán. Chieán tranh trôû thaønh toaøn dieän, daân chuùng bò ñoäng vieân veà maët quaân söï, kinh teá, taâm lyù, thoân queâ bò daày xeùo, thaønh thò bò taøn phaù, thöôøng daân bò bom ñaïn. Caùc quoác gia tham chieán toaøn dieän, vuõ khí töï ñoäng, troïng phaùo, chieán xa, phi cô ñöôïc caûi tieán, ñöa vaøo söû duïng, chieán tranh taàu ngaàm xaåy ra treân nhieàu vuøng bieån. Taát caû ñöa ñeán moät cuoäc chieán taøn phaù quy moâ lôùn ñaàu tieân maø soá ngöôøi töû vong toaøn caàu leân ñeán 8 trieäu.
Moät côn baõo lòch söû kinh hoaøng ñaõ cuoán theo trong côn loác cuûa noù quyeàn lôïi cuûa chuû nghóa ñeá quoác, côn meâ saûng cuûa chuû nghóa daân toäc, taát caû löïc löôïng kyõ thuaät vaø heä tö töôûng ñaõ ñöôïc thaû loûng trong vaø bôûi thôøi ñaïi ñoà saét toaøn caàu. Seõ quaù giaûn ñôn neáu ñaët vaán ñeà giaûi thích chieán tranh baèng söï tranh giaønh giöõa caùc chuû nghóa ñeá quoác theo luaän thuyeát cuûa chuû nghóa Maùc hoaëc baèng aâm thanh vaø cuoàng noä, söï khaùt khao quyeàn löïc ñeán ñoä meâ saûng theo Seách-xpia, bôûi vì noù laø saûn phaåm lòch söû quaùi gôû cuûa söï toång hôïp ñieân cuoàng giöõa Maùc vaø Seách-xpia.
Theá laø AÂu chaâu ñang töø ñænh cao cuûa theá giôùi ñaõ rôi xuoáng vöïc thaúm. Söï suy thoaùi cuûa noù môû ra moät thôøi kyø môùi cuûa kyû nguyeân toaøn caàu.
Côn baõo taùp khoâng heà ngöøng laïi vaøo naêm 1918 bôûi vì töø naêm 1917 moät côn baõo môùi, thoaùt thai töø côn baõo ñaàu tieân ñaõ daáy leân. Hình nhö ñaây laø cuoäc traû thuø cuûa chuû nghóa quoác teá, bò ñeø beïp vaøo naêm 1914, noù ñaõ lôïi duïng söï suïp ñoå cuûa cheá ñoä Sa hoaøng Nga ñeå döïng leân moät trung taâm caùch maïng theá giôùi, ñuùng theo yù ñònh maø Leâ-nin tuyeân boá moät caùch haõnh dieän. Nhöng caùch maïng ñaõ thaát baïi ôû Ñöùc, cuõng chaúng thaønh hình ñöôïc ôû Anh, ôû Phaùp hoaëc ôû moät nôi naøo khaùc ngoaøi Hung-ga-ri vôùi moät caùch khoâng coù gì ñaùng keå.
Ñeå ñoái phoù vôùi caùch maïng quoác teá chuû nghóa cuûa Peâ-troâ-graùt vaø Maùt-xcô-va, caùc lieät cöôøng sau khi thaéng ñöôïc Ñöùc lieàn tieán haønh moät cuoäc can thieäp quoác teá. Tieáp ñoù laø noäi chieán, can thieäp ngoaïi bang, ñieâu taøn, ñoùi khoå. Duø baïc nhöôïc vì bò chieán tranh, naïn ñoùi cöôùp ñi 13 trieäu ngöôøi, caùi quoác gia Boân-seâ-vích vaãn coøn may maén giöõ ñöôïc laõnh thoå cuûa ñeá quoác Sa hoaøng. Vaø sau ñoù noù ñaõ thaønh laäp moät cheá ñoä nhaèm thöïc hieän chuû nghóa Coäng saûn treân moät phaàn saùu dieän tích ñòa caàu. Nhöng treân ñaø chieán thaéng, noù laïi laøm xuaát hieän moät hình thöùc chính trò môùi laï vaø quaùi gôû, sinh ta baèng söï noâ leä hoaù caùi Nhaø nöôùc hieän ñaïi bôûi moät ñaûng sieâu taäp trung, maø roài hình thöùc naøy seõ ñöôïc phoå bieán treân toaøn caàu, ñoù laø cheá ñoä cöïc quyeàn (7).
Nhö moät phaûn öùng ñoái vôùi chuû nghóa coäng saûn, caùi chuû nghóa daân toäc laïi caøng trôû thaønh ñoäc haïi. Vaø trong moät nöôùc yù, ôû vaøo tình traïng tieàn caùch maïng maø ñang bò thaát voïng, chuû nghóa Phaùt-xít ñaõ ra ñôøi, moät cheá ñoä cöïc quyeàn thöù hai, gioáng chuû nghóa coäng saûn trong heä thoáng ñoäc ñaûng, hoaøn toaøn ñoái khaùng vôùi baûn thaân heä tö töôûng cuûa chuû nghóa daân toäc. Veà phía Lieân bang Xoâ-vieát, noù ñaõ bò xaâm nhaäp daàn daàn moät caùch thaâm hieåm töø beân trong bôûi chuû nghóa daân toäc vaø chuû nghóa ñeá quoác.
Nhöõng bieán ñoäng toaøn caàu, baét ñaàu töø naêm 1914, ñöôïc ñaåy maïnh theâm vaøo naêm 1917, chuùng khoâng nhöõng khoâng döøng laïi maø coøn buøng leân lieân tieáp theo phaûn öùng daây chuyeàn.
Kinh teá theá giôùi soâi suïc, ñaày bieán ñoäng vaøo nhöõng naêm ñaàu thaäp kyû 1920 cho ñeán luùc noù vöøa tìm laïi ñöôïc phaàn naøo söï phoàn vinh thì cuoäc khuûng hoaûng lôùn naêm 1929 ñaõ baày ra trong thaûm hoaï tính lieân ñôùi cuûa neàn kinh teá toaøn caàu: Cuoäc phaù saûn taøi chính ôû Wall Street (Oan-xtrít) ñaõ gieo raéc söï suy thoaùi kinh teá leân taát caû caùc ñaïi luïc. Sau hai naêm khuûng hoaûng, moät phaàn tö nhaân coâng nhöõng nöôùc coâng nghieäp ñaõ laâm vaøo tình caûnh thaát nghieäp.
Luùc naøy, cuoäc chieán tranh theá giôùi thöù nhaát, cuoäc caùch maïng Boân-seâ-vích vaø cuoäc khuûng hoaûng kinh teá cuøng moät luùc taäp trung haäu quaû vaøo nöôùc Ñöùc, nôi caùc laøn soùng döõ doäi phaùt ra töø Oan-xtrít naêm 1931 ñaõ ñaäp vaøo moät caùch cöïc kyø hung baïo. Nhöõng baát haïnh vaø khoå naõo cuûa thaát nghieäp vaø ngheøo tuùng ñaõ thoåi buøng leân tình caûm nhuïc nhaõ quoác theå gaây ra bôûi hieäp öôùc Versailles (Veùc-xay). Roài söï sôï haõi chuû nghóa coäng saûn "voâ toå quoác" ñaõ laøm chaùy leân öôùc voïng phuïc thuø cuûa chuû nghóa daân toäc vaø loøng oaùn haän ngöôøi Do thaùi maø Hít-le quy toäi laø nhöõng keû leøo laùi quyû quyeät moät aâm möu quoác teá taøi phieät Boân-seâ-vích. Chính ñaûng Quoác gia-xaõ hoäi chuû nghóa coâng nhaân Ñöùc (NSDAP), taäp trung trong teân goïi cuûa noù taát caû nhöõng aùc lieät ñoàng thôøi cuûa chuû nghóa daân toäc vaø cuûa nhöõng nguyeän voïng xaõ hoäi chuû nghóa, ñaõ naém ñöôïc chính quyeàn moät caùch hôïp phaùp naêm 1933. Noù töùc thì thaønh laäp moät cheá ñoä ñoäc taøi ñoäc ñaûng. Heä tö töôûng veà söï öu vieät cuûa saéc toäc A-ri-aêng cuûa noù ñaõ ñaùnh thöùc chuû nghóa ñeá quoác Lieân Ñöùc vaø ñaåy nöôùc Ñöùc Quoác-xaõ leân ñöôøng thoáng trò AÂu chaâu.
