Töø ñaàu theá kyû 20, giôùi khaûo coå hoïc theá giôùi ñaõ laøm quen vôùi nhöõng hieän vaät ñoàng thau ñoäc ñaùo cuûa nöôùc ta thôøi coå, trong ñoù coù nhöõng chieác troáng ñoàng noåi tieáng, nhaát laø töø sau naêm 1924 khi ñòa ñieåm khaûo coå Ñoâng Sôn ñöôïc phaùt hieän ôû beân phaûi soâng Maõ (Thanh Hoùa). Tham gia vaøo coâng cuoäc khai quaät nghieân cöùu khaûo coå hoïc ôû nöôùc ta thôøi ñoù coù ñuû caùc haïng ngöôøi: töø quan laïi thöïc daân, voõ quan, Taây ñoan ñeán hoïc giaû tö saûn Phaùp vaø moät soá nöôùc phöông Taây khaùc, nhieàu ngöôøi trong boïn hoï tuy mang danh laø nhaø khaûo coå song kyø thöïc laø boïn ñi phaù hoaïi caùc di tích khaûo coå, ñi aên cöôùp caùc hieän vaät khaûo coå . Sau naêm 1930, moät soá nhaø nghieân cöùu ñaõ ñeà nghò ñaët teân vaên hoùa thôøi ñaïi ñoà ñoàng thau ôû mieàn Baéc Vieät Nam laø "Vaên hoùa Ñoâng Sôn". Thaät ra vaên hoùa Ñoâng Sôn laø vaên hoùa cuûa giai ñoaïn cuoái cuøng, giai ñoaïn phaùt trieån cao nhaát cuûa thôøi ñaïi Huøng Vöông döïng nöôùc, sau 3 giai ñoaïn keå treân.

Nhöõng ñòa ñieåm khaûo coå thuoäc giai ñoaïn Ñoâng Sôn ñöôïc phaân boá roäng khaép treân mieàn Baéc nöôùc ta. Cho ñeán nay, chuùng ta ñaõ thoáng keâ ñöôïc hôn 100 di tích, phaàn lôùn taäp trung theo löu vöïc soâng Hoàng vaø soâng Maõ.

Ñoâng Sôn vaø caùc di chæ ñoàng daïng ñöôïc phaân boá ôû vuøng ven chaân nuùi, gaàn soâng suoái, vuøng goø ñoài cao mieàn ñoàng baèng. Ngöôøi Ñoâng Sôn soáng taäp trung quaây quaàn treân moät dieän tích haøng vaïn meùt vuoâng, keá thöøa truyeàn thoáng cuûa giai ñoaïn tröôùc vaø laø cô sôû cho söï ñònh cö laâu daøi cuûa nhöõng theá heä keá tieáp sau.

Ñoâng Sôn beân bôø soâng Maõ laø moät di tích khaûo coå ñieån hình goàm caû khu cö truù vaø khu moä taùng. Ngöôøi Ñoàng Ñaäu cuõng coøn coù nhöõng khu ñaát moä ôû taùch bieät haún vôùi khu cö truù, ñöôïc boá trí ôû vuøng ven chaân nuùi, treân caùc goø ñoài cao ôû vuøng trung du vaø ñoàng baèng, ôû treân nuùi hay ôû trong caùc hang ñoäng. Hoï thöôøng choân theo trong moä nhieàu vaät tuyø taùng. ÔÛ ngoâi moä coå phaùt hieän taïi di tích Vieät Kheâ (Haûi Phoøng) coù hôn 100 hieän vaät tuyø taùng, trong ñoù coù ñeán 97 hieän vaät baèng ñoàng thau caùc loaïi.

Hieän vaät ñaù thuoäc giai ñoaïn Ñoâng Sôn chæ chieám moät soá löôïng ít oûi, phaàn lôùn laø ñoà trang söùc nhö haït chuoãi, haït cöôøm, voøng tay, khuyeân tai ... Nhöõng hieän vaät ñaù khaùc laàn ñaàu tieân xuaát hieän laø nhöõng quaû caân, nhöõng caây maøi hình baàu duïc (coù leõ duøng ñeå lieác göôm).

Goám Ñoâng Sôn keá thöøa truyeàn thoáng cuûa goám Goø Mun veà maët hình daùng vaø kyõ thuaät. Moät soá ñoà aùn hoa vaên thuoäc giai ñoaïn Phuøng Nguyeân ñöôïc phuïc hoài trôû laïi vôùi moät phong caùch ñoäc ñaùo treân mieäng goám. Ngoaøi ra, thaáy xuaát hieän laàn ñaàu nhöõng hoa vaên veõ caùc hình chim, caù...

Mieàn Baéc nöôùc ta töø nghìn xöa voán coù nhieàu moû kim loaïi nhö caùc moû vaøng, baïc, chì, saét, ñoàng... Caùc tænh Baéc Caïn, Thaùi Nguyeân, Tuyeân Quang, Laøo Cai, Yeân Baùi, Thanh Hoaù... coù haøng chuïc moû ñoàng. Nhöõng moû naøy thöôøng nhoû, noâng vaø loä thieân, thuaän tieän cho caùch khai thaùc giaûn ñôn. Ñoù laø ñieàu kieän ñaàu tieân ñeå coù theå phaùt trieån moät neàn vaên hoaù ñoàng thau röïc rôõ.

Ñeán giai ñoaïn vaên hoaù Ñoâng Sôn, giai ñoaïn cöïc thònh cuûa thôøi ñaïi Huøng Vöông thì chuùng ta thaáy trong thaønh phaàn hôïp kim ñoàng thau, tyû leä ñoàng vaø thieác giaûm xuoáng vaø tyû leä chì taêng leân.

Vieäc saùng taïo ra loaïi hôïp kim môùi naøy khoâng phaûi laø ngaãu nhieân maø laø xuaát phaùt töø nhöõng yeâu caàu veà kinh teá vaø kyõ thuaät cuûa caû moät thôøi kyø lòch söû. Trong caùc giai ñoaïn tröôùc Ñoâng Sôn hôïp kim ñoàng thau chuû yeáu duøng ñeå cheá taïo caùc ñoà ngheà, ñoøi hoûi coù tính naêng kyõ thuaät saéc beùn, beàn chaéc. Ñeán giai ñoaïn Ñoâng Sôn, ñoàng thau chuyeån maïnh vaøo lónh vöïc ñoà duøng haèng ngaøy; caùc loaïi thaïp, thoá, troáng ñoàng ñoøi hoûi saûn xuaát nhieàu. Nhöõng ñoà vaät naøy laïi caàn phaûi trang trí ñeïp, phöùc taïp vaø nhö vaäy caàn hôïp kim deûo hôn laø raén ñeå deã daøng taïo neân caùc chi tieát trong khi ñuùc. Vì vaäy maø ngöôøi Vieät coå söû duïng hôïp kim ñoàng - thieác - chì.

Maët khaùc, coù leõ hôïp kim môùi vôùi 3 thaønh phaàn chính coù nhieät ñoä noùng chaûy thaáp hôn, do ñoù giaûm bôùt nhöõng khoù khaên trong vieäc naáu vaø ñuùc, vaø nhö vaäy, ngöôøi Vieät coå luùc ñoù ñaõ böôùc ñaàu bieát ñeán moái quan heä giöõa thaønh phaàn vaø tính chaát cuûa hôïp kim.

Chuùng ta coøn nhaän thaáy raèng ôû giai ñoaïn Ñoâng Sôn, thaønh phaàn cuûa caùc kim loaïi trong hôïp kim ñoàng - thieác - chì (hay ñoàng - chì - keõm) laïi thay ñoåi theo chöùc naêng cuûa töøng loaïi ñoà ngheà, ñoà duøng hay vuõ khí.

Ví duï: muõi teân ñoàng ôû Coå Loa coù thaønh phaàn:

Ñoàng: 95%; Chì: 3,4 - 4,2%, keõm:1 - 1,1%

Tyû leä naøy ñaûm baûo söùc xuyeân vaø ñoä bay xa cuûa muõi teân.

Löôõi giaùo Thieäu döông coù thaønh phaàn:

Ñoàng: 73,3%; Thieác: 13,21%; Chì:5,95% ñaûm baûo cho vuõ khí vöøa deûo vöøa beàn.

Rìu xoeø caân Thieäu Döông coù thaønh phaàn:

Ñoàng: 82,2%, Thieác: 10,92%, Chì: 0,8% vaø rìu löôõi xeùo Thieäu Döông coù thaønh phaàn:

Ñoàng:82,2%; Thieác:6,8%; Chì:1,4%, nhôø vaäy coù theå chaët, caét toát.

Veà phöông phaùp cheá taùc caùc coâng cuï ñoàng, chuùng ta nhaän thaáy ngoaøi moät soá ít coâng cuï côõ nhoû nhö löôõi caâu, muõi nhoïn... mang daáu veát cuûa kyõ thuaät reøn, coøn haàu heát caùc di vaät ñoàng thau laø saûn phaåm ñuùc. Cho ñeán nay ñaõ tìm thaáy hôn 30 loaïi khuoân ñuùc giaùo, dao gaêm, rìu, muõi duøi, muõi teân... Nhöõng khuoân ñuùc naøy hoaëc baèng ñaát hoaëc baèng ñaù vaø sa thaïch

Khuoân ñuùc baèng ñaát tìm thaáy ôû Ñoàng Ñaäu, Cam Thöôïng, ñaát seùt laøm khuoân ñöôïc phaùt hieän ôû nhieàu ñòa ñieåm trong caùc tænh Cao Laïng, Vónh Phuù, Haø Sôn Bình, Haø Noäi, Bình Trò Thieân. Caùc khuoân ñaù tìm thaáy ñeàu laø khuoân coù hai mang (ví duï caùc khuoân ñuùc rìu), maët giaùp hai mang raát nhaün vaø kín, neáu uùp maët 2 mang roài soi leân, chuùng ta khoâng thaáy coù chuùt aùnh saùng naøo loït qua, chöùng toû trình ñoä chuaån xaùc cao cuûa nhöõng ngöôøi thôï laøm khuoân.

Chuùng ta cuõng ñaõ gaëp nhöõng khuoân ñuùc ñoàng thôøi ñuùc ñöôïc nhieàu duïng cuï moät luùc, ví duï khuoân ñaát ñuùc 3 muõi duøi, khuoân ñaù ñuùc 2 muõi teân cuøng moät luùc ôû Ñoàng Ñaäu.Vieäc tìm thaáy nhöõng chieác dao gaêm coù chuoâi hình ngöôøi tìm thaáy ôû Traøng Keânh (Haûi Phoøng) laø soáng muõi cuûa ngöôøi naèm treân cuøng moät ñöôøng thaúng vôùi löôõi dao, hình ngöôøi ôû chuoâi coù caáu taïo phöùc taïp neân raát khoù ñuùc.

Coâng cuï saûn xuaát noâng nghieäp Ñoâng Sôn coù caùc loaïi: löôõi caøy, thuoång, rìu, cuoác, mai, vôøi...

Coâng cuï saûn xuaát thuû coâng coù caùc loaïi ñuïc (ñuïc beït, ñuïc vuõm, ñuïc moät), naïo, duøi, giuõa, dao, dao khaéc, rìu, kim, daây...

Vuõ khí Ñoâng Sôn raát phoå bieán, ña daïng veà loaïi hình, ñoäc ñaùo veà hình daùng vaø phong phuù veà soá löôïng. Ñieàu naøy gaén lieàn vôùi caùc thaàn thoaïi vaø truyeàn thuyeát veà truyeàn thoáng choáng giaëc ngoaïi xaâm, giöõ nöôùc cuûa daân toäc ta, ví duï nhö caâu chuyeän noû thaàn cuûa vua Duïc An Vöông baén moãi phaùt ra haøng loaït muõi teân ñoàng laøm cho töôùng xaâm löôïc Trieäu Ñaø phaûi khieáp vía kinh hoàn. Nhöõng cuoäc khai quaät ôû thaønh Coå Loa (huyeän Ñoâng Anh, ngoaïi thaønh Haø Noäi) ñaõ phaùt hieän ra kho chöùa haøng vaïn muõi teân ñoàng. Muõi teân Coã Loa coù caùc loaïi hình caùnh eùn, hình lao coù hoïng hay coù chuoâi, loaïi 3 caùnh coù chuoâi daøi. Ngoaøi ra coøn coù giaùo, lao, dao gaêm, kieám, qua, rìu chieán... Rìu chieán coù ñeán gaàn 10 loaïi: caùc loaïi rìu xeùo (hình dao xeùo, hình thuyeàn, hình hia, hình baøn chaân) rìu löôõi xoeø caân, rìu hình chöõ nhaät, rìu hình dao phaïng. Dao gaêm coù caùc loaïi löôõi hình laù tre ñoác cuû haønh, ñoác baàu duïc hay coù chuoâi laø moät töôïng hình ngöôøi, coù loaïi dao gaêm löôõi hình tam giaùc, caùn deït hay troøn. Caùc taám che ngöïc coù hình vuoâng hay hình chöõ nhaät, coù hoa vaên trang trí ñuùc noãi. ÔÛ Haø Nam Ninh coøn tìm thaáy caû giaùp che ngöïc vaø muõ chieán baèng ñoàng.

Ñoà duøng Ñoâng Sôn goàm coù caùc loaïi thaïp, coù naép hay khoâng naép, vôùi nhöõng ñoà aùn hoa vaên trang trí phöùc taïp, nhöõng thoå hình laüng hoa coù chaân ñeá vaø vaønh roäng, caùc loaïi guøi, voø, aám, loï, chaäu...

Ngöôøi Ñoâng Sôn trang söùc baèng caùc loaïi voøng tay, voøng oáng gheùp, nhaõn, hoa tai, moùc ñai löng, bao tay, bao chaân, ví duï nhö bao tay vaø bao chaân tìm thaáy ôû di tích Laøng Vaïc, Ngheä Tónh.

Ngheä só taïc töôïng Ñoâng Sôn ñeå laïi cho chuùng ta nhieàu loaïi töôïng ngöôøi, töôïng thuù vaät nhö coùc, chim, gaø, choù, hoå, voi...

Nhaïc só Ñoâng Sôn ñaõ dieãn taáu caùc loaïi chuoâng nhaïc, luïc laïc, kheøn, troáng ñoàng. Soá löôïng troáng ñoàng Ñoâng Sôn tìm ñöôïc treân ñaát nöôùc Vieät Nam ñaõ hôn con soá 100, chieám giaø nöõa soá löôïng troáng loaïi naøy hieän ñaõ bieát ôû Ñoâng Nam AÙ.

Veà maët kyõ thuaät, ñaëc tröng hôïp kim ñoàng thau cuûa giai ñoaïn Ñoâng Sôn laø haøm löôïng chì cao, coù khi ñeán 20%. Caùc nhaø khaûo coå hoïc cho raèng hôïp kim ñoàng - thieác - chì laø moät saùng taïo cuûa kyõ thuaät luyeän ñoàng cuûa ngöôøi Ñoâng Sôn ôû nöôùc ta. Vaøo cuoái giai ñoaïn Ñoâng Sôn, coâng cuï saét ñaõ töông ñoái phoå bieán: ñoù laø caùc loaïi cuoác, mai, buùa, ñuïc, dao, giaùo, kieám...

Cuõng ôû giai ñoaïn naøy, ñaõ phaùt hieän ñöôïc nhieàu hieän vaät lieân quan ñeán söï phaùt trieån cuûa caùc ngheà deät, ngheà moäc, ngheà da, ngheà sôn, ngheà laøm ñoà xöông, ñoà trai oác.

Ngöôøi Ñoâng Sôn ñaõ laø nhöõng noâng daân thuaàn thuïc. Noâng nghieäp duøng chaøy ñaõ phoå bieán qua söï phaùt trieån moät khoái löôïng lôùn caùc loaïi löôõi caøy baèng ñoàng thau, laø nhöõng löôõi caøy tieán boä nhaát tröôùc khi xuaát hieän löôõi caøy saét vaøo khoaûng nhöõng theá kyû tröôùc sau Coâng nguyeân.

Ngöôøi Ñoâng Sôn ñaõ bieát cheá bieán löông thöïc. Treân maët caùc troáng ñoàng Ngoïc Luõ, Hoaøng Haï, Soâng Ñaø... coù khaéc hình nhöõng ñoâi trai gaùi duøng coái vaø chaøy tay giaõ gaïo. Trong lòch söû khoa hoïc kyõ thuaät, tröôùc khi phaùt minh ra coái xay vaø coái giaõ theo nguyeân taéc ñoøn baåy thì ñaây laø phöông phaùp gia coâng coù naêng xuaát cao vaøo thôøi baáy giôø.

Hình aûnh nhöõng vuï muøa thaéng lôïi coøn ñöôïc theå hieän qua nhöõng hình kho luùa, vôùi chim choùc vaây quanh, chim ñaäu, chim bay roän raøng, ngöôøi ñi laïi nhoän nhòp khaéc hoïa treân maët caùc troáng ñoàng.Hình aûnh caây luùa ñöôïc ñöa leân thaønh moät chuû ñeà trang trí treân rìu ñoàng hay laø thaønh nhöõng voøng hoa vaên quaây laáy maët troáng ñoàng. Moät soá nhaø nghieân cöùu ñoaùn ñònh raèng ngöôøi Ñoâng Sôn ñaõ bieát laøm moät naêm hai vuï luùa. Chaên nuoâi traâu boø ñaõ phaùt trieån, baûo ñaûm söùc keùo cho noâng nghieäp. Treân caùc troáng ñoàng Ñoâi Ro, Laøng Vaïc coù hoa vaên hình boø raát ñeïp. ÔÛ nhieàu di chæ ñaõ phaùt hieän ñöôïc nhöõng töôïng ñaàu gaø baèng ñoàng thau. Vieäc thuaàn phuïc vaø thuaàn döôõng voi ñaõ ñöôïc phoå bieán: xöông voi tìm thaáy trong nhieàu di chæ, töôïng voi baèng ñoàng coù baønh tìm thaáy ôû Laøng Vaïc.

Saên baén vaø ñaùnh caù vaãn laø moät hình thaùi kinh teá phuï caàn thieát: hình choù saên höôu ñöôïc khaéc treân rìu ñoàng; hình caù ñöôïc phaùt hieän treân ñoà goám.

Ngöôøi Ñoâng Sôn laø nhöõng nhaø kieán truùc gioûi: hoï soáng trong nhöõng ngoâi nhaø saøn lôùn, hai maùi hay boán maùi cong hình thuyeàn, coù caàu thang ôû giöõa. Beân caïnh nhaø ôû laø nhaø kho chöùa thoùc luùa. Veát tích cuï theå cuûa nhöõng ngoâi nhaø saøn naøy, coù coät to vaø loã moäng tinh teá, ñaõ phaùt hieän ñöôïc ôû di chæ Ñoâng Sôn. Ngoâi nhaø maùi cong Ñoâng Sôn ñaõ khaùnh thaønh moät truyeàn thoáng kieán truùc ñoäc ñaùo laâu ñôøi vaø coøn ñeå laïi hình aûnh khaù ñaäm ñaø ôû nhöõng ngoâi ñình trong caùc laøng maïc mieàn ñoàng baèng ôû Vieät Nam.

Caùch aên maëc cuûa ngöôøi Ñoâng Sôn ñaõ phöùc taïp hôn vôùi nhieàu kieåu khoá, vaùy, nhö chuùng ta coù theå thaáy qua vieäc quan saùt caùc töôïng ngheä thuaät vaø caùc hình hoa vaên khaéc chaïm treân ñoà ñoàng. Caùc nhaø khaûo coå hoïc cuõng ñaõ tìm thaáy veát tích cuûa tô luïa, cuûa caùc loaïi vaûi mòn, vaûi thoâ coøn in daáu treân ñoà goám, treân ñoà ñoàng thau.Vaûi chaéc ñöôïc laøm töø caùc loaïi ñay,gai. Ngaønh deät chaéc ñaõ ñöôïc chuyeân moân hoùa.

Nhöng noùi ñeán vaên hoaù cuûa giai ñoaïn Ñoâng Sôn chuû yeáu laø noùi ñeán kyõ thuaät ñoàng thau ñaõ ñaït tôùi moät ñích cao röïc rôõ. Soá löôïng hieän vaät ñoàng thau taêng voït, loaïi hình voâ cuøng ña daïng, nhieàu hieän vaät to lôùn vaø ñeïp ñeõ ñöôïc ñuùc ra nhö troáng ñoàng Ngoïc Luõ, Hoaøng Haï, Soâng Ñaø... thaïp ñoàng Ñaøo Thònh, ñaõ trôû thaønh nieàm töï haøo cuûa vaên hoaù Vieät Nam.

Thaïp Ñaøo Thònh (Yeân Baùi) cao 81cm, ñöôøng kính mieäng 61cm, buïng phình to nhaát 70cm, naép thaïp cao 15,5cm, ñöôøng kính 64cm ñaäy leân mieäng thaïp khít theo ñöôøng gôø cao 1,5cm. Chính giöõa naép thaïp coù hình ngoâi sao 12 tia töôïng tröng cho maët trôøi, nhöõng hoa vaên hình hoïc, nhöõng hình chim noái ñuoâi nhau bay ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà vaø 4 khoái töôïng gaùi trai töôïng tröng cho söï phoàn vinh vaø phì nhieâu. Treân thaân thaïp, ngoaøi nhöõng hoa vaên hình hoïc, hình chim coøn coù nhöõng hoa vaên khaéc chìm hình thuyeàn khaùc kieåu nhau, nhöõng hình ngöôøi hoùa trang thuù 4 chaân. Khi chuû nhaân cheát ñi, nhöõng chieác thaïp ñeïp ñeõ hieám quyù naøy trôû thaønh nhöõng quan taøi ñaëc bieät.

Troáng Ngoïc Luõ (Haø Nam) laø moät trong nhöõng chieác troáng coå nhaát, to nhaát vaø ñeïp nhaát trong soá nhöõng chieác troáng ñoàng Ñoâng Sôn ñöôïc bieát ñeán. Troáng cao 63cm, ñöôøng kính maët 79cm, ñöôøng kính chaân troáng 80cm, tang troáng choã roäng nhaát coù ñöôøng kính 85cm. Boán ñoâi quai keùp gaén vaøo tang vaø phaàn giöõa thaân troáng. Treân khaép maët troáng, tang troáng vaø thaân troáng ñeàu coù hoa vaên trang trí.

Treân cô sôû cuûa kