Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Ñaùnh maát söï cöùu roãi, cuoäc phieâu löu voâ ñònhNeáu coù nhöõng phi haønh gia vuõ truï, thì con ñöôøng bay cuûa hoï giöõa chuøm sao Thaát nöõ coù leõ seõ khoâng bieát ñeán daûi Ngaân haø heûo laùnh vaø seõ vöôït qua raát xa caùi maët trôøi ngoaïi vi nhoû beù mang trong quyõ ñaïo cuûa noù caùi haønh tinh quaû ñaát tyù hon naøy cuûa chuùng ta.
Nhö Roâbinsaân treân hoøn ñaûo cuûa mình, chuùng ta ñaõ baét ñaàu göûi ñi nhöõng tín hieäu veà phía caùc ngoâi sao, nhöng cho ñeán giôø vaãn chöa thaáy gì vaø coù leõ roài vónh vieãn cuõng chaúng thaáy gì. Chuùng ta ñaõ hoaøn toaøn bò boû rôi trong vuõ truï.
Vuõ truï meânh moâng naøy chính noù cuõng ñang ñi vaøo coõi traàm luaân. Noù ñaõ sinh ra, thì roài seõ cheát. Noù ñang töï phaân hoaù vôùi moät vaän toác ñieân cuoàng, trong khi nhöõng tinh caàu va chaïm vaøo nhau, noå tung, tan vôõ. Maët trôøi cuûa chuùng ta ñang keá tuïc hai hoaëc ba vöøng nhaät khaùc ñeàu ñaõ cheát tröôùc ñoù, vaø chính noù roài cuõng seõ töï thieâu cho ñeán luïi taøn. Taát caû nhöõng sinh vaät ñöôïc neùm vaøo ñôøi maëc duø chuùng khoâng heà ñoøi hoûi vieäc ñoù, roài chuùng cuõng seõ bò vöùt vaøo söï cheát maëc duø ñaâu muoán theá. Chuùng soáng giöõa caùi hö voâ ôû sau löng vaø hö voâ tröôùc maët, vaây quanh chuùng cuõng toaøn laø hö voâ.
Khoâng chæ coù nhöõng caù nhaân môùi bò tieâu vong nhöng sôùm muoän roài loaøi ngöôøi, roài nhöõng daáu tích cuoái cuøng cuûa söï soáng vaø sau ñoù laø traùi ñaát cuõng phaûi tieâu vong. Baûn thaân vuõ truï cuõng ñang ñi veà coõi cheát, baát keå theo kieåu tan raõ toaøn dieän hay baèng kieåu noå ngaàm ñeå trôû veà khôûi thuyû... Töø caùi cheát cuûa theá giôùi naøy coù leõ seõ sinh ra moät theá giôùi khaùc, nhöng caùi theá giôùi cuûa chuùng ta roài seõ phaûi cheát, khoâng coù caùch gì cöùu vaõn ñöôïc. Vuõ truï cuûa chuùng ta taát yeáu phaûi mai moät. Chuùng ta roài cuõng vaäy thoâi !
Theá giôùi thuoäc veà chuùng ta naøy raát meàm yeáu töø goác reã, haàu nhö laø moät thöïc theå khoâng ñaëc. Noù ra ñôøi töø moät söï kieän ngoaøi yù muoán, coù leõ töø moät söï bieán chaát cuûa voâ taän neáu khoâng phaûi laø noù ñaõ sinh ra töø hö voâ. Duø sao ñi nöõa, caùi vaät chaát maø chuùng ta bieát ñöôïc trong vaät chaát cuûa vuõ truï chæ chieám moät phaàn raát nhoû, maø vaät chaát höõu cô laïi chæ laø caùi boä phaän cöïc nhoû trong caùi boä phaän voán ñaõ cöïc nhoû naøy. Ñoù laø nhöõng keát caáu giöõa nhöõng thöïc theå vaät chaát, nhöõng nguyeân töû, phaân töû, tinh theå, sinh vaät ñaõ ngöng keát vaø trôû thaønh hieän thöïc trong tinh thaàn chuùng ta. Chính nhöõng caùi ñoät bieán thoaùt ra töø nhöõng keát caáu ñoù, cuoäc soáng, yù thöùc, caùi ñeïp, tình yeâu ñaõ trôû thaønh giaù trò ñoái vôùi chuùng ta. Nhöng nhöõng ñoät bieán naøy laïi raát mong manh vaø ngaén nguûi nhö moät ñoaù hoa töôi ñang ñoä nôû, nhö haøo quang cuûa moät khuoân maët, nhö moät thoaùng tình yeâu.
Söï soáng, yù thöùc, tình yeâu, söï thaät, saéc ñeïp ñeàu choùng taøn. Nhöõng saûn phaåm tuyeät vôøi naøy taát phaûi ñoøi hoûi caùc keát caáu toå chöùc, nhöõng cô may haõn höõu vaø bieát bao nguy cô coù theå cheát khoâng ngöøng chôø ñôïi noù. Ñoái vôùi ta, chuùng laø neàn moùng maø chính baûn thaân chuùng laïi khoâng heà coù neàn moùng. Khoâng coù gì coù neàn moùng tuyeät ñoái ñöôïc. Chung quy, taát caû ñeàu voâ danh vaø voâ hình. Taát caû ñeàu sinh ra trong moät hoaøn caûnh rieâng bieät vaø taát caû nhöõng gì coù sinh ñeàu coù töû.
Vì theá, nhöõng ñoät bieán cuoái cuøng, nhöõng saûn phaåm cuoái cuøng cuûa söï tieán trieån, ñaáy laø yù thöùc vaø tình yeâu, chuùng phaûi ñöôïc xem nhö nhöõng tieâu chuaån haøng ñaàu, nhöõng nguyeân taéc toái cao.
Nhöng chuùng khoâng ñaït ñeán ñöôïc söï hoaøn myõ, cuõng khoâng coù ñöôïc söï baát bieán. Tình yeâu vaø yù thöùc roài seõ cheát. Khoâng coù gì thoaùt ñöôïc caùi cheát. Khoâng coù toân giaùo cöùu roãi naøo höùa heïn cho rieâng ai moät söï baát töû. Khoâng coù söï cöùu roãi treân traùi ñaát nhö toân giaùo coäng saûn ñaõ töøng höùa, nghóa laø moät giaûi phaùp xaõ hoäi ôû ñoù ñôøi soáng cuûa töøng ngöôøi vaø cuûa taát caû seõ ñöôïc giaûi phoùng khoûi khoå naïn, khoûi nhöõng thaêng traàm vaø nhöõng bi kòch. Caàn phaûi töø boû moät caùch hoaøn toaøn, trieät ñeå vaø vónh vieãn söï cöùu roãi naøy.
Ñoái vôùi nhöõng höùa heïn khoâng giôùi haïn chuùng ta cuõng caàn phaûi choái boû nhö vaäy. Chuû nghóa nhaân vaên taây phöông coå ñoäng chuùng ta ñi chinh phuïc thieân nhieân khoâng giôùi haïn. Quy luaät tieán boä baûo ñaûm vôùi chuùng ta raèng vieäc naøy coù theå theo ñuoåi ñeán voâ haïn. Khoâng coù moät giôùi haïn naøo cho söï taêng tröôûng kinh teá, cho trí tueä con ngöôøi, cho lyù trí. Con ngöôøi ñaõ trôû thaønh moät thöù voâ giôùi haïn rieâng cho chính mình.
Ngaøy hoâm nay chuùng ta coù theå vöùt boû nhöõng thöù voâ haïn giaû doái aáy ñi vaø yù thöùc laïi veà caùi tính höõu haïn khoâng theå naøo thay ñoåi ñöôïc cuûa mình. Nhö Gadamer (Ga-ña-me) ñaõ noùi: "Ñöøng tieáp tuïc suy nghó veà tính höõu haïn nhö moät haïn cheá maø ôû ñoù caùi öôùc muoán ñöôïc trôû thaønh voâ haïn cuûa chuùng ta ñaõ luïi taøn, (nhöng) nhìn nhaän moät caùch thieát thöïc tính höõu haïn naøy nhö moät quy luaät cô baûn ñích thöïc cuûa caùi thöû taïi (nghieäp) ".
Caùi voâ haïn ñích thöïc naøy ôû beân ngoaøi lyù tính, ngoaøi caû söï hieåu bieát vaø quyeàn löïc con ngöôøi. Bieát ñaâu noù ñaõ xuyeân qua toaøn thaân chuùng ta moät caùch voâ hình vaø chuùng ta chæ caûm thaáy ñöôïc noù qua thô ca vaø aâm nhaïc?
Cuøng moät luùc vôùi yù thöùc veà caùi höõu haïn, chuùng ta töø ñaây coøn coù theå yù thöùc ñöôïc veà chính söï voâ yù thöùc cuûa chuùng ta, nhaän thöùc ñöôïc söï voâ tri cuûa mình: töø ñaây chuùng ta coù theå bieát raèng chuùng ta ñang laøm moät cuoäc phieâu löu chöa bieát veà ñaâu. Vôùi loøng tin vaøo moät khoa hoïc nguïy taïo, chuùng ta ñaõ töôûng chuùng ta bieát ñöôïc yù nghóa cuûa lòch söû nhaân loaïi. Nhöng töø buoåi bình minh cuûa loaøi ngöôøi, cuûa caùc thôøi kyø lòch söû, chuùng ta ñaõ ñi vaøo cuoäc phieâu löu voâ ñònh naøy vaø chöa bao giôø chuùng ta daán thaân saâu vaøo noù nhö hoâm nay. Caùi doøng chaåy cuûa lòch söû thôøi kyø toaøn caàu ñaõ xa rôøi quyõ ñaïo tuaàn hoaøn cuûa vaên minh truyeàn thoáng ñeå rôi vaøo moät tieán trình caøng ngaøy caøng baát ñònh.
Chuùng ta hoaøn toaøn khoâng bieát ñieàu gì seõ xaåy ra, ñoù laø caùi maø nhöõng toân giaùo cöùu roãi duø thieân ñöôøng hay traàn theá töôûng ñaõ coù theå xoaù nhoaø: "Nhöõng ngöôøi Boân-seâ-vích ñaõ khoâng muoán hoaëc khoâng theå hieåu raèng con ngöôøi laø moät sinh vaät meàm yeáu vaø khoâng chaéc chaén, noù hoaøn thaønh moät söï nghieäp khoâng chaéc chaén trong moät theá giôùi khoâng chaéc chaén"(1).
Chuùng ta caàn hieåu raèng söï hieän höõu cuûa chuùng ta trong theá giôùi vaät lyù (vaø söï hieän höõu cuûa chính caùi theá giôùi vaät lyù naøy) ñeàu phaûi traû baèng giaù cuûa söï suy thoaùi, hao moøn, ñoå naùt chöa töøng coù; raèng söï hieän höõu cuûa söï soáng phaûi traû vôùi giaù cuûa nhöõng ñau khoå phi thöôøng; raèng taát caû caùc nieàm vui vaø haïnh phuùc con ngöôøi ñaõ vaø seõ coøn phaûi traû baèng nhöõng hö hao, maát maùt, ñieâu taøn vaø thoáng khoå.
Chuùng ta ñang löu laïc. Chuùng ta khoâng phaûi ñang ñi treân moät con ñöôøng ñöôïc caém moác, chuùng ta cuõng khoâng coøn ñöôïc daãn daét töø xa bôûi ñònh luaät tieán boä, chuùng ta cuõng khoâng coù ñaáng cöùu theá maø cuõng khoâng coù söï cöùu roãi naøo, chuùng ta ñi trong ñeâm vaø söông muø. Khoâng phaûi ñi vaät vôø trong may ruûi, tuy raèng vaãn coù phieâu baït vaø may ruûi, chuùng ta cuõng coù theå coù nhöõng yù töôûng daãn ñöôøng, nhöõng giaù trò öu vieät, moät chieán löôïc caøng ngaøy caøng bieán ñoåi ñeán hoaøn thieän. Ñaáy khoâng chæ laø böôùc tieán veà loø saùt sinh. Chuùng ta ñöôïc ñaåy veà phía tröôùc bôûi nhöõng nguyeän voïng cuûa chuùng ta, chuùng ta laïi ñaày yù chí vaø khí phaùch. Con ñöôøng phía tröôùc traøn treà hy voïng. Nhöng laø moät hy voïng chaúng coù ñöôïc phaàn thöôûng cuoái cuøng naøo; vì vaäy nieàm hy voïng naøy ñang bôi treân moät ñaïi döông meânh moâng cuûa thaát voïng.
Söï phieâu baït naøy taát yeáu thuoäc veà nhaân gian, nghóa laø thuoäc veà soá meänh quaû ñaát. Nhöng ñoàng thôøi noù cuõng chöùa ñöïng moät söï tìm toøi veà caùc theá giôùi beân kia. Ñoù khoâng phaûi laø nhöõng caùi "beân kia" ôû beân ngoaøi theá giôùi, maø laø nhöõng caùi "beân kia" cuûa thôøi naøy, ñaát naøy, nhöõng caùi "beân kia" cuûa söï khoán cuøng vaø baát haïnh, nhöõng caùi "beân kia" xa laï cuûa rieâng chính cuoäc phieâu löu khoâng bieát veà ñaâu naøy.
Chính qua söï phieâu baït naøy maø lòch söû nhaân loaïi ñöôïc theå hieän. Noù giuùp con ngöôøi phuïc hoài ñöôïc giaù trò cuûa nhöõng phuùt giaây chaân chính, ñaày thi töù, xuaát thaàn cuûa cuoäc soáng, ñoàng thôøi noù cuõng giuùp con ngöôøi xem nheï ñöôïc phaàn naøo nhöõng yù nghóa veà muïc ñích vaø phöông phaùp giaûi quyeát. Bôûi vì baát cöù muïc tieâu naøo, moät khi ñaït ñöôïc, vaãn thuùc ñaåy con ngöôøi tìm ñeán moät con ñöôøng môùi vaø baát cöù moät giaûi phaùp naøo roài cuõng môû ra moät vaán ñeà môùi. Söï phieâu baït giuùp con ngöôøi soáng moät caùch troïn veïn thôøi gian, khoâng nhöõng nhö moät söï lieân tuïc noái lieàn quaù khöù / hieän taïi / töông lai maø coøn hieåu ñöôïc noù nhö söï tìm veà nguoàn (quaù khöù), nhö haønh ñoäng (hieän taïi) vaø nhö khaû naêng (vöôn ñeán töông lai).
Chuùng ta ñang ôû trong moät cuoäc phieâu löu xa laï. Noãi loøng baát maõn thoâi thuùc chuùng ta ñi seõ khoâng bao giôø vôi ñöôïc trong cuoäc phieâu löu naøy. Chuùng ta phaûi ñaûm nhaän söï boái roái vaø lo aâu, chuùng ta phaûi gaùnh vaùc caùi "nghieäp" naøy, caùi vieäc "ôû ñaây maø khoâng hieåu taïi sao mình ôû ñaây". Roài caøng ngaøy seõ caøng coù nhieàu nguyeân nhaân gaây ra lo sôï vaø caøng ngaøy caøng caàn ñeán söï daán thaân, nhieät tình, baùc aùi, nhöõng thöù khoâng phaûi coù theå laøm tieâu tan, nhöng ñaåy luøi noãi kinh hoaøng kia.
Tình yeâu laø thuoác giaûi ñoäc, laø söï phaûn coâng - chöù khoâng phaûi laø söï traû lôøi noãi hoaûng sôï. Ñoù laø kinh nghieäm thieát thaân cô baûn nhaát ñoái vôùi con ngöôøi, ôû ñoù söï caûm thoâng, söï höng phaán tinh thaàn cuûa baûn thaân vaø ñoái töôïng cuûa mình, neáu khoâng bò bieán chaát bôûi loøng ham muoán chieám höõu, seõ ñöôïc thaêng hoa. Chuùng ta coù theå naøo giaûi thoaùt ñöôïc caùi khoái löôïng tình yeâu to lôùn maø caùc toân giaùo vaø söï thôø ô ñaõ laøm khoâ heùo, ñeå ñem daâng hieán noù khoâng phaûi cho thaàn linh maø cho loaøi ngöôøi?
Tin töùc xaáu maø toát
Nhöng, ngay caû khi söï traàm luaân vaãn coøn ñöôïc khaéc ghi trong vaän meänh chuùng ta.
Ñaây laø caùi tin buoàn: chuùng ta ñang bô vô, laïc loõng khoâng coù caùch gì cöùu vaõn ñöôïc. Neáu coù moät thöù phuùc aâm, nghóa laø moät tin möøng, noù phaûi baét ñaàu töø tin buoàn naøy: chuùng ta ñang bò laïc, nhöng chuùng ta coù moät maùi nhaø, moät caên nhaø, moät queâ höông: caùi haønh tinh nhoû naøy, nôi söï soáng ñaõ taïo neân moät khu vöôøn cuûa noù, nôi nhöõng con ngöôøi ñaõ xaây döïng toå aám cuûa hoï vaø töø nay nhaân loaïi phaûi nhaän nôi naøy laø ngoâi nhaø chung cuûa taát caû.
Ñaáy khoâng phaûi laø mieàn Ñaát höùa, cuõng khoâng phaûi laø thieân ñöôøng haï giôùi. Ñoù laø queâ höông cuûa chuùng ta, maûnh ñaát cuûa caùi coäng ñoàng cuøng vaän meänh sinh töû cuûa con ngöôøi ñòa caàu. Chuùng ta phaûi vun xôùi khu vöôøn ñòa giôùi naøy, nghóa laø chuùng ta phaûi vaên minh hoaù traùi ñaát.
Phuùc aâm cuûa nhöõng con ngöôøi löu laïc vaø cuûa Quaû ñaát - Queâ höông noùi vôùi chuùng ta raèng: Haõy trôû thaønh anh em, khoâng phaûi vì nhö theá chuùng ta seõ ñöôïc cöùu roãi, nhöng bôûi vì chuùng ta ñang laïc loõng(2). Haõy trôû thaønh anh em ñeå soáng moät caùch chaân chính trong coäng ñoàng cuøng vaän meänh sinh töû cuûa chuùng ta. Haõy laøm anh em bôûi vì chuùng ta taát caû ñeàu lieân ñôùi trong cuoäc phieâu löu voâ ñònh naøy.
Nhö Albert Cohen (An-be Co-hen) ñaõ noùi: "Trong cuoäc phieâu löu ñaùng sôï naøy, con ngöôøi ñaõ sinh ra trong theá gian vaø cöôøi vui, chaïy nhaåy, roài boãng nhieân khoâng ñoäng ñaäy nöõa. Caùi tai hoïa ñang chôø ñôïi chuùng ta ñoù laïi khoâng heà giuùp chuùng ta trôû thaønh dòu daøng vaø thöông yeâu laãn nhau, thaät laø moät ñieàu khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc"(3).
Caùi tin buoàn thì khoâng coù gì laø môùi: Töø khi tinh thaàn nhaân loaïi xuaát hieän, ñaõ coù caùi yù thöùc veà vaán ñeà laïc loõng, nhöng yù thöùc naøy ñaõ bò xua ñuoåi bôûi loøng tin vaøo söï soáng coøn, roài bôûi nieàm hy voïng vaøo söï cöùu roãi. Tuy nhieân moãi ngöôøi ñeàu aâm thaàm mang yù nghó veà söï laïc loõng, moãi ngöôøi mang noù moät phaàn naøo trong saâu thaúm cuûa mình. Coøn caùi tin vui cuõng khoâng coù gì laø môùi: Phuùc aâm cuûa con ngöôøi laïc loõng laøm soáng laïi thoâng ñieäp veà tình thöông vaø loøng traéc aån ñoái vôùi söï traàm luaân cuûa hoaøng töû Thích-ca-maâu-ni vaø ñoái vôùi baøi thuyeát giaùo ôû treân nuùi cuûa Gieâ-su thaønh Na-za-reùt, nhöng caùi chính cuûa tin buoàn laø khoâng coù cöùu roãi baèng che chôû / phuïc sinh cuûa baûn thaân, cuõng khoâng coù sieâu thoaùt baèng söï huyû dieät baûn ngaõ.
Keâu goïi tình nghóa anh em
Söï keâu goïi tình nghóa anh em khoâng haïn heïp trong noäi boä moät chuûng toäc, moät giai caáp, moät nhoùm ngöôøi öu tuù hoaëc moät quoác gia. Noù ñeán töø nhöõng ngöôøi ôû baát cöù nôi naøo mieãn laø hoï caûm nhaän ñöôïc noù, noù ñeán vôùi taát caû cuõng nhö vôùi töøng ngöôøi. Khaép nôi, ôû moïi giai caáp, trong taát caû caùc quoác gia, ñeàu coù nhöõng ngöôøi ñaày "thieän chí", caûm thaáy ñöôïc thoâng ñieäp cuûa noù cuõng laïi laø thoâng ñieäp cuûa mình.
Coù leõ soá ngöôøi naøy seõ ñoâng hôn trong haøng nguõ nhöõng keû ñang lo laéng, nhöõng keû ñaày loøng hieáu kyø, nhöõng ngöôøi tính tình côûi môû, nhöõng keû oân hoaø, nhöõng ngöôøi pha nhieàu doøng maùu, nhöõng ñöùa con lai vaø nhöõng keû naèm giöõa hai laøn ñaïn.
Keâu goïi tình nghóa anh em khoâng chæ laø ñoät phaù caùi raøo caûn cuûa laõnh ñaïm voâ tình, maø coøn phaûi khaéc phuïc caû thaùi ñoä thuø ñòch. Vì söï hieän höõu cuûa moät keû thuø cuøng moät luùc nuoâi döôõng söï man rôï cuûa caû ñoâi beân. Loøng thuø ñòch sinh ra ñoâi khi do söï muø quaùng cuûa moät beân, nhöng noù seõ trôû thaønh song phöông khi ñoái phöông bò thuø haèn quay laïi choáng traû.
Dó nhieân nhöõng keû theo chuû nghóa töï cho mình laø trung taâm hoaëc cho daân toäc mình laø trung taâm ñaõ gaây ra vaø coøn tieáp tuïc taïo neân nhöõng keû thuø, chuùng laø nhöõng caáu truùc baát di baát dòch cuûa tính caù bieät vaø tính chuû quan(4), nhöng cuøng moät luùc, neáu caùi caáu truùc naøy chöùa ñöïng moät nguyeân taéc loaïi tröø trong chöõ "toâi" thì noù cuõng chöùa ñöïng moät nguyeân taéc bao haøm trong chöõ "chuùng toâi" vaø vaán ñeà then choát cuûa söï hoaøn thieän nhaân loaïi laø nôùi roäng caùi "chuùng toâi" ra ñeå bao quaùt trong lieân heä meï - queâ höông - quaû ñaát, taát caû nhöõng "ngöôøi khaùc" vaø thöøa nhaän trong caùi ngöôøi khaùc ñoù "moät caùi toâi khaùc" nghóa laø moät ngöôøi anh em nhaân loaïi.
Chuùng ta caàn khaéc phuïc söï baøi xích nhöõng gì khoâng hôïp vôùi chuaån möïc, vôùi nhöõng ñieàu caám kî cuûa chuùng ta vaø khaéc phuïc thaùi ñoä thuø ñòch ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi chæ vì hoï gôïi nôi chuùng ta noãi sôï haõi veà nhöõng ñieàu laï luøng, coå quaùi ; vieäc naøy cuõng ñoøi hoûi moät söï coá gaéng cuûa caû ñoâi beân, nghóa laø cuõng töø phía ngöôøi laï naøy nöõa, nhöng caùi gì cuõng phaûi baét ñaàu thì môùi coù theå khôûi coâng...
Duø ñaõ coù quaân thuø töøng taøn saùt, cöôõng hieáp, tra taán, nhöng chuùng ta khoâng theå naøo loaïi chuùng ra khoûi gioáng ngöôøi ñöôïc vaø chuùng ta cuõng khoâng theå cam ñoan raèng chuùng ta khoâng bao giôø laøm nhöõng ñieàu khieán chuùng ta phaûi aân haän. Quan nieäm phöùc taïp veà söï ña truøng nhaân caùch cho ta bieát raèng trong moät caù nhaân vaãn tieàm aån nhieàu nhaân caùch vaø chuùng ta khoâng theå ñem nhoát caù nhaân naøy trong nhaân caùch toäi phaïm cuûa noù. Hegel (Heâ-ghen) ñaõ töøng noùi: Xaùc ñònh moät caù nhaân laø toäi phaïm töùc laø xoaù boû taát caû nhöõng neùt ñaëc tröng khoâng heà phaïm toäi khaùc cuûa con ngöôøi naøy. Khoâng ai coù theå vónh vieãn bò keát toäi.
Loøng khoan dung, söï aên naên vaø tha thöù cho chuùng ta thaáy khaû naêng chaët ñöùt ñöôïc caùi voøng luaån quaån cuûa söï traû thuø nôï maùu, tröøng phaït, phuïc haän - kieåu khoâng phaûi laø ta thì laø ñòch, khoâng phaûi laø ñòch thì laø ta. Chuùng ta phaûi laøm ngöng ngay caùi guoàng maùy gheâ hoàn thöôøng tröïc khoâng ngöøng ñem taøn khoác gieo raéc nôi nôi. Ngay caû ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà naøy chuùng ta cuõng ñöøng hy voïng seõ giaûi quyeát ñöôïc chuùng nhö coù pheùp laï, chuùng ta phaûi bieát ñaáu tranh vôùi toäi aùc, bôûi vì chuùng ta ñaõ thaáy, moät trong nhöõng muïc tieâu coù tính toaøn caàu saâu saéc laø choáng traû laïi nhöõng haønh vi baïo taøn treân theá giôùi(5).
Cö nguï traùi ñaát, soáng cho ra soáng
Chuùng ta laø cö daân cuûa quaû ñaát. Chuùng ta ñaõ daãn Höûlderlin (Hôn-ñec-lin) roài tieáp noái lôøi oâng ta maø noùi raèng: con ngöôøi ñang soáng treân ñòa caàu moät caùch vöøa traàn tuïc maø cuõng vöøa thi vò. Moät caùch traàn tuïc (laøm vieäc, nhaém vaøo nhöõng muïc tieâu thöïc duïng, tìm caùch soáng coøn) vaø moät caùch thi vò (ca haùt, mô moäng, tìm laïc thuù trong höôûng thuï vaø yeâu ñöông, chieâm ngöôõng) chuùng ta soáng ôû treân traùi ñaát nhö theá ñaáy.
Cuoäc soáng con ngöôøi ñöôïc theâu deät baèng vaên vaø thô. Thi ca khoâng chæ laø moät loaïi hình vaên hoïc, nhöng coøn laø moät loái soáng hoaø mình trong tình yeâu, nhieät tình, caûm thoâng, höng phaán, nghi leã, leã hoäi, men say, vuõ ñieäu, ca khuùc, taát caû laøm thay ñoåi boä maët cuûa cuoäc soáng ñôn ñieäu ñaày nhöõng vieäc thöïc duïng, vuï lôïi, kyõ thuaät. Vaû laïi, moãi moät con ngöôøi ñeàu coù hai caùch noùi vôùi ngoân ngöõ cuûa mình. Caùi caùch ñaàu tieân ñeå baøy toû vaø dieãn ñaït, noù döïa treân loâgíc cuûa luaät baøi trung(6)(tiers exclu), caùch noùi thöù hai chuû yeáu thoâng qua nghóa môû roäng (noäi haøm -ND), nghóa laø boái caûnh ngöõ nghóa bao quanh moãi chöõ, moãi caâu, noù vaän duïng pheùp loaïi suy (6) vaø pheùp aån duï, tìm caùch theå hieän nhöõng xuùc ñoäng vaø tình caûm, cho pheùp taâm hoàn dieãn ñaït. Cuõng theá trong moãi chuùng ta ñeàu coù hai traïng thaùi thöôøng khoâng dính daùng gì vôùi nhau, traïng thaùi ñaàu tieân hoaëc traïng thaùi bình thöôøng goàm nhöõng hoaït ñoäng hôïp lyù - döïa treân kinh nghieäm vaø caùi traïng thaùi ñuùng nghóa "thöù nhì" laø traïng thaùi "thi töù", ôû trong traïng thaùi naøy chuùng ta khoâng chæ ñeán ñöôïc vôùi thi ca, maø vôùi caû aâm nhaïc, vuõ ñieäu, leã hoäi, hoan laïc, aùi tình vaø khi leân ñeán cöïc ñieåm noù seõ ñöa con ngöôøi ñeán traïng thaùi xuaát thaàn. Chính trong traïng thaùi thi töù naøy maø traïng thaùi thöù nhì hay traïng thaùi "voâ thöùc" laïi trôû thaønh traïng thaùi haøng ñaàu.
Fernando Pesoa (Pheùc-nanñoâ Peâsoa) noùi raèng trong moãi chuùng ta coù hai con ngöôøi, con ngöôøi thöù nhaát, con ngöôøi thaät, do moäng töôûng, öôùc mô cuûa rieâng mình taïo thaønh, noù sinh ra töø tuoåi thô vaø tieáp noái trong cuoäc ñôøi, con ngöôøi thöù nhì, con ngöôøi giaû, do veû ngoaøi, do nhöõng tuyeân boá vaø haønh ñoäng cuûa mình taïo neân. Chuùng ta coù theå noùi moät caùch khaùc: hai thöïc theå chung soáng trong chuùng ta, thöïc theå trong traïng thaùi bình thöôøng vaø thöïc theå cuûa traïng thaùi thô. Caû hai chuû theå naøy taïo thaønh con ngöôøi chuùng ta. Chuùng laø hai cöïc cuûa nhaân caùch vaø boå tuùc cho nhau: neáu khoâng coù vaên xuoâi thì seõ khoâng coù vaên vaàn, traïng thaùi thô chæ theå hieän thaønh thô khi ñem so vôùi traïng thaùi traàn tuïc.
Traïng thaùi traàn tuïc ñaët chuùng ta vaøo choã ñöùng cuûa thöïc duïng, cuûa chöùc naêng, vaø muïc tieâu cuûa noù laø thöïc duïng vaø chöùc naêng.
Traïng thaùi thô coù theå lieân quan ñeán nhöõng muïc tieâu yeâu ñöông hay beø baïn, nhöng noù cuõng laø muïc tieâu cho chính noù.
Hai traïng thaùi naøy coù theå xung ñoät, ñi ñoâi hoaëc quyeän laãn vaøo nhau. Trong nhöõng xaõ hoäi coå sô, hai traïng thaùi naøy aûnh höôûng laãn nhau moät caùch maät thieát: coâng vieäc haøng ngaøy, vieäc giaõ gaïo, xay boät coù theå ñöôïc keøm theo vôùi caâu hoø ñieäu haùt nhòp nhaøng, ngöôøi ta söûa soaïn ñi saên hoaëc ñaùnh giaëc bôûi nhöõng nghi thöùc nguïy trang vöøa ca vöøa muùa. Trong neàn vaên minh truyeàn thoáng, con ngöôøi soáng xen keõ giöõa caùc muøa leã hoäi, nhöõng thôøi ñieåm maø taát caû caùc ñieàu caám kî ñöôïc xoaù boû trong söï phaán khôûi, aên chôi phung phí, say söa, tieâu thuï vaø moät cuoäc soáng thöôøng ngaøy, ñaày raøng buoäc maø neáu khoâng chòu kham khoå vaø tính toaùn chi li thì khoâng xong.
Vaên minh hieän ñaïi taây phöông ñaõ taùch rôøi vaên xuoâi vaø thô. Noù laøm cho nhöõng leã tieát trôû thaønh hieám hoi, vaø trong chöøng möïc naøo ñoù coøn bò loaïi boû ñeå thay baèng nhaøn thuù, moät khaùi nieäm - bao bì maø moãi ngöôøi coá nhoài vaøo ñaáy nhöõng gì mình coù theå nheùt ñöôïc. Cuoäc soáng coâng vieäc vaø aùo côm thì ñaày nhöõng tính toaùn taàm thöôøng (loâgíc cuûa lôïi nhuaän, sôû huïi v.v..)(7). Chaát thô ñaõ bò doàn vaøo trong cuoäc soáng rieâng tö, trong nhaøn thuù vaø nghæ heø. Noù ñaõ phaùt trieån rieâng bieät vôùi aùi tình, troø chôi, theå thao, phim aûnh vaø dó nhieân vôùi vaên chöông, thô ca theo ñuùng nghóa cuûa caùc töø naøy(8).
Ngaøy nay, ôû cuoái thieân nieân kyû naøy, caùi sieâu taàm thöôøng ñang treân ñaø tieán trieån vôùi söï lan traøn cuûa loâgíc maùy nhaân taïo trong moïi lónh vöïc cuoäc soáng vôùi söï phình tröôùng cuûa giôùi quan lieâu - kyõ thuaät, vôùi söï thaéng theá cuûa thôøi gian ñoàng thôøi bò caên ño, quaù taûi, caêng thaúng treân caùi thôøi gian töï nhieân cuûa moãi con ngöôøi.
Töø khi nieàm hy voïng neân thô raèng tình anh em roài seõ ngöï trò khaép nôi ñaõ suïp ñoå hay bò phaûn boäi, moät böùc maøn ñôn ñieäu to lôùn ñaõ truøm leân theá giôùi. Trong khi ñoù moãi nôi moät tyù, treân ñieâu taøn cuûa söï ñoåi ñôøi do thô ca höùa heïn, nhöõng phong traøo quay veà nguoàn goác saéc toäc vaø caùc toân giaùo ñang coá laøm soáng laïi nhöõng loaïi thô ca baèng söï tham döï taäp theå.
Caùi phaøm tuïc cuûa giôùi quan lieâu kinh teá vaø kyõ thuaät muoán thu heïp chính trò thaønh quaûn lyù ñang thaéng theá ôû Taây phöông, tuy coù theå chæ laø hieän töôïng nhaát thôøi, nhöng ñoù laïi laø thöïc teá tröôùc maét. Cho duø chính trò khoâng coøn ñaûm nhaän giaác mô ñaåy luøi söï taàm thöôøng baèng caùch thöïc hieän haïnh phuùc treân traùi ñaát, noù cuõng khoâng theå töï giam mình trong caùi traàn tuïc ñöôïc.
Ñieàu naøy coù nghóa laø chính trò con ngöôøi khoâng theå chæ nhaém vaøo "xaõ hoäi coâng nghieäp tieân tieán", "xaõ hoäi haäu coâng nghieäp" hay "tieán boä kyõ thuaät". Chính saùch phaùt trieån, theo nghóa chuùng ta ñaõ hieåu, bao haøm trong noù caùi yù töôûng sieâu phaùt trieån (xem chöông IV) vaø caàn coù moät yù thöùc ñaày ñuû veà nhöõng nhu caàu mang chaát thô cuûa con ngöôøi.
Trong nhöõng ñieàu kieän nhö vaäy, söï lan traøn cuûa caùi sieâu phaøm tuïc phaûi ñöôïc ñaùp laïi baèng moät cuoäc phaûn coâng maïnh meõ cuûa thô. Chaát thô naøy roài seõ ñi lieàn vôùi söï hoài sinh cuûa tình huynh ñeä, vôùi khí theá cuûa caùi phuùc aâm cuûa söï traàm luaân. Thaät ra chính baûn thaân cuûa yù thöùc veà Queâ höông - Quaû ñaát cuõng ñaõ coù theå ñöa chuùng ta vaøo traïng thaùi thô. Moái lieân heä vôùi quaû ñaát laø moät tình caûm ñeïp ñeõ, hôn nöõa noù coù theå laø tình yeâu vaø say ñaém.
Coù theå naøo khoâng rung ñoäng khi baát chôït gaëp moät vaàng traêng troøn tròa loù daïng ôû chaân trôøi trong maøn ñeâm ñang buoâng xuoáng? Laøm sao khoâng ngaát ngaây khi ngaém nhìn nhöõng caùnh eùn muøa xuaân bay löôïn? Chuùng coù phaûi chæ ñôn thuaàn laø nhöõng boä maùy ñang bay hay khoâng, chuùng líu ríu coù phaûi chæ ñeå trao ñoåi vôùi nhau moät tin töùc naøo ñoù thoâi sao? Chaúng leõ khi saäp seø, lao xuoáng, vuùt leân, saït vaøo nhau maø khoâng bao giôø chaïm ñoù, thaät söï chuùng khoâng caûm thaáy moät khoaùi caûm say söa ñieân loaïn naøo ö ?
Dó nhieân chuùng ta khoâng theå luùc naøo cuõng cöù lieân tuïc ôû trong moät traïng thaùi thô, ñoù laø chuyeän aûo töôûng vaø neáu theá thì traïng thaùi naøy cuõng trôû neân nhaït nheõo ñi, roài seõ laøm cho con ngöôøi hoaûng hoát khi noù chaám döùt. Vaø nhö vaäy cuõng laïi laø caùch laøm soáng daäy caùi aûo töôûng cöùu roãi moät kieåu khaùc. Chuùng ta baét buoäc phaûi chaáp nhaän cuoäc soáng trong ñoù thô ca vaø vaên xuoâi (söï traàn tuïc - ND) xen keõ, boå tuùc cho nhau.
Vaên xuoâi vaãn laø vaán ñeà thieát thaân ñoái vôùi chuùng ta, vì chính nhöõng hoaït ñoäng thöïc duïng traàn tuïc naøy ñaõ giuùp chuùng ta soáng coøn. Nhöng ñaõ bieát bao laàn trong theá giôùi ñoäng vaät, nhöõng hoaït ñoäng ñeå soáng coøn ñoù (tìm thöùc aên, tìm moài, choáng traû laïi nhöõng hieåm nguy, nhöõng taán coâng) laïi nuoát maát ñi caû cuoäc soáng, nghóa laø caùi thuù vò treân ñôøi. Ngaøy nay treân traùi ñaát, loaøi ngöôøi vaãn coøn phaûi duøng gaàn nhö moät phaàn lôùn nhaát thôøi gian cuûa mình ñeå sinh toàn!
Chuùng ta caàn phaûi ñaáu tranh ñeå ñöa traïng thaùi voâ thöùc leân haøng ñaàu, phaûi tìm laáy moät caùch soáng, khoâng phaûi chæ ñeå soáng coøn, maø coøn ñeå soáng. Soáng moät caùch thi vò, soáng nhö theá môùi laø soáng.
Phuùc aâm cuûa söï traàm luaân
Phuùc aâm cuûa tình huynh ñeä ñoái vôùi luaân lyù chaúng khaùc naøo söï phöùc taïp ñoái vôùi tö töôûng: Noù keâu goïi haõy boû ñi söï phaân caùch, chia reõ ñeå lieân keát laïi. Veà thöïc chaát noù laø moät söï "lieân keát laïi" (re-ligieuse) theo ñuùng nghóa cuûa töø naøy.
Toân giaùo? Laøm sao khoâng boái roái vaø hoang mang tröôùc caùi töø naøy ñöôïc. Vì noù bò dính daùng tôùi quaù nhieàu noäi dung thaàn thaùnh, ñeán ñoä haàu nhö bò ñoàng hoaù vôùi noäi dung naøy, ngay caû khi ta chæ hieåu chöõ naøy vôùi nghóa toái thieåu cuûa noù laø: lieân keát (re-lier).
Toân giaùo, theo nghóa thoâng thöôøng, ñuùng laø coù theå ñöôïc ñònh nghóa baèng nhöõng töø ñoái nghòch vôùi nhöõng töø thuoäc veà phuùc aâm cuûa söï traàm luaân: moät ñöùc tin vaøo thaàn thaùnh hay moät thöôïng ñeá toái cao vôùi söï toân thôø, nghi thöùc cuùng teá. Ngoaøi ra toân giaùo cöùu roãi coøn höùa heïn theâm moät cuoäc ñôøi huy hoaøng sau caùi cheát.
Thaät ra, toân giaùo coù thöôïng ñeá laø moät toân giaùo thuoäc loaïi thöù nhaát. AÂu chaâu ngaøy nay ñaõ thaáy xuaát hieän nhöõng toân giaùo khoâng thaàn thaùnh. Maø nhöõng toân giaùo naøy laïi khoâng heà bieát mình laø toân giaùo. Chuùng ta goïi noù laø toân giaùo loaïi thöù nhì.
Cuõng theá, hình thöùc Nhaø nöôùc - quoác gia ñaõ töï saùng taïo ra caùi toân giaùo rieâng cuûa noù. Roài sau ñoù, giôùi theá tuïc, duy lyù, khoa hoïc cuõng xaây döïng caùi toân giaùo treân döông theá cuûa mình.
Robespierre (Roâbeùtxpie) ñaõ muoán coù moät toân giaùo cuûa lyù trí. Aguste Comte (OÂguùxt Coângt) töôûng mình ñaõ ñaët neàn moùng cho moät toân giaùo cuûa nhaân loaïi. Maùc ñaõ saùng laäp ra moät toân giaùo cöùu roãi treân theá gian töï xöng laø khoa hoïc. Ngöôøi ta cuõng coù theå nghó raèng tinh thaàn Coäng hoaø cuûa nöôùc Phaùp Ñeä Tam Coäng hoaø coù moät caùi gì ñoù thuoäc veà toân giaùo, theo nghóa noù lieân keát nhöõng tín ñoà cuûa mình baèng moät ñöùc tin coäng hoaø vaø moät ñaïo ñöùc coâng daân.
Malraux (AÊndreâ Manroâ), khi tuyeân boá theá kyû XXI seõ laø theá kyû cuûa toân giaùo, khoâng heà thaáy ñöôïc raèng theá kyû XX ñaõ laø moät theá kyû cuoàng tín toân giaùo roài, chæ coù ñieàu noù khoâng yù thöùc ñöôïc baûn chaát toân giaùo cuûa nhöõng heä tö töôûng cuûa mình maø thoâi.
Chính vì theá, caùi töø "toân giaùo" khoâng coøn coù theå chæ ñöôïc giôùi haïn trong nhöõng toân giaùo thaàn ñaïo. Nhöng, neáu ta ñaõ khoâng thöøa nhaän loaïi toân giaùo thöù nhì (chuû nghóa yù trôøi ban phöôùc vaø cöùu roãi), taïi sao chuùng ta laïi ñeà caäp ñeán caùi töø naøy ôû ñaây?
Bôûi vì ñeå theo ñuoåi söï tieán hoaù nhaân loaïi vaø ñeå vaên minh hoaù quaû ñaát, chuùng ta caàn ñeán moät thöù söùc maïnh khai thoâng vaø dung hoaø. Caàn coù moät nhieät tình theo nghóa toân giaùo, ñeå thöïc hieän trong tinh thaàn chuùng ta moät söï noái lieàn giöõa nhöõng con ngöôøi, söï noái lieàn naøy chính noù seõ kích thích caùi yù chí nhaèm keát hôïp caùc vaán ñeà laïi vôùi nhau.
Chuùng ta coù theå naøo nghó ñeán moät thöù toân giaùo cuûa theá gian thuoäc loaïi thöù ba laø toân giaùo cuûa söï traàm luaân khoâng?
Neáu phuùc aâm cuûa nhöõng con ngöôøi chìm ñaém vaø cuûa Quaû ñaát - Queâ höông coù theå sinh ra moät loaïi toân giaùo, ñoù seõ laø loaïi toân giaùo khoâng lieân quan gì ñeán toân giaùo cöùu roãi ôû thieân ñöôøng hoaëc toân giaùo cöùu roãi ôû nhaân gian, laïi khaùc haún nhöõng toân giaùo thaàn ñaïo hoaëc caùc heä tö töôûng vaãn khoâng bieát mình mang tính chaát toân giaùo. Ñoù seõ laø moät toân giaùo coù theå hieåu ñöôïc caùc toân giaùo khaùc, vaø seõ giuùp chuùng tìm veà ñöôïc coäi nguoàn. Caùi phuùc aâm phaûn cöùu roãi naøy coù theå hôïp taùc vôùi caùi phuùc aâm cöùu roãi chính treân tình huynh ñeä maø chuùng cuøng coù.
Toân giaùo naøy, bieát bao chuùng ta ñaõ chôùm soáng qua roài, nhöng soáng moät caùch rieâng reõ, chöa ñöôïc noái lieàn vôùi nhau bôûi caùi söùc maïnh khai thoâng vaø dung hoaø.
Ñoù seõ laø moät toân giaùo mang moät söù meänh hôïp lyù: cöùu laáy ñòa caàu, vaên minh hoaù traùi ñaát, hoaøn thaønh tính thoáng nhaát cuûa loaøi ngöôøi vaø baûo toàn söï ña daïng cuûa noù. Moät toân giaùo khoâng phaûi ñeå caám ñoaùn, maø ñeå gìn giöõ söï söû duïng troïn veïn caùi tö duy hôïp lyù. Moät toân giaùo ñeå ñaûm ñöông caùi tö duy theá tuïc voán xuaát thaân töø thôøi Phuïc höng AÂu chaâu, moät thöù tö duy bieát töï ñaët vaán ñeà vaø bieát töï pheâ phaùn.
Ñoù laø moät toân giaùo theo nghóa toái thieåu cuûa töø naøy. Caùi nghóa toái thieåu naøy khoâng chæ bò thu goïn vaøo söï hôïp lyù. Noù chöùa ñöïng moät caùi gì ñoù sieâu hôïp lyù: tham döï vaøo moät caùi gì ñoù vöôït leân treân chuùng ta, môû ra caùi maø Pascal goïi laø loøng töø thieän maø chuùng ta cuõng coù theå goïi laø söï tình thöông. Noù goàm coù moät thöù tình caûm huyeàn bí vaø thieâng lieâng. Coù leõ noù ñoøi hoûi moät thöù nghi leã. Taát caû moïi coäng ñoàng ñeàu caàn moät söï caûm thoâng. Trong nhöõng nghi leã, khi tín ñoà chòu leã ban phöôùc, hoï caûm thaáy moät caùch maïnh meõ tính ñoàng nhaát noái lieàn hoï vôùi moät thöù sieâu lyù tính vaø moät thöù sieâu thöïc maø ñoái vôùi hoï ñöôïc goïi laø thaàn linh.
Ñoù seõ laø moät toân giaùo khoâng thöôïng ñeá, nhöng söï thieáu vaéng thöôïng ñeá naøy laïi chöùa ñöïng ñaày aép nhöõng nhieäm maàu.
Ñoù seõ laø moät toân giaùo khoâng coù söï thaàn khaûi (nhö Phaät giaùo), laø moät toân giaùo cuûa tình yeâu (nhö Cô ñoác giaùo) vaø töø bi (nhö Phaät giaùo), nhöng khoâng coù cöùu roãi baèng söï baát töû / phuïc sinh cuûa baûn thaân, cuõng chaúng coù giaûi thoaùt baèng söï tieâu dieät baûn ngaõ.
Ñoù seõ laø moät toân giaùo cuûa nhöõng chieàu saâu: coäng ñoàng cuûa ñau khoå vaø cheát choùc.
Ñoù seõ laø moät toân giaùo khoâng coù chaân lyù ñaàu tieân, cuõng khoâng coù chaân lyù cuoái cuøng. Chuùng ta khoâng bieát taïi sao theá giôùi laïi laø theá giôùi, taïi sao chuùng ta laïi sinh ra treân ñôøi, taïi sao chuùng ta seõ phaûi cheát ñi, chuùng ta khoâng bieát chuùng ta laø ai.
Ñoù seõ laø moät toân giaùo khoâng coù phöôùc laønh, khoâng coù moät töông lai saùn laïn, nhöng noù keát hôïp chuùng ta laïi vôùi nhau trong moät cuoäc phieâu löu xa laï.
Ñoù seõ laø moät toân giaùo khoâng coù höùa heïn gì, nhöng coù goác gaùc: goác gaùc trong vaên hoaù chuùng ta, trong vaên minh chuùng ta, trong lòch söû toaøn caàu, trong loaøi ngöôøi, trong söï soáng, trong nhöõng tinh caàu ñaõ taïo neân caùc nguyeân töû hình thaønh chuùng ta, trong caùi vuõ truï nôi ñaõ xuaát hieän nhöõng haït cô baûn hình thaønh caùc nguyeân töû cuûa chuùng ta.
Ñoù seõ laø moät loaïi toân giaùo cuûa traùi ñaát, khoâng phaûi cuûa thieân ñöôøng, cuõng khoâng phaûi cuûa söï cöùu roãi ôû döông gian. Nhöng noù seõ ñem laïi söï che chôû, cöùu vôùt, giaûi phoùng vaø tình huynh ñeä. Ñoù seõ laø moät toân giaùo vôùi ñöùc tin nhö moïi toân giaùo khaùc, nhöng noù khaùc ôû choã laø khoâng duøng loøng cuoàng tín ñeå aùp ñaûo söï hoaøi nghi maø thöøa nhaän söï hoaøi nghi vaø ñoái thoaïi vôùi noù. Ñoù laø moät toân giaùo daùm tieáp nhaän söï khoâng chaéc chaén. Ñoù seõ laø moät toân giaùo môû ra treân vöïc thaúm.
Söï thöøa nhaän Queâ höông - Quaû ñaát seõ hôïp löu vôùi toân giaùo cuûa nhöõng con ngöôøi traàm luaân hoaëc noùi moät caùch khaùc laø noù seõ chaåy vaøo trong doøng soâng toân giaùo cuûa söï traàm luaân.
Seõ khoâng coù cöùu roãi neáu nghóa cuûa noù laø giuùp con ngöôøi thoaùt khoûi voøng traàm luaân. Nhöng neáu hieåu cöùu roãi laø traùnh ñöôïc haäu quaû xaáu nhaát, tìm ñöôïc caùi toát nhaát coù theå coù ñöôïc thì luùc ñoù söï cöùu roãi cuûa caù nhaân chuùng ta seõ naèm trong yù thöùc, trong tình yeâu vaø tình anh em.
Söï cöùu roãi taäp theå cuûa chuùng ta seõ laø traùnh ñöôïc caùi thaûm hoaï cheát yeåu cuûa nhaân loaïi vaø bieán quaû ñaát, moät tinh caàu löu laïc trong vuõ truï, thaønh caùi "beán bôø cöùu roãi" cuûa chuùng ta.
Chuù thích:
(1) D. Tchossitch, "Thôøi ñaïi toäi aùc" (Le temps du mal), I, Paris, l'Age de l'homme, 1990, tr.186.
(2) Thaät ra yù töôûng cöùu roãi ñöôïc sinh ra ñeå choáng traû vôùi söï laïc loõng mang trong noù yù thöùc tieàm taøng cuûa söï laïc loõng. Taát caû nhöõng toân giaùo noùi veà cuoäc ñôøi sau khi cheát ñeàu chöùa ñöïng trong chuùng moät caùch tieàm taøng yù thöùc veà khaû naêng khoâng theå vaõn hoài cuûa söï cheát.
(3) OÂi caùc ngöôøi, nhöõng anh em nhaân loaïi, (O vous, freøres humains), Paris, Gallimard, 1972.
(4) E. Morin, Phöông phaùp luaän, Taäp II, "Söï soáng cuûa söï soáng", sñd, tr.164-173.
(5) Chuùng ta cuõng bieát raèng söï khoù khaên lôùn nhaát laø coù theå soáng maø khoâng caàn ñeán con deâ teá thaàn, hoaëc caùi boâng sung. Caùi boâng sung ñaõ aên saâu khoâng chæ vaøo caùi tính suùc vaät cuûa chuùng ta, maø coøn aên saâu vaøo tính ngöôøi cuûa chuùng ta. ôû ñoù ñöôïc nuoâi döôõng söï ñoïa ñaày, nhöõng aâu lo, nhöõng kinh hoaøng rieâng bieät cuûa con ngöôøi.
(6) Luaät, nguyeân taéc baøi trung : Giöõa hai phaùn ñoaùn maâu thuaãn, caàn phaûi coù moät caùi ñuùng vaø moät caùi sai, nghóa laø khoâng theå coù moät caùi thöù ba ñöôïc; pheùp loaïi suy: suy dieãn qua söï gioáng nhau cuûa 2 hay nhieàu söï vaät, (ND).
(7) Ñöông nhieân trong yù chí kieám lôïi vaø laøm giaàu, trong khi quaûn lyù coâng ty, qua nhöõng nguy hieåm trong troø chôi chöùng khoaùn, trong nhöõng cuoäc phieâu löu veà chieán löôïc, cuõng vaãn coù nhöõng nguoàn laïc thuù mang chaát thô maø nhöõng nhaø tö baûn, kinh doanh coù theå caûm thaáy ñöôïc.
(8) Trong lòch söû, thô ca vaên hoïc ñaõ hai laàn noåi loaïn choáng cuoäc soáng taàm thöôøng, thöïc duïng, phaøm tuïc. Laàn thöù nhaát vaøo ñaàu theá kyû XIX vôùi chuû nghóa laõng maïn, nhaát laø ôû nôi maø noù khôûi thuyû laø nöôùc Ñöùc. Laàn thöù nhì vôùi chuû nghóa sieâu thöïc noù ñaõ muoán tieáp tuïc coâng vieäc phi taàm thöôøng hoaù cuoäc soáng thöôøng nhaät khôûi xöôùng do Arthur Rimbaud baèng caùch cho thaáy caùi tuyeät vôøi trong coâng vieäc haèng ngaøy maø beà maët ñaày veû traàn tuïc vaø nhôùp nhuùa nhaát.
[ Trôû Veà ]