Nhöõng naêm 1930 laø nhöõng naêm thaûm haïi. Nhieàu traän gioâng toá ñaõ daáy leân treân toaøn caàu. Quaân ñoäi Nhaät xaâm löôïc Trung quoác gaây neân cuoäc chieán tranh keùo daøi ñeán taän 1945, roài coøn tieáp dieãn ñeán naêm 1949 döôùi hình thöùc moät cuoäc noäi chieán. Giöõa khuûng hoaûng, nhöõng theá löïc phaùt-xít vaø theá löïc caùch maïng ñeàu ñöùng treân vò trí xung kích, ñuïng ñoä vôùi nhau taïo thaønh ôû khaép nôi nhöõng cuoäc baïo loaïn, chieán ñaáu treân heø phoá, vaø ôû Taây Ban Nha, moät cuoäc noäi chieán. Tröø Myõ vaø Anh, nhöõng neàn daân chuû khaùc ñeàu ñeå loä roõ caùi baûn chaát deã bò toån thöông cuûa mình. Coâng cuoäc taùi vuõ trang ôû Ñöùc keùo theo taát caû nhöõng nôi khaùc vaøo cuoäc chaïy ñua vuõ trang vaø coù phaàn laøm giaûm bôùt khuûng hoaûng kinh teá nhöng ña soá caùc quoác gia vaãn coøn hôn 10% ngöôøi thaát nghieäp. Trong khi ñoù chuû nghóa coäng saûn cuûa Xta-lin ñaõ cho moïi ngöôøi thaáy caùi kinh tôûm cuûa noù qua nhöõng vuï aùn Maùt-xcô-va vaø chuû nghóa quoác-xaõ cuûa Hít-le cuõng cho thaáy söï kinh tôûm cuûa noù ôû nhöõng traïi taäp trung, trong haønh ñoäng ñaùnh daáu ngöôøi Do thaùi, giam caàm hoï vaøo trong nhöõng khu geát-toâ, thuû tieâu ngöôøi bôûi Rolm (Roâm)(8) vaø löïc löôïng SA(9). Bieát bao ñaàu oùc bò maát phöông höôùng tröôùc nhöõng nguy cô doàn daäp, khoâng coøn daùm tin gì vaøo caùc neàn daân chuû baát löïc. Hoï ñaõ bò dao ñoäng giöõa chuû nghóa Phaùt-xít vaø chuû nghóa Xta-lin vaø luùc naøy khoâng coøn quyeát ñoaùn ñöôïc caùi naøo laø caùi ít xaáu hôn. Nöôùc Ñöùc taùi vuõ trang ñaõ saùp nhaäp nöôùc aùo, baét phaûi chaáp nhaän nhöõng ñoøi hoûi cuûa noù treân vuøng Su-ñeùt (10) maø noù chieám cöù, ñaõ cheá ngöï Tieäp-Khaéc, ñoøi Dantzig (Dan-zic), xaâm chieám Ba-lan. Ñeä nhò theá chieán ñöôïc chính thöùc phaùt ñoäng vaøo thaùng 9 naêm 1939.
Ñöùc Quoác Xaõ chieám Na-uy, Haø-lan, Bæ, Phaùp naêm 1940, roài ñöôïc yù cuûa Muùt-xoâ-li-ni ñi keøm, noù ñaõ thoân tính, xaâm chieám taát caû nhöõng nöôùc AÂu chaâu khaùc (1940 - 1941) chæ tröø Taây Ban Nha, Thoå Nhó Kyø, Thuî-só vaø moät phaàn Thuî-ñieån. Chieán tranh trôû thaønh toaøn caàu vôùi söï tieán coâng cuûa Ñöùc vaøo Lieân-xoâ, traän ñaùnh uùp cuûa Nhaät ôû Traân Chaâu Caûng (12-1941), cuoäc chieán tranh ôû Li-bi vaø ôû Ai-caäp. Nhöõng traän thuyû chieán dieãn ra treân khaép caùc bieån, nhöõng cuoäc neùm bom böøa baõi treân taát caû caùc quoác gia laâm traän... cho ñeán luùc Ñeä Tam Ñeá Quoác bò phaù tan ôû Beùc-lanh vaøo thaùng 5-1945 vaø toaøn boä thaønh phoá Hi-roâ-si-ma bò huyû dieät vaøo thaùng 8 cuøng naêm.
Treân soá 100 trieäu ngöôøi, ñaøn oâng vaø phuï nöõ tham chieán, coù 15 trieäu quaân nhaân bò töû vong vaø 35 trieäu thöôøng daân laø naïn nhaân. Chæ rieâng hai quaû bom nguyeân töû cuûa Myõ boû xuoáng Hi-roâ-si-ma vaø Na-ga-da-ki ñaõ saùt haïi 72 nghìn ngöôøi vaø laøm 80 nghìn ngöôøi khaùc bò thöông, chuùng ñaõ keát thuùc baûn nhaïc taøn saùt theá giôùi treân moät daáu daõn nhòp ngaân daøi.
Töø hy voïng ñeán söï ñe doïa cuûa löôõi kieám Ña-moâ-cleùx (11)
Bao nhieâu hy voïng veà moät theá giôùi môùi, hoaø bình vaø chính nghóa ñaõ hình thaønh sau khi ñaûng Quoác Xaõ Ñöùc bò tieâu dieät, nhöng moïi ngöôøi cô hoà khoâng thaáy ñöôïc hoaëc queân raèng caùi maø Hoàng quaân ñem ñeán cuõng khoâng phaûi laø söï giaûi phoùng maø laø moät thöù noâ dòch kieåu khaùc vaø chuû nghóa thöïc daân cuõng ñaõ laêm le quay laïi chaâu Phi vaø chaâu aù. Toå chöùc Lieân hieäp quoác ñöôïc thaønh laäp bôûi nhöõng nöôùc thaéng traän, chaúng bao laâu ñaõ rôi vaøo tình traïng teâ lieät vì söï keát tinh cuûa theá giôùi thaønh hai doanh traïi. Hai doanh traïi naøy roài seõ ñuïng ñoä vôùi nhau ôû taát caû moïi ñieåm treân quaû ñaát.
Cuoäc chieán tranh laïnh baét ñaàu töø naêm 1947. Theá giôùi ñöôïc phaân chia thaønh hai taäp ñoaøn ñoái laäp lôùn, xung ñoät nhau treân maët traän yù thöùc heä ôû khaép nôi moät caùch khoâng khoan nhöôïng. Maëc duø coù moät theá quaân bình veà maët khuûng boá vuõ khí haït nhaân, theá giôùi cuõng chaúng ñöôïc oån ñònh laø bao. Söï phaân thaønh löôõng cöïc ñoâng taây töø 1946 - 1989 ñaõ khoâng traùnh ñöôïc nhöõng suïp ñoå lôùn lao, nhöõng cuoäc noåi daäy vaø bieán chuyeån treân toaøn theá giôùi. Quaû ñòa caàu thay ñoåi boä maët vôùi söï giaûi taùn vaø thanh toaùn nhöõng ñeá quoác thöïc daân ñoâi khi baèng nhöõng cuoäc chieán khoác lieät (hai cuoäc chieán tranh Vieät nam, cuoäc chieán tranh An-gieâ-ri).
Theá giôùi thöù ba xuaát hieän döôùi hình thöùc nhöõng quoác gia môùi, vaø vì ñoâi khi taäp hôïp nhöõng toäc ngöôøi khoâng thuaàn nhaát neân cuõng gaây ra nhieàu vaán ñeà môùi (aùp böùc nhöõng daân toäc ít ngöôøi, ñoái khaùng toân giaùo) ; ôû ñoù, tröø vaøi taäp theå lieân bang lôùn nhö aán ñoä, Maõ-lai, moät söï Ban-caêng hoaù giaû taïo laïi taùch rôøi nhöõng vuøng ñaát voán boå sung cho nhau. Caùc quoác gia naøy bò dao ñoäng giöõa söï loâi keùo cuûa Ñoâng vaø Taây, nghóa laø giöõa hai phöông thöùc phaùt trieån maø chuùng thöôøng chæ ñem ñeán khoâng phaûi nhöõng giaûi phaùp, maø nhöõng neàn ñoäc taøi quaân phieät hoaëc cöïc quyeàn, nhöõng tham oâ, boùc loät vaø huyû hoaïi vaên hoaù baûn ñòa. Moät söï thöû nghieäm baèng "con ñöôøng thöù ba" trung laäp ñöôïc phaùc thaûo ôû Ban-ñung (4/1945). Con ñöôøng naøy do aán ñoä, Ai-caäp vaø Nam-tö ñöùng leân hoâ haøo nhöng roài cuõng chæ daãn ñeán söï reäu raõ vaø thaát baïi.
Trong nhöõng naêm naøy, Vieät nam, Cu-ba, vaø nöôùc Trung quoác to lôùn, ñaõ thoaùt khoûi quyõ ñaïo Taây phöông ñeå ñi theo "phe Xaõ hoäi chuû nghóa". Ai-caäp, I-raéc, Si-ri thì luùc ôû phe naøy luùc ôû phe kia. Sau khi quoác gia Ix-ra-en ñöôïc thaønh laäp, Trung Ñoâng ñaõ trôû thaønh moät vuøng xung ñoät vaø tai hoaï cho caû theá giôùi. Chieán tranh laïnh ôû ñaây ñaõ trôû thaønh moät traïng thaùi giao chieán thöôøng xuyeân vôùi moät loaït nhöõng cuoäc chieán döõ doäi theo chu kyø (chieán tranh Si-nai naêm 1956, chieán tranh Li-baêng naêm 1975). Chính ôû vuøng Trung ñoâng naøy, ñaïo Cô ñoác, ñaïo Do thaùi vaø ñaïo Hoài ñaõ khôûi ñaàu cuoäc ñuïng ñoä giöõa chuû nghóa hieän ñaïi vaø truyeàn thoáng, giöõa Ñoâng vaø Taây, giöõa söï theá tuïc hoaù vaø tình caûm toân giaùo, cuøng luùc laïi taäp trung theâm nhöõng xung ñoät quyeàn lôïi gheâ gôùm trong vieäc chieám höõu, kieåm soaùt daàu löûa.
Khoái coäng saûn vó ñaïi, gaén boù vôùi nhau baèng caùi "tình baïn muoân naêm vaø ñôøi ñôøi beàn vöõng" giöõa Lieân xoâ vaø Trung quoác ñaõ raïn nöùt vaøo naêm 1960 vaø ñöa ñeán moät cuoäc chieán tranh laïnh môùi giöõa hai cöïu coäng hoaø anh em ñeán ñoä coù luùc Lieân-xoâ döôùi thôøi Breâ-giô-nheùp ñaõ muoán duøng bom nguyeân töû ñoái vôùi Trung quoác.
Tröø vaøi luùc trôøi quang maây taïnh ngaén nguûi, nhöõng ñoái khaùng cuûa hai heä thoáng lôùn tieáp tuïc gôøm nhau cho ñeán naêm 1985. Tình traïng naøy khoâng nhöõng khoâng giaûm thieåu maø coøn traàm troïng hôn ôû giai ñoaïn chieán tranh aùp-ga-nít-xtan. Trong khi ñoù nhöõng cuoäc ñuïng ñoä giöõa Ñôøi vaø Ñaïo, giöõa Ñoâng vaø Taây, giöõa Baéc vaø Nam, giöõa hieän ñaïi tính vaø chuû nghóa nguyeân giaùo (12) caøng trôû neân kòch lieät. Nieàm tin vaøo moät töông lai toát ñeïp ñaõ rôi xuoáng caùi hoá saâu yù thöùc heä caøng ngaøy caøng môû roäng.
Töø naêm 1956 ñeán naêm 1970, nieàm hy voïng vaøo tieàn ñoà caùch maïng theá giôùi dôøi töø Lieân xoâ sang Trung quoác, ñaõ chaùy buøng leân laïi ôû Vieät nam vaø Cu-ba. Nhöng töø sau khi huyeàn thoaïi cuûa " chuû nghóa xaõ hoäi chaân chính" luïi taøn, baét ñaàu baèng baûn "Baùo caùo Kuùt-xeáp", tieáp theo bôûi cuoäc ñaøn aùp caùch maïng Hung-ga-ri (1957) roài muøa xuaân Pra-ha (1968), ñeán löôït caùi huyeàn thoaïi cuûa caùch maïng Trung quoác heùo taøn vaøo khoaûng 1975 (vuï "möu phaûn" cuûa Laâm Böu, vuï beø luõ boán teân), roài ñeán löôït huyeàn thoaïi nöôùc Vieät nam - keû giaûi phoùng (laïi muoán noâ leä hoaù Cam-pu-chia) vaø Cu-ba töï do cuõng vaäy. Cuoái cuøng, tieán trình "caûi toå" (Peùrestroika) ñaõ ñöa ñeán söï noå ngaàm cuûa chuû nghóa coäng saûn cöïc quyeàn vaø söï tan raõ cuûa ñeá quoác Lieân xoâ (1987 - 1991). Theá laø caùi toân giaùo lôùn cuûa söï cöùu roãi treân döông theá maø theá kyû thöù XIX ñaõ soaïn thaûo vôùi hy voïng xoaù boû cheá ñoä ngöôøi boùc loät ngöôøi ñaõ suïp ñoå. Vaø theá kyû XX töôûng seõ xoaù boû ñöôïc chieán tranh, aùp böùc vaø baát haïnh cho con ngöôøi laïi ñöa hoï vaøo nhöõng thöû thaùch toài teä nhaát cuûa hai cuoäc theá chieán.
Kieåu maãu Taây phöông, cheá ñoä daân chuû, quy luaät thò tröôøng, nhöõng nguyeân taéc töï do kinh doanh xem ra coù veû toaøn thaéng. Nhöng söï suïp ñoå cuûa cheá ñoä cöïc quyeàn ôû phía Ñoâng cuõng khoâng theå tieáp tuïc che daáu laâu daøi nhöõng vaán ñeà kinh teá, xaõ hoäi vaø vaên minh ôû phía Taây, cuõng khoâng laøm giaûm thieåu nhöõng vaán ñeà cuûa theá giôùi thöù ba giôø ñaõ trôû thaønh theá giôùi phía Nam, vaø cuõng chaúng ñoùng goùp ñöôïc gì cho traät töï hoaø bình theá giôùi.
Cuoäc xaâm löôïc Koâ-oeùt, roài Chieán tranh vuøng vònh (1991 -1992) cho thaáy theâm moät laàn nöõa mieàn Trung Ñoâng laø moät ñöôøng gaãy nöùt lôùn cuûa theá giôùi. Cuoäc chieán giöõa ngöôøi Ac-meâ-nia vaø A-dô-rix (Azeris) laïi cho thaáy ñöôøng nöùt naøy ñaõ keùo daøi leân phía Baéc, xuyeân qua Lieân xoâ cuõ, roài nhöõng ñôït buøng leân ôû Baéc Phi, nhaát laø ôû An-gieâ-ri ñaõ cho thaáy raèng noù coøn coù theå keùo daøi caû veà phía Taây, höôùng Ñòa Trung Haûi.
Töø naêm 1991 trôû ñi nhöõng côn loác lòch söû môùi ñaõ baét ñaàu thaønh hình.
Söï tan raõ cuûa chuû nghóa cöïc quyeàn ñaõ ñöa ñeán moät cuoäc khuûng hoaûng ba maët ôû khoái Lieân xoâ cuõ. Cuoäc khuûng hoaûng chính trò thoaùt thai töø nhöõng yeáu keùm vaø thieáu daân chuû cuûa caùc cheá ñoä môùi, bò ung thoái bôûi beänh quan lieâu vaø boïn Ma-phia tieáp noái töø cheá ñoä tröôùc, laïi thöôøng bò thao tuùng bôûi boïn vieân chöùc cuûa guoàng maùy cuõ voán raát taøn baïo nhöng giôø ñaây ñaõ ñoåi loát, trôû thaønh cöïc kyø aùi quoác ñeå tieáp tuïc aên treân ngoài choác. Moät cuoäc khuûng hoaûng kinh teá, baét nguoàn töø söï ngheøo ñoùi trong quaù trình chuyeån tieáp, töø söï baáp beânh vaø ñaûo loän coù theå keùo daøi giöõa moät cheá ñoä cuõ bò ruoàng boû nhöng ñaõ baûo ñaûm moät cuoäc soáng toái thieåu vöõng vaøng vaø moät cheá ñoä môùi maø chöa ai thaáy ñöôïc nhöõng caùi toát maø hoï mong ñôïi.
Moät cuoäc khung hoaûng daân toäc chuû nghóa voâ cuøng nghieâm troïng vôùi söï noåi daäy cuûa nhöõng chuû nghóa daân toäc trung taâm vaø chuû nghóa ñaëc thuø, söï soáng daäy cuûa haän thuø ñoâi khi xöa cuõ töø nghìn naêm gaây ra do nhöõng vaán ñeà daân toäc thieåu soá vaø bieân giôùi. Nhöõng cuoäc khuûng hoaûng naøy quyeän vaøo nhau vaø kích ñoäng laãn nhau. Hoãn loaïn, ngheøo ñoùi coäng vôùi söï cuoàng nhieät daân toäc chuû nghóa deã daøng laøm xuaát hieän nhieàu cheá ñoä ñoäc taøi môùi döôùi baøn tay cuûa quaân nhaân hoaëc caùc phaàn töû theo "chuû nghóa daân tuùy" vaø bieán nhöõng chia caét laõnh thoå thaønh nhöõng cuoäc xung ñoät ñaãm maùu nhö tröôøng hôïp ôû Moân-da-vi-a, Ac-meâ-ni-a, A-gieùc-bai-giaêng, Gooùc-gi-a, Nam-tö.
Nhöõng bieán ñoäng cuûa thôøi kyø haäu coäng saûn ñaõ thuùc ñaåy vaø khuyeách ñaïi ôû moïi nôi treân theá giôùi moät tieán trình quy moâ lôùn tìm veà quaù khöù, truyeàn thoáng, toân giaùo vaø chuûng toäc gaây ra bôûi söï khuûng hoaûng töông lai (13) vaø nhöõng boät phaùt baûn saéc choáng laïi söï ñoàng chaát hoaù.
Vaán ñeà baûo veä baûn saéc vaên hoaù caøng mang tính chaát cuûa moät hieän töôïng laønh maïnh, choáng baù quyeàn, choáng ñoàng theå hoaù, chuû tröông taûn quyeàn vaø töï trò (mieãn laø noù naèm trong moät khuoân khoå coù tính keát hôïp) ngaàn naøo thì söï tan raõ, phaân lieät cuûa nhöõng ñeá quoác vaø nhöõng quoác gia ña chuûng toäc thaønh töøng toäc nhoû chaïy ñua tìm laáy chuû quyeàn tuyeät ñoái hoâm nay caøng ñe doïa töông lai nhaân loaïi ngaàn aáy.
Thaät ra, moät cuoäc ñaáu tranh toaøn caàu treân nhieàu maët ñaõ baét ñaàu ôû cuoái theá kyû naøy vaø coù leõ coøn keùo daøi giöõa nhöõng löïc löôïng mang tính keát hôïp vaø nhöõng löïc löôïng mang tính phaân lieät, giöõa nhöõng löïc löôïng hoäi nhaäp vaø nhöõng löïc löôïng phaân taùn, nhöng coù moät ñieàu chaéc chaén laø lòch söû theá giôùi ñaõ baét ñaàu chaäp chöõng nhöõng böôùc baát oån ñònh veà höôùng moät töông lai xa laï trong khi vaãn ngoaùi laïi phía quaù khöù ñaõ khoâng coøn daáu veát.
Hôn nöõa, vaøo naêm 1945, quaû bom nguyeân töû noå ôû Hi-roâ-si-ma ñaõ ñöa thôøi ñaïi ñoà saét theá giôùi vaøo giai ñoaïn bò ñe doïa bôûi löôõi kieám Ña-moâ-cleùx. Moái lo sôï veà hieåm hoaï nguyeân töû moät thôøi giaûm thieåu laïi buøng leân trong nhöõng thaäp kyû gaàn ñaây. Neáu Myõ vaø Nga ñaõ ñoàng yù giaûm bôùt kho vuõ khí nguyeân töû coù theå huyû dieät maáy laàn nhaân loaïi thì hieän nay vuõ khí nguyeân töû laïi ñöôïc taùn phaùt vaø tieåu hình hoaù. Nhöõng quoác gia cuoàng voïng ñaõ baét ñaàu coù vaø khoâng bao laâu nöõa noù seõ laø vaät sôû höõu cuûa nhöõng nhaø ñoäc taøi ñieân roà vaø nhöõng nhoùm khuûng boá. Caùc tieàm naêng töï huyû dieät töø ñaây seõ khoâng rôøi böôùc tieán cuûa nhaân loaïi.
Moät ñe doaï Ña-moâ-cleùx khaùc ñaõ xuaát hieän naêm 1970 - 1972 vôùi söï baùo ñoäng moâi tröôøng, con ngöôøi ñaõ daàn daàn baét ñaàu nhaän thaáy trong nhöõng naêm 1980 raèng söï phaùt trieån coâng nghieäp, kyõ thuaät ñaõ laøm suy thoaùi, oâ nhieãm moâi tröôøng veà moïi maët vaø ngaøy nay söï cheát choùc ñang truøm leân baàu khí quyeån, höùa heïn moät söï aám leân do hieäu öùng nhaø kính. Theá laø moät söï cheát choùc kieåu môùi ñaõ xaâm nhaäp vaøo phaïm vi soáng coøn cuûa nhaân loaïi.
Toaøn caàu hoaù kinh teá
Veà phöông dieän vaên hoaù, vaên minh, taâm lyù, xaõ hoäi vaø chính trò, caùc taùc ñoäng hoã töông giöõa hai löïc löôïng hoäi nhaäp vaø phaân taùn ñaõ môû roäng treân phaïm vi toaøn caàu. Döôùi aûnh höôûng cuûa taùc duïng naøy, baûn thaân kinh teá cuõng caøng ngaøy caøng mang tính toaøn caàu vaø caøng deã chao ñaûo vì vaäy cuoäc khuûng hoaûng kinh teá naêm 1973 gaây ra bôûi vaán ñeà daàu löûa ñaõ chaát chöùa ñuû thöù ruûi ro vaø ñeán baây giôø vaãn chöa hoaøn toaøn chaám döùt.
Kinh teá toaøn caàu caøng ngaøy caøng trôû neân moät toång theå phuï thuoäc laãn nhau. Moãi moät boä phaän cuûa noù ñeàu phuï thuoäc vaøo toång theå vaø ngöôïc laïi, caùi toång theå ñoù khi gaëp nhieãu loaïn hay ruûi ro seõ chi phoái nhöõng boä phaän kia.
Ví duï söï suït giaù cuûa caø-pheâ treân thò tröôøng theá giôùi seõ thuùc ñaåy nhöõng noâng daân Coâloâmbia ñi troàng coâ-ca, saûn phaåm naøy seõ ñöôïc ñöa vaøo maïng löôùi pha cheá vaø buoân laäu ma tuyù toaøn caàu, roài daãn ñeán söï röûa tieàn trong ngaân haøng caùc nöôùc nhö Thuïy Só. Trong höôùng ngöôïc laïi, moät yeâu saùch ñoøi taêng löông 5% ôû Ñöùc coù theå aûnh höoûng ñeán thôøi giaù cuûa ca-cao ôû nöôùc Bôø bieån ngaø xuyeân qua quaù trình suy thoaùi chung cuûa hoaït ñoäng kinh teá nhö sau:
a/ Yeâu saùch naøy thoâi thuùc ngaân haøng trung öông Ñöùc vì sôï laïm phaùt, haïn cheá tieàn maët vaø taêng laõi suaát. b/ Ngaân haøng trung öông Phaùp cuõng phaûi duøng bieän phaùp töông töï vì sôï chaûy maùu tö baûn cuûa mình sang Ñöùc.
c/ Tieàn cuûa Nhaät seõ ñoå sang Ñöùc (vì lôïi nhuaän).
d/ Myõ vì thieáu tö baûn laïi taêng laõi suaát.
e/ Söï tieâu thuï khaép nôi treân theá giôùi vì vaäy seõ giaûm xuoáng vaø nhö vaäy laø hoaït ñoäng kinh teá cuõng giaûm theo.
f/ Nhöõng nöôùc ôû theá giôùi thöù ba nôi laõi suaát ñöôïc chæ soá hoaù (indexeù) baét buoäc phaûi traû laõi nôï cao hôn.
g/ Ñoøi hoûi xuaát khaåu ôû nhöõng nöôùc chaäm tieán giaûm vaø giaù nguyeân vaät lieäu giaûm, nghóa laø giaù ca-cao cuõng giaûm ôû nöôùc Bôø Bieån Ngaø.Tieán trình toaøn caàu hoaù kinh teá thuùc ñaåy söï thoáng nhaát vaø bình ñaúng, ñoàng thôøi cuõng laøm traàm troïng hôn söï phaân hoaù vaø baát ñoàng. Söï phaùt trieån kinh teá ôû Taây phöông vaø Ñoâng aù coù khuynh höôùng laøm giaûm thieåu nhöõng baát bình ñaúng ôû caùc nôi naøy, nhöng laïi laøm noù taêng leân treân phaïm vi toaøn caàu, giöõa nhöõng quoác gia phaùt trieån (nôi 20% daân tieâu thuï 80% saûn phaåm cuûa theá giôùi) vaø nhöõng nöôùc chaäm tieán.
Böùc aûnh toaøn töùc (14)
Khoâng nhöõng moãi boä phaän cuûa theá giôùi ngaøy caøng gaén boù chaët cheõ hôn vôùi theá giôùi toång theå maø theá giôùi nhö moät toång theå caøng ngaøy caøng hieän dieän roõ raøng hôn trong töøng boä phaän cuûa noù. Ñieàu aáy coù theå thaáy ñöôïc khoâng chæ ñoái vôùi nhöõng quoác gia vaø nhöõng daân toäc maø coøn ñoái vôùi töøng caù nhaân. Neáu moãi moät ñieåm trong böùc aûnh toaøn töùc ñeàu chöùa ñöïng thoâng tin cuûa caùi toång theå maø noù laø thaønh phaàn thì töø nay trôû ñi moãi caù nhaân cuõng ñeàu tieáp thu hoaëc söû duïng ñöôïc nhöõng thoâng tin vaø chaát lieäu ñeán töø khaép theá giôùi.
Chaúng haïn moät ngöôøi AÂu chaâu moãi saùng thöùc daäy vöøa uoáng coác traø Taàu hay aán, hoaëc uoáng caø-pheâ Moâ-ka cuûa EÂthioâpi hoaëc caø-pheâ Arabica cuûa Nam Myõ vöøa baät caùi ñaøi (Rañioâ) laøm ôû Nhaät ñeå nghe tin töùc theá giôùi: Hoaû sôn phun löûa, ñoäng ñaát, ñaûo chính, hoäi nghò quoác teá... Taát caû nhöõng thöù naøy ñeán tai oâng ta trong khi oâng ta taém trong boàn taém chöùa xaø phoøng boït daàu Ta-hi-ti. Sau khi caïo raâu duøng nöôùc hoa höông vò ngoaïi lai, maëc caùi aùo deät kim, caùi quaàn si líp vaø caùi sô mi laøm baèng boâng Ai caäp hoaëc aán ñoä, khoaùc caùi aùo veùt vaø quaàn baèng len uùc, xöû lyù ôû Manchester roài ôû Roubaix-Tourcoing (Rube Tuoác-quang) hoaëc moät caùi aùo Blu-doâng baèng da töø Trung Quoác vaø moät quaàn boø kieåu USA. Caùi ñoàng hoà ñeo tay cuûa oâng ta laïi laø ñoàng hoà Nhaät hoaëc Thuïy Só. Caùi goïng kính baèng ñoài moài ôû Galapagos. Caùi ví laøm baèng da lôïn loøi Ca-ri-beâ hoaëc baèng da raén Phi chaâu. Treân baøn cuûa oâng ta tuy vaøo muøa ñoâng nhöng coù theå coù quaû daâu taây vaø anh ñaøo ñeán töø Ackhentina hoaëc Chileâ, ñaäu coâ-ve töôi töø Xeâneâgan, quaû bô, döùa töø Phi chaâu, döa töø Gua-ñô-luùp. Coù theå trong moät goùc naøo ñoù coøn coù röôïu rum töø Mactinic, röôïu voát-ca Nga, röôïu Teâkila cuûa Meâhicoâ, hoaëc Buoác-boâng cuûa Myõ, röôïu Man-tô (Malt) cuûa Ieác-laêng. OÂng ta coù theå nghe taïi nhaø moät baûn giao höôûng Ñöùc do moät nhaïc tröôûng ngöôøi Ñaïi Haøn chæ huy hoaëc cuõng coù theå ngoài tröôùc maøn aûnh vi-ñeâ-oâ xem vôû ca kòch "naøng Boâ hem" vôùi dieãn vieân da ñen Barbara Hendrick trong vai Mimi vaø dieãn vieân Taây Ban Nha Placido Domingo trong vai Rodolphe.
Ngöôøi Phi chaâu ôû trong khu nhaø oå chuoät dó nhieân khoâng naèm trong caùi chu trình tieän nghi toaøn caàu naøy, nhöng anh ta vaãn naèm trong voøng ñai toaøn caàu aáy. Trong cuoäc soáng haøng ngaøy anh ta chòu söï chi phoái cuûa thò tröôøng theá giôùi aûnh höôûng ñeán thôøi giaù cuûa ca-cao, ñöôøng, nguyeân lieäu maø nöôùc anh ta saûn xuaát. Anh ta bò ñuoåi ra khoûi laøng bôûi tieán trình theá giôùi hoaù ñeán töø Taây phöông, nhaát laø nhöõng tieán boä veà cheá ñoä ñoäc canh coâng nghieäp. Töø choã laø moät ngöôøi noâng daân töï cung töï caáp anh ta ñaõ trôû thaønh moät cö daân ngoaïi thaønh ñi tìm ñoàng löông ñeå soáng. Nhöõng nhu caàu cuûa anh ta töø ñaây ñaõ ñöôïc dieãn taû baèng tieàn baïc. Anh ta muoán vöôn ñeán söï sung tuùc.
