Chim Vieät Caønh Nam [ Trôû Veà ] [ Trang chuû ]
Chöông IV
Muïc tieâu cuûa ngöôøi traùi ñaát chuùng ta
YÙ thöùc ñöôïc veà goác reã vaø vaän meänh chuùng ta treân traùi ñaát laø moät ñieàu kieän caàn thieát ñeå thöïc hieän nhaân loaïi vaø vaên minh hoaù ñòa caàu.
Theo höôùng naøy, söï beùn reã laïi vaøo traùi ñaát töï baûn thaân noù laø moät muïc tieâu. Taát caû ñeàu gaén boù trong moät moái töông quan : ñeå thieát laäp nhöõng muïc tieâu treân traùi ñaát chuùng ta caàn hieåu roõ vaø bieát chaáp nhaän caùi "thöû taïi" (dasein- söï toàn taïi ôû nôi naøy, caùi nghieäp neáu duøng chöõ nhaø Phaät -ND), bieát chaáp nhaän baûn chaát ñòa caàu, thaân phaän nhaân loaïi cuûa chuùng ta vaø thôøi ñaïi ñoà saét toaøn caàu naøy.
Baûo toàn / thay ñoåi
Moät moái lieân heä khoâng theå taùch rôøi xem ra töø giôø trôû ñi seõ keát hôïp hai muïc tieâu coù veû ñoái laäp nhau. Caùi ñaàu tieân laø söï soáng coøn cuûa nhaân loaïi, caùi thöù hai laø söï ñeo ñuoåi tieán trình tieán hoaù nhaân loaïi.
Muïc tieâu ñaàu mang tính baûo thuû: laøm sao ñeå giöõ gìn, cöùu vaõn khoâng chæ nhöõng neùt ña daïng vaên hoaù vaø thieân nhieân ñang bò suy thoaùi vì tieán trình ñoàng nhaát hoaù vaø tieán trình phaù huyû taøn nhaãn; laøm sao giöõ gìn vaø cöùu vaõn khoâng chæ nhöõng thaønh quaû vaên minh ñang bò söï man rôï cuõ uøn uøn quay veà ñe doaï maø coøn gìn giöõ, cöùu vaõn caû söï soáng nhaân loaïi ñang naèm döôùi nguy cô vuõ khí haït nhaân vaø cuûa söï thoaùi hoaù nôi baàu sinh quyeån, caû hai nguy cô naøy ñeàu ñeán töø söï man rôï lôùn. Chuùng ta khoâng ñöôïc queân raèng söï man rôï lôùn voán laø saûn phaåm cuûa lieân minh giöõa caùc löïc löôïng vaãn luoân luoân aùc lieät, thoáng trò, taøn baïo, haän thuø ñeán töø nhöõng ngaøy ñaàu cuûa lòch söû loaøi ngöôøi vôùi nhöõng löïc löôïng hieän ñaïi kyõ thuaät - quan lieâu, voâ danh, laõnh ñaïm moät caùch phi nhaân vaø phi thieân nhieân cuûa thôøi nay.
Muïc tieâu thöù nhì mang tính caùch taân (chuùng ta traùnh duøng ôû ñaây tính töø "caùch maïng"(reùvolutionnaire), moät töø ñaõ trôû thaønh phaûn ñoäng vaø quaù oâ ueá vì thaám ñöôïm nhieàu man rôï). Caùi caàn phaûi laøm laø taïo ra ñieàu kieän ñeå loaøi ngöôøi coù theå thaät söï töï trôû thaønh loaøi ngöôøi trong moät xaõ hoäi / coäng ñoàng nhöõng daân toäc. Caùi chaëng ñöôøng môùi naøy chæ coù theå ñaït ñöôïc baèng caùch thay ñoåi khaép nôi nhöõng quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, baét ñaàu töø quan heä giöõa mình vôùi mình, giöõa mình vôùi ngöôøi vaø vôùi coäng ñoàng gaàn guõi, roài ñeán quan heä giöõa caùc quoác gia vaø caùc Nhaø nöôùc, giöõa con ngöôøi vôùi kyõ thuaät - quan lieâu, giöõa con ngöôøi vaø xaõ hoäi, giöõa con ngöôøi vaø tri thöùc, giöõa con ngöôøi vôùi thieân nhieân.
Töø ñoù sinh ra moät ñieàu nghòch lyù taát yeáu. Ñeå baûo toàn laïi caàn caùch maïng, caùch maïng ñeå giöõ vöõng vaø tieáp tuïc tieán trình tieán hoaù nhaân loaïi. Cuoäc caùch maïng naøy caàn baûo toàn khoâng nhöõng caùi chuû theå sinh vaät laø chuùng ta, maø coøn caû nhöõng thaønh quaû cuûa di saûn vaên hoaù vaø vaên minh cuûa chuùng ta nöõa.
Choáng cöï
Tieáp theo caùi nghòch lyù caàn thieát xuaát hieän döôùi hai boä maët xem ra maâu thuaãn vôùi nhau maø chuùng ta vöøa noùi ôû treân: baûo toàn / caùch taân, coøn xuaát hieän moät nghòch lyù thöù hai, ñoù laø caùi nghòch lyù tieán boä/ khaùng cöï.
Khaùc vôùi beà ngoaøi, caùi nhieäm vuï khaùng cöï thaät ra khoâng heà maát ñi ñoái töôïng keå töø cuoái naêm 1944 (sau khi chuû nghóa Quoác xaõ chaám döùt), noù vaãn phaûi tieáp tuïc döôùi nhöõng hình thöùc môùi, choáng chuû nghóa cöïc quyeàn Xta-lin (1). Ñeå thoaùt khoûi chuû nghóa cöïc quyeàn, noù coøn phaûi tieáp tuïc ñaáu tranh döôùi nhieàu hình thöùc (vaãn coøn) raát khaùc nhau.
Chuùng ta phaûi choáng traû, nghóa laø phaûi phoøng ngöï treân taát caû traän tuyeán khoâng ñeå cho caùc man rôï lôùn quay trôû laïi vaø lan traøn.
Caùi khaùi nieäm choáng traû khoâng chæ naèm trong phaïm vi ñoái vôùi moät keû ngoaïi lai xaâm löôïc hay choáng laïi moät cheá ñoä ñoäc taøi taøn baïo.
Muøa xuaân cuûa caùc daân toäc trong giai ñoaïn 1989 - 1990 vöøa bò baêng giaù vaây phuû. Taát caû nhöõng maàm moáng töï do ñang bò tieâu huyû. Caùi man rôï lôùn ñang trôû veà thaät söï.
Dó nhieân ôû moïi thôøi vaø moïi choã, nhaân loaïi ñeàu caûm thaáy nhu caàu choáng laïi söï taøn baïo toaû lan qua nhöõng aùc ñoäc, khinh thò vaø laïnh nhaït. Hai söï man rôï hieän nay laø nhöõng phaùt trieån cuûa baïo taøn ñeán cao ñoä: baïo taøn cöøu haän ñeán töø caùi man rôï ñaàu tieân theå hieän qua söï gieát ngöôøi, tra taán, cuoàng noä caù nhaân hay taäp theå vaø baïo taøn voâ danh ñeán töø caùi man rôï kyõ thuaät - quan lieâu. Moät söï kieän ñaõ minh hoaï raát roõ raøng laø vuï maùu bò nhieãm ví-ruùt (HIV-Sida ôû Phaùp - ND), noù cho thaáy raèng baûn chaát cuûa caùi man rôï thöù hai naøy chính laø tuï ñieåm cuûa taát caû nhöõng trình töï kyõ thuaät hoaù, sieâu chuyeân moân hoaù, khu bieät hoaù, quan lieâu hoaù, voâ danh hoaù, tröøu töôïng hoaù, thöông phaåm hoaù. Nhöõng hieän töôïng naøy keát hôïp vôùi nhau khoâng nhöõng ñöa taát caû ñeán choã ñaùnh maát tính toång theå vaø baûn chaát maø coøn maát caû tính traùch nhieäm, tính cuï theå vaø tính ngöôøi nöõa.
Choáng laïi man rôï hai maët naøy ñaõ trôû thaønh moät söï caàn thieát haøng ñaàu mang tính sinh töû. Söï choáng traû naøy khoâng chæ laø ñieàu kieän baûo ñaûm sinh toàn cuûa loaøi ngöôøi, noù coøn laø moät tieàn ñeà ñeå thuùc ñaåy söï tieán hoaù nhaân loaïi. Vì vaäy, tình theá baét buoäc chuùng ta phaûi ñoàng thôøi tieán haønh vieäc choáng traû, baûo toàn, caùch maïng.
Töø ñoù coù caùi lieân heä giöõa ba thöù maø môùi ñaây ta coøn chöa theå naøo nghó ñeán noåi seõ laø :
Choáng -> traû -> Baûo toàn -> Thay ñoåi
Theo ñuoåi moät caùch coù yù thöùc söï tieán hoaù nhaân loaïi
Thuùc ñaåy söï tieán hoaù nhaân loaïi laø laøm sao cho nhaân loaïi moät laàn nöõa laïi ñöôïc taùi sinh. Nhaân loaïi laàn ñaàu tieân ra ñôøi laø luùc baét ñaàu cuûa tieán hoaù nhaân loaïi, caùch ñaây vaøi trieäu naêm. Laàn sinh ra thöù hai laø luùc coù ngoân ngöõ vaø vaên hoaù, coù leõ töø khi xuaát hieän con ngöôøi ñöùng thaúng (Homo erectus), laàn thöù ba laø laàn cuûa con ngöôøi tinh khoân (homo sapiens) vaø cuûa xaõ hoäi coå sô, laàn thöù tö laø thôøi baét ñaàu coù lòch söû goàm cuøng moät luùc söï ra ñôøi cuûa canh noâng chaên nuoâi, ñoâ thò, nhaø nöôùc (2). Laàn thöù naêm, coù khaû naêng, nhöng vaãn chöa theå khaúng ñònh ñöôïc, laø söï ra ñôøi cuûa nhaân loaïi, noù seõ giuùp chuùng ta thoaùt khoûi thôøi ñaïi ñoà saét toaøn caàu, thoaùt khoûi thôøi tieàn söû cuûa tinh thaàn nhaân loaïi, noù seõ ñem laïi vaên minh cho traùi ñaát vaø seõ thieát laäp moät xaõ hoäi coäng ñoàng toaøn caàu cuûa caùc caù nhaân, caùc chuûng toäc vaø caùc quoác gia.
Töø söï phaùt trieån coù vaán ñeà ñeán söï phaùt trieån coù tính nhaân ñaïo.
Thuùc ñaåy tieán hoaù nhaân loaïi phaûi ñöôïc xem nhö phaùt trieån taát caû tieàm naêng chuùng ta veà maët taâm lyù, tinh thaàn, ñaïo ñöùc, vaên hoaù, xaõ hoäi.
ôû ñaây, chuùng ta gaëp laïi khaùi nieäm phaùt trieån, nhöng noù phong phuù hôn caùi khaùi nieäm phoâi thai, taøn pheá ñaõ ñöôïc toân xöng, quaûng baù töø nhöõng naêm 1950 (nhö ta ñaõ thaáy ôû chöông III), khaùi nieäm maø chuùng ta caàn xeùt laïi hoaøn toaøn vaø trieät ñeå (3).
Söï phaùt trieån cuõng theá, noù phaûi ñöôïc hieåu theo nghóa nhaân loaïi hoïc. Söï phaùt trieån chaân chính phaûi laø söï phaùt trieån con ngöôøi.
Chuùng ta caàn taåy röûa lôùp buïi baån cuûa chuû nghóa kinh teá baùm chung quanh khaùi nieäm phaùt trieån. Khoâng theå tieáp tuïc xem phaùt trieån laø taêng tröôûng, ñuùng nhö Jean Marie Pelt (Giaêng Marie Pen) ñaõ noùi, vì taêng tröôûng ñaõ trôû thaønh moät cuïc thòt dö (chôi chöõ giöõa croissance (taêng tröôûng) vaø excroissance (cuïc u) - ND). Khaùi nieäm phaùt trieån phaûi trôû thaønh ña chieàu, phaûi vöôït qua hay phaù vôõ nhöõng coâng thöùc khoâng chæ kinh teá maø caû vaên minh vaø vaên hoaù cuûa Taây phöông tröôùc nay vaãn cho mình coù thaåm quyeàn aán ñònh phöông höôùng vaø tieâu chuaån cuûa phaùt trieån. Noù phaûi töø boû quan nieäm xem tieán boä nhö moät caùi gì taát nhieân cuûa lòch söû ñeå thaáy raèng ñoù chæ laø moät khaû naêng baáp beânh vaø noù phaûi hieåu raèng khoâng coù moät söï phaùt trieån naøo coù theå xem nhö laø coù ñöôïc moät caùch vónh cöûu. Cuõng gioáng nhö taát caû sinh vaät vaø con ngöôøi, söï phaùt trieån bò chi phoái bôûi quy luaät suy thoaùi vaø phaûi khoâng ngöøng töï taùi sinh.
Phaùt trieån, tö baûn chuû nghóa, xaõ hoäi chuû nghóa.
Ngöôøi ta ñaõ töôûng raèng hoaëc chuû nghóa xaõ hoäi hoaëc chuû nghóa tö baûn seõ laø ñoäng löïc chaân chính cho söï phaùt trieån vaø moãi thöù döôùi maét nhöõng moân ñoà cuûa noù ñeàu mang moät naêng khieáu baåm sinh. Caùi naøy cuõng nhö caùi noï ñeàu ñem ñeán moät coâng thöùc toå chöùc kinh teá (ôû ñaây laø thò tröôøng vaø kinh teá tö nhaân, ôû phía kia laø keá hoaïch vaø kinh teá nhaø nöôùc) roài töï xöng seõ baûo ñaûm phaùt trieån xaõ hoäi vaø con ngöôøi.
Caùi coâng thöùc töï cho laø chuû nghóa xaõ hoäi, thöïc ra laø chuyeân cheá, ñaõ cho thaáy ngoaøi caùi man rôï cuûa noù, noù ñaõ laøm cho taát caû nhöõng vaán ñeà maø noù tuyeân boá giaûi quyeát caøng trôû neân traàm troïng theâm (nhö nhöõng hieàm khích daân toäc chuû nghóa, saéc toäc vaø toân giaùo) vaø caùi maø noù goïi laø daân chuû laïi laøm cho taát caû nhöõng xaây döïng daân chuû caøng trôû neân khoù khaên. Veà phaàn chuû nghóa tö baûn thì ñuùng nhö Maùc ñaõ thaáy, noù baûo ñaûm söï phaùt trieån cuûa caùc löïc löôïng lao ñoäng baèng nhöõng phöông thöùc daõ man vaø vì vaäy khoâng theå nhìn noù moät caùch ñôn ñieäu vaø voõ ñoaùn nhö laø moät caùi chìa khoaù ñeå môû cöûa söï phaùt trieån nhaân loaïi.
Cuõng theá, neáu tin raèng thò tröôøng mang trong noù taát caû caùc giaûi ñaùp cho vaán ñeà vaên minh thì ñuùng laø moät ñieàu sai laàm mang tính giaûn ñôn vaø tính kinh teá chuû nghóa. Nhöõng tieán boä xaõ hoäi cuûa theá kyû chæ coù theå hoaøn thaønh trong moät boái caûnh daân chuû, döôùi taùc duïng cuûa nhöõng thöông thaûo ñoái khaùng / boå sung giöõa chuû xí nghieäp vaø caùc ñaûng / coâng ñoaøn thôï thuyeàn. Thaät ra nhöõng xaõ hoäi taây phöông khoâng theå chæ ñöôïc ñònh nghóa bôûi töø ngöõ tö baûn chuû nghóa. Cuøng moät luùc noù vöøa laø quoác gia, ña vaên hoaù, daân chuû, ña nguyeân vaø tö baûn.
Toùm laïi, chuû nghóa xaõ hoäi vaø Chuû nghóa tö baûn chæ laø nhöõng huyeàn thoaïi veà phaùt trieån. Caùi ñaàu tieân, theo kieåu dieãn giaûi cuûa Lieân xoâ, ñang giaãy cheát vaø theo kòch baûn xaõ hoäi - daân chuû (social-deùmocrate) cuõng ñaõ heát hôi. Caùi thöù hai cuõng chæ coù caùi maõ khoeû maïnh beân ngoaøi. Cuoái cuøng noù cuõng chæ ñöôïc moät thôøi gian raát ngaén ra veû laø moät coâng thöùc kyø dieäu ñeå giaûi quyeát taát caû moïi vaán ñeà.
Khaùi nieäm xaõ hoäi chuû nghóa vaø tö baûn chuû nghóa khoâng theå ñöôïc nghó laø nhöõng khaùi nieäm trôøi cho, ñoäc ñoaùn vaø giaûn ñôn hoaù. Nhöng neáu chuùng ta nhaán maïnh treân khía caïnh naêng löïc, saùng taïo veà maët kinh teá cuûa tö baûn chuû nghóa vaø nhöõng ñaëc tính töï ñieàu chænh, töï toå chöùc (4) cuûa thò tröôøng thì taát caû nhöõng ñieàu naøy phaûi ñöôïc xem nhö thuoäc veà neàn vaên minh toaøn caàu, chöù khoâng phaûi neàn vaên minh toaøn caàu thuoäc veà chuû nghóa tö baûn vaø thò tröôøng. Taát caû nhöõng gì chæ ñôn thuaàn laø kinh teá cuõng nhö taát caû nhöõng gì chæ laø kyõ thuaät ñeàu vöøa mang tính man rôï vöøa mang tính vaên minh vaø chuùng phaûi naèm döôùi söï chæ ñaïo vaø phuïc tuøng moät chính saùch con ngöôøi.
Neáu chuùng ta nhaán maïnh treân töø "chuû nghóa xaõ hoäi ", moät töø vôùi noäi dung nguyeân goác chöùa ñöïng khaùt voïng cuûa con ngöôøi muoán coù theâm tính coäng ñoàng vaø töï do thì caùi chính saùch tieán hoaù nhaân loaïi phaûi thöïc hieän chuùng cho baèng ñöôïc. Neáu chuùng ta nhaán maïnh raèng muïc tieâu cuûa Chuû nghóa xaõ hoäi laø tieâu dieät hieän töôïng ngöôøi boùc loät ngöôøi thì caùi muïc tieâu naøy phaûi ñöôïc taùi laäp ngay, nhöng khoâng phaûi nhö laø moät höùa heïn roãng tuyeách töø tröôùc ñeán nay.
Chuùng ta khoâng ñöôïc queân raèng söï thoáng trò vaø noâ dòch voán laø goác reã mang tính ngöôøi-sinh vaät cuûa söï boùc loät vaø söï boùc loät naøy baûn thaân noù coù goác reã caém raát saâu vaøo trong toå chöùc cuûa nhöõng xaõ hoäi lòch söû (5). Khoâng coù söï thay ñoåi chính saùch naøo, khoâng coù söï thay ñoåi cheá ñoä tö höõu kinh teá naøo coù theå xoaù boû hieän töôïng boùc loät, traùi laïi coøn coù theå laøm cho noù traàm troïng theâm leân, nhö tröôøng hôïp chuû nghóa xaõ hoäi chuyeân cheá ñaõ chöùng minh. Vì vaäy chuùng ta phaûi laäp töùc choáng laïi nhöõng hình thöùc baån thæu nhaát cuûa thoáng trò, noâ dòch, boùc loät, ñoàng thôøi treân caùi khaùt voïng lôùn, môû maøn cho moät cuoäc vaän ñoäng tieán hoaù nhaân loaïi saâu roäng, laâu beàn maø khoâng queân raèng nhöõng maët xaáu nhaát, nhöõng tieàm naêng aùc lieät nhaát cuûa con ngöôøi cuøng nhöõng lieân heä xaõ hoäi seõ khoâng bao giôø coù theå bò tieâu tröø maø chæ coù theå ñöôïc haïn cheá, khoáng cheá vaø toát hôn laø töï khoáng cheá maø thoâi.
Söï phaùt trieån cuûa tình traïng chaäm tieán trong nhöõng nöôùc phaùt trieån vaø nhöõng nöôùc chaäm phaùt trieån
Söï phaùt trieån theo nghóa chuùng ta hieåu aùm chæ moät söï phaùt trieån toaøn veïn nhöõng töï chuû caù nhaân cuøng moät luùc vôùi söï gia taêng caùc tham döï coù tính coäng ñoàng, baét ñaàu baèng söï tham döï laân caän roài môû ra ñeán caùc tham döï toaøn caàu. Caøng nhieàu töï do maø caøng theâm tính coäng ñoàng. Caøng nhieàu caùi toâi maø caøng ít ñi loøng vò kyû.
Caùi quan nieäm phaùt trieån naøy laøm chuùng ta yù thöùc ñöôïc moät hieän töôïng chuû choát cuûa kyû nguyeân toaøn caàu: söï chaäm tieán cuûa nhöõng xaõ hoäi phaùt trieån ñuùng laø caøng taêng leân song song vôùi söï phaùt trieån kyõ thuaät - kinh teá cuûa hoï.
Söï chaäm tieán cuûa xaõ hoäi phaùt trieån laø moät söï chaäm tieán tinh thaàn, taâm lyù vaø trí thöùc.
Ñuùng laø coù moät söï ñoùi keùm tình caûm vaø taâm lyù töông ñoái lôùn trong taát caû nhöõng vaên minh vaø khaép nôi ñeàu coù nhöõng chaäm tieán veà tinh thaàn con ngöôøi, nhöng phaûi nhìn thaáy söï ngheøo naøn tinh thaàn cuûa nhöõng xaõ hoäi giaàu coù, söï ñoùi khaùt tình yeâu cuûa nhöõng xaõ hoäi no ñuû, söï aùc ñoäc vaø hung haêng khoán naïn cuûa giôùi trí thöùc vaø ñaïi hoïc, söï lan traøn nhöõng yù töôûng chung chung roãng tuyeách vaø nhöõng quan nieäm queø quaët, söï maát ñi caùi nhìn toång theå, baûn chaát vaø traùch nhieäm.
Coù moät caùi ngheøo khoâng heà giaûm khi caùi ngheøo sinh lyù, vaät chaát giaûm, ngöôïc laïi noù coøn taêng theâm vôùi söï sung tuùc, nhaøn haï. Coù moät söï phaùt trieån ñaëc thuø cuûa caùi chaäm tieán ñaàu oùc döôùi söï chuû trì cuûa söï hôïp lyù hoaù, chuyeân nghieäp hoaù, soá hoïc hoaù, tröøu töôïng hoùa, phi traùch nhieäm hoaù vaø taát caû nhöõng thöù naøy daãn ñeán söï phaùt trieån cuûa tình traïng chaäm tieán ñaïo ñöùc.
Dó nhieân khoâng chæ toaøn coù nhöõng khía caïnh naøy trong theá giôùi phaùt trieån cuûa chuùng ta vaø caùi tö duy phöùc taïp coù khuynh höôùng mang tính maâu thuaãn hai maët cuõng cho pheùp chuùng ta thöøa nhaän söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi hieän ñaïi veà nhöõng töï chuû caù nhaân, nhöõng töï do vaø phöông tieän truyeàn thoâng, veà söï khai phoùng con ngöôøi cuûa du lòch vaø truyeàn hình, veà baûo hieåm vaø töông trôï xaõ hoäi, tuy caùch laøm vaãn coøn ñaày tính quan lieâu, nhöng xeùt cho cuøng cuõng ñaõ buø ñaép ñöôïc phaàn naøo nhöõng baát bình ñaúng vaø laøm dòu ñi moät ít ñau khoå.
Chuùng ta khoâng neân queân raèng nhöõng tö töôûng taùo baïo, phaûn ñaïo, leäch laïc ñaõ bò tieâu dieät töø trong tröùng nöôùc ôû nhöõng xaõ hoäi truyeàn thoáng laïi tìm ñöôïc khaû naêng dieãn ñaït trong theá giôùi chuùng ta. Chuùng ta caàn xem xeùt taát caû moïi khía caïnh cuûa thöïc taïi ñeå traùnh rôi vaøo hai thaùi cöïc: hoaëc quaù hoà hôûi hoaëc than vaõn.
Suy nghó laïi veà phaùt trieån cuõng baét chuùng ta phaûi xem xeùt vôùi tinh thaàn pheâ phaùn caùi khaùi nieäm cuõng chaäm tieán cuûa söï chaäm tieán. Nhö chuùng ta ñaõ thaáy, khaùi nieäm chaäm tieán khoâng bieát ñeán nhöõng ñieàu hay vaø phong phuù coù theå coù nôi nhöõng vaên hoaù xöa haøng nghìn naêm cuûa nhöõng daân toäc ñaõ bò hay ñang bò goïi laø chaäm tieán.
Khaùi nieäm naøy mang traùch nhieäm raát lôùn trong vieäc ñaåy nhöõng vaên hoaù naøy ñeán choã dieät vong vì xem chuùng chæ laø moät thöù meâ tín laêng nhaêng. Phong traøo xoaù naïn muø chöõ coù caùi ngaïo maïn laø khoâng thöøa nhaän nhöõng daân toäc coù vaên hoaù truyeàn khaåu vì chæ thaáy nôi hoï nhöõng keû muø chöõ, vaø ñieàu naøy ñaõ laøm traàm troïng theâm söï chaäm tieán tinh thaàn vaø taâm lyù trong nhöõng khu nhaø oå chuoät.
Dó nhieân chuùng ta cuõng khoâng theå cöù lyù töôûng hoaù nhöõng vaên hoaù khaùc vaên hoaù chuùng ta ñöôïc. Ngöôïc laïi vôùi yù nghó cho raèng moãi moät neàn vaên hoaù töï baûn thaân noù laø ñaày ñuû, Ma-ru-ya-ma (6) ñaõ noùi raát ñuùng raèng moãi vaên hoaù ñeàu coù caùi gì ñoù bò roái loaïn chöùc naêng (khuyeát ñieåm trong khi vaän haønh) sai chöùc naêng (khoâng chaïy ñuùng chieàu) thieáu chöùc naêng (coâng duïng ôû möùc ñoä raát thaáp) vaø coâng duïng ñoäc haïi (gaây ñoäc haïi trong luùc vaän haønh).
Phaûi toân troïng caùc neàn vaên hoaù, maëc duø töï baûn thaân chuùng khoâng hoaøn haûo, cuõng nhö baûn thaân chuùng ta coù bao giôø hoaøn haûo ñaâu! Moïi neàn vaên hoaù, ngay caû vaên hoaù cuûa chuùng ta ñeàu pha laãn ít nhieàu meâ tín, hö caáu, töï kyû aùm thò, tri thöùc tích luyõ maø chöa ñöôïc pheâ phaùn, sai laàm dò hôïm, söï thöïc saâu saéc. Caû caùi ñoáng hoãn ñoän naøy thoaït nhìn khoâng theå naøo phaân bieät ñöôïc gì, nhöng caàn phaûi chuù taâm ñeå ñöøng xem caùc tri thöùc haøng nghìn naêm nhö nhöõng thöù meâ tín. -Ví duï nhö caùch cheá bieán nhöõng thöùc aên töø ngoâ (baép) ôû Meâ-hi-coâ trong moät thôøi gian raát laâu ñaõ bò nhöõng nhaø nhaân loaïi hoïc xem laø moät thöù tín ngöôõng ma thuaät, cho ñeán khi ngöôøi ta khaùm phaù ra raèng ñoù chính laø caùch cho pheùp cô theå haáp thuï ñöôïc chaát li-zin, moät chaát dinh döôõng haàu nhö töø bao ñôøi ñaõ laø thöùc aên duy nhaát cuûa hoï. Vì theá caùi maø ñoâi khi coù veû "baát hôïp lyù" laïi chính laø moät tính hôïp lyù soáng coøn.
Ngoaøi ra, khaùi nieäm chaäm tieán, duø coù man rôï theá naøo ñi nöõa cuõng thieát laäp moät lieân heä nhaân loaïi hoïc giöõa nhöõng khu vöïc phaùt trieån vaø khu vöïc keùm phaùt trieån, noù thuùc ñaåy moät söï giuùp ñôõ kyõ thuaät, y teá caàn thieát - nhö ñaøo gieáng, khai thaùc caùc nguoàn naêng löôïng, choáng nhöõng beänh ñòa phöông vaø naïn suy dinh döôõng - maëc duø quan nieäm naøy ñöôïc thöïc hieän trong nhöõng ñieàu kieän boùc loät kinh teá, taøn phaù thieân nhieân vaø ñoâ thò hoaù moät caùch toài taøn keùo theo ñuû thöù teä ñoan môùi (7).
Trong quaù trình khaéc phuïc ngheøo khoå con ngöôøi cuõng ñaõ gaây ra bieát bao ngheøo khoå! Cho duø chæ vôùi muïc ñích ñeå xoaù boû neàn kinh teá sinh toàn maø ngöôøi ta ñaõ ñem tieàn teä ñeán nôi töøng coù söï trao ñoåi vaø töông trôï! Vaø laøm nhö theá voâ tình con ngöôøi ñaõ chaäm tieán hoaù trong khi vaãn töôûng mình thuùc ñaåy phaùt trieån...
Cho ñeán khi naøo maø ñaàu oùc chuùng ta coøn ôû traïng thaùi chaäm tieán thì chuùng ta seõ vaãn tieáp tuïc laøm taêng söï chaäm tieán cuûa nhöõng khu vöïc keùm môû mang. Neáu söï ngheøo naøn ñaàu oùc cuûa nhöõng khu vöïc phaùt trieån bôùt ñi trong thôøi ñaïi khoa hoïc chuùng ta thì vaán ñeà ngheøo khoù vaät chaát ôû nhöõng nôi keùm môû mang cuõng coù cô ñöôïc giaûi quyeát nhanh choùng. Nhöng chính vì chöa thoaùt khoûi ñöôïc söï chaäm tieán ñaàu oùc maø chuùng ta ñoái vôùi vaán ñeà naøy vaãn khoâng coù chuùt naøo yù thöùc caû.
Töø ñoù chuùng ta ruùt ra moät keát luaän nhö sau: Söï chaäm tieán ñaàu oùc, taâm lyù, tình caûm, tính nhaân baûn keå caû cuûa nhöõng keû ôû khu vöïc phaùt trieån töø ñaây trôû ñi seõ laø moät vaán ñeà coù tính then choát cuûa söï tieán hoaù nhaân loaïi.
Phaùt trieån sieâu vieät
Söï phaùt trieån laø moät muïc tieâu, nhöng noù khoâng theå laø moät muïc tieâu thieån caän hay moät muïc tieâu cuoái cuøng. Chính muïc tieâu cuûa phaùt trieån coøn tuyø thuoäc vaøo moät soá muïc tieâu khaùc. Nhöõng muïc tieâu naøy laø gì? Ñoù laø laøm sao ñeå coù theå soáng thaät söï vaø soáng toát hôn.
Thaät söï vaø toát hôn nghóa laø theá naøo?
Laø soáng trong söï thoâng caûm, ñoaøn keát, coù tình. Soáng maø khoâng bò boùc loät, nhuïc maï, khinh bæ.
Noùi nhö theá coù nghóa laø muïc tieâu cuûa phaùt trieån thuoäc phaïm vi nhöõng ñoøi hoûi thieát yeáu cuûa ñaïo ñöùc. Yeáu toá kinh teá phaûi ñöôïc caân nhaéc vaø phaûi laáy luaân lyù nhaân loaïi laøm tieâu chuaån. Vì theá, treân con ñöôøng tieán hoaù nhaân loaïi chuùng ta caàn coù moät luaân lyù ñeå höôùng daãn phaùt trieån, nhaát laø khi ñaõ khoâng coøn moät höùa heïn hoaëc moät chaéc chaén tuyeät ñoái naøo veà moät quy luaät tieán boä nöõa.
Ngoaøi ra, nhö chuùng ta ñaõ ñeà caäp, taát caû nhöõng gì xem nhö cuûa caûi nhaân loaïi gaët haùi ñöôïc, keå caû möùc phaùt trieån ñaõ ñaït ñeán cuøng nhöõng thaønh quaû cuûa noù neáu khoâng ngöøng töï ñoåi môùi taát seõ bò thoaùi hoaù. Chuùng ta haõy nhìn laïi nhöõng laàn thoaùi hoaù trong lòch söû vaø nhöõng thaûm hoaï vaên minh maø caùc nhaø tö töôûng vì quaù tin vaøo thuyeát tieán boä ñaõ chuû yù muoán queân. Chuùng ta phaûi nhaän thöùc raèng söï phaùt trieån cuûa tieán hoaù nhaân loaïi naèm trong moät vaän meänh coù tính ngaãu nhieân, caùi vaän meänh phieâu baït baát ñònh cuûa loaøi ngöôøi.
Nhaän thöùc veà söï phieâu baït baát ñònh laø nguoàn goác cuûa nhöõng lo laéng vaø baát traéc, bôûi vì noù phaù vôõ nhöõng xaùc tín, söï oån ñònh vaø caùi tuyeät ñoái, bôûi vì trong cuoäc phieâu löu naøy, khoâng coù caùi keát cuoäc haïnh phuùc (coù haäu). Vaø trong cuoäc phieâu löu naøy, söï phaùt trieån cuûa tieán trình caù theå hoaù laø nguoàn goác cuûa nhöõng baát traéc vaø lo laéng ngaøy caøng gia taêng. Tieâu thuï nhö ñieân cuoàng, roà daïi ñang lan traøn cuõng nhö traêm nghìn thöù aên chôi giaûi trí hieän ñaïi ñeàu laø moät caùch ñeå ñoái phoù vôùi taâm traïng lo laéng cuûa söï caù theå hoaù. Vaø noãi lo laéng naøy moät khi bò ñeø neùn, caøng trôû neân saâu ñaäm hoaëc hung haõn hôn.
Ñieàu naøy lieân quan ñeán vieäc caûi caùch tö töôûng vaø cuoäc soáng maø chuùng ta seõ ñeà caäp ôû phaàn sau(8)
Coù neân goùi gheùm taát caû vaän meänh cuûa tieán hoaù nhaân loaïi trong quan nieäm phaùt trieån khoâng?
Trong nhöõng muïc tieâu maø chuùng ta ñaõ daãn: soáng thaät söï, soáng toát hôn coøn coù söï tìm toøi moät caùi gì ñoù cao xa hôn söï phaùt trieån. Nghóa phaùt trieån ôû ñaây vöôït khoûi söï phaùt trieån: ví duï phaùt trieån tình yeâu aâm nhaïc khoâng coù nghóa lòch söû aâm nhaïc laø moät söï phaùt trieån tieäm tieán theo ñoù Bít-toâ-ven thì hay hôn Bach hoaëc Richard Strauss (Risa Xtrao) hay hôn Bít-toâ-ven. Ngay caû khi noù chöùa ñöïng khía caïnh tieán hoaù nhaân loaïi, quan nieäm phaùt trieån, ñuùng nhö nghóa cuûa danh töø naøy muoán noùi: baày ra, traûi ra, caêng ra, cuõng chöa ñaày ñuû. Caàn phaûi laøm saùng toû quan heä bieän chöùng cuûa söï baát tuùc naøy vôùi yù nieäm bao boïc (enveloppement) vaø thoaùi boä (involution). Luùc aáy noù seõ ñöa ta quay ngöôïc veà nguoàn goác, veà thôøi moâng muoäi, rôi vaøo chieàu saâu cuûa baûn theå, nguïp laën vaøo caùi cuõ xöa, taùi hoài, queân maát baûn thaân, quay vaøo coõi nhieäm maàu cuûa buïng meï, chìm vaøo trong thieân nhieân, taùi nhaäp vaøo thaàn thoaïi, tìm veà voâ taän vaø hoaø bình khoâng lôøi.
OÂi, ñöông nhieân! Shelley (Sen-laây), Novalis (Noâ-va-lis), Höûlderling (Hôn-ñe-ling), Pouchkine (Pushô-kin), Rimbaud (Ranh-boâ), Bach (Baéc), Mozard (Moâ-da), Schubert (Su-be), Beethoven (Bít-toâ-ven), Moussorgski (Mu-socg-xki), Berg (Bec) laø keát tinh lòch söû cuûa moät söï phaùt trieån vaên minh. Nhöng nhöõng taùc phaåm cuûa hoï laïi vöôït leân treân söï phaùt trieån naøy, noù noùi leân söï toàn taïi cuûa chuùng ta treân theá giôùi, noù keå cho chuùng ta nghe veà caùi khoù dieãn taû ñöôïc baèng ngoân töø, noù ñöa chuùng ta ñeán choã xuaát thaàn, nôi maø goâng cuøm cuûa thôøi gian vaø khoâng gian khoâng coøn nöõa.
Taát caû nhöõng gì ñeán töø baûn chaát trong tö töôûng ñeàu xuyeân suoát lòch söû, taùc ñoäng ngöôïc laïi quaù khöù cho ñeán caên nguyeân, laën vaøo nhöõng vöïc thaúm trong chuùng ta vaø phoùng veà phía tröôùc töông lai.
Theá thì chuùng ta coù theå ñeà xuaát yù nieäm phaùt trieån sieâu vieät hay khoâng? Coù nghóa laø caùi gì ñoù xa hôn phaùt trieån maø söï phaùt trieån (coù leõ?) cho pheùp ñaït ñöôïc vaø noùi ñuùng ra ñaùng leõ noù phaûi cho pheùp.
Tìm laïi söï lieân heä quaù khöù - hieän taïi - töông lai
Taát caû moïi xaõ hoäi, moïi caù nhaân ñeàu soáng caùi moái lieân heä quaù khöù / hieän taïi / töông lai trong moät töông quan bieän chöùng, ôû ñoù ba töø naøy ñeàu phoái hôïp chaët cheõ vôùi nhau.
Nhöõng xaõ hoäi truyeàn thoáng thì soáng trong hieän taïi vaø töông lai mình döôùi söï chæ huy cuûa quaù khöù. Nhöõng xaõ hoäi goïi laø ñang treân ñöôøng phaùt trieån gaàn ñaây coøn soáng döôùi söï ñoøi hoûi cuûa töông lai trong khi tìm caùch giöõ gìn baûn saéc quaù khöù vaø an baøi cho ñöôïc sao hay vaäy caùi hieän taïi cuûa mình. Nhöõng xaõ hoäi giaàu coù soáng döôùi söï chi phoái ñoàng thôøi cuûa hieän taïi laãn töông lai vaø nhìn thaáy caùi quaù khöù cuûa mình ra ñi moät caùch vui veû roài buoàn baõ.
Moái lieân heä quaù khöù / hieän taïi / töông lai, ñöôïc soáng raát khaùc nhau bôûi moãi ngöôøi, tuyø moãi luùc, vaø nhö vaäy ñaõ hôi bò xuoáng caáp ôû khaép nôi so vôùi moät töông lai ñöôïc toâ hoàng. Söï khuûng hoaûng cuûa töông lai gaây ra moät söï phình tröôùng cuûa hieän taïi vaø ñaåy con ngöôøi tìm veà quaù khöù trong xaõ hoäi taây phöông. Noù khôûi ñoäng ôû nhieàu nôi nhöõng co cuïm veà vôùi chuûng toäc vaø / hoaëc toân giaùo. Cho neân caùc chuû nghóa nguyeân giaùo (trong soá ñoù coù nguyeân giaùo I-xlam) laø phaûn öùng cuøng moät luùc ñoái vôùi khuûng hoaûng töông lai vaø söï ngheøo naøn cuûa hieän taïi.
ÔÛ nhieàu nôi, moái lieân heä soáng ñoäng giöõa quaù khöù/ hieän taïi/ töông lai bò khoâ heùo, thui choät vaø beá taéc. Chuùng ta caàn phaûi laøm cho taùi sinh moái lieân heä naøy maø vaãn giöõ ñöôïc söï caân baèng giöõa ba yeáu toá nghóa laø khoâng thoåi phoàng caùi naøo leân caû.
Söï ñoåi môùi vaø phöùc taïp hoaù caùi lieân heä quaù khöù/ hieän taïi/ töông lai phaûi ñöôïc xem nhö moät trong nhöõng muïc tieâu cuûa chính saùch tieán hoaù nhaân loaïi.
Tìm veà vôùi nguoàn goác trong quaù khöù coù theå ñöôïc thöïc hieän trong vaø bôûi hai nguyeân taéc ñaõ noùi treân. Caùi ñaàu tieân xaùc nhaän quyeàn soáng cuûa taát caû caùc vaên hoaù, maø khoâng queân raèng chuùng khoâng phaûi ñeàu laø nhöõng thöïc theå ñaõ ñaït ñöôïc möùc ñoä hoaøn haûo: moãi caùi ñeàu coù nhöõng keùm coûi, muø quaùng, thieáu soùt rieâng vaø nhöõng phaåm chaát cuûa chuùng cho pheùp cuoäc soáng cuûa caùc thaønh vieân ñöôïc khôûi saéc thì laïi raát khoâng ñoàng ñeàu.
Theâm vaøo ñoù chuùng ta khoâng ñöôïc queân raèng taát caû nhöõng vaên hoaù ñaëc thuø ñeàu thu löôïm ñöôïc neùt ñaëc thuø cuûa chuùng qua gaëp gôõ, haáp thuï nhöõng yeáu toá ngoaïi lai, thöôøng thuoäc veà vaên hoaù cuûa keû chinh phuïc hay keû bò chinh phuïc; cuõng gioáng nhö nhöõng loaøi sinh vaät, taát caû nhöõng vaên hoaù ñeàu traûi qua nhöõng thay ñoåi, ñoät bieán, vaø nhieàu caùi ñaõ töï phöùc taïp hoaù baèng caùch tieáp nhaän nhöõng gì maø khôûi thuyû ñaõ ñe doaï hoaëc nhieãu loaïn noù.
Duø theá naøo ñi nöõa, phong traøo trôû veà nguoàn mang tính chuûng toäc, quoác gia, toân giaùo seõ trôû thaønh thoaùi hoaù moät khi chæ chuù muïc vaøo quaù khöù, vì nhö vaäy noù seõ laøm thui choät caùi quan heä vôùi hieän taïi vaø töông lai.
Nguyeân taéc thöù hai cuûa söï tìm veà nguoàn laø nguyeân taéc taùi ñaàu tö caàn thieát vaøo quan heä maät thieát giöõa ba ñaëc tính : nhaân loaïi, sinh vaät, ñòa caàu. Ba thöù naøy, vì cuøng toàn taïi nôi moïi con ngöôøi, seõ khoâng heà ngaên caûn nhöõng söï tìm veà nguoàn mang tính ñaëc thuø. Quaù khöù khoâng chæ laø quaù khöù rieâng bieät cuûa moät saéc toäc hoaëc moät quoác gia naøo, nhöng noù laø caùi quaù khöù cuûa quaû ñaát, cuûa tieán hoaù vaø cuûa baûn thaân nhaân loaïi maø con ngöôøi phaûi chieám höõu vaø tieáp thu.
Moái lieân heä vôùi hieän taïi, töùc laø soáng vaø höôûng thuï, khoâng theå naøo bò hy sinh cho moät quaù khöù ñoäc ñoaùn vaø moät töông lai hö aûo. Hoâm nay, noù coøn chöùa ñöïng caû söï tham döï töø xa vaøo sinh hoaït toaøn caàu vaø khaû naêng noái maïng vaøo nhieàu neàn vaên hoaù treân theá giôùi cuõng nhö vaøo chính neàn vaên hoaù vaø phoân-klo toaøn caàu.
Ngoaøi ra vaø quan troïng hôn nöõa laø chính trong hieän taïi maø söï khôûi saéc cuûa cuoäc soáng môùi coù theå theå hieän vaø vöôït qua ñöôïc söï phaùt trieån. Voïng tuaàn hoaøn, qua laïi giöõa quaù khöù / hieän taïi / töông lai seõ khoâi phuïc cöôøng ñoä cuï theå cuûa cuoäc soáng, moät troïng ñieåm cuûa hieän taïi. Nhö thaùnh Augustin (OÂ-guùx-xtin) ñaõ noùi: "Coù ba loaïi thôøi gian treân ñôøi: hieän taïi cuûa quaù khöù, hieän taïi cuûa hieän taïi vaø hieän taïi cuûa töông lai".
Cuoái cuøng, moái lieân heä vôùi töông lai phaûi ñöôïc tieáp laïi cho theâm söùc soáng, khi maø baûn thaân tieán trình tieán hoaù nhaân loaïi laø moät söï vöôn veà töông lai. Khoâng phaûi laø moät töông lai hö aûo vôùi tieán boä ñöôïc baûo ñaûm vónh vieãn, maø laø moät töông lai coù tính ngaãu nhieân, khoâng chaéc chaén, nhöng môû ra treân voâ vaøn nhöõng khaû naêng maø khaùt voïng vaø muïc tieâu con ngöôøi coù theå höôùng ñeán tuy chöa chaéc gì ñaõ ñaït ñöôïc.
Trong yù höôùng môùi naøy thì söï khoâi phuïc laïi töông lai coù moät taàm quan troïng haøng ñaàu vaø moät tính khaån caáp cao ñoä ñoái vôùi nhaân loaïi.
Moái quan heä trong - ngoaøi
Con ngöôøi ñaõ luoân luoân bò ñaåy veà hai höôùng ñoái nghòch. Moät maët laø höôùng ngoaïi, moät söï hieáu kyø ñoái vôùi theá giôùi beân ngoaøi nhö du lòch, thaùm hieåm, nghieân cöùu khoa hoïc vaø ngaøy nay noù ñöôïc noái daøi ra veà höôùng thaêm doø vuõ truï. Maët khaùc, höôùng noäi, laø quay vaøo cuoäc soáng noäi taâm, suy nghó vaø traàm tö maëc töôûng. Töø thuôû ñaàu cuûa nhöõng neàn vaên minh, ñaõ coù nhöõng nhaø thieân vaên nhìn leân trôøi vaø nhöõng ngöôøi traàm tö quay vaøo vôùi ñaàu oùc cuûa rieâng mình. Thôøi naøo cuõng coù nhöõng kyõ thuaät gia, nhöõng trieát gia thaàn bí, laïi cuõng coù caû khaû naêng thay ñoåi caùi thieân tö naøy.
Hieän nay, caùi thieân tö höoùng veà vuõ truï caøng ngaøy caøng maïnh: ra ñi, rôøi queâ höông ñeán nhöõng haønh tinh khaùc, xa hôn nöõa. Tuy nhieân, laäp neân nhöõng cô sôû khoâng gian seõ ñoøi hoûi söï hôïp taùc, ñoaøn keát ôû ñòa caàu phaûi ñöôïc giaûi quyeát xong. Vaø ngay caû trong moät giaû thuyeát khoa hoïc vieãn töôûng veà moät cô sôû lieân bang ñoà soä thoaùt thai töø ñòa caàu thì caùi cô sôû naøy seõ caøng trôû thaønh toå quoác ñaàu tieân khi noù laø nôi maø con ngöôøi khoâng caàn duøng nhöõng heä thoáng nhaân taïo, nhöõng voøm oâxy, nhöõng nhaø kính khoång loà cho caây coái, suùc vaät...
Thieân tö höôùng noäi, töø laâu nay bò ñaåy luøi vaø ñaåy ra beân leà cuûa caùi hieän ñaïi Taây phöông ñaõ baét ñaàu coù tieáng noùi cuûa mình. Nôi naøy, nôi noï, vì muoán thoaùt khoûi chuû nghóa tích cöïc, khoûi nhöõng boàn choàn, naùo ñoäng, nhöõng troø tieâu khieån, con ngöôøi ñaõ höôùng veà söï oån ñònh noäi taâm, moät söï thanh thaûn khoâng ñeán töø ma döôïc maø töø moät söï tu döôõng tinh thaàn.
Quy hoaïch quaû ñaát khoâng coù nghóa laø töø boû söï thaêm doø theá giôùi vaät chaát vaø caùi vieãn töôïng cuûa chuyeán du haønh ngoaøi vuõ truï, cuõng khoâng phaûi töø boû söï tìm toøi noäi taâm. Caû hai thieân chöùc naøy vaãn phaûi ñöôïc tieáp tuïc, caû hai caùi cuøng töø quaû ñaát, cuøng giao löu vôùi moät coõi beân kia.
Vaên minh hoaù vaên minh
Tieán trình tieán hoaù nhaân loaïi, caùi maø coù theå ñöa chuùng ta thoaùt ra khoûi thôøi ñaïi ñoà saét toaøn caàu ñang thoâi thuùc chuùng ta caûi caùch neàn vaên minh taây phöông, neàn vaên minh ñaõ lan traøn treân toaøn caàu vôùi cuûa caûi giaàu coù cuõng nhö nhöõng khoán khoå cuûa noù. Chæ coù laøm nhö theá chuùng ta môùi coù theå hoaøn taát kyû nguyeân vaên minh toaøn caàu maø thoâi.
Khoâng gì khoù thöïc hieän cho baèng nieàm mô öôùc coù ñöôïc moät neàn vaên minh toát ñeïp hôn.
Giaác mô laøm sao cho con ngöôøi ñöôïc phaùt huy toaøn dieän, xoaù boû ñöôïc taát caû nhöõng hình thöùc boùc loät vaø thoáng trò, tìm ñöôïc söï phaân chia cuûa caûi coâng baèng, söï ñoaøn keát höõu hieäu cuûa moïi ngöôøi, ñaït ñöôïc haïnh phuùc toaøn dieän. Caùi giaác mô naøy ñaõ töøng loâi cuoán bao keû muoán aùp ñaët noù vaøo con ñöôøng söû duïng nhöõng phöông tieän man rôï laøm cho söï nghieäp vaên minh cuûa hoï cuoái cuøng ñaõ thaønh ñoáng gaïch vuïn. Taát caû nhöõng quyeát ñònh baõi boû xung ñoät vaø hoãn loaïn, thieát laäp haøi hoaø vaø tính coâng khai thöôøng ñöa ñeán keát quaû ngöôïc laïi vaø nhöõng haäu quaû tai haïi cuûa chuùng ñaõ quaù roõ raøng (9). Lòch söû cuûa theá kyû naøy cho chuùng ta thaáy yù chí muoán thieát laäp söï cöùu roãi treân maët ñaát laïi ñöa ñeán nôi naøy moät ñòa nguïc. Chuùng ta khoâng neân moät laàn nöõa laïi rôi vaøo giaác mô taïo neân thieân ñöôøng treân traùi ñaát. Muïc tieâu chính cuûa chuùng ta laø muoán coù moät theá giôùi toát ñeïp hôn khoâng coù nghóa laø muoán moät theá giôùi toát ñeïp nhaát.
Vì theá coù moät vaán ñeà chính maø chuùng ta seõ baøn ôû phaàn sau: vaán ñeà cuûa nhöõng chöôùng ngaïi gheâ gôùm ñang choáng laïi tieán trình vaên minh hoaù vaên minh vaø gaây toån haïi cho chính khaû naêng veà moät chính saùch vaên minh.
Tieán trình daân chuû hoaù mang tính khai hoaù
Cheá ñoä daân chuû ñaõ ra ñôøi ôû beân leà lòch söû, beân leà nhöõng ñeá quoác chuyeân cheá, nhöõng cheá ñoä thaàn quyeàn, baïo quyeàn, quyù toäc vaø nhöõng heä thoáng ñaúng caáp. Vaø noù vaãn tieáp tuïc coøn naèm ôû beân leà maëc duø ñaõ coù moät söï phoå caäp hoaù öôùc voïng daân chuû. Nhöng duø sao ñi nöõa, noù vaãn ñang laø moät heä thoáng chính trò vaên minh nhaát.
Cheá ñoä daân chuû hieän ñaïi laø saûn phaåm cuûa moät lòch söû ñaày baát traéc, goàm nhöõng böôùc tieán vaø luøi, ôû ñoù nhöõng nguyeân taéc cuûa noù ñaõ xuaát hieän, ñöôïc ñònh hình vaø phaùt trieån. Nguyeân taéc ñaàu tieân, nguyeân taéc chuû quyeàn nhaân daân, ñeå baûo ñaûm chính caùi chuû quyeàn naøy, luùc vöøa sinh ra ñaõ töï giôùi haïn mình baèng caùch phuïc tuøng phaùp luaät, phaùp quy vaø baèng söï chuyeån giao ñònh kyø chuû quyeàn cho nhöõng keû ñöôïc baàu.
Khôûi thuyû, ñoù laø moät cheá ñoä daønh cho nhöõng con ngöôøi töï do, nhöng töø khi taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc thöøa nhaän töï do vaø bình quyeàn, nguyeân taéc cuûa noù ñaõ trôû thaønh phoå bieán. Sau cheá ñoä daân chuû cuûa thaønh quoác, neàn daân chuû quoác gia taäp hôïp haøng traêm nghìn, haøng trieäu coâng daân ñaõ laøm naåy sinh cô caáu nghò vieän vaø sinh ra cheá ñoä phaân quyeàn ñeå ñeà phoøng nhöõng laïm duïng quyeàn löïc khoù traùnh khi coù söï taäp trung, ñeå baûo ñaûm quyeàn lôïi caù nhaân vaø baûo veä caùi rieâng tö.
Cuoäc caùch maïng Phaùp 1789 ñaõ thieát laäp tieâu chuaån daân chuû, hoaøn thieän vaøo naêm 1848 trong khaåu hieäu: Töï do - Bình ñaúng - Baùc aùi. Caùi boä ba naøy xem ra raát phöùc taïp vì nhöõng thaønh phaàn cuûa noù ñoàng thôøi boå sung maø laïi ñoái khaùng vôùi nhau: töï do ñôn ñoäc coù theå gieát cheát bình ñaúng vaø baùc aùi. Bình ñaúng bò aùp ñaët seõ gieát töï do vaø khoâng ñöa ñeán baùc aùi. Baùc aùi, tieàn ñeà cô baûn ñeå coù theå coù moät lieân heä coäng ñoàng giöõa caùc coâng daân (10) phaûi ñieàu chænh töï do vaø giaûm thieåu söï baát bình ñaúng, nhöng noù khoâng theå ñöôïc ban boá hoaëc cuõng khoâng theå ñöôïc döïng leân thaønh saéc luaät hay phaùp luaät. Cuoái cuøng, chuû nghóa xaõ hoäi ñaõ ñeà nghò daân chuû hoaù khoâng chæ caùi toå chöùc chính trò maø caû toå chöùc kinh teá - xaõ hoäi cuûa caùc xaõ hoäi.
Ngöôøi ta töôûng raèng nhöõng nguyeân taéc maø chuùng ta vöøa ñeà caäp laø ñuû ñeå xaùc ñònh vaø baûo ñaûm cheá ñoä daân chuû. Nhöng roài qua kinh nghieäm ñöông ñaïi cuûa caùc chuû nghóa cöïc quyeàn ngöôøi ta môùi thaáy noåi baät leân moät ñieåm cô baûn töø tröôùc ñeán nay vaãn bò coi thöôøng hoaëc che laáp: ñoù laø caùi sôïi daây coát töû raøng buoäc daân chuû vôùi tính ña daïng vaø tính xung ñoät.
Cheá ñoä daân chuû phaûi cho pheùp vaø khuyeán khích tính ña daïng cuûa nhöõng quyeàn lôïi, cuûa nhöõng ñoaøn theå xaõ hoäi vaø cuûa nhöõng tö töôûng. Nhö vaäy coù nghóa laø noù phaûi, khoâng nhöõng khoâng ñöôïc aùp ñaët chuyeân cheá cuûa ña soá maø coøn phaûi thöøa nhaän quyeàn toàn taïi vaø phaùt bieåu cuûa nhöõng thieåu soá cuõng nhö cuûa nhöõng keû phaûn ñoái vaø noù coøn cho pheùp nhöõng tö töôûng taø ñaïo, leäch laïc ñöôïc phaùt bieåu. Noù caàn thoaû hieäp treân söï toân troïng nhöõng quy taéc vaø theå cheá daân chuû, ñoàng thôøi cuõng caàn ñeán nhöõng xung ñoät tö töôûng vaø yù kieán ñeå coù ñöôïc söùc soáng vaø söùc saùng taïo.
Nhöng söï sinh ñoäng vaø söùc saùng taïo cuûa nhöõng xung ñoät chæ coù theå xaåy ra trong söï toân troïng nhöõng quy taéc daân chuû. Nhöõng quy taéc naøy ñieàu chænh nhöõng ñoái khaùng baèng caùch thay theá nhöõng cuoäc ñuïng ñoä theå löïc bôûi nhöõng traän chieán tö töôûng vaø xaùc ñònh thoâng qua nhöõng cuoäc thaûo luaän vaø baàu cöû keû naøo laø keû thaéng theá taïm thôøi treân nhöõng traän chieán naøy.
Nhö theá, cheá ñoä daân chuû ñoøi hoûi cuøng moät luùc thoaû hieäp vaø xung ñoät, noù coøn laø moät caùi gì vöôït xa hôn caû phaïm vi haønh söû chuû quyeàn nhaân daân nöõa. Ñoù laø moät heä thoáng phöùc taïp veà toå chöùc vaø veà vaên minh chính trò, noù nuoâi döôõng (maø cuõng soáng nhôø vaøo ñoù) quyeàn töï chuû tinh thaàn cuûa caùc caù nhaân, quyeàn töï do tö töôûng, ngoân luaän vaø caùi lyù töôûng boä ba Töï do, Bình ñaúng, Baùc aùi.
Ñeå coù theå hình thaønh vaø beùn reã, heä thoáng naøy caàn coù ñöôïc nhöõng ñieàu kieän voán raát phöùc taïp. Cheá ñoä daân chuû tuyø thuoäc vaøo nhöõng ñieàu kieän maø nhöõng ñieàu kieän naøy laïi tuyø thuoäc vaøo caùch thöïc thi daân chuû (tinh thaàn coâng daân, chaáp nhaän luaät chôi daân chuû). Söï moûng manh cuûa noù baét nguoàn töø ñoù.
Cho neân ngöôøi ta nhaän thaáy taïi nhöõng nôi ñaõ traûi qua aùch thoáng trò cuûa cheá ñoä cöïc quyeàn thì coâng cuoäc xaây döïng cheá ñoä daân chuû trôû neân cöïc kyø khoù khaên. Nhöõng luaät chôi daân chuû ñoøi hoûi ôû moïi ngöôøi moät thöù vaên hoaù chính trò vaø tinh thaàn coâng daân maø chæ caàn vaøi chuïc naêm döôùi cheá ñoä cöïc quyeàn laø ñuû ñeå caûn trôû söï hình thaønh cuûa chuùng. Khuûng hoaûng kinh teá ñöa ñeán quaù nhieàu xung ñoät cuõng coù theå phaù vôõ nhöõng quy taéc daân chuû trong khi nhöõng quaù khích cuûa chuû nghóa daân toäc coù theå môû ñöôøng cho neàn chuyeân chính cuûa ña soá cuoàng nhieät treân thieåu soá oân hoaø.
Nhöng ngay caû Taây phöông cuõng gaëp phaûi nhieàu vaán ñeà daân chuû nghieâm troïng. Khoâng phaûi chæ vì tieán trình daân chuû hoaù cuûa caùc neàn daân chuû ñoù chöa ñöôïc hoaøn taát vaø coøn chöùa ñöïng nhöõng thieáu soùt, khuyeát taät, nhöng cuõng vì ôû ñoù vaãn xaåy ra nhöõng quaù trình thoaùi hoaù daân chuû.
Tröôùc tieân, söï phaùt trieån cuûa cô cheá quan lieâu - kyõ thuaät ñaõ ñöa caùc chuyeân gia vaøo ngöï trò cuûa trong moïi lónh vöïc xöa nay voán laø laõnh vöïc cuûa thaûo luaän vaø quyeát ñònh chính trò. Ví duï kyõ thuaät nguyeân töû ñaõ ñaët caùc coâng daân, daân bieåu ngay caû nhöõng boä tröôûng ra ngoaøi taát caû nhöõng quyeát ñònh trong vieäc söû duïng vuõ khí, söï quy hoaïch nguoàn naêng löôïng môùi naøy thöôøng vaãn ñöôïc quyeát ñònh ôû phía treân ñaàu nhöõng coâng daân.
Khoa (hoïc) - kyõ (thuaät) ñaõ xaâm chieám nhöõng maûnh ñaát maø cho ñeán gaàn ñaây vaãn con thuoäc veà sinh vaät vaø xaõ hoäi, nhö quan heä cha con, meï con, söï soáng, caùi cheát : baây giôø ñaõ coù theå taïo neân moät ñöùa con maø khoâng caàn bieát cha noù laø ai, hoaëc ngay caû khi cha noù ñaõ cheát roài, laïi coù theå thuï thai ngoaøi daï con cuõng nhö ñaõ coù theå chaån ñoaùn ñeå loaïi boû nhöõng baøo thai khoâng hôïp caùch, roài chaúng bao laâu seõ hoaøn toaøn coù theå baét caùi thai nhi naøy theo quy caùch maø boá meï vaø xaõ hoäi muoán.
Nhöõng vaán ñeà naøy vaãn chöa ñöôïc ñem vaøo trong yù thöùc chính trò hoaëc trong nhöõng cuoäc thaûo luaän daân chuû, ngoaïi tröø quyeàn phaù thai.
Caùi hoá lôùn giöõa moät khoa - kyõ bí hieåm, quaù chuyeân moân, vaø nhöõng kieán thöùc maø caùc coâng daân coù theå naém baét ñöôïc ngaøy caøng môû ra saâu roäng hôn vaø taïo neân hai cöïc giöõa "nhöõng keû bieát" (maø kieán thöùc cuûa hoï laïi chæ laø nhöõng maûnh vuïn khoâng theå duøng ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà moät caùch cuï theå, hoaøn chænh) vaø nhöõng "keû khoâng bieát" nghóa laø toaøn boä coâng daân. Söï phaân hoaù löôõng cöïc naøy thuùc ñaåy chuùng ta ñeán vieäc caàn kíp laø phaûi laøm sao ñeå coù theå daân chuû hoaù kieán thöùc, nghóa laø coù moät neàn daân chuû tri thöùc.
Coâng vieäc naøy moät ñaèng xem ra coù veû phi lyù ñoái vôùi nhöõng oâng quan kyõ thuaät vaø khoa hoïc, moät ñaèng laïi khoù thöïc hieän ñoái vôùi chính caùc coâng daân: vì noù chæ coù theå ñöôïc thöïc thi baèng caùch laøm sao cho kieán thöùc tieáp tuïc ñöôïc truyeàn baù sau tuoåi sinh vieân vaø ra ngoaøi khuoân vieân ñaïi hoïc (11), nhaát laø baèng caùch tieán haønh caûi toå tö töôûng ñeå cho pheùp nhöõng tri thöùc saép xeáp ñöôïc vôùi nhau.
Cuøng luùc söï gia taêng caïnh tranh kinh teá giöõa caùc quoác gia, ñaëc bieät vaøo thôøi buoåi khuûng hoaûng kinh teá, laøm cho chính trò deã bò thu heïp thaønh kinh teá vaø vaán ñeà kinh teá thöôøng tröïc trôû thaønh vaán ñeà chính trò. Vaø, vì khuûng hoaûng yù thöùc heä xaåy ra ñoàng thôøi vôùi khuûng hoaûng tö töôûng, söï thöøa nhaän vò trí haøng ñaàu cuûa kinh teá aán ñònh moät thoaû thuaän baát ñaéc dó trong ñoù vai troø daân chuû coát yeáu cuûa caùc xung ñoät tö töôûng bò yeáu ñi.
Cuõng cuøng moät luùc, neàn daân chuû ñaõ thuït luøi veà maët xaõ hoäi: ñeán ñaàu nhöõng naêm 1970, sau khi taêng tröôûng kinh teá laøm giaûm thieåu tình traïng baát bình ñaúng thì tieán trình caïnh tranh, chaïy theo naêng suaát ñaõ ñaøo thaûi caøng ngaøy caøng nhieàu ngöôøi lao ñoäng ra khoûi voøng ñua, ñoàng thôøi moät söï gheùt-toâ hoaù taàng lôùp voâ saûn vaø di daân nöôùc ngoaøi ñaõ taùch rôøi hoï khoûi giai taàng xaõ hoäi ñang ñi leân.
Giôùi quan lieâu kinh teá, raát gioûi trong vieäc thích öùng con ngöôøi vaøo kyõ thuaät môùi, laïi raát toài trong vieäc thích öùng tieán boä kyõ thuaät vaøo con ngöôøi, vaø hoï cuõng khoâng theå nghó ra ñöôïc giaûi phaùp naøo môùi ñeå toå chöùc laïi coâng vieäc vaø taùi phaân phoái cuûa caûi. Vì theá moät xaõ hoäi "ñoái ngaãu" ñaõ baét ñaàu baùm reã vaø neáu daân chuû tieáp tuïc thoaùi boä, noù seõ trôû thaønh moät loaïi xaõ hoäi chuaån möïc.
Cuõng töông töï, khi nhöõng hy voïng lôùn veà töông lai suïp ñoå, chuû nghóa caùch maïng khuûng hoaûng saâu saéc, chuû nghóa caûi caùch kieät queä, tö töôûng thöïc duïng chuû nghóa ngaøy qua ngaøy ñaõ heát hôi, vieäc thieát keá moät döï phoùng to taùt bò beá taéc, caùc xung ñoät tö töôûng sa suùt vaø nhöôøng choã cho nhöõng xung ñoät vuï lôïi hoaëc nhöõng chuû nghóa chuûng toäc trung taâm ; taát caû nhöõng thöù naøy laøm xô cöùng caùc ñaûng phaùi, suy yeáu söï tham döï quaàn chuùng. Roài söï xô cöùng cuûa caùc chính ñaûng vaø söï giaûm thieåu caùc tham döï quaàn chuùng naøy laïi quay ngöôïc laïi khuyeán khích nhöõng hieän töôïng ñaõ keå treân.
Vaø, trong söï thoaùi boä daân chuû naøy, nhöõng vaán ñeà lôùn cuûa vaên minh maø chuùng ta ñeà caäp ôû treân laïi bò xem nhö nhöõng vaán ñeà rieâng tö thay vì phaûi ñöôïc ñöa ra tröôùc yù thöùc chính trò vaø söï thaûo luaän coâng coäng.
Vì theá, xaõ hoäi taây phöông ñang ñöùng tröôùc vaán ñeà then choát cuûa söï yeáu keùm daân chuû moät caùch ña daïng, nghóa laø tröôùc nhu caàu taùi sinh laïi daân chuû, trong khi khaép nôi treân theá giôùi vaán ñeà laø laøm sao xaây döïng ñöôïc noù.
Vaán ñeà daân chuû laø moät vaán ñeà toaøn caàu döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau.
Khaùt voïng daân chuû ñang lan roäng vaáp phaûi caùi khoù khaên daân chuû cuõng ñang lan roäng. Daân chuû tuyø thuoäc vaøo vaên minh, vaên minh laïi tuyø thuoäc daân chuû.
Moät laàn nöõa chuùng ta phaûi ñoái dieän vôùi nhöõng muïc tieâu maâu thuaãn nhau. Chuùng ta caàn phaûi choáng laïi nhöõng löïc löôïng ñe doaï daân chuû, phaûi baûo toàn nhöõng gì coù nguy cô bò phaù huyû bôûi nhöõng löïc löôïng naøy, nhöng cuõng phaûi tìm caùch ñaåy maïnh tieán trình daân chuû hoaù, töùc laø ñaët noù vaøo trong nhöõng muïc tieâu saâu roäng cuûa tieán trình tieán hoaù nhaân loaïi.
Lieân bang ñòa caàu
Vaên minh hoaù vaên minh caàn coù söï truyeàn thoâng giöõa caùc xaõ hoäi vôùi nhau vaø hôn nöõa coøn caàn ñeán söï keát hôïp höõu cô treân phaïm vi toaøn caàu.
Muïc tieâu naøy trôû thaønh quaù roõ raøng khi treân taát caû caùc ñaïi luïc hình thöùc quoác gia ñaõ hoaøn thaønh chöùc naêng lòch söû laø giaûi phoùng nhöõng daân toäc bò trò, nhöng baây giôø ñeán löôït noù laïi caøng ngaøy caøng trôû thaønh moät löïc löôïng aùp böùc ñoái vôùi nhöõng saéc daân thieåu soá.
Vöôït qua hình thöùc Nhaø nöôùc - quoác gia ö ?
Chuùng ta ñaõ noùi raèng noù laø ñaïi bieåu cho moät löïc löôïng lòch söû - nhaân loaïi to lôùn: löïc löôïng cuûa thaàn thoaïi nöôùc meï, söùc maïnh toân giaùo (toân thôø caùi quoác gia ñöôïc thaàn thaùnh hoùa), löïc löôïng toå chöùc Nhaø nöôùc hieän ñaïi. Söï thaát baïi cuûa caùc Phong traøo Quoác teá ôû theá kyû XX, söï suy yeáu cuûa chuû nghóa theá giôùi, nhöõng khoù khaên maø coäng ñoàng AÂu chaâu gaëp phaûi trong tieán trình hình thaønh cuûa noù ñaõ cho thaáy söùc maïnh cuûa caùi thöïc theå ña chieàu laø Nhaø nöôùc - quoác gia naøy.
Hoâm nay, voâ soá chuûng toäc ñoøi hoûi thaønh laäp Nhaø nöôùc - quoác gia, vieäc naøy coá nhieân cuõng naèm trong nguyeân taéc hôïp phaùp cuûa söï thöøa nhaän chuû quyeàn, nhöng noù cuõng ñi ngöôïc laïi söï ñoát giai ñoaïn caàn thieát.
Ngoaøi ra, coù moät ñieàu chuùng ta caàn nhaéc laïi laø neáu Nhaø nöôùc - quoác gia ñaõ trôû thaønh ñuû maïnh ñeå coù theå taøn saùt ngöôøi haøng loaït vaø phaù huyû bao xaõ hoäi thì noù ñaõ trôû thaønh quaù nhoû beù ñeå coù theå lo lieäu ñöôïc nhöõng vaán ñeà lôùn giôø ñaõ trôû thaønh toaøn caàu. Trong khi ñoù noù laïi trôû thaønh quaù lôùn ñeå coù theå lo lieäu ñöôïc nhöõng vaán ñeà ñaëc thuø vaø cuï theå cuûa caùc coâng daân. Söï thay ñoåi möùc thang ñöôïc ñaët ra do söï phaùt trieån cuûa tieán trình theá giôùi hoaù kinh teá nghieãm nhieân ñaõ baét chuùng ta phaûi vöôït qua nhöõng quyeàn haïn cuûa Nhaø nöôùc - quoác gia.
Ngoaøi ra hình thöùc naøy coøn cho thaáy noù khoâng coù khaû naêng gìn giöõ ñöôïc nhöõng baûn saéc vaên hoaù ôû caáp ñòa phöông nöõa, maø ñeå töï veä, chính nhöõng vaên hoaù naøy ñang ñoøi giaûm quyeàn haønh cuûa caùc Nhaø nöôùc xuoáng.
Söï vöôït qua hình thöùc Nhaø nöôùc - quoác gia chính noù roài cuõng seõ keùo theo söï giaûm thieåu vaán ñeà quan lieâu Nhaø nöôùc, ñoù laø moät ñieàu coù ích "bôûi vì moïi Nhaø nöôùc ñeàu buoäc phaûi ñoái xöû con ngöôøi töï do nhö moät baùnh raêng cuûa boä maùy"(12).
Söï vöôït qua hình thaùi naøy khoâng coù nghóa laø xoaù boû noù, nhöng laø hoäi nhaäp noù vaøo trong nhöõng keát hôïp lôùn hôn, giôùi haïn quyeàn haønh tuyeät ñoái cuûa noù ñoái vôùi vieäc quyeát ñònh söï soáng cheát cuûa nhöõng saéc toäc vaø cuûa nhöõng caù nhaân - chính trong höôùng naøy maø chuùng ta coù theå nghó ñeán moät "quyeàn can thieäp" -- nhöng vaãn ñeå laïi cho noù taát caû nhöõng thaåm quyeàn ñoái vôùi caùc vaán ñeà maø noù coù theå quaûn lyù ôû möùc ñoä cuûa noù (nguyeân taéc cuûa tính boå trôï).
Söï vöôït qua hình thaùi naøy ñeå ñeán nhöõng taäp hôïp lôùn hôn chæ coù theå thaønh coâng, nghóa laø höõu hieäu, neáu ngöôøi AÂu chaâu thöøa nhaän moät tính chaát nöôùc meï ñoái vôùi chaâu AÂu, ngöôøi Phi chaâu ñoái vôùi chaâu Phi, ngöôøi chaâu Myõ la-tinh ñoái vôùi chaâu Myõ cuûa hoï... vaø neáu moãi ngöôøi cuõng nhö taát caû ñeàu thöøa nhaän tính chaát naøy ñoái vôùi quaû ñaát, xem noù chính laø nöôùc meï vaø toå quoác cuûa taát caû nhaân loaïi.
Toùm laïi, söï keát hôïp toaøn caàu laø moät ñoøi hoûi hôïp lyù toái thieåu cho caùi theá giôùi caøng ngaøy caøng thu nhoû vaø caøng phuï thuoäc laãn nhau. Ngay caû trong söï keát hôïp naøy chuùng ta cuõng caàn phaûi xaùc ñònh caùi tö caùch coâng daân toaøn caàu, ñeå xaùc ñònh vaø baûo ñaûm cho moïi ngöôøi quyeàn cuûa con ngöôøi ñòa caàu.
Caùi caùch nghó naøy xem ra hoâm nay coù veû khoâng töôûng laïi ñaõ ñöôïc thöïc hieän vaøo naêm 212 bôûi saéc leänh Caracalla (Ca-ra-cai-a), hoaøng ñeá Ñeá quoác La maõ, ngöôøi ñaõ thöøa nhaän tö caùch coâng daân La maõ cho taát caû cö daân trong moät ñeá quoác maø thôøi ñoù oâng xem laø taát caû theá giôùi.
Caàn phaûi gaây döïng cho theá giôùi moät khoa ñòa - chính trò môùi. Khoa ñòa - chính trò naøy seõ khoâng ñöôïc laáy nhöõng lôïi ích caùc quoác gia vaø ñeá quoác laøm trung taâm maø phaûi taûn quyeàn ra moïi nôi treân tieâu chuaån lieân keát, noù phaûi laäp ra khoâng phaûi nhöõng vuøng aûnh höôûng chieán löôïc, kinh teá maø laø nhöõng lieân heä hôïp taùc giöõa caùc vuøng vôùi nhau. Noù chæ coù theå thaønh coâng baèng caùch laøm quy tuï ñöôïc taát caû nhöõng loái tieáp caän ña daïng.
Lieân hieäp quoác phaûi laø noøng coát cuûa söï taûn quyeàn naøy. Trong luùc chôø ñôïi coù ñuû löïc löôïng daân chuû theá giôùi vaø löïc löôïng haønh ñoäng thích hôïp ñeå khoâi phuïc daân chuû ôû baát cöù nôi naøo maø noù bò laät ñoå, caàn phaûi coù moät quyeàn löïc trò an toaøn caàu ñeå can thieäp khi moät quoác gia taán coâng moät quoác gia, moät daân toäc, moät saéc toäc khaùc. Cuõng caàn phaûi tìm caùch thaønh laäp nhöõng thöïc theå môùi coù tính toaøn caàu, gaén vôùi Lieân hieäp quoác, tìm caùch cheá ñònh nhöõng chöông trình chung cho nhöõng vaán ñeà troïng ñaïi nhö ôû Rio naêm 1992.
Ngoaøi ra cuõng caàn phaûi truø tính thieát laäp nhieàu thöïc theå lieân keát ña quoác gia, quoác teá, sieâu quoác gia, ruùt kinh nghieäm lòch söû töø nhöõng kinh nghieäm cuûa caùc thaønh phoá thuoäc lieân minh Hanse (Han-sô) (13), cuûa Ñeá quoác La-maõ thaàn thaùnh Gieùc-ma-ni, cuûa ñeá quoác La-maõ coå ñaïi, khoâng phaûi ñeå baét chöôùc, nhöng ñeå kích thích nhöõng trieån voïng phaùt minh khi nghó veà chuùng.
Ñeå coù theå cuï theå hoaù nhöõng khaû naêng naøy chuùng ta caàn coù, noùi theo caùch cuûa Jean-Marie Pelt (Giaêng-Mari Pen) moät "dö luaän quaàn chuùng toaøn caàu". Chuùng ta caàn coù (khoâng phaûi laø nhöõng quoác tòch maø) moät toaøn caàu tòch, moät yù thöùc coâng daân toaøn caàu, moät quan ñieåm trí thöùc vaø khoa hoïc toaøn caàu, moät thaùi ñoä chính trò toaøn caàu. Tröôùc maét, ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà naøy, chuùng ta thaät vaãn coøn chöa baét ñaàu gì caû. Theá maø ñoù ñuùng laø nhöõng ñieàu kieän tieân quyeát cho moät chính saùch toaøn caàu, chính saùch naøy seõ ñoàng thôøi laø moät ñieàu kieän ñeå hình thaønh nhöõng quan ñieåm vaø yù thöùc treân.
Chuùng ta cuõng ñaõ töøng noùi raèng(14) caùi keát hôïp nhaân loaïi maø chuùng ta höôùng veà khoâng theå "xaây döïng treân moät kieåu maãu baù quyeàn cuûa ngöôøi da traéng, ñaøn oâng, Taây phöông, tröôûng thaønh, naém kyõ thuaät, traùi laïi noù phaûi bieåu hieän vaø ñaùnh thöùc nhöõng maàm moáng vaên minh nöõ, treû, giaø, ña chuûng toäc vaø ña vaên hoaù..."
Vaán ñeà maø chuùng ta gaëp phaûi laø laøm sao xaây döïng ñöôïc moät xaõ hoäi phoå quaùt treân tinh thaàn cuûa tính ña daïng chöù khoâng phaûi treân söï khoâ khan cuûa tính ñoàng chaát, ñieàu naøy ñöa chuùng ta ñeán moät ñoøi hoûi caáp baùch mang trong noù hai maët maâu thuaãn, maø noù chæ coù theå trôû neân phong phuù trong maâu thuaãn maø thoâi:
1- Baûo ñaûm môû roäng, vun troàng, phaùt trieån tính thoáng nhaát ôû khaép moïi nôi.
2- ôû khaép moïi nôi baûo toàn, môû roäng, vun troàng vaø phaùt trieån tính ña daïng.
Töø ñoù sinh ra moät nghòch lyù laø ñoái vôùi vaên hoaù cuøng moät luùc phaûi baûo toàn vaø khai phoùng. Ñieàu naøy thaät ra chaúng coù gì môùi: ôû nguoàn goác cuûa nhöõng vaên hoaù, goàm caû nhöõng vaên hoaù coù veû raát ñaëc thuø ñeàu coù söï gaëp gôõ, keát hôïp, hoãn hôïp, lai taïo. Moïi vaên hoaù ñeàu coù khaû naêng haáp thuï taát caû nhöõng gì thoaït tieân ñoái vôùi noù coøn xa laï, ít nhaát laø ñeán moät möùc ñoä naøo ñoù, möùc ñoä naøy tuyø söùc soáng cuûa noù vaø khi vöôït qua thì chuùng seõ bò ñoàng hoaù vaø / hoaëc seõ giaûi theå.
Nhö theá, theo moät ñoøi hoûi caáp baùch hai maët vaø phöùc taïp maø chuùng ta khoâng theå naøo xoaù boû maâu thuaãn noäi taïi - maâu thuaãn naøy coù theå ñöôïc vöôït qua khoâng, vaø noù khoâng caàn thieát cho chính söï soáng cuûa nhöõng vaên hoaù ö ? -, chuùng ta phaûi ñoàng thôøi baûo veä nhöõng ñaëc thuø vaên hoaù vaø thuùc ñaåy nhöõng hoãn hôïp, lai gioáng: vì tính phoå quaùt coù khuynh höôùng huyû hoaïi tính ñaëc thuø, neân chuùng ta phaûi keát hôïp söï baûo toàn nhöõng baûn saéc vôùi söï truyeàn baù tính phoå quaùt lai taïo vaø quoác teá kia.
Laøm sao ñeå coù theå tieáp thu maø khoâng bò giaûi theå? Vaán ñeà naøy ñöôïc ñaët ra moät caùch bi ñaùt ñoái vôùi nhöõng vaên hoaù coå xöa nhö vaên hoaù cuûa ngöôøi Inuit (I-nu-it). Phaûi bieát caùch giuùp hoï lôïi duïng ñöôïc nhöõng öu ñieåm vuûa vaên minh chuùng ta - caùch baûo veä söùc khoeû, kyõ thuaät, tieän nghi v.v.. - nhöng cuõng phaûi bieát caùch giuùp hoï baûo toàn ñöôïc nhöõng bí maät cuûa y hoïc rieâng, cuûa ñaïo Saman, nhöõng kieán thöùc saên baét, nhöõng hieåu bieát thieân nhieân cuûa hoï v.v.. Caàn nhöõng ngöôøi daãn ñöôøng nhö kieåu Jean Malaurie (Giaêng Ma-loâ-ri), ñeán ñoù khoâng phaûi nhö nhöõng nhaø truyeàn giaùo ñaïo hay ñôøi maø laøm cho thoå daân xaáu hoå vì tín ngöôõng vaø taäp tuïc cuûa hoï...
Chuùng ta khoâng neân queân raèng söï lai gioáng luoân luoân taùi taïo tính ña daïng, ñoàng thôøi taïo ñieàu kieän cho söï caûm thoâng laãn nhau. Ñaïi ñeá A-leâch-xan-ñô ôû moãi thaønh phoá aù ñoâng maø oâng ta chinh phuïc, ñaõ gaû vaøi traêm thieáu nöõ baûn ñòa cho nhöõng chieán só Ma-xeâ-ñoan. Vì theá taát caû nhöõng thaønh phoá oâng ñi qua hay ñaõ döïng leân ñeàu laø nhöõng caùi noâi saùn laïn cuûa vaên minh Hy-laïp vaø laø nguoàn goác cuûa ngheä thuaät lai taïo Hy laïp - Phaät giaùo. Ngay caû vaên minh La maõ cuõng ñaõ bò lai taïo raát sôùm, noù haáp thuï taát caû di saûn Hy laïp vaø ñaõ bieát ñem vaøo trong ñieän thôø thaàn cuûa noù raát nhieàu thaàn linh nöôùc ngoaøi vaø treân ñaát ñai cuûa noù raát nhieàu daân toäc baùn khai, sau ñoù ñaõ trôû thaønh ngöôøi La maõ veà maët quyeàn lôïi maø vaãn giöõ nguyeân ñöôïc baûn saéc cuûa chuûng toäc mình.
Söï saùng taïo ngheä thuaät ñeàu lôùn leân nhôø nhöõng aûnh höôûng vaø nhöõng hôïp löu. Vì theá, moät truyeàn thoáng hoâm nay gaàn nhö moät thöù nguyeân goác ñích thöïc, aâm nhaïc Flamenco (Phla-men-coâ) cuûa Andalusia, cuõng nhö chính daân An-ña-lu, noù laø moät saûn phaåm cuûa söï ñan cheùo giöõa caùc vaên hoaù aû raäp, Do thaùi, Taây ban nha ñöôïc toâi luyeän trong vaø bôûi caùi thieân taøi bi thöông cuûa daân toäc gi-taêng.
Chuùng ta coù theå nghe vaø thaáy ñöôïc trong Phla-men-coâ söï doài daøo (vì tieáp thu) cuõng nhö nhöõng hieåm hoaï (coù theå bò giaûi theå) cuûa caùc ñoøi hoûi caáp baùch hai maët ñaõ noùi treân: baûo trì (baûn saéc) vaø khai phoùng (ra beân ngoaøi). Veà phía baûo trì thì luùc ñaàu ñaõ coù, nhaát laø nhôø vaøo noã löïc cuûa vaøi keû aùi moä ngöôøi Phaùp, loaïi cante jondo (Can-te Khoân-ñoâ, daân ca gi-taêng -ND) bò suy thoaùi nhieàu naøy ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø tìm laïi nguoàn goác. Vì vaäy coù nhieàu khuùc ghi aâm cuõ ñaõ ñöôïc laøm soáng laïi trong nhöõng recopilaciones (taùi söu taäp -ND), nhöõng ngöôøi trình taáu bò laõng queân hay bò xem thöôøng nay ñaõ trôû thaønh nhöõng baäc thaày, vaø ñaõ ñaøo luyeän ñöôïc nhöõng theá heä trình dieãn keá tieáp ñaày truyeàn thoáng. Veà phía khai phoùng, luùc ñaàu ñaõ xaåy ra moät söï thoaùi hoaù trong moät hoãn hôïp Taây ban nha mang hôi höôùng cuûa vuøng Seâ-vi-da, sau ñoù noù laïi tieáp thu nhöõng nguoàn nhaïc cuûa Albeniz (An-be-nhiz) vaø De Falla (Ñô-pha-da) roài cuoái cuøng laø nhöõng pha troän thuù vò gaàn ñaây vôùi nhöõng thanh aâm vaø nhòp ñieäu ñeán töø nhöõng nôi khaùc nhö vôùi nhaïc Jazz (Paco de Lucia hôïp taáu vôùi John Mac Laughlin) hay vôùi nhaïc Roác (trong nhöõng caùi hay nhaát cuûa Gipsy Kings).
Nhaïc Jazz luùc ñaàu laø moät thöù lai taïp giöõa chaâu Phi vaø chaâu Myõ, moät saûn phaåm ñaëc bieät cuûa mieàn The New Orleans (Niu Ooc-leâ-aânx) ñaõ lan roäng treân nöôùc Myõ vaø qua nhieàu chuyeån bieán maø vaãn giöõ ñöôïc phong caùch ban ñaàu ñeå trôû thaønh moät aâm nhaïc moïi / da traéng, ñöôïc nghe, nhaåy roài dieãn taáu bôûi nhöõng ngöôøi da traéng, vaø, döôùi nhieàu hình thöùc, noù ñaõ lan roäng khaép theá giôùi. Trong khi ñoù caùi ñieäu cuõ New Orleans, coù veû bò boû rôi ngay taïi goác laïi taùi sinh trong nhöõng caên haàm cuûa St-Germain-des-Preùs (Xanh-Gec-manh-ñô-Preâ - Phaùp) ñeå quay ngöôïc veà Myõ ñoùng ñoâ moät laàn nöõa ôû The New Orleans. Roài, sau khi gaëp "tieát taáu vaø ñieäu blu" thì chính trong moâi tröôøng aâm nhaïc ngöôøi da traéng taïi nöôùc Myõ maø nhaïc Roác ñaõ xuaát hieän vaø lan traøn khaép theá giôùi, thích öùng vôùi moïi ngoân ngöõ, vaø cöù moãi laàn nhö vaäy laïi mang moät baûn saéc daân toäc khaùc.
Ngaøy nay ôû Baéc kinh, Quaûng Ñoâng, Toâkyoâ, Pari, Matxcôva, ngöôøi ta nhaåy, lieân hoan, caûm thoâng vôùi nhau qua nhaïc Roác, vaø tuoåi treû cuûa taát caû moïi nöôùc ñeàu bay boång theo cuøng moät nhòp ñieäu treân khaép theá giôùi.
Söï truyeàn baù toaøn caàu cuûa nhaïc Roác ñaõ keùo theo nôi naøy nôi noï nhöõng neùt lai taïo ñoäc ñaùo môùi nhö nhaïc Rai (Raiy), ñeå cuoái cuøng pha cheá trong caùi loø nhaïc Roác taïo neân moät thöù moâi tröôøng tieát taáu thích hôïp maø taát caû nhöõng vaên hoaù aâm nhaïc cuûa theá giôùi ñeán ñeå gaëp gôõ, keát hôïp. Cöù nhö theá, coù khi buoàn, nhöng nhieàu luùc vui hôn vaø chöa bao giôø bò maát ñi, nhöõng vaên hoaù aâm nhaïc cuûa toaøn theá giôùi vaãn lai taïo laãn nhau maø khoâng heà bieát raèng mình ñang sinh ra nhöõng ñöùa con toaøn caàu.
Vì vaäy, phaûi ñeå cho con ngöôøi vaø vaên hoaù ñöôïc töï do ñi ñeán moät söï lai taïo phoå caäp vaø ña daïng, ñeå roài söï lai taïo naøy ñeán löôït noù cuõng laïi xuùc tieán söï ña daïng. Nhöõng caám caûn mang tính caùch nguyeàn ruûa ñaõ taïo neân trong thôøi ñaïi löu laïc cuûa nhaân loaïi, nhöõng baûo veä mieãn dòch cho caùc vaên hoaù coå xöa vaø nhöõng toân giaùo ñoäc ñoaùn, nhöng chuùng ñaõ trôû thaønh nhöõng chöôùng ngaïi ñoái vôùi vieäc giao löu, thoâng caûm, vaø saùng taïo ôû kyû nguyeân toaøn caàu. Vaøo thôøi gian ñaàu, nhöõng keû pha troän caùc kieåu coï bò xem nhö nhöõng keû gieo raéc hoang mang hoãn loaïn, nhöõng ngöôøi lai giöõa nhieàu chuûng toäc vaø toân giaùo vaãn bò caùc coäng ñoàng goác cuûa mình ruoàng boû nhö nhöõng keû lai caêng vaø phaûn ñaïo. Hoï laø nhöõng naïn nhaân vaø nhöõng keû töû vì ñaïo trong moät tieán trình môû ñöôøng treân maët traän tình yeâu vaø thoâng caûm.
Nhöõng khu vöïc vaên minh coå ñaïi troïng yeáu cuûa Ñòa Trung Haûi vaø cuûa Hoài giaùo cuõng nhö nhöõng ñeá quoác to lôùn ngaøy nay ñeàu ñaõ töøng nhìn thaáy söï phoàn vinh cuûa nhöõng ñoâ thò quoác teá nhö Alexandrie (Alecdaêngdri), Roma (Roâma), Bagdad (Baécña), Cordoba (Cooùcñoâba), Istambul (Ixtambun), Vieân. Roài chuû nghóa daân toäc hieän ñaïi, bò aùm aûnh bôûi tính thoáng nhaát, ñaõ xua ñuoåi tính ña daïng nhö noù ñaõ töøng laøm tröôùc kia ôû nhöõng quoác gia cuûa thôøi ñeá quoác OÂt-toâ-man hoaëc ôû Li-baêng, ôû An-gieâ-ri, cuõng nhö noù ñang laøm ôû Nam tö vaø vaãn tieáp tuïc ôû Lieân bang Xoâ-vieát cuõ.
Nhöng moät tieán trình khaùc ñaõ baét ñaàu ôû chaâu Myõ - dó nhieân sau nhöõng laàn tieâu dieät vaên hoaù khoâng theå naøo cöùu vaõn ñöôïc. Nhöõng thaønh phoá quoác teá ñaõ ñöôïc hình thaønh nhö New York (Niu-ooc), San Francisco (San Phran-xis-coâ), Los angeles (Loâtx En-giô-leùtx), Sao Pao-loâ. Nhöõng daân cö ñoâng ñuùc lai taïo ñaõ trôû thaønh ña soá ôû Bra-xin, Meâ-hi-coâ, Veâ-neâ-dueâ-la vaø ñaõ taïo neân khaép nôi nhöõng vaên hoaù ñoäc ñaùo. Nhöõng ngöôøi da traéng, da ñen, da ñoû, Chicanos (15), tuy chöa pha troän, coøn nhieàu thaønh kieán vaø thaäm chí coøn xa laùnh nhau, nhöng hieän vaãn chung soáng hoaø bình ôû Hôïp chuûng quoác Hoa kyø vaø khoâng ít ñaõ cuøng mang nhöõng lyù töôûng vaø loái soáng nhö nhau.
Trong khi ñoù söï dieät chuûng bi thaûm cuûa nhöõng neàn vaên minh côõ nhoû vaãn tieáp dieãn, nhö neàn vaên minh cuûa ngöôøi da ñoû ôû bình nguyeân A-ma-doân, vaø ôû nhöõng nôi maø keát quaû cuûa söï gaëp gôõ vôùi ngöôøi da traéng ñoái vôùi nhöõng keû may maén coøn soáng soùt cuõng chaúng ñöa ñeán moät söï lai taïp naøo ngoaøi söï giaûi theå thaûm haïi.
Chæ baèng caùch trôû thaønh coâng daân theá giôùi, nghóa laø ngöôøi cuûa naêm chaâu boán bieån thì chuùng ta môùi quan taâm vaø toân troïng nhöõng di saûn vaên hoaù, cuõng nhö caûm thoâng vôùi nhöõng nhu caàu tìm veà nguoàn.
Vì theá chuùng ta xaùc nhaän cuïm töø con ngöôøi boán bieån laø nhaø naøy vôùi ñuùng nghóa chöõ laø coâng daân theá giôùi vaø cuï theå laø ñöùa con cuûa theá giôùi - chöù khoâng phaûi moät caù nhaân tröøu töôïng ñaõ bò maát heát caû goác reã. Chuùng ta mong öôùc phaùt trieån khoâng ngöøng nhöõng maïng löôùi lieân heä treân moâi tröôøng ñòa caàu, chuùng ta keâu goïi söï giao thoa cuûa caùc neàn vaên minh vôùi ñieàu kieän ñoù laø moät söï coäng sinh chöù khoâng phaûi söï ñoàng hoaù neàn vaên minh naøy bôûi moät neàn vaên minh khaùc.
Caên cöôùc ñòa caàu cuûa coâng daân theá giôùi môùi seõ taäp hôïp nhieàu baûn saéc cuøng chung taâm ñieåm, phaùt sinh töø baûn saéc gia ñình, ñòa phöông, vuøng, quoác gia. Baûn saéc Taây phöông, ngay caû khi noù ñaõ haáp thuï ñöôïc nhöõng thaønh phaàn ñeán töø nhöõng neàn vaên minh khaùc, vì ñoù laø moät ñieàu caàn thieát, thì noù cuõng chæ ñöôïc xem nhö laø moät thaønh phaàn cuûa baûn saéc con ngöôøi ñòa caàu chöù khoâng phaûi laø chính caùi baûn saéc naøy.
Chuû nghóa quoác teá muoán bieán nhaân loaïi thaønh moät daân toäc. Chuû nghóa theá giôùi muoán bieán theá giôùi thaønh moät quoác gia. Nhöng caùi caàn phaûi laøm ôû ñaây laø bieán con ngöôøi thaønh moät "nhaân loaïi", bieán ñòa caàu thaønh moät caên nhaø chung cho söï ña daïng cuûa nhaân loaïi.
Ngaøy thaønh laäp xaõ hoäi / coäng ñoàng toaøn caàu seõ chính laø luùc tính thoáng nhaát / ña daïng nhaân loaïi ñöôïc hoaøn taát .
Ñuùng theá nhöng maø...
.... Lieäu nhöõng lôøi hay yù ñeïp naøy coù moät chuùt hy voïng naøo ñöôïc thöïc hieän trong caùi theá giôùi maø chuùng ta ñaõ vaïch ra ôû nhöõng chöông ñaàu cuûa quyeån saùch, chöông veà Caùc traïng thaùi co cuïm vaø khoâng coù khaû naêng thay ñoåi hay khoâng?
Chuù thích:
(1) . Toâi raát haõnh dieän ñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï naøy sau khi ñaõ choáng laïi chuû nghóa Quoác-xaõ.
(2). Xem Ed. Morin, "Phaïm thöùc thaát laïc", sñd, tr. 189 - 208.
(3). Veà söï phaùt trieån cuûa khuûng hoaûng phaùt trieån. Xem E. Morin, "Xaõ hoäi hoïc", Sñd, tr. 443-460.
(4). Veà thò tröôøng nhö maùy tính hoang daõ, xem E. Morin, "Daãn nhaäp vaøo tö duy phöùc taïp" (Introduction aø la penseùe complexe), Paris ESF, 1990.
(5). Xem E. Morin, "Phaïm thöùc thaát laïc", sñd, tr. 189 - 208.
(6). M. Maruyama "Loaïn chöùc naêng, sai coâng duïng, ñoäc haïi, nhöõng saéc thaùi vaên hoaù" (Disfunctional, misfunctional, and toxifunctional, aspects of culture) Technological Forecasting and Social Change, 1992 tr. 301 - 307.
(7). Noù coù theå ñöa ñeán söï phaùt minh ra caùc kyõ thuaät trung gian, nhö Jean Gimpel ñaõ ñeà nghò vaø töôûng töôïng, duøng laøm traïm chuyeån tieáp giöõa nhöõng kyõ thuaät coå sô vaø nhöõng kyõ thuaät tieân tieán nhaát.
(8). Xem chöông VII, "Caûi taïo tö duy" (La reforme de penseùe).
(9). Ñieàu maø khuyeán khích chuû nghóa hoaøi nghi, chuû nghóa hö voâ, söï chaáp nhaän traät töï vaø hoãn loaïn ñaõ ñöôïc thieát laäp, tin raèng nhöõng baát coâng vaø söï xaáu xa laø taát yeáu cuõng seõ baét chuùng ta chaáp nhaän moät caùch bình thaûn taát caû nhöõng xaáu xa xaåy ñeán. Vaø söï tænh ngoä naøy dó nhieân caøng laøm khoù theâm döï ñònh vaø tieán haønh cuûa taát caû caûi caùch vaên minh.
(10). Xem E. Morin: Daãn nhaäp vaøo tö töôûng phöùc taïp, sñd, ñaõ chöùng minh loøng baùc aùi veà maët xaõ hoäi quan troïng nhö theá naøo ñoái vôùi söï taêng theâm phöùc taïp cuûa caùc xaõ hoäi.
(11). Söï thaønh laäp bôûi vaø trong Trung taâm nghieân cöùu Quoác gia Phaùp moät vaên phoøng "Khoa hoïc vaø coâng daân" laø moät baûn sô ñoà hoaït ñoäng veà höôùng naøy.
(12). Cöông lónh xem laø cuûa chuû nghóa duy taâm Ñöùc vaø gaùn cho Höûderlin, Schelling vaø Hegel.
(13). Hanse : Toå hôïp nhöõng thaønh phoá thöông maïi ôû bieån Baéc AÂu vaø bieån Ban-tích (1241-1669), (ND).
(14). E. Morin, M Piattelli-Palmarini, Tính nhaát thoáng cuûa con ngöôøi (L'uniteù de l'homme), sñd, tr.350 - 355
(15). Chicanos: Ngöôøi Meã soáng ôû nöôùc Myõ (thöôøng laø lai giöõa ngöôøi Da ñoû vaø ngöôøi Taây Ban Nha), (ND).
[ Trôû Veà ]