Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Töø chính trò ñeán chính trò nhaân loaïiTrong theá kyû naøy, chuùng ta ñaõ ñi töø chính trò cuûa caùi chính phuû toát ñeán chính trò - phuùc lôïi, töø Nhaø nöôùc sen ñaàm ñeán Nhaø nöôùc trôï lyù.
Ñaàu tieân baèng chuû nghóa baûo veä maäu dòch ôû theá kyû XIX, roài baèng ñaïo luaät choáng tôørôùt, chính trò ñaõ ñöa kinh teá vaøo döôùi tröôùng cuûa noù ; sau ñoù noù ñaõ quaûn lyù kinh teá baèng söï ñònh höôùng vaø söï kích thích taêng tröôûng, baèng söï kieåm soaùt thaäm chí baèng caû söï ñieàu khieån cuûa Nhaø nöôùc qua keá hoaïch hoaù.
Nhu caàu cuûa nhöõng caù nhaân vaø daân chuùng cuõng ñaõ rôi vaøo söï quaûn lyù cuûa chính trò:
- Trôï giuùp vaø baûo hoä moïi ngöôøi thoâng qua trôï caáp nhieàu maët, baûo hieåm ñôøi soáng, coâng vieäc, beänh taät, höu trí cuõng nhö nhöõng dòch vuï phuï saûn, vöôøn treû, nhaø döôõng laõo, mai taùng...
- Boài thöôøng thieät haïi do thieân tai (luït loäi, ñoäng ñaát v.v..) caøng ngaøy caøng thuoäc phaïm vi nhieäm vuï cuûa caùc chính phuû.
- Chính saùch giaùo duïc ñaõ ñöôïc heä thoáng hoaù vaø nôùi roäng ra chính saùch vaên hoaù vaø nhaøn thuù.
- Ñeå cho töï do hay kieåm soaùt nhöõng phöông tieän truyeàn thoâng hieän ñaïi cuõng thuoäc phaïm vi caùch ñaët vaán ñeà chính trò.
- Nhìn moät caùch toång theå hôn, söï phoàn vinh vaø phuùc lôïi ñaõ ñöôïc naâng leân haøng cuûa nhöõng muïc tieâu chính trò
Nhö theá, chính trò ñaõ ngaám vaøo taát caû moïi ngoõ ngaùch cuûa xaõ hoäi, ñoàng thôøi noù cuõng ñaõ ñeå cho taát caû nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi thaâm nhaäp vaøo noù.
Nhöõng vaán ñeà soáng vaø soáng coøn, theo ñuùng nghóa sinh vaät cuûa töø ngöõ ñaõ ñoät nhaäp moät caùch ngoaïn muïc vaø toaøn dieän vaøo chính trò.
- Chính saùch baûo veä söùc khoeû ñaõ tieáp noái chính saùch cöùu teá coâng coäng vaø töø nay khoâng chæ lieân quan ñeán nhöõng ngöôøi beänh, keû taät nguyeàn maø toaøn theå nhaân daân. Noù coøn ñaûm nhieäm söï phoøng choáng beänh ung thö, siña cuõng nhö caùc loaïi ma tuyù, thaäm chí caû thuoác laù.
- Moät chính saùch baûo ñaûm möùc soáng toái thieåu ñaõ ñöôïc phoå caäp ôû nhöõng nöôùc giaàu, trong khi ñoù phong traøo choáng ñoùi ôû nhöõng xöù ngheøo ñaõ thuoäc phaïm vi cuûa chính saùch quoác teá.
- Vaán ñeà nhaân khaåu ñaõ trôû thaønh moät söï quan taâm chính trò troïng yeáu duø khuynh höôùng laø giaûm hay taêng daân.
Nhöõng khaû naêng can thieäp y - sinh hoïc, caøng ngaøy caøng aûnh höôûng, bieán ñoåi vaán ñeà töû vong, sinh ñeû, baûn saéc con ngöôøi, vaø ñaõ baét ñaàu ñaët ra nhöõng vaán ñeà chính trò nhö:
- Vaán ñeà (giuùp cho) cheát khoâng ñau ñôùn, trích gheùp caùc boä phaän cô theå, truyeàn maùu, quyeàn phaù thaùi, baûo toàn tinh truøng, thuï tinh nhaân taïo, mang thai duøm ngöôøi khaùc v.v.. nhaát laø thao taùc gien cho pheùp quyeát ñònh giôùi tính, ñaëc tính vaät chaát vaø coù leõ caû taâm lyù cuûa ñöùa treû seõ ra ñôøi, taát caû ñaõ trôû thaønh nhöõng vaán ñeà khoâng phaûi coù tính caùch caù nhaân, gia ñình maø coøn lieân quan ñeán nhöõng quyeát ñònh chính trò.
Vì theá vôùi khaû naêng söûa ñoåi khoâng nhöõng caùch chuyeån giao maø caû baûn thaân di saûn di truyeàn naøy, ñeán löôït baûn chaát cuûa con ngöôøi vaø xaõ hoäi cuõng trôû thaønh nhöõng vaán ñeà phaûi ñaët ra: söï sinh, soáng vaø cheát cuûa con ngöôøi töø nay ñaõ rôi vaøo laõnh vöïc chính trò. Cha, meï, con caùi, trai, gaùi, nghóa laø nhöõng khaùi nieäm cô sôû trong toå chöùc gia ñình, xaõ hoäi moät khi gaëp phaûi nhöõng hoãn loaïn taùc ñoäng ñeán ñeàu vaáp phaûi caùc tieâu chuaån chính trò. Khaùi nieäm "con ngöôøi" ñaõ trôû thaønh moät caùi gì coù theå bò söûa ñoåi bôûi nhöõng kyõ thuaät thao taùc di truyeàn, vaø chaúng bao laâu nöõa coù nguy cô seõ bò tieâu chuaån hoaù bôûi moät chính quyeàn naøo ñoù coù cô hoäi naém ñöôïc quyeàn thao taùc nhöõng kyõ thuaät naøy.
Khi baét buoäc phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng vaán ñeà nhaân loaïi cô baûn, chính trò ñaõ trôû thaønh, duø muoán hay khoâng, vaø thöôøng laø vì voâ yù thöùc, moät thöù "chính trò veà con ngöôøi"
Vaø, ñòa caàu vôùi tö caùch nhö theá ñaõ bò chính trò hoaù, ñoàng thôøi chính trò ñaõ trôû neân toaøn caàu: söï ñe doaï cuûa vuõ khí nhieät haïch treân nhaân loaïi laø moät vaán ñeà chính trò troïng ñaïi. Vaø töø 20 naêm nay, sinh thaùi hoïc ñaõ trôû thaønh moät vaán ñeà chính trò khoâng chæ ôû möùc ñoä ñòa phöông (suy thoaùi cuûa nhöõng heä thoáng sinh thaùi) maø coøn ôû möùc ñoä toång theå (tình hình xaáu ñi cuûa sinh quyeån)
Vì theá, chính trò phaûi nghieân cöùu tính ña chieàu cuûa nhöõng vaán ñeà nhaân loaïi. Ñoàng thôøi, vì söï phaùt trieån ñaõ trôû thaønh moät muïc tieâu chính trò troïng yeáu vaø töø ngöõ phaùt trieån coù nghóa laø (dó nhieân theo kieåu leäch laïc vaø queø quaët) nhaän laõnh traùch nhieäm chính trò veà töông lai con ngöôøi, cho neân chính trò ñaûm traùch tieàn ñoà nhaân loaïi trong theá giôùi naøy cuõng theo kieåu leäch laïc vaø queø quaët nhö vaäy. Vaø tieàn ñoà nhaân loaïi trong theá giôùi voán mang trong noù vaán ñeà trieát hoïc veà yù nghóa cuoäc ñôøi, nhöõng muïc tieâu nhaân loaïi vaø vaän meänh nhaân loaïi, töø giôø trôû ñi ñaõ bò chính trò hoaù. Treân thöïc teá, nhö theá chính trò ñaõ ñöôïc ñöa ra ñeå ñaûm nhaän vaän meänh vaø töông lai cuûa con ngöôøi cuõng nhö cuûa quaû ñaát.