Anh ta duøng baùt ñóa baèng nhoâm hay nhöïa, uoáng bia hoaëc Coâca coâla, nguû treân taám loùt nhaët ñöôïc baèng muùt polystyren vaø maëc aùo phoâng in kieåu Myõ. Anh nhaåy nhoùt theo ñieäu nhaïc hoãn hôïp goàm caùc nhòp truyeàn thoáng Phi chaâu nhöng ñöôïc phoái hôïp töø beân Myõ, noù gôïi laïi kyû nieäm maø toå tieân anh khi bò baét laøm noâ leä ñaõ ñeå laïi treân ñaát nöôùc naøy.
Ngöôøi Phi chaâu ñaõ trôû thaønh muïc tieâu cuûa thò tröôøng theá giôùi aáy laïi laø coâng daân cuûa moät quoác gia thaønh laäp treân moâ hình taây phöông. Nhö vaäy, duø hay duø dôû, moãi chuùng ta giaàu hoaëc ngheøo ñaõ mang trong mình maø khoâng hay bieát caû moät theá giôùi. Tieán trình theá giôùi hoaù ñaõ quaù roõ raøng, noù naèm caû trong tieàm thöùc vaø ôû khaép moïi nôi.
Baûn phaùc thaûo cuûa yù thöùc toaøn caàu
Maëc duø haõy coøn hieän töôïng thoaùi boä vaø voâ yù thöùc, nhöng vaãn hieän höõu moät phaùc hoïa veà yù thöùc toaøn caàu ôû haäu baùn theá kyû XX do nhöõng nguyeân toá sau ñaây:
1- Söï toàn taïi dai daúng cuûa moái ñe doïa nguyeân töû toaøn dieän.
Söï ñe doaï cuûa vuõ khí haït nhaân ñaõ, vaø vaãn coøn laø moät nguyeân toá cuûa yù thöùc toaøn caàu. Noãi sôï haõi lôùn lao vaø aùc lieät töø 1945 ñeán 1962, bò teâ lieät nhaát thôøi bôûi theá quaân bình vuõ khí haït nhaân, ñaõ troãi daäy. Trong khi nhöõng thôøi kyø hoãn loaïn môùi noái tieáp thôøi kyø hoãn loaïn cuõ, vuõ khí nguyeân töû ñaõ laøm soáng daäy tính toaøn dieän cuûa moái ñe doïa nhaân loaïi qua khaû naêng tieåu hình hoaù vaø söï phaùt taùn cuûa noù ñeán nhöõng quoác gia môùi.
2- Söï hình thaønh moät yù thöùc troaøn caàu veà sinh thaùi.
Song song vôùi vieäc caùc luïc ñòa ngaøy caøng bò oâ nhieãm vaø hö haïi, baàu sinh quyeån(15)noùi chung daàn daàn caøng trôû thaønh ñoái töôïng cuûa khoa sinh thaùi hoïc. Töø nhöõng naêm 1980 moïi ngöôøi ñaõ thaáy ñöôïc moái nguy cô toaøn dieän ñoái vôùi söï sinh toàn treân quaû ñaát. Ñieàu naøy ñaõ töøng böôùc ñöa taát caû nhaân loaïi ñeán choã yù thöùc ñöôïc raèng ñeå sinh toàn baét buoäc hoï phaûi giöõ gìn söï toaøn veïn cuûa quaû ñaát(16) vaø yù thöùc naøy ñaõ ñöôïc bieåu hieän qua cuoäc gaëp maët quoác teá ôû Rio de Janeiro naêm 1992.
3- Söï nhaäp cuoäc cuûa theá giôùi thöù ba
Tieán trình phi thöïc daân hoaù töø naêm 1950 ñeán naêm 1960 ñaõ ñöa ra aùnh saùng saân khaáu theá giôùi 1,5 tyû ngöôøi maø tröôùc kia taây phöông ñaõ ñaïp xuoáng döôùi buøn ñen lòch söû. Caùi maø mang teân laø moät phaàn ba nhöng thöïc ra laø hai phaàn ba cuûa theá giôùi kia (Le tiers-monde - theá giôùi thöù ba -ND) ñaõ nhaäp cuoäc vaøo trong sinh hoaït theá giôùi. Duø caùi nhaân loaïi ñoù coù gôïi leân nhöõng lo ngaïi hoaëc thöông xoùt nôi chuùng ta, nhöng khi nhìn vaøo nhöõng bi kòch, nhöõng thieáu thoán cuûa caùi bieån ngöôøi ñoù, chuùng ta khoâng theå khoâng luoân luoân phaûi töông ñoái hoaù nhöõng khoù khaên cuûa AÂu chaâu - Taây phöông, phaûi tìm caùch laøm cho nhaän thöùc vaø quan nieäm veà vaán ñeà nhaân loaïi cuûa chuùng ta ñöôïc theá giôùi hoaù. Thaät ra, nhöõng vaán ñeà cuûa theá giôùi thöù ba (nhaân khaåu, löông thöïc, phaùt trieån) caøng ngaøy caøng phaûi ñöôïc xem nhö nhöõng vaán ñeà cuûa chính toaøn boä theá giôùi.
Cuøng luùc ñoù baát chaáp nhöõng co cuïm gaây ra bôûi chuû nghóa chuûng toäc trung taâm, kyû nguyeân toaøn caàu ñaõ ñi ñeán choã thöøa nhaän cuøng moät luùc tính thoáng nhaát cuûa con ngöôøi vaø lôïi ích maø nhöõng neàn vaên hoaù khaùc nhau mang laïi, laøm cho tính thoáng nhaát naøy trôû thaønh ña daïng. Qua söï phoå bieán nhöõng taùc phaåm nhaân loaïi hoïc cuûa Levi-Straus (Leâ-vi xtroát), Malaurie (Ma-loâ-ri), Clastre (Kla-xtrô), Jaulin (Gioâ-lanh), cuûa nhöõng taøi lieäu phim nhö "Ngöôøi A-raêng", "Nhöõng boùng traéng", "Na-nuùc", Hoaëc "Ñeïc-xu U-gia-la", caùi nhìn taây phöông laø trung taâm, xem nhöõng con ngöôøi cuûa caùc xaõ hoäi khoâng thuoäc veà taây phöông laø laïc haäu vaø nhöõng con ngöôøi cuûa caùc xaõ hoäi coå sô laø aáu tró ñaõ daàn daàn thay ñoåi, ñeå nhöôøng choã cho moät nhaän thöùc roäng raõi hôn, ñeå nhìn thaáy ñöôïc trí tueä vaø naêng löïc cuûa hoï cuøng vôùi söï phong phuù vaø söï ña daïng phi thöôøng cuûa nhöõng vaên hoaù con ngöôøi.
4- Phaùt trieån cuûa tieán trình theá giôùi hoaù vaên minh
Trình töï theá giôùi hoaù vaên minh mang caû maët xaáu laãn maët toát. Maët xaáu ñöa ñeán söï huyû hoaïi vaên hoaù khoâng theå vaõn hoài, noù ñoàng chaát hoaù vaø tieâu chuaån hoaù nhöõng phong tuïc, taäp quaùn, caùch tieâu thuï, thöùc aên, söï ñi laïi, du lòch, nhöng noù cuõng coù maët toát bôûi vì noù ñöa nhöõng phong tuïc, taäp quaùn, caùch soáng xuyeân qua caùc bieân giôùi quoác gia, chuûng toäc, toân giaùo ñeå phaù boû nhöõng chöôùng ngaïi ngaên caûn söï caûm thoâng giöõa nhöõng con ngöôøi, nhöõng daân toäc vôùi nhau. Noù môû roäng caùc lónh vöïc lôùn cuûa söï theá tuïc hoaù, cuûa tính hôïp lyù ñeå choáng laïi nhöõng caám ñoaùn vaø nhöõng lôøi nguyeàn ruûa cuûa toân giaùo.
Thoâng qua moät thöù vaên hoaù töù xöù vaø nhöõng tín hieäu rieâng, nhöõng thanh thieáu nieân mang trong ngöôøi cuøng chung nhöõng nguyeän voïng ngaøy caøng thoâng caûm nhau hôn. Veà phaàn nhöõng kyõ sö, nhöõng nhaø khoa hoïc, nhöõng thöông gia, hoï cuõng coù nhöõng maïng löôùi lieân laïc quoác teá rieâng qua caùc hoäi thaûo, hoäi nghò, taäp huaán. Nhöng cuõng phaûi noùi raèng nhieàu doøng nghòch löu ñang tìm caùch thaàn thaùnh hoaù quoác gia, chuûng toäc vaãn tieáp tuïc gaây ra nhöõng phaân bieät, baøi xích. Trong lónh vöïc naøy, treân cuøng moät tieán trình vaãn coøn ñaày daãy tính maâu thuaãn saâu saéc.
5- Phaùt trieån cuûa moät tieán trình theá giôùi hoaù vaên hoaù.
Khaùi nieäm vaên minh, chuû yeáu bao goàm taát caû nhöõng gì coù theå phoå caäp ñöôïc nhö kyõ thuaät, vaät duïng, kyõ naêng, loái vaø caùch soáng döïa treân söï söû duïng vaø tieâu thuï nhöõng kyõ thuaät, vaät duïng. Coøn khaùi nieäm vaên hoaù laïi bao goàm taát caû nhöõng ñaëc thuø, ñoäc ñaùo, thuoäc rieâng veà moät chuûng toäc, quoác gia. Tuy nhieân, noäi dung cuûa hai khaùi nieäm naøy coù theå cuøng coù chung nhöõng phaàn troän laãn vôùi nhau. Toâi cuõng ñaõ töøng noùi ôû moät choã khaùc(17) raèng khoa hoïc, kyõ thuaät, tính hôïp lyù, tính theá tuïc (18) ñaõ laø saûn phaåm lòch söû ñaëc bieät cuûa vaên hoaù Taây phöông tröôùc khi trôû thaønh nhöõng yeáu toá vaên minh ñöôïc phoå caäp. Roài söï lan roäng cuûa neàn vaên minh naøy baèng caùch phoå caäp hoaù nhöõng phöông thöùc sinh hoaït vaø tö duy ñaõ taïo thaønh moät loaïi vaên hoaù quoác teá, vaên hoaù cuûa kyû nguyeân toaøn caàu.
Söï phaùt trieån vaên hoaù laø moät tieán trình hai chieàu mang hai saéc thaùi maâu thuaãn.
- Moät maët, söï ñoàng chaát hoaù laøm suy giaûm vaø maát tính ña daïng.
- Moät maët, söï giao löu laøm xuaát hieän nhöõng toång hôïp môùi vaø nhöõng tính ña daïng môùi.
Trong lónh vöïc ngheä thuaät, aâm nhaïc, vaên chöông, tö töôûng, tieán trình theá giôùi hoaù vaên hoaù khoâng mang tính caùch ñoàng chaát hoaù. Noù taïo neân nhöõng laøn soùng vó ñaïi xuyeân quoác gia, nhöng qua noù nhöõng ñaëc thuø daân toäc laïi coù cô hoäi ñöôïc theå hieän. Ñoù cuõng laø tröôøng hôïp taïi AÂu chaâu cuûa chuû nghóa coå ñieån, tö töôûng Khaûi moâng (les Lumieøres), chuû nghóa laõng maïn, chuû nghóa hieän thöïc, chuû nghóa sieâu thöïc. Dòch thuaät töø tieáng naøy sang tieáng khaùc caùc tieåu thuyeát, nhöõng baøi bình luaän, saùch trieát hoïc ñaõ cho pheùp nöôùc naøy tieáp xuùc ñöôïc nhöõng taùc phaåm cuûa nöôùc khaùc, haáp thuï vaên hoaù AÂu chaâu ñoàng thôøi laïi nuoâi döôõng noù trong nhöõng taùc phaåm cuûa chính mình. Tieán trình theá giôùi hoaù vaên hoaù naøy ñaõ xaåy ra trong suoát theá kyû XX. Vôùi noù, bao nhieâu baûn dòch ñaõ ra ñôøi. Nhöõng tieåu thuyeát Nhaät baûn, chaâu Myõ la-tinh, Phi chaâu ñöôïc in ra baèng nhieàu thöù tieáng chính cuûa AÂu chaâu cuõng nhö nhöõng tieåu thuyeát AÂu chaâu ñaõ ñöôïc xuaát baûn ôû chaâu aù, chaâu Myõ. Dó nhieân caùi vaên hoaù theá giôùi thu löôïm ñöôïc nhöõng ñoùng goùp ñaëc thuø cuûa nhieàu vaên hoaù naøy vaãn coøn naèm trong giôùi haïn heïp hoøi cuûa moãi quoác gia, nhöng söï phaùt trieån cuûa noù ñaõ laø moät chaám son cuûa haäu baùn theá kyû XX.
Song song vôùi tieán trình naøy, vaên hoaù Ñoâng phöông cuõng gôïi ra ñuû thöù toø moø vaø nhieàu nghi vaán cho Taây phöông.
Taây phöông ñaõ dòch Avesta (A-ve-xta - kinh coå Ba tö -ND), Upanishads (U-pa-ni-xat - aùo nghóa thö -ND) vaøo theá kyû XVIII, roài Khoång töû vaø Laõo töû ôû theá kyû thöù XIX, nhöng nhöõng thoâng ñieäp ñeán töø aù chaâu vaãn chæ laø ñoái töôïng nghieân cöùu uyeân baùc. Chæ ñeán theá kyû XX thì nhöõng trieát lyù vaø thuyeát thaàn bí cuûa Hoài giaùo, nhöõng kinh thaùnh cuûa aán ñoä, tö töôûng ñaïo Laõo vaø ñaïo Phaät môùi ñöôïc xem nhö maïch suoái soáng cho taâm hoàn taây phöông bò cuoán huùt / troùi buoäc vaøo trong theá giôùi cuûa chuû nghóa tích cöïc, cuûa chuû nghóa duy saûn, cuûa hieäu suaát vaø cuûa giaûi trí. Ñaõ xuaát hieän moät nhu caàu maø nhöõng hình thöùc phoå thoâng, thöông maïi cuûa Yoâ-ga vaø Thieàn nhanh choùng muoán ñaùp öùng, höùa heïn cho con ngöôøi moät söï yeân tónh taâm hoàn vaø moät söï haøi hoaø theå xaùc.
6- Söï hình thaønh moät phoân-klo toaøn caàu
Trong theá kyû naøy nhöõng phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng ñaõ cheá taïo, truyeàn baù, nhaøo troän töø nhöõng chuû ñeà ñoäc ñaùo cuûa nhieàu vaên hoaù khaùc nhau baèng caùch toång hôïp hoaëc gaïn loïc ñeå laøm thaønh moät phoân-klo theá giôùi. Taát caû ñaõ baét ñaàu töø nhöõng naêm 1920 vôùi ñieän aûnh (Xi-neâ-ma) laø thöù "tieâu khieån cho nhöõng keû thaáp keùm", chöõ duøng cuûa vieän só Vieän Haøn laâm Phaùp Georges Duhamel (Gooùc-giô Ñuy-ha-men) bieåu thò moät söï khinh reû cuûa giôùi trí thöùc vaø ñaïi hoïc ñöông thôøi ñoái vôùi noù. Ñieän aûnh ñaõ trôû thaønh moät ngheä thuaät cuøng moät luùc vôùi coâng nghieäp trong moät nghòch lyù laâu daøi vaø khoù hieåu ñoái vôùi töøng lôùp trí thöùc ñeå roài sau moät thôøi gian thuaàn hoaù noù ñaõ trôû thaønh caùi ngheä thuaät thöù baûy. "Nhaø maùy saûn xuaát nhöõng giaác moäng" Hollywood (Hoâ-li-uùt) ñaõ döïng leân vaø phoå bieán moät phoân-klo theá giôùi vôùi phim cao-boài, phim "ñen", phim kinh dò, phim ca haøi kòch, phim hoaït hoaï töø Walt Disney (Oan Di-xnay) cho ñeán Tex Avery (Teùx EÂ-veâ-ri). Nhöõng nöôùc taây phöông roài ñoâng phöông ñeàu töï taïo döïng cho mình moät neàn ñieän aûnh rieâng. Dó nhieân ñoái vôùi phaàn lôùn caùc phim, khía caïnh cheá taïo vaãn nhieàu hôn saùng taïo, nhöng ñieàu tuyeät vôøi laø boâng hoa ngheä thuaät maøn aûnh ñaõ nôû khaép nôi treân taát caû caùc ñaïi luïc qua caùch loàng tieáng vaø truyeàn baù baèng maøn aûnh nhoû cuûa voâ tuyeán truyeàn hình. Noù ñaõ trôû thaønh moät ngheä thuaät ñöôïc theá giôùi hoaù maø vaãn khoâng laøm maát baûn saéc rieâng cuûa caùc ngheä só vaø caùc neàn vaên hoaù. Coøn phaûi löu yù laø nhöõng saûn phaåm do söï hôïp taùc cuûa nhieàu nhaø laøm phim, dieãn vieân vaø ngheä só mang quoác tòch khaùc nhau, khaù phoå bieán ôû thôøi buoåi naøy, töø nhöõng phim nhö "Con baùo" cuûa Visconti (Vix-con-ti), ñeán "Loaïn" cuûa Kurosawa Akira ñaõ laøm soáng laïi ñöôïc nhöõng phoân-lo ñòa phöông töøng bò laõng queân qua tính quoác teá cuûa chuùng.
Moät phoân-lo toaøn caàu ñaõ ra ñôøi vaø trôû neân phong phuù nhôø nhöõng hoäi nhaäp vaø gaëp gôõ. Noù truyeàn baù khaép theá giôùi nhieàu hình thöùc ngheä thuaät : Ví duï xuaát phaùt töø New Orleans (Taân Ooùc-leâ-aêng), nhaïc Jazz ñaõ phaùt trieån vaø phaân nhaùnh thaønh nhieàu phong caùch khaùc nhau. Ñieäu Taêng-goâ ra ñôøi ôû khu caûng Buenos Aires (Bu-eâ-noát Ai-reùt), ñieäu Maêm-boâ töø Cu-ba, ñieäu Van-xô cuûa Vieân, chính nhaïc Roác cuûa Myõ cuõng ñaõ saûn sinh ra nhöõng chuûng loaïi khaùc nhau khaép theá giôùi. Caùc loaïi nhaïc kích ñoäng naøy ñaõ dung naïp caû ñaøn Xi-ta aán ñoä cuûa Rhavi Shanka (Ra-vi-saêng-ka), nhaïc Fla-men-coâ cuûa An-ña-lu-dia, giai ñieäu Meâ-loáp-peâ aû-raäp cuûa naøng Um Cansum, ñieäu vuõ Huayno (Huay-noâ) cuûa mieàn nuùi Andes (AÊng-ñeùx), noù cuõng hoãn hôïp caû ñieäu Xan-xa, dieäu Rai-y, ñieäu Flamenco-rock.
Söï phaùt trieån cuûa tieán trình theá giôùi hoaù vaên hoaù dó nhieân khoâng theå taùch rôøi khoûi böôùc phaùt trieån cuûa nhöõng phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng vaø nhöõng phöông thöùc ghi cheùp (baêng caùt-xeùt, ñóa CD, baêng hình) treân bình dieän theá giôùi.
7- Söï tham döï toaøn caàu töø xa
Nhöõng cuoäc chieán tranh ôû chaâu aù ñaõ hoaøn toaøn khoâng ñöôïc ai bieát ñeán ôû chaâu AÂu cho ñeán ñaàu theá kyû XX, cuoäc xaâm löôïc Trung quoác bôûi Nhaät baûn naêm 1931 laø moät söï kieän ngoaïi vi xa xoâi vaø chæ ñöôïc bieát ñeán moät caùch muoän maøng qua vaøi hình aûnh thôøi söï ñieän aûnh. Cuoäc chieán ôû Cha-coâ (1932-1935) giöõa Boâ-li-vi-a vaø Ac-khen-ti-na haàu nhö xaåy ra treân moät haønh tinh khaùc (19). Chæ sau naêm 1950 thì chieán tranh Trieàu Tieân, chieán tranh Vieät Nam (vôùi söï phoå caäp vaên hoaù cuûa voâ tuyeán truyeàn hình) vaø nhöõng chieán tranh Trung ñoâng môùi trôû neân gaàn guõi.
Töø luùc ñoù, theá giôùi ñaõ ñeán töøng ngaøy, vaøo töøng caên hoä nhö moät caùi kính vaïn hoa vôùi bao hình aûnh luït loäi, baõo toá, dung nham, luõ buøn chaûy töø nuùi löûa, naïn ñoùi, caùch maïng trong cung ñieän, cheùm gieát, möu saùt, theá vaän hoäi hoaëc nhöõng cuoäc tæ thí vaø troø chôi quoác teá. Khoâng coù moät söï kieän, moät leã möøng, moät tai hoïa naøo maø khoâng ñöôïc oáng kính maùy quay phim, nhöõng ñaëc phaùi vieân coù maët moïi nôi chuïp laáy ñeå phaùt ra haøng traêm trieäu taám ngay töùc khaéc. Naêm 1963, theá giôùi ñaõ thaáy ñöôïc tröïc tieáp cuoäc aùm saùt toång thoáng Kennôñi ôû Dallas (Ña-laùx), roài cuoäc aùm saùt keû bò tình nghi laø thuû phaïm ñaõ baén oâng ta, sau ñoù naêm 1981 laïi thaáy Sa-ñaùt ñeán Gieâruydalem roài bò aùm saùt, cuoäc aùm saùt Ñöùc giaùo hoaøng taïi nhaø thôø Saint-Pierre (Xanh-pie) ôû Roâma (La-maõ), cuoäc aùm saùt Inñira Ganñi roài con trai cuûa baø, Ragíp Ganñi, sau khi keá vò meï, hình aûnh Boârít Enxin treân chieán xa thaùch thöùc nhöõng keû ñaûo chính ôû Maùtxcôva, Gooùcbachoáp xuoáng maùy bay trôû veà sau laàn bò baét giöõ, cuoäc aùm saùt Mohamed Boudiaf (Moâ-ha-meùt Bou-ñi-af) trong nhaø vaên hoaù Anaba. Töø nhöõng naêm 1991 ñaøi CNN cuûa Myõ haøng ngaøy queùt oáng kính leân taát caû caùc bieán coá ôû moïi ñieåm treân ñòa caàu. Noù ñöa chuùng ta ñeán Baùtña trong traän doäi bom Myõ, ñeán Ten-Avíp trong luùc nhöõng hoaû tieãn Patriot (Pa-trioát) ngheânh chieán nhöõng hoaû tieãn Scud (Xcuùt), noù ñaët chuùng ta vaøo ñaùm röôùc leã nhaäm chöùc cuûa Bill Clinton (Bin Clin-tôn).
Tieán trình theá giôùi hoaù laï luøng naøy khoâng nhöõng khieán con ngöôøi trôû thaønh khaùn giaû tieâu thuï hình aûnh nhöõng bi kòch, nhöõng cuoäc taøn saùt, nhöõng caûnh gheâ rôïn treân maët ñaát maø coøn tham gia vaøo cuoäc ñôøi ngöôøi khaùc maø caûm thaáy baát bình vì nhöõng baát haïnh cuûa hoï. Duø chæ trong khoaûnh khaéc, tình caûm con ngöôøi chôït noåi daäy khieán ngöôøi ta ñem aùo quaàn, tieàn cuûa cuûa mình ñeán ñoùng goùp cho nhöõng cô sôû cöùu trôï quoác teá cuøng caùc toå chöùc nhaân ñaïo.
Ñöông nhieân, ôû ñaàu theá kyû naøy ñaõ coù nhöõng cuoäc phaùt maõi vaø quyeân goùp töø thieän ñeå "nuoâi treû con Trung quoác". Nhöng thôøi aáy ngöôøi Taây phöông vaãn chöa theå naøo thaáy, nghe ñöôïc nhöõng khoå naïn trong theá giôùi. Töø laâu laém roài, cuoäc chieán tranh yù thöùc heä ñaõ laøm moïi ngöôøi tai ngô maét laáp tröôùc nhöõng söï haønh haï con ngöôøi nhaân danh chính nghóa. Nhöng böùc töôøng laõnh ñaïm voâ tình aáy ñaõ bò ñoät phaù ôû Biafra (Bia-phra) vaøo naêm 1969-1970 bôûi söï can thieäp cuûa nhöõng Thaøy thuoác khoâng bieân giôùi tö töôûng. Ngaøy hoâm nay con ngöôøi chæ ñeå yù ñeán vaø caûm thoâng vôùi nhöõng khoán khoå cuûa keû khaùc vì hoï thaáy ñöôïc chuùng (maø chæ khi naøo hoï thaáy ñöôïc maø thoâi!) (20); chæ khi ñoù, söï cöùu teá, thuoác thang vaø löông thöïc môùi ñeán ñöôïc nhöõng vuøng xa xoâi khoán khoå aáy.
Theá laø moät söï "tham döï töø xa" ôû möùc ñoä toaøn caàu ñaõ hình thaønh, nhöõng tai hoïa giaùng xuoáng ôû phía beân kia traùi ñaát cuõng daáy ñoäng nôi chuùng ta nhöõng troãi daäy cuûa tình thöông trong choác laùt vaø chuùng ta caûm thaáy cuøng thuoäc veà moät coäng ñoàng chung moät soá phaän, soá phaän töø nay cuûa haønh tinh quaû ñaát naøy. Chuùng ta caûm thaáy tính toaøn caàu trong chuùng ta qua chính nhöõng aùnh chôùp ñeøn ñoù.
Caû caùi khaùi nieäm "laøng toaøn caàu" cuûa McLuhan (Maéc-lö-haùn) cuõng ñaõ xuaát hieän nhö theá. Noù laø khaùi nieäm veà moät thoân laøng, thoáng nhaát nhöng ñaày maâu thuaãn, ñaày nhöõng söï khoâng hieåu nhau vaø hieàm khích.
8- Quaû ñaát nhìn töø quaû ñaát.
Ngöôøi ñòa caàu chæ gaàn ñaây môùi nhìn thaáy ñöôïc quaû ñaát nhö moät haønh tinh. Sau söï thaønh coâng cuûa veä tinh nhaân taïo Xpuùt-nhíc ñaàu tieân naêm 1957 vaø sau chuyeán bay ñaàu tieân voøng quanh quaû ñaát cuûa oâng "Ma-gen-laêng vuõ truï" Ga-ga-rin (21), moät phaàn lôùn nhaân loaïi vaøo naêm 1969 coøn coù theå thaáy ñöôïc treân maøn aûnh truyeàn hình hình aûnh quaû ñaát ñöôïc nhìn töø maët traêng. Töø ñoù söï hieän dieän toaøn caàu ñaõ ñöôïc phoå bieán vaø nhaân leân bôûi baùo chí, bích chöông, aùo phoâng, vaø noù ñaõ ñi vaøo trong loøng moïi ngöôøi.
Maëc duø coù nhöõng raøng buoäc bôûi caùc chuû nghóa baûn vò, ñòa phöông vaø chuûng toäc trung taâm, maëc duø coøn raát nhieàu ngöôøi thieáu naêng löïc nhìn ñöôïc caùc vaán ñeà moät caùch toaøn dieän (ñieàu naøy khoâng chæ ñuùng vôùi nhöõng ngöôøi ôû vuøng queâ heûo laùnh maø coøn ñuùng vôùi giôùi quan lieâu kyõ thuaät khoù hieåu) ñoù laø chöa keå nhöõng caùi nhìn moät chieàu, nhöõng nhaän thöùc phieán dieän, chuû quan, chuùng ta ñaõ thaáy ñöôïc raèng chuùng ta thuoäc veà moät thöïc theå toaøn caàu ñang hieän höõu vaø coù nhieàu vaán ñeà ñuùng laø toaøn caàu ngaøy caøng roõ reät, caùi tình caûm naøy ñöa chuùng ta tieán daàn veà moät yù thöùc toaøn caàu. Tuy coù luùc coøn giaùn ñoaïn, nhöng caøng ngaøy caøng maïnh leân, caùi "tinh thaàn toaøn caàu" (global mind) naøy ñang tieán böôùc.
Söï xuaát hieän cuûa nhaân loaïi
Tính thoáng nhaát cuûa loaøi ngöôøi voán ñöôïc caáu taïo treân neàn moùng sinh vaät- nhaân loaïi hoïc coù s1/2n, töø nay treân thaân theå ñoù laïi ñöôïc gheùp theâm moät lôùp moâ truyeàn thoâng, vaên minh, vaên hoaù, kinh teá, kyõ thuaät, trí thöùc, tö töôûng. Caùi loaøi ngöôøi ñoù töø ñaây döôùi maét chuùng ta ñaõ trôû thaønh nhaân loaïi. Töø nay nhaân loaïi vaø ñòa caàu coù theå theå hieän döôùi tính thoáng nhaát cuûa chuùng khoâng nhöõng chæ treân phöông dieän vaät lyù vaø sinh quyeån, maø coøn caû treân phöông dieän lòch söû: töùc laø treân tính thoáng nhaát cuûa kyû nguyeân toaøn caàu.
Di cö vaø lai gioáng ñaõ taïo neân nhöõng xaõ hoäi môùi ña chuûng toäc, ña vaên hoaù, döôøng nhö cuõng baùo hieäu söï ra ñôøi moät toå quoác chung cho taát caû con ngöôøi. Tuy nhieân trong nhöõng cuoäc xaùo troän daân soá lôùn lao ñoù, vaãn coøn nhieàu traïng thaùi naèm keà hoaëc phaân caáp hôn laø hieän töôïng dung hôïp hoaøn toaøn. Trong söï gaëp gôõ giöõa nhöõng vaên hoaù, söï khoâng hieåu nhau vaãn coøn troäi hôn söï caûm thoâng. Trong quaù trình thaåm thaáu, nhöõng löïc löôïng baøi xích coøn maïnh meõ phi thöôøng. Tính theá giôùi coù taêng nhöng chuû nghóa theá giôùi vaãn coøn ñang ngaùi nguû.
Caùi nhaân loaïi ñaõ caûm thoâng nhau tröôùc maét vaãn chæ laø moät thöù nhaân loaïi vaù víu. Ñoàng thôøi vôùi tieán trình theá giôùi hoaù, tieán trình ban-caêng hoaù cuõng trôû neân nghieâm troïng (xem chöông III). Ñaõ coù nhöõng maàm moáng toaøn caàu treân phöông dieän haønh ñoäng vaø tö töôûng, nhöng söï phaùt trieån cuûa chuùng coøn gaëp phaûi bao chaäm treã lôùn lao vaø coøn bò teâ lieät döôùi aûnh höôûng cuûa chuû nghóa ñòa phöông vaø chuû nghóa tænh leû.
Tính thoáng nhaát hoå töông lieân ñôùi treân haønh tinh naøy vaãn chöa trôû thaønh moät tính thoáng nhaát coù tính xaõ hoäi (cuûa nhöõng quoác gia) vaø maëc duø töø nay trôû ñi ñaõ toàn taïi moät hình thöùc coäng ñoàng cuøng chung moät vaän meänh, nhöng moät yù thöùc chung veà söï vui buoàn coù nhau (Schicksalgemeinschaft) vaãn chöa heà hieän höõu. Maø coøn ngöôïc laïi: Neáu trong tieàn baùn theá kyû XX, söï phuï thuoäc laãn nhau ôû möùc ñoä toaøn caàu ñaõ ñöôïc bieåu hieän qua hai traän theá chieán, thì nhöõng böôùc ñi trong tieán trình toaøn caàu hoaù ôû nhöõng naêm cuoái cuûa thieân nieân kyû naøy laïi ñöôïc bieåu hieän qua nhöõng söï giaãy giuïa haáp hoái.
Chuù thích
(1). Ñeá quoác ôû baéc aán ñoä döôùi caùc trieàu ñaïi Ti-mua-rít, Hoài giaùo, laäp neân bôûi nhöõng keû chinh phuïc Thoå, theá kyû XVI-XVIII, (ND).
(2). Magellan (Fernando de): Nhaø haøng haûi ngöôøi Boà Ñaøo Nha ñaõ ñeán aán Ñoä naêm 1912, naêm 1519 ñaõ ñi voøng quanh traùi ñaát töø Ñaïi Taây Döông xuyeân sang Thaùi Bình Döông, qua moät eo bieån seõ mang teân oâng ta sau naøy, ñeán Philippine, 1921 vaø bò gieát ôû ñaây. Moät chieán thuyeàn trong ñoäi thuyeàn cuûa oâng trôû veà ñeán Taây Ban Nha naêm 1522, (ND).
(3). Trong moät theá kyû, daân soá chaâu AÂu ñaõ töø 190 trieäu taêng leân ñeán 423 trieäu. Daân soá cuûa quaû ñaát töø 900 trieäu taêng leân 1,6 tyû ngöôøi.
(4). Taân Nam Weân (New South Wales) Vuøng Xítnaây, Chaâu uùc Thaùi Bình Döông, (ND).
(5). Poâlineâdi (Polyneùsie): Quaàn ñaûo lôùn ôû Chaâu Ñaïi döông goàm: Ñaûo Marshall, Hawai, Marquises, Samoa v.v..., (ND)
(6). Natal : Moät tænh ñoâng Nam Phi.
(7). Cheá ñoä cöïc quyeàn, taäp quyeàn (Totalitarisme): Heä thoáng chính trò cuûa nhöõng cheá ñoä ñoäc ñaûng, khoâng chaáp nhaän caùc toå chöùc ñoái laäp, naém ñoäc quyeàn chính trò vaø toaøn boä hoaït ñoäng cuûa xaõ hoäi maø noù thoáng trò, (ND).
(8). Rohm (Ernst) Chính trò gia ngöôøi Ñöùc, moät trong nhöõng ñaûng vieân ñaàu tieân cuûa ñaûng Quoác xaõ Ñöùc, laø ngöôøi toå chöùc nhöõng SA (xem ôû döôùi), bò Hít-le cho ngöôøi aùm saùt naêm 1934, (ND).
(9). SA: Phaân ñoäi xung kích (Sturm Abteilung), moät ñoäi quaân baùn quaân söï cuûa ñaûng Quoác-xaõ Ñöùc do Röûhm thaønh laäp naêm 1920 vaø Goering naêm 1922, goàm nhöõng nhoùm "aùo naâu" ñeå giöõ traät töï trong nhöõng cuoäc hoïp ñaûng Quoác-xaõ vaø phaù nhöõng cuoäc hoïp cuûa caùc chính ñaûng khaùc. Naêm 1930 ñöôïc Röûhm taäp hôïp laïi, coù luùc leân ñeán 2 trieäu naêm traêm nghìn ngöôøi vaø ñaõ ñoùng goùp lôùn vaøo söï naém chính quyeàn cuûa Hít-le, nhöng sau khi Röûhm bò aùm saùt noù ñaõ töø töø bò thay theá baèng löïc löôïng SS, (ND).
(10). Sudeøtes: vuøng ñaát ôû bieân giôùi CH Tcheøque, nôi coù moät soá daân Ñöùc cö nguï, (ND).
(11). Damocleøs: Teân moät caän thaàn cuûa Denys ôû Syracuse, göôm Damocleøs (l'eùpeùe de Damocleøs) chæ söï nguy hieåm cheát ngöôøi thöôøng coù theå xaåy ra ngay giöõa luùc thònh vöôïng/ haïnh phuùc, (ND).
(12). Chuû nghóa (toân chæ) nguyeân giaùo (fondamentalisme): traøo löu toân giaùo baûo thuû, keâu goïi tính nguyeân veïn (Inteùgriste), (ND).
(13). (Khuûng hoaûng töông lai, Crise du futur) - xem chöông III, "Söï haáp hoái toaøn caàu".
(14). aûnh toaøn töùc: Hologramma aûnh taùi hieän nhöõng phaàn noåi cuûa caùc vaät, nhôø söï giao thoa cuûa caùc chuøm la-de, ñaëc bieät cuûa aûnh naøy laø moät boä phaän cuûa aûnh bao goàm taát caû tin töùc cuûa toaøn boä vaø coù theå duøng ñeå taùi taïo ñöôïc toaøn boä, (ND).
(15). Biospheøre: Baàu sinh quyeån ñòa caàu: Toaøn boä caùc cô caáu sinh vaät, suùc vaät, thaûo moäc cuûa quaû ñaát, (ND).
(16). Veà vaán ñeà sinh thaùi toaøn caàu, xem chöông III, "Söï haáp hoái toaøn caàu".
(17). 'Tö duy veà AÂu chaâu" (Penser l'Europe), Paris, Galimard, 1987. P 101-158
(18). Tính theá tuïc, phaân laäp chính-giaùo (la lauøciteù), söï bieät laäp toân giaùo, khoâng ñeå noù tham gia vaøo chính quyeàn, (ND).
(19). Cuoäc chieán tranh naøy theo töø ñieån Robert ñaõ xaåy ra giöõa Bolivie vôùi Paraguay (chöù khoâng phaûi vôùi Argentine) keát thuùc baèng cuoäc hoäi ñaøm Buenos Aires (1936) ñaõ chia cho Paraguay phaàn lôùn ñaát ñai vaø cho Bolivie giaûi ñaát ñeán soâng Paraguay, (ND).
(20). Vì theá nhöõng cuoäc taøn saùt trong nhöõng traïi taäp trung Quoác-xaõ chæ ñöôïc kieåm chöùng khi quaân ñoäi ñoàng minh ñeán ñöôïc hieän tröôøng. Caû trieäu ngöôøi cheát ôû Goulag ñaõ chaúng ai bieát ñeán trong maáy chuïc naêm, nhöõng kinh rôïn cuûa cuoäc caùch maïng vaên hoaù Trung Quoác ñaõ hoaøn toaøn caâm nín. Vaø hoâm nay cuõng nhö ngaøy mai, vaãn coù vaø seõ coù nhöõng vuøng ñaày baát haïnh vaø khuûng boá ñöôïc daáu dieám maø khoâng ai bieát ñeán bôûi vì nôi ñoù khoâng coù moät oáng kính quay phim cuûa truyeàn hình.
(21). Youri Alexeievitch Gagarine: Só quan khoâng quaân vaø phi haønh gia vuõ truï Lieân xoâ (1934-1968): ngöôøi ñaàu tieân ñaõ laøm moät chuyeán bay voøng quanh khoâng gian traùi ñaát treân veä tinh nhaân taïo Vostok ñöôïc ñaët leân quyõ ñaïo ngaøy12-4-1961, (ND).
[ Trôû Veà ]