Chính trò toång hôïp vaø chính trò cöïc quyeàn
Töø thôøi Ñaïi caùch maïng Phaùp trôû ñi, ñaõ coù söï ñoät nhaäp roài lan traøn cuûa moät thöù huyeàn thoaïi töø treân trôøi rôi xuoáng vaø moät thöù gaàn nhö tín ngöôõng veà söï cöùu roãi baèng chính trò. Ñoái vôùi St Just (Xanh Guùtxt), caùch maïng saép söûa ñem ñeán haïnh phuùc cho AÂu chaâu. Veà phaàn Maùc, oâng ta bieán chuû nghóa xaõ hoäi cuûa theá kyû XIX thaønh moät toân giaùo cöùu roãi ôû traàn gian, theo noù söù giaû voâ saûn cuûa trôøi seõ phaù boû taát caû nhöõng aùp böùc vaø chia reõ con ngöôøi. Trong khi phe xaõ hoäi - daân chuû chæ gaùn cho thieân chöùc cuûa chính trò moãi moät yù nghóa trôï lyù/ baûo hoä thì caùi tính chaát phuùc lôïi naøy laïi mang moät yù nghóa gaàn nhö cöùu roãi cuûa toân giaùo ôû döông gian theo caùch giaûi thích cuûa chuû nghóa Maùc - Leâ. Chính trò vì theá ñaõ ñöôïc trao caùi söù meänh lôùn lao cuûa nhöõng toân giaùo cöùu roãi, chæ khaùc moät ñieàu laø thay vì höùa heïn moät cöùu roãi ôû thieân ñöôøng sau khi cheát thì noù laïi höùa heïn ñieàu ñoù ngay trong cuoäc ñôøi ôû haï giôùi naøy.
YÙ töôûng veà moät cuoäc caùch maïng seõ thay ñoåi theá giôùi, thay ñoåi ñôøi ngöôøi, ñöôïc khích leä bôûi moät huyeàn thoaïi to lôùn vaø bôûi moät yù chí ngoan cöôøng ñaõ cho ra ñôøi moät thöù chính trò trôû thaønh cöïc quyeàn. Chính vaäy, theá kyû XX ñaõ ñöôïc ñaùnh daáu bôûi moät söï phoâ tröông ñaïi quy moâ mang tính thaàn thoaïi vaø toân giaùo cuûa chính trò cöïc quyeàn naøy. Caùi ñænh cao, roài söï suïp ñoå cuûa noù ñaõ chöùng minh raèng: cho duø moät chính trò coù theå cöôõng cheá moïi maët cuûa ñôøi soáng moät xaõ hoäi, noù vaãn khoâng theå caùng ñaùng hay giaûi quyeát toaøn boä nhöõng vaán ñeà con ngöôøi.
Nhöng roài, chuû nghóa cöïc quyeàn döôùi boä maët toân giaùo vaø yù trôøi ñaõ cho thaáy nhöõng ñaëc ñieåm ñöông ñaïi cuûa chính trò, caùi chính trò dính daùng ñeán taát caû moïi maët cuûa ñôøi soáng con ngöôøi vaø noù phaûi ñaûm nhieäm töông lai cuûa con ngöôøi treân theá giôùi.
Moät chính trò troáng roãng vaø vuïn vôõ
Chính trò truyeàn thoáng khoâng cöïc quyeàn ñaõ baønh tröôùng ñeán trình ñoä cuûa moät chính trò toång theå, nhöng ñoàng thôøi laïi trôû thaønh troáng roãng vaø vuïn vôõ.
Kinh teá, kyõ thuaät, y hoïc, sinh hoïc v.v.. sau khi thaâm nhaäp vaøo lónh vöïc chính trò ñaõ ñöa giôùi quan lieâu kinh teá, kyõ thuaät, haønh chính vaø chuyeân gia vaøo caùc cô quan tö vaán, caùc guoàng maùy nhaø nöôùc cuøng caùc ñaûng phaùi. Nhöõng ngöôøi naøy döïa treân ngaønh ngheà vaø treân phöông phaùp suy nghó cöùng nhaéc, rieâng bieät cuûa hoï ñeå chia nhau khu vöïc chuyeân moân cho mình.
Roài caøng ngaøy caøng coù theâm nhieàu nöôùc, ôû ñoù nhöõng ñoái khaùng cuõ veà yù thöùc heä ñaõ yeáu, chính trò maát daàn nhöõng tö töôûng lôùn, nhöôøng choã cho caùc muïc tieâu kinh teá trôû thaønh öu tieân: ñoàng tieàn oån ñònh, chæ soá taêng tröôûng, caùn caân ngoaïi thöông, naêng suaát caùc xí nghieäp, söùc caïnh tranh treân thò tröôøng quoác teá. Cuõng vaäy ôû vaøo giai ñoaïn naøy, kinh teá ñang chæ huy, thaäm chí toùm thaâu caû chính trò.
Vì theá cuøng moät luùc chuùng ta rôi vaøo :
- Trong söï khoâ heùo vaø xô cöùng cuûa moät chính trò truyeàn thoáng khoâng coøn nhaän thöùc ñöôïc nhöõng vaán ñeà môùi maø noù phaûi ñöông ñaàu.
- Giöõa hoãn ñoän cuûa moät chính trò goàm nhieàu vaán ñeà ña chieàu maø chuùng laïi chæ ñöôïc xöû lyù moät caùch khu bieät, rôøi raïc, vaù víu.
- Trong söï suy thoaùi cuûa moät chính trò bò thoân tính bôûi caùc chuyeân gia, nhöõng nhaân vieân quaûn lyù, quan lieâu kyõ thuaät vaø kinh teá ...
Töø ñoù sinh ra caùi khoù khaên lôùn: moät chính saùch veà con ngöôøi phaûi ñaûm nhieäm tính ña chieàu vaø toaøn boä vaán ñeà nhaân loaïi maø khoâng ñöôïc trôû thaønh cöïc quyeàn. Noù phaûi bao goàm haønh chính, kyõ thuaät, kinh teá maø khoâng ñeå cho nhöõng thöù naøy giaûi theå noù, nghóa laø phi chính trò hoaù noù ñi.
Chính trò ña chieàu phaûi ñaùp öùng ñöôïc nhöõng vaán ñeà ñaëc bieät raát ña daïng nhöng khoâng theo moät cung caùch quaù khu bieät vaø rôøi raïc. Noù caàn coù tính kyõ thuaät nhöng khoâng ñöôïc phuïc tuøng heä thoáng chuyeân moân hoaù, baèng khoâng noù seõ ñaùnh maát caùi toång theå, caùi caên baûn vaø traùch nhieäm. Ngöôïc laïi noù phaûi luoân luoân coù taàm nhìn toång theå - toaøn caàu - , naâng cao quan ñieåm veà nhöõng vaán ñeà cô baûn - yù nghóa cuoäc ñôøi, muïc tieâu cuûa con ngöôøi - , vaø caùi tình caûm traùch nhieäm - caùi maø con ngöôøi chæ coù khi yù thöùc ñöôïc nhöõng vaán ñeà cô baûn vaø toång theå.
Cuoái cuøng, neáu thaät tình söï töôûng töôïng khoâng chæ laø moät loaïi hôi nöôùc voâ hình maø coøn laø boä phaän taïo thaønh naêng löïc phöùc taïp cuûa hieän thöïc nhaân loaïi; neáu quaû tình thaàn thoaïi khoâng phaûi laø moät loaïi thöôïng taàng kieán truùc maø laø moät trong nhöõng khaâu cuûa quy trình töï toå chöùc vaên hoaù xaõ hoäi theo luaät nhaân quaû tuaàn hoaøn; neáu quaû tình tình caûm, aùi tình, haän thuø khoâng chæ laø vieäc vaët cuûa caù nhaân maø laø moät caùi gì sinh töû cuûa nhaân loaïi, thì luùc ñoù chính trò khoâng theå xem nhöõng vaán ñeà chæ ôû möùc ñoä taàm thöôøng cuûa kyõ thuaät, kinh teá vaø soá löôïng.
Sau laàn suïp ñoå cuûa lôøi höùa "ñoåi ñôøi" raát thi vò, chính trò ñaõ trôû thaønh cöïc kyø khoâ khan nhaøm chaùn (vì bò kyõ thuaät hoaù, quan lieâu hoaù veà maët haønh chính vaø kinh teá). Nhöng chuùng ta cuõng phaûi bieát raèng cuøng moät luùc con ngöôøi soáng treân traùi ñaát naøy moät caùch vöøa thi vò vöøa phaøm tuïc (nhö ta seõ xem ôû chöông VIII)(1) vaø thô khoâng chæ laø moät hình thöùc vaên hoïc, maø coøn laø moät phöông thöùc sinh hoaït baèng söï goùp maët, baèng tình yeâu, nhieät thaønh, thoâng caûm, cuoàng nhieät, nghi leã, hoäi heø, say söa, vuõ ñieäu, ca khuùc. Chính nhöõng ñieàu naøy ñaõ laøm thay ñoåi boä maët cuûa cuoäc soáng khoâ khan goàm nhöõng coâng vieäc thöïc tieãn, thöïc duïng, kyõ thuaät. Tính thöïc duïng vaø thi vò luoân luoân caàn boå sung vaø luaân phieân cho nhau.
Nhö theá ñeå noùi raèng, caùi chính trò con ngöôøi, duø khoâng caùng ñaùng ñöôïc giaác mô xoaù boû caùi taàm thöôøng nhaït nheõo cuûa theá giôùi baèng caùch thöïc hieän haïnh phuùc trong cuoäc soáng nöõa thì noù cuõng khoâng theå töï giam haõm trong caùi phaøm tuïc cuûa "xaõ hoäi haäu coâng nghieäp" hoaëc cuûa "tieán boä kyõ thuaät"
Chính trò, duø phaûi thaâm nhaäp vaøo moïi chieàu höôùng cuûa nhaân loaïi cuõng khoâng ñöôïc trôû thaønh chuùa teå cuûa noù. Söï quy keát taát caû nhöõng chieàu höôùng naøy thaønh chính trò chæ coù theå laøm chuùng queø quaët vaø daãn ñeán cöïc quyeàn.
"Tuy khoâng coù gì thoaùt khoûi chính trò, nhöng taát caû nhöõng gì bò chính trò hoaù vaãn phaûi giöõ ñöôïc phaàn naøo ñoù phi chính trò. Chính trò duø bao goàm taát caû, nhöng chính noù cuõng phaûi ñöôïc bao goàm bôûi taát caû caùi noù bao goàm. Vaán ñeà ôû ñaây laø phaûi xöû lyù quan heä giöõa chính trò vaø nhöõng chieàu höôùng cuûa con ngöôøi moät caùch bieän chöùng. Taát caû nhöõng gì thuoäc con ngöôøi moät khi ôû trong lónh vöïc chính trò phaûi coù ñaëc tính nhaân loaïi hoïc. Cho neân yù nieäm veà chính trò con ngöôøi hoaëc nhaân loaïi chính trò(2) khoâng ñöôïc quy keát vaøo baûn thaân taát caû nhöõng chieàu höôùng maø noù bao haøm: noù phaûi phaùt huy yù thöùc chính trò vaø quan ñieåm chính trò baèng caùch thöøa nhaän vaø toân troïng phaàn phi chính trò ôû trong noù.
YÙ nieäm veà chính trò con ngöôøi daãn ñeán caùi yù nieäm chính trò toaøn caàu, caùi yù nieäm chính trò toaøn caàu laïi daãn ñeán caùi yù nieäm chính trò con ngöôøi. Chuùng cuøng noùi vôùi chuùng ta raèng chính trò khoâng ñöôïc chæ ñôn ñoäc hoaëc cô baûn laø chính trò cuûa caùc daân toäc, cuûa caùc ñaûng phaùi, cuûa caùc Nhaø nöôùc.
Ñaëc tính ña chieàu, toaøn caàu vaø nhaân loaïi hoïc cuûa chính trò laø haäu quaû cuûa yù thöùc cô baûn döôùi ñaây:
Caùi gì ôû giaùp giôùi cuûa chính trò (nhöõng vaán ñeà veà cuoäc ñôøi con ngöôøi, söï phaùt trieån, söï soáng vaø cheát cuûa caù nhaân cuõng nhö söï soáng vaø cheát cuûa chuûng loaïi) ñeàu coù khuynh höôùng höôùng taâm. Vì vaäy chuùng ta phaûi laøm sao ñeå xaây döïng ñöôïc moät chính trò con ngöôøi trong theá giôùi, caùi chính trò coù traùch nhieäm toaøn caàu, coù nhieàu kích thöôùc nhöng khoâng cöïc quyeàn. Söï phaùt trieån cuûa nhöõng con ngöôøi, cuûa söï lieân heä hoã töông giöõa chuùng ta, cuûa chuû theå coù tính xaõ hoäi chính laø muïc tieâu cuûa chính trò con ngöôøi trong theá giôùi thoâng qua tieán trình tieán hoaù nhaân loaïi.
Caùi chính trò naøy vöôït leân treân söï "caùch taân" (aggiornamenti), hieän ñaïi hoaù vaø haäu hieän ñaïi hoaù, nhöng chuùng ta seõ thaáy, noù khoâng thôø ô moät chuùt naøo vôùi caùi tröôùc maét, caùi cuïc boä, ñòa phöông vaø trung haïn.
Tính phöùc taïp treân cô sôû nhaân loaïi hoïc
Con ngöôøi coù theå hy voïng gì?
Taát caû chính trò nhaém vaøo söï phaùt trieån con ngöôøi, vaøo moät theá giôùi toát ñeïp hôn ñeàu phaûi töï ñaët cho mình moät caâu hoûi nhö treân. Vaø ñieàu naøy buoäc noù phaûi tìm hieåu con ngöôøi, xaõ hoäi, theá giôùi.
Maùc ñaõ laøm ñuùng nhö theá. Xuaát phaùt töø nhöõng phaïm truø trieát hoïc vaø nguyeân taéc khoa hoïc ñöông thôøi, oâng ñaõ tieán haønh moät cuoäc ñieàu tra saâu roäng. Tieác thay, oâng ta ñaõ töôûng laø vónh cöûu caùi ñieàu thaät ra chæ laø giaây phuùt trong söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc: Thuyeát taát ñònh vaø chuû nghóa duy vaät. Maùc tin moät caùch ngaây thô raèng mình ñaõ khaùm phaù ñöôïc Quy luaät cuûa Lòch söû, moät thöù voán töï do phoùng tuùng khoâng bao giôø bieát ñeán quy luaät laø gì. OÂng ñaõ haøi loøng vôùi khaùi nieäm queø quaët vaø hoà hôûi veà con ngöôøi maø khoâng bieát gì veà caùi con ngöôøi phi hieän thöïc vaø boä maët khaùc cuûa con ngöôøi tinh khoân laø con ngöôøi roà daïi, oâng ta quaù tin vaøo söï tieán boä vì moät nhieät tình cöùu theá voâ yù thöùc, töï ñöa mình ñeán choã tin vaøo moät ñaáng cöùu theá chính trò (giai caáp voâ saûn), vaøo moät ngaøy taän theá (caùch maïng), moät söï cöùu roãi (xaõ hoäi khoâng giai caáp).
Hoâm nay, nhö chuùng ta ñaõ thaáy, caùi theá kyû thöù 5 cuûa kyû nguyeân toaøn caàu naøy vaãn khoâng cho pheùp (maø chöa bieát ñeán bao giôø) nhöõng khoa hoïc vaät lyù, sinh vaät, nhaân vaên noùi lôøi cuoái cuøng veà tri thöùc vuõ truï - sinh vaät - nhaân loaïi, maø môùi chæ cho pheùp chuùng thöøa nhaän tính phöùc taïp cuûa con ngöôøi tinh khoân roà daïi, tính phöùc taïp cuûa sinh vaät, tính phöùc taïp quaû ñaát vaø vuõ truï. Ngaøy nay maëc duø coù moät söï ñeà khaùng gheâ gôùm cuûa nhöõng caáu truùc tinh thaàn vaø theå cheá, caùi tö duy phöùc taïp vaãn coøn coù khaû naêng ñi nhöõng böôùc ñaàu tieân vaø, khoâng thu goïn, khoâng taùch rôøi, cuõng khoâng vì vaäy maø xaùo troän hay ñoàng hoaù taát caû, noù seõ noái laïi nhöõng gì rôøi raïc trong khi vaãn giöõ ñöôïc nhöõng söï phaân bieät vaø khaùc nhau.
Nhaân loaïi hoïc phöùc taïp coù theå soi saùng cho chính trò nhaân loaïi. Con ngöôøi khoâng coù söù maïng toái cao laø chinh phuïc thieân nhieân. Nhöng noù coù theå theo ñuoåi söï tieán hoaù nhaân loaïi. Söï tieán hoaù nhaân loaïi laïi khoâng coù gì laø ñöôïc xaùc ñònh: con ngöôøi tinh khoân roà daïi ñoàng thôøi coù loøng toát nguyeân thuyû maø cuõng coù tính xaáu nguyeân thuyû, hai thöù naøy quyeän vaøo vôùi nhau(3). Caàn phaûi thöøa nhaän tính hai maët naøy, noù mang trong baûn thaân söï yeáu ñuoái, khoán khoå, thieáu thoán, taøn aùc, loøng toát, cao thöôïng, khaû naêng tieâu dieät vaø saùng taïo, yù thöùc vaø voâ thöùc, caùi maø Pascal ñaõ noùi trong moät trang kieät taùc veà nhaân loaïi hoïc(4).
Duøng tính phöùc taïp laøm höôùng ñaïo: Sinh thaùi chính trò vaø chieán löôïc.
Chuùng ta haõy nhaéc laïi nguyeân taéc cuûa sinh thaùi chính trò. Chính trò khoâng coù moät quyeàn löïc ñoäc toân treân xaõ hoäi vaø thieân nhieân, noù phaùt trieån moät caùch ñoäc laäp / phuï thuoäc (5) trong moät heä thoáng sinh thaùi xaõ hoäi. Caùi heä thoáng naøy baûn thaân laïi naèm trong moät heä thoáng sinh thaùi töï nhieân vaø nhöõng haäu quaû haønh ñoäng cuûa noù thaâm nhaäp ngay vaøo trong söï vaän haønh cuûa nhöõng phaûn töông taùc cuûa toaøn boä xaõ hoäi vaø töï nhieân, chæ tuaân theo moät caùch ngaén haïn vaø hieám hoi caùi chuû ñònh hay yù chí cuûa nhöõng ngöôøi chuû tröông noù. Ñieàu naøy coøn ñuùng hôn trong thôøi ñaïi toaøn caàu, luùc maø söï phuï thuoäc laãn nhau trôû thaønh phoå bieán ñaõ laøm cho nhöõng haønh ñoäng ñòa phöông vaø ñaëc thuø coù nhöõng haäu quaû toaøn boä, roäng raõi vaø baát ngôø. Nguyeân taéc sinh thaùi cuûa caùc haønh vi chính trò vì vaäy phaûi khoâng ngöøng hieän dieän trong tö töôûng nhaân loaïi hoïc vaø trong chính trò toaøn caàu.
Chieán löôïc laø haønh vi hôïp lyù ñöôïc ñem duøng trong moät cuïc dieän vaø moät boái caûnh chöa ñöôïc xaùc ñònh vaø coù tính nguy hieåm. Moät chieán löôïc ñöôïc xaây döïng treân cô sôû cuûa nhöõng muïc tieâu vaø nhöõng nguyeân taéc, coù theå phaùc hoaï nhieàu kòch baûn haønh ñoäng dieãn bieán khaùc nhau, nhöng noù seõ löïa moät kòch baûn maø noù xem laø thích hôïp nhaát cho tình theá: Coù luùc caàn choïn moät phöông aùn ít hieåm nguy nhaát, nhöng cuõng ít cô may nhaát, coù luùc laïi caàn choïn moät phöông aùn nhieàu cô may nhaát nhöng cuõng mang nhieàu nguy hieåm nhaát. Chieán löôïc coù theå laøm thay ñoåi giöõa chöøng phöông aùn haønh ñoäng cuûa noù tuyø theo nhöõng thoâng tin, phaûn öùng, söï kieän ngaãu nhieân, söï xuaát hieän hay bieán ñi ñoät xuaát cuûa caùc chöôùng ngaïi. Noù tích luyõ kinh nghieäm cuøng khaû naêng trong quaù trình khaéc phuïc nhöõng nghòch caûnh.
Chieán löôïc cuûa chính trò nhaân loaïi toaøn caàu khoù maø thoaùt ñöôïc vieäc phaûi phaùt trieån trong moät söï baát traéc cöïc kyø. Nhöõng döï baùo töông lai ñaày aûo töôûng 25 naêm tröôùc ñaõ suïp ñoå. Coù khoâng bieát bao nhieâu hieän töôïng va chaïm, xung ñoät, bieán hoaù, tuyø thuoäc laãn nhau, nhöõng töông taùc vaø phaûn taùc duïng daây chuyeàn laøm cho con ngöôøi khoâng theå naøo hy voïng vaøo moät töông lai coù theå tin caäy ñöôïc. Chuùng ta chæ coù theå ñaùnh cuoäc treân moät töông lai mong öôùc, coù theå coù nhöng khoâng chaéc chaén, baèng caùch xaây döïng caùi chieán löôïc thích hôïp vôùi söï baát traéc toaøn caàu.
Chieán löôïc cuûa chính trò nhaân loaïi toaøn caàu phaûi ñöôïc xaây döïng töø nhöõng yù töôûng chuû ñaïo hay nhöõng yù töôûng - daãn ñöôøng, nghóa laø nhöõng muïc tieâu maø chuùng ta ñaõ tìm caùch ñeà xöôùng (xem chöông IV).
Nhöõng nguyeân taéc chính trò nhaân loaïi hoïc raát phöùc taïp, goùi gheùm ôû baûn thaân chuùng tính baáp beânh hoaëc / vaø tính ñoái khaùng. Cho neân nguyeân taéc cuûa sinh thaùi haønh ñoäng cuõng vaäy, noù chöùa ñöïng trong noù tính baáp beânh, nhöng laïi cho pheùp söûa sai hay töø boû haønh ñoäng naøy khi noù ñi ngöôïc laïi döï ñònh. Chuùng ta ñaõ töøng noùi laø nhöõng nguyeân taéc coù tính ñoái thoaïi mang trong chuùng 2 hoaëc 3 meänh leänh boå sung / ñoái khaùng, nhö nguyeân taéc keát hôïp sau ñaây:
Baûo toàn -> Caùch maïng --> Ñeà khaùng
^<-------------------v<----------------vLaïi cuõng caàn noùi veà nguyeân taéc ñoái thoaïi, nguyeân taéc phaûi bieát keát noái söï bieán ñoåi vaø ñieàu chænh. Taát caû nhöõng bieán ñoåi ñeàu coù theå laøm roái loaïn / taùi toå chöùc. Noù huyû hoaïi nhöõng caáu truùc cuõ ñeå thieát laäp nhöõng caùi môùi. Taát caû nhöõng canh taân ñöa ñeán caûi bieán laø moät söï ñoåi höôùng vaø vì nhöõng ñieàu chænh coù saün voán coù nhieäm vuï trieät tieâu nhöõng ñoåi höôùng, neân ñeå thay ñoåi ñöôïc, noù caàn phaûi phaù vôõ nhöõng ñieàu chænh naøy, nhöng laïi phaûi taùi taïo ngay nhöõng caùi môùi ñeå traùnh ñi ñeán giaûi theå laøm cho baûn thaân nhöõng canh taân bò huyû boû. Nhö vaäy caàn phaûi coù nhöõng nguyeân taéc, tieâu chuaån, quy taéc - chöõ naøy baûn thaân noù haøm nghóa ñieàu chænh - ñeå phaù boû ñieàu chænh haàu cho pheùp canh taân vaø thieát laäp nhöõng ñieàu chænh môùi nhaèm duy trì nhöõng bieán ñoåi.
Chuùng ta ñaõ noùi qua "quy luaät lôùn nhoû" cuûa hieåm nguy vaø cô hoäi. Cô hoäi caøng nhieàu thì laïi caøng laøm taêng theâm nhöõng ruûi ro vaø ngöôïc laïi ruûi ro giaûm cuõng keùo theo söï giaûm thieåu cuûa vaän may. Trong tröôøng hôïp ñaàu, nguyeân taéc löïa choïn laø söï taùo baïo, trong tröôøng hôïp thöù hai noù laïi laø söï thaän troïng. Theá maø raát khoù quyeát ñònh luùc naøo laø luùc neân thaän troïng hôn laø taùo baïo. Veà tieán trình toång theå cuûa quaû ñaát, nhö chuùng ta ñaõ noùi ôû phaàn tröôùc, trong caùc muïc tieâu cuûa con ngöôøi ñòa caàu caàn coù söï giaûm toác, ôû ñaây söï thaän troïng phaûi trôû thaønh moät nguyeân taéc toång theå. Nhöng nguyeân taéc toång theå naøy khoâng coù nghóa laø söï taêng toác thì khoâng caàn thieát trong nhöõng tình huoáng khuûng hoaûng, laïi cuõng khoâng phaûi khoâng ñoøi hoûi söï taùo baïo ñeå laøm chuyeån ñoäng nhöõng söùc yø. Cuõng theá, caàn phaûi ñeà cao nhöõng nguyeân taéc ñaïo ñöùc theo ñoù nhöõng phöông tieän phaûi thích hôïp vôùi cöùu caùnh, nhöng quan nieäm phöùc taïp cuûa lieân heä tuaàn hoaøn giöõa cöùu caùnh vaø phöông tieän ñaõ cho chuùng ta thaáy raèng trong nhöõng hoaøn caûnh cöïc ñoan, nhöõng thuû ñoaïn "xaáu" laïi trôû thaønh caàn thieát ñeå cöùu vôùt cho tình hình khoûi bò xaáu hôn.
Trong nhöõng nguyeân taéc, chuùng ta cuõng caàn noùi ñeán tính boå sung giöõa nguyeân taéc lieân ñôùi vaø toång theå, nguyeân taéc voán ñoøi hoûi söï xöû lyù treân bình dieän toaøn caàu nhöõng vaán ñeà coù quy moâ toång theå, toaøn dieän, vaø nguyeân taéc phuï trôï, nguyeân taéc voán vaãn daønh cho caùc daân toäc, khu vöïc vaø ñòa phöông quyeàn haïn xöû lyù moät caùch ñoäc laäp nhöõng vaán ñeà thuoäc thaåm quyeàn cuûa hoï.
Cuoái cuøng chuùng ta haõy nhaéc laïi söï phöùc taïp rieâng cuûa nguyeân taéc tam vò nhaát theå Töï do, Bình ñaúng, Baùc aùi. Ba thöù naøy boå sung cho nhau: caàn coù toái thieåu moät ít töï do vaø coâng baèng ñeå coù ñöôïc baùc aùi, moät ít baùc aùi ñeå töï do khoâng trôû thaønh phoùng tuùng vaø ñeå coâng baèng ñöôïc thöøa nhaän treân nguyeân taéc - Nhöõng töø naøy cuõng haøm chöùa nhöõng ñoái khaùng giöõa chuùng vôùi nhau, bôûi vì töï do coù khuynh höôùng phaù huyû coâng baèng vaø baát chaáp baùc aùi, bôûi vì coâng baèng ñoøi hoûi nhöõng goø boù coù theå ñuïng chaïm ñeán töï do, vaø bôûi vì baùc aùi, khaùc vôùi hai nguyeân taéc kia, noù khoâng coù theå ñöôïc aùp ñaët hoaëc baûo ñaûm bôûi baát cöù luaät phaùp naøo ngay caû bôûi hieán phaùp. Tuy nhieân, nhö Jean Onimus (Giaêng OÂnimuùx) ñaõ noùi, baùc aùi ñaâu phaûi laø khoâng töôûng hôn töï do vaø coâng baèng, bôûi vì nhöõng thöù naøy khoâng phaûi luùc naøo cuõng hoaøn toaøn ñöôïc theå cheá hoaù. Tuy nhieân, ôû ñaây chuùng ta laïi vaãn phaûi döïa vaøo nguyeân taéc cuûa sinh thaùi hoïc haønh ñoäng ñeå cho nhöõng tính naêng cuûa töï do, coâng bình, baùc aùi khoâng bò bieán chaát. Vì ñaõ coù bieát bao toäi aùc xaåy ra ñoái vôùi töï do döôùi danh nghóa töï do, ñoái vôùi coâng bình döôùi danh nghóa coâng bình, ñoái vôùi baùc aùi döôùi danh nghóa baùc aùi.
Chieán löôïc chính trò nhaân loaïi phaûi tuaân theo moät soá tieâu chuaån. Nhöõng tieâu chuaån naøy khoâng phaûi laø nhöõng meänh leänh ñaïo ñöùc, nhöng laø nhöõng quy taéc haønh xöû ñöôïc ruùt ra sau khi ñoái chieáu vôùi nhöõng nguyeân taéc, nhöõng muïc tieâu, nhöõng yù töôûng-daãn ñöôøng qua nhöõng hieän traïng, nhöõng loâgíc chuû ñaïo, nhöõng khuynh höoùng tieán hoaù ñöông ñaïi. Toùm laïi, nhöõng tieâu chuaån naøy tuyø thuoäc cuøng moät luùc vaøo nhöõng muïc tieâu, nhöõng nguyeân taéc vaø nhöõng caân nhaéc coù tính kinh nghieäm veà nhöõng ñieàu kieän haønh ñoäng. Vì theá, nguyeân taéc thaän troïng vaø nguyeân taéc chaát löôïng - "ít nhöng toát hôn" - coù theå ñöôïc xem laø nhöõng tieâu chuaån.
Chuùng ta coù theå ruùt ra hai tieâu chuaån thöôøng tröïc sau ñaây:
Tieâu chuaån 1 : Noã löïc thuùc ñaåy taát caû nhöõng gì coù tính keát hôïp, choáng laïi caùi gì coù tính chia reõ. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa phaûi baûo toàn nhöõng goø boù baù quyeàn treân moät daân toäc hay moät saéc toäc ñang muoán töï giaûi phoùng. Keát quaû cuûa chính tröôøng hôïp naøy laø söï giaûi phoùng khoâng phaûi daãn ñeán moät söï coâ laäp vaø caét ñöùt nhöõng lieân heä vaên hoaù, kinh teá coù saün maø daãn ñeán moät nhu caàu tham gia vaøo moät taäp hôïp chung. Vì vaäy, ví duï söï giaûi phoùng cuûa nhöõng nöôùc ven bôø bieån Ban-tích phaûi keøm theo söï hoäi nhaäp trong moät taäp hôïp Ban tích môùi - Thuî ñieån, Na-uy, Phaàn lan, Ñan maïch, Nga - vaø thieát laäp nhöõng lieân heä ñaëc bieät vôùi nöôùc Nga, khoâng phaûi chæ ñeå gìn giöõ nhöõng boå sung kinh teá cho nhau, nhöng cuõng ñeå cung caáp cho nhöõng saéc toäc thieåu soá ôû Nga coù ñöôïc moät quy cheá baûo veä hoï.
Söï ñoàng thuaän, nghóa laø söï taäp hôïp vaø lieân ñôùi moät caùch saâu roäng hôn phaûi trôû thaønh, nhö Arturo Montes (Acturoâ Moângteùtx) ñaõ noùi, ñoäng cô chính vaø môùi cuûa lòch söû, roài treân coã maùy naøy seõ gheùp theâm caùi coã maùy truyeàn thoáng: ñaáu tranh.
Tieâu chuaån 2 : Ñi tìm tính phoå quaùt cuï theå. Trôû löïc khoâng chæ ñeán töø nhöõng taäp hôïp vò kyû hoaëc chuûng toäc trung taâm voán luùc naøo cuõng saün saøng hy sinh lôïi ích chung ñeå giöõ lôïi ích rieâng, nhöng noù coøn ñeán töø nhöõng tính phoå quaùt giaû taïo, cöù töôûng mình hieåu / phuïng söï lôïi ích chung nhöng thaät ra vaãn chæ tuaân theo moät söï hôïp lyù hoaù tröøu töôïng. Tieâu chuaån cuûa caùi phoå quaùt cuï theå thaät ra raát khoù aùp duïng. Lôïi ích chung khoâng coù nghóa laø toång soá, cuõng khoâng phaûi laø söï phuû nhaän nhöõng lôïi ích rieâng. Sinh thaùi hoïc haønh ñoäng cho chuùng ta thaáy raèng haønh ñoäng vì lôïi ích chung laïi coù theå bò laùi sang moät höôùng rieâng. Suy nghó cuûa chuùng ta veà lôïi ích chung phaûi thöôøng xuyeân ñöôïc xeùt laïi treân caên baûn vuõ truï cuï theå cuûa chuùng ta laø haønh tinh quaû ñaát.
Chieán löôïc cuûa chính trò phöùc taïp ñoøi hoûi moät yù thöùc veà nhöõng töông taùc giöõa caùc khu vöïc vaø caùc vaán ñeà, noù khoâng theå xöû lyù moät caùch rieâng reõ nhöõng khu vöïc vaø nhöõng vaán ñeà naøy. Noù phaûi taùc ñoäng leân chính nhöõng taùc ñoäng qua laïi vaø phaûi traùnh nhöõng xöû lyù ñôn phöông thoâ baïo.
Ñeå laøm saùng toû vaán ñeà haõy laáy moät ví duï töông töï veà vieäc baûo veä muøa maøng choáng laïi maàm taät beänh. Thuoác tröø saâu chaéc chaén laø coù theå dieät saâu beänh, nhöng cuõng seõ dieät luoân caû nhöõng loaøi coù ích khaùc. Chuùng dieät caû nhöõng cô cheá ñieàu chænh sinh thaùi do nhöõng taùc ñoäng qua laïi giöõa caùc loaøi vaät ñoái khaùng, laøm cho moät vaøi loaïi naøo ñoù ñöôïc dòp sinh soâi naåy nôû vaø trôû thaønh ñoäc haïi. Thuoác tröø saâu coøn thaám vaøo trong nguõ coác vaø rau coû laøm bieán ñoåi chaát löôïng thöïc phaåm. Toùm laïi, moät söï xöû lyù coù tính sinh thaùi nhaèm tieâu dieät hoaëc laøm yeáu moät gioáng coù haïi coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng caùch ñöa vaøo moät gioáng ñoái ñòch vôùi gioáng coù haïi, roài theo doõi nhöõng phaûn öùng daây chuyeàn coù theå xaåy ra.
Chính trò vaãn coøn ñang ôû giai ñoaïn duøng thuoác tröø saâu ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà, noù can thieäp vaøo moät nguyeân nhaân coâ laäp thay vì xem xeùt nhöõng taùc ñoäng qua laïi vaø lieân hoaøn. Vì theá ñoái vôùi vaán ñeà söùc khoeû, daân soá, loái soáng, moâi tröôøng, ngöôøi ta ñaõ thöïc thi nhöõng chính saùch rieâng reõ thay vì moät chính saùch can thieäp treân nhöõng töông taùc giöõa caùc vaán ñeà.
Ngoaøi ra, vaán ñeà khoâng phaûi chæ laø coi troïng nhöõng traøo löu ñang troäi nhaát. Chuùng ta caàn phaûi bieát raèng moät traøo löu ñang thoáng trò gaây ra nhöõng nghòch löu ñoâi khi coù theå trôû thaønh raát maõnh lieät. Ñoù laø tröôøng hôïp cuûa nhöõng chuû nghóa taân phoûng coå (neùo-archaisme), taân töï nhieân (neùo-naturisme), taân höông thoân (neùo-ruralisme), taân ñòa khu (neùo-reùgionalisme), nhöõng thöù ñaõ ra ñôøi ñeå choáng laïi traøo löu ñoâ thò hoaù vaø ñoàng chaát hoaù lôùn cuûa nhöõng naêm 60. Traøo löu sinh thaùi cuûa nhöõng naêm 1970 cuõng theá, noù laøm cho caùc chính saùch coâng nghieäp vaø ñoâ thò bò baát ngôø vaø luùng tuùng(6).
Ba loaïi thôøi gian
Chieán löôïc chính trò phaûi ñoàng thôøi ñöôïc vaän haønh treân nhieàu bình dieän vaø nhö vaäy vaán ñeà öu tieân luoân luoân ñöôïc ñaët ra. Ngöôøi laùi oâ toâ muoán ñeán ñích moät caùch nhanh nhaát vaø khoeû nhaát tröôùc maét phaûi traùnh nhöõng ñöôøng bò taéc, ra khoûi nhöõng haøng xe bò keït, coi chöøng nhöõng keû boä haønh ñi aåu. Cuøng moät luùc ngöôøi ñoù phaûi chuù yù ñeán khoâng chæ nhöõng caùi tröôùc maét maø caû nhöõng caùi ôû xa cuoái taàm maét, khaùm phaù ra khaû naêng coù theå bò keït xe, saün saøng thay ñoåi loä trình neáu caàn, ngay caû vi phaïm luaät ñi ñöôøng nhö ñi vaøo moät ngoõ caám... Chieán löôïc chính trò cuõng theá, noù phaûi saün saøng khoâng ngöøng keát hôïp caùi tröôùc maét, caùi trung haïn vaø caùi daøi haïn.
Ngöôøi ta thay ñoåi vieãn caûnh baèng caùch nhaåy töø kyø haïn naøy sang kyø haïn khaùc, nhöõng kyø haïn maø thaät ra khoâng coù bieân giôùi thaät giöõa chuùng, chuùng choàng cheùo nhau vaø caùi naøy hieän dieän trong caùi kia, trong caùi kia laïi coù caùi naøy. Caû ba loaïi thôøi gian naøy phaûi ñöôïc xöû lyù cuøng moät luùc. Coù nghóa laø caùi trung haïn vaø caùi daøi haïn ñeàu phaûi hieän dieän trong hieän taïi.
1- Caùi nhaõn tieàn vaø hieän taïi
Con ngöôøi caàn moät thöù chính trò taïm bôï, nhaát laø luùc töông lai ñang muø mòt. Nhö moät chieác taàu leânh ñeânh treân bieån, chæ troâng nhôø vaøo taàm nhìn cuûa mình maø ñi, ñoâi khi coøn khoâng nhìn thaáy gì. Chính trò nhaõn tieàn laø moät thöù duøng cho nhöõng tröôøng hôïp khaån caáp, nhöng cuõng duøng cho nhöõng chuaån bò tröôøng kyø.
Tröôøng hôïp khaån caáp ñoøi hoûi chuû nghóa thöïc duïng vaø moät chính saùch choïn caùi ñôõ xaáu nhaát, noù cuõng ñoøi hoûi moät söï ñaûo ngöôïc taïm thôøi nhöõng nguyeân taéc. Nhö Hyppocrate (Ippoâcraùt) vaø Avicenne (Avixen) ñaõ noùi: phaûi xöû lyù caùc nguyeân nhaân chöù khoâng phaûi nhöõng trieäu chöùng cuûa beänh, ñieàu naøy ñoøi hoûi moät y hoïc coù chieàu saâu vaø laâu daøi. Nhöng neáu con beänh ñaõ ôû traïng thaùi nguy kòch, thaày thuoác vaãn phaûi can thieäp treân nhöõng trieäu chöùng, ñaàu tieân laøm giaûm soát tröôùc khi ra tay chöõa trò ñeán caên beänh. Theá roài vì nhöõng can thieäp treân bình dieän khaån caáp trôû neân quaù nhieàu, noù ñaõ laøm ngöôøi ta queân ñi vieäc chöõa trò caên nguyeân cuûa beänh vaø chính saùch thieån caän, ngaøy qua ngaøy naøy khoâng chæ coøn laø vieäc xoay sôû taïm thôøi maø laïi trôû thaønh moät chính saùch chuaån möïc.
Caùi nhaõn tieàn caøng ngaøy caøng bò xoâ ñaåy bôûi nhieàu ñoøi hoûi caáp baùch veà vaán ñeà soáng coøn - chieán tranh cuïc boä coù khaû naêng trôû thaønh toaøn dieän, ñe doaï nguyeân töû, boät phaùt nhöõng hieän töôïng man rôï, tai hoaï do thieân nhieân vaø / hoaëc do kyõ thuaät. Nhöõng aùp löïc cuûa caùi tröôùc maét ñaõ laøm naåy sinh khoâng ngöøng nhöõng ñoøi hoûi caáp baùch maâu thuaãn (double bind) giöõa moät beân laø nhöõng ñoøi hoûi chính trò saâu saéc caàn nhöõng ñaàu tö tinh thaàn, vaät chaát chæ coù lôïi veà laâu daøi vaø moät beân laø nhöõng lôïi theá cuûa thu hoaïch vaø thuï höôûng trong choác laùt.
yù nghóa cuûa thôøi gian hieän taïi, roäng hôn yù nghóa veà caùi tröôùc maét, ñaõ laøm moät nhòp caàu giöõa caùi tröôùc maét vaø caùi trung haïn. Noù keâu goïi söï "caùch taân", hieän ñaïi hoaù chính trò ñeå coù theå vöôït qua ñöôïc nhöõng caùi "coå loã" vaø tieán haønh nhöõng thích öùng caàn thieát vôùi nhu caàu cuûa hieän taïi. Nhöng neáu caàn baõi boû nhöõng phöông phaùp, caùch pha cheá vaø coâng thöùc loãi thôøi, coù leõ tröôùc heát neân bieát chaéc raèng chuùng ñaõ bò ñaøo thaûi chöù khoâng chæ vì chuùng khoâng hôïp thôøi nöõa, bôûi caùc saûn phaåm "khoâng hôïp thôøi trang" thöôøng vaãn beàn bæ hôn nhöõng thöù ñöôïc xem laø "hieän ñaïi". Ñoái vôùi chính trò ñöøng bao giôø laøm nhö nhöõng noâng daân vuøng Bretagne (Brô-ta-nhô - ôû mieàn taây baéc nöôùc Phaùp -ND), nghóa laø ñem vöùt ñi hoaëc baùn reû cho daân buoân ñoà cuõ nhöõng baøn gheá thuû coâng baèng goã quyù ñeå thay vaøo baèng nhöõng ñoà goã taïp saûn xuaát haøng loaït roài sau ñoù môùi khaùm phaù ra moät caùch muoän maøng giaù trò cuûa nhöõng ñoà cuõ kia.
Coù neân troâng mong - vaø quy hoaïch - vaøo hieän taïi, trong luùc caùi hieän taïi naøy ñang bò ñaøo thaûi?
Treân phöông dieän giaùo duïc chaúng haïn, "chuû nghóa hieän ñaïi" cho raèng neân laøm cho ñaïi hoïc thích öùng vôùi nhu caàu xaõ hoäi hieän taïi cuûa thò tröôøng vaø kinh teá, trong khi ñoù noù laïi queân raèng ñaïi hoïc cuõng coøn phaûi coù söù meänh ñoùng goùp cho hieän taïi nhöõng giaù trò nghìn ñôøi maø noù mang ôû baûn thaân. Ngoaøi ra cho duø coù nhöõng choáng ñoái cuûa giôùi hoïc thuaät, chuùng ta cuõng caàn phaûi söûa soaïn ngay töø baây giôø söï caûi taïo tö duy maø chæ coù noù môùi coù theå cho pheùp chuùng ta ñaùp öùng nhöõng thaùch thöùc phöùc taïp maø hieän thöïc daønh cho chuùng ta. Moät söï caûi taïo nhö theá coù leõ coøn maïnh hôn caû "caùch taân" vaø hieän ñaïi hoaù. Noù coù theå ñaùp öùng cho chính nhöõng nhu caàu cuûa tieán trình tieán hoaù nhaân loaïi.
Ngöôøi ta cho raèng phaûi thích öùng vôùi hieän taïi trong khi thaät ra caàn phaûi ñoàng thôøi thích öùng vôùi hieän taïi vaø laøm cho hieän taïi thích öùng vôùi mình. Khoâng neân hieän ñaïi hoaù neáu caùi töø naøy coù nghóa laø chaáp nhaän nhö moät nhu caàu töï nhieân taát caû nhöõng gì laø hieän ñaïi vaø baét chính trò thích öùng vaøo traïng thaùi cuûa söï ñaõ roài. Traùi laïi caàn phaûi hieän ñaïi hoaù chính trò theo nghóa laøm cho noù thích öùng vôùi nhöõng vaán ñeà nhaân loaïi hoïc vaø toaøn caàu môùi meû vöøa xuaát hieän trong noù. Nhöng cuõng caàn phaûi chính trò hoaù caùi tính hieän ñaïi baèng caùch hoäi nhaäp noù vaøo trong vieãn caûnh chính trò nhaân loaïi vaø toaøn caàu.
Theo nghóa naøy, phaûi vöôït qua nhöõng caùch taân, hieän ñaïi hoaù vaø haäu hieän ñaïi hoaù thieån caän, noâng caïn. Caàn phaûi cuøng moät luùc laøm cho chính trò thích öùng vôùi hieän taïi vaø laøm cho hieän taïi thích öùng vôùi chính trò.
2- Trung haïn.
Chính trò ôû trung haïn laø moät thöù chính trò tìm caùch thöïc hieän muïc tieâu cuûa con ngöôøi treân quaû ñaát, cuøng moät luùc laø moät chính trò mang tính chuyeån tieáp, coù tính toaùn ñeán caû nhöõng khoù khaên, ñeà khaùng, caùc doøng chaûy vaø nhöõng nghòch löu.
Chính ôû trung haïn maø nhöõng nguyeân taéc cuûa chieán löôïc chính trò nhaân loaïi vaø nhöõng tieâu chuaån maø chuùng ta ñaõ keå treân phaûi ñöôïc theå hieän.
3- Daøi haïn
Chính trò daøi haïn tuaân theo haáp löïc cuûa caùc muïc tieâu chuùng ta ñaõ vaïch ra, caùc muïc tieâu maø nhöõng tö töôûng chuû ñaïo vaø nhöõng tö töôûng daãn ñöôøng phaûi luoân luoân nhaéc nhôû cho chuùng ta.
Cuõng nhö caùi trung haïn vaø - coøn hôn nöõa -, caùi daøi haïn ñoøi hoûi, ngay baây giôø, moät ñaàu tö chính trò vaø trieát hoïc, maø than oâi, taát caû nhöõng keû meänh danh laø söù giaû cuûa moät töông lai saùn laïn laïi chaúng thaáy chuùng coù gì laø quan troïng. Ñaàu tö vaøo trong moät söï taùi tö duy chính trò caàn ñeán moät söï taùi thieát neàn moùng thaät söï. Söï taùi thieát naøy laïi ñoøi hoûi moät caûi caùch tö duy. Ñoù chính laø ñieàu maø quyeån saùch naøy muoán noùi.
Ba loaïi khoâng gian
Vuõ truï vaät lyù trung moâ ôû vuøng trung gian cuûa chuùng ta naèm giöõa caùi voâ cuøng lôùn cuûa theá giôùi vuõ truï vó moâ vaø caùi voâ cuøng nhoû cuûa theá giôùi vaät lyù vi moâ ; Caû ba theá giôùi naøy ñeàu laø nhöõng thöù coù baûn chaát khoâng thuaàn nhaát maëc duø chuùng cuøng thuoäc veà moät vuõ truï. Cuõng vaäy, lónh vöïc xaõ hoäi vi moâ (lónh vöïc cuûa nhöõng quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi), lónh vöïc xaõ hoäi trung moâ (lónh vöïc giöõa nhöõng chuûng toäc vaø caù c xaõ hoäi) vaø lónh vöïc xaõ hoäi vó moâ (nhöõng khu vöïc vaên minh lôùn vaø khoâng gian toaøn caàu) cuõng coù nhöõng tính chaát khoâng gioáng nhau maëc duø chuùng cuøng thuoäc veà moät vuõ truï. Chính trò thöôøng vaãn naèm ôû treân möùc thang cuûa xaõ hoäi trung moâ. Noù coù khuynh höôùng queân ñi nhöõng quan heä vi moâ giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi (7) (nghóa laø caùi cuï theå cuûa nhöõng cuoäc ñôøi caù theå) vaø caùi phoå quaùt cuï theå cuûa nhöõng vaán ñeà toaøn caàu. Söù meänh cuûa chính trò nhaân loaïi laø suy xeùt veà ba möùc thang naøy ñeå ñem ñeán moät caùch rieâng bieät cho töøng caùi nhöõng nguyeân taéc cuøng chieán löôïc cuûa söï tieán hoaù nhaân loaïi.
Cuoái cuøng chuùng ta khoâng neân queân caùi ñaõ laøm thaønh chính neùt ñaëc tröng cuûa kyû nguyeân toaøn caàu ôû theá kyû XX, ñoù laø söï hình thaønh moät khoâng (gian) - thôøi gian phöùc taïp ñaõ ñöôïc toaøn caàu hoaù, ôû ñoù taát caû nhöõng xaõ hoäi bò cuoán huùt vaøo cuøng moät thôøi ñaïi, maëc duø vaãn soáng nhöõng thôøi ñaïi khaùc nhau: Thôøi ñaïi nguyeân thuyû, thôøi ñaïi noâng nghieäp, thôøi ñaïi coâng nghieäp, thôøi ñaïi haäu coâng nghieäp v.v.. Nhaän thöùc ñöôïc ñieåm naøy, chuùng ta caàn phaûi vöùt boû yù töôûng chuû tröông phaûi ñaët taát caû moïi xaõ hoäi treân cuøng moät thôøi gian nhanh nhaát, caùi thôøi gian ñöôïc ño ñeám töøng giaây phuùt, caùi thôøi gian theo kieåu maãu taây phöông. Ñieàu naøy baét chuùng ta phaûi thích hôïp vôùi tính boå sung cuûa nhöõng thôøi ñaïi khaùc nhau, kieàm cheá söï lan traøn cuûa caùi thôøi gian ño ñeám, laøm chaäm laïi caùi thôøi gian kieåu taây phöông.
Söûa soaïn giaûm toác
Neàn vaên minh cuûa chuùng ta ñang maéc beänh vaän toác. yù thöùc ñöôïc cuoäc chaïy ñua ñieân cuoàng, nguy cô cuûa con ngöïa baát kham naøy laø moät vieäc caáp baùch. Phaûi phanh laïi, chaïy chaäm ñi ñeå cho moät töông laïi khaùc coù theå ñeán. Töø nay caàn phaûi truø tính moät söï ñieàu chænh quoác teá veà taêng tröôûng vaø caïnh tranh kinh teá, ñoàng thôøi ban haønh moät hieán chöông veà chuaån möïc ñôøi soáng goàm nhöõng quyeàn thuoäc thôøi gian mang tính ngöôøi.
Laøm sao ñeå giaûm toác? Vaán ñeà naøy cuõng ñoøi hoûi moät yù thöùc cuûa toaøn theá giôùi gioáng nhö yù thöùc ñaõ baét ñaàu xuaát hieän ôû Hoäi nghò thöôïng ñænh veà quaû ñaát ôû Rio de Janeiro. Ñoù laø moät vaán ñeà maø vaøo thôøi ñaïi tuyø thuoäc laãn nhau naøy moät quoác gia rieâng leû khoâng theå xöû lyù ñöôïc tröø phi muoán töï giam haõm vaøo moät chính saùch töï cung töï caáp khoâng loái thoaùt.
Nhöng moät söï khôûi xöôùng töø phía nhöõng cöôøng quoác coâng nghieäp lôùn coù theå laøm cho söï giaûm toác xaåy ra. Vì theá khi nöôùc Myõ töø choái khoâng söû duïng maùy bay sieâu aâm trong thöông nghieäp, moät phaàn vì aùp löïc cuûa chuû nghóa sinh thaùi, ñaõ laøm cho loaïi maùy bay naøy ñeán ngaøy hoâm nay khoâng ñöôïc phoå bieán trong theá giôùi. Theá laø laàn ñaàu tieân ôû theá kyû XX, moät giaûi phaùp kyõ thuaät baèng vaän toác ñaõ khoâng ñöôïc chaáp nhaän hay ít nhaát ñaõ bò hoaõn laïi. Con ngöôøi coù theå nghó ñeán vieäc ñaët ra nhöõng tieâu chuaån ñeå giaûi tröø vieäc caên, ño thôøi gian trong raát nhieàu hoaït ñoäng con ngöôøi, ví duï nhö khoâi phuïc nhöõng hoaït ñoäng ñöôïc khoaùn giaù, caên cöù treân saûn phaåm hoaëc dòch vuï ñöôïc saûn xuaát chöù khoâng phaûi treân thôøi gian.
Con ngöôøi coù theå phuïc hoài söï chaäm raõi trong ñôøi soáng haøng ngaøy, môû roäng vaø phaùt trieån nhöõng khaû naêng cuûa söï thoaûi maùi, töø ñoù coù theå laøm taùi hieän moät thöù thôøi gian thaät nhaân baûn, phoå bieán caùi naêm Xaba(8) trong taát caû caùc ngaønh ngheà. Cuoái cuøng, ngaøy nay nhöõng kyõ thuaät môùi cho pheùp phaùt trieån saûn xuaát baèng caùch tieát kieäm naêng löïc con ngöôøi, söï kieän naøy keâu goïi chuùng ta phaûi xeùt laïi khaùi nieäm coâng vieäc - trôû thaønh caøng ngaøy caøng caàn ít naêng löôïng, caøng duøng nhieàu tin hoïc - vaø söûa ñoåi laïi söï quaù chuyeân nghieäp hoaù ñeå ñaåy luøi thôøi gian bò caên ño vaø caùi loâgíc cöùng nhaéc cuûa boä maùy nhaân taïo.
Ngheânh tieáp thôøi ñaïi kyõ thuaät sieâu vieät
Cuoäc caùch maïng kyõ thuaät laàn thöù ba - laàn ñaàu tieân laø cuûa maùy hôi nöôùc, laàn thöù hai laø cuûa ñieän löïc - mang baûn chaát tính toaùn/ tin töùc/ truyeàn thoâng. Noù coù khuynh höôùng laøm nheï nhöõng goø boù veà khoaûng caùch vaø khoâng gian. Nhöõng maïng löôùi ñaõ trôû thaønh quan troïng hôn nhöõng ñòa ñieåm - caùi maïng löôùi telex, fax, radioâ, maùy tính ñaõ ñaûm nhaän söï vaän haønh cuûa thò tröôøng theá giôùi - vaø coâng vieäc caøng ngaøy caøng coù theå thoaùt ly khoûi nhöõng ñòa ñieåm taäp trung.
Söï tieán trieån cuûa kyõ thuaät cho pheùp chuùng ta moät ngaøy gaàn ñaây coù theå nghó ñeán moät loâgíc môùi cuûa maùy nhaân taïo, gaàn hôn vôùi loâgíc boä oùc töï nhieân baèng maùy tính noái maïng gaàn nhö nhöõng nô-ron, hieäu öùng cuûa caùc maùy naøy coù theå bieán ñoåi khoâng nhöõng cuoäc soáng ngoaøi coâng vieäc maø caû cuoäc soáng trong coâng vieäc.
Luùc aáy, ngöôøi ta coù theå hy voïng raèng kyõ thuaät khoâng coøn laø ngöôøi daãn ñöôøng muø loaø cuûa töông lai chuùng ta vaø con ngöôøi coù theå nghó ñeán söï hoäi nhaäp cuûa kyõ thuaät vaøo nhöõng muïc tieâu cuûa con ngöôøi. Vì vaäy chuùng ta phaûi söûa soaïn kyû nguyeân kyõ thuaät sieâu vieät
Nhö theá chuùng ta phaûi thaáy raèng chieán löôïc cuûa moät chính trò nhaân loaïi toaøn caàu cuøng moät luùc caàn duy trì nhieàu ñoøi hoûi caáp thieát ñoái khaùng vôùi nhau, caàn moät söï saép xeáp khoù khaên nhöõng ñoøi hoûi hoaøn toaøn khaùc nhau tuyø moãi thôøi gian vaø khoâng gian, caàn nhöõng khaû naêng taùi tö duy, kieåm chöùng, tu chính thöôøng tröïc.
Dó nhieân moïi chieán löôïc ñeàu laø ngheä thuaät, caùi ngheä thuaät ñöôïc trieån khai khoâng phaûi chæ baèng meänh leänh cuûa nhöõng quy taéc - cuûa ngheä thuaät - coøn bieåu hieän baèng söï thao taùc xen keõ hoaëc phöùc ñieäu cuûa nhöõng quy taéc naøy. Ñaáy chính laø ñieàu maø Saint-Just ñaõ sôùm döï caûm khi oâng ta noùi raèng ngheä thuaät caàm quyeàn cho ñeán ngaøy nay chæ saûn sinh ra nhöõng quaùi vaät.
Neáu chính trò nhaân loaïi coù cô thaønh hình, taïo ñöôïc moät traøo löu, moät khuynh höôùng, thì vieäc ñaït ñeán nhöõng muïc tieâu cuûa noù coøn laø moät coâng vieäc gian khoå, baáp beânh cuûa nhieàu theá kyû nöõa. Ngay caû ñöôïc hoaøn thaønh, coù theå noù cuõng seõ phaûi khoâng ngöøng töï taùi sinh.
Chuù thích:
(1) Ñeå tieáp lôøi cuûa Höûderlin : "Con ngöôøi ñaõ soáng treân quaû ñaát thaät laø thi vò".
(2) yù ñaõ ñöôïc ñeà nghò trong "Daãn nhaäp vaøo moät chính trò con ngöôøi",sñd.
(3) Xem E. Morin, "Phaïm thöùc bò maát", sñd, tr. 107-127.
(4) Tö töôûng (luaän), Penseùe, (Ed. Brunschwicg), Paris, Classiques Garnier, tr. 531
(5) Veà khaùi nieäm töï chuû / phuï thuoäc, xem "Daãn nhaäp vaøo tö töôûng phöùc taïp",sñd.
(6) B. Paillard, La Damnation de Fos, Paris, Ed. du Seuil, 1981.
(7) Xem E. Morin, "Daãn nhaäp vaøo moät chính trò con ngöôøi", sñd.
(8) Cheá ñoä nghæ ñònh kyø, thöôøng laø moät naêm, maø khoâng bò maát vieäc, coù khi vaãn ñöôïc aên löông, (ND).
[ Trôû Veà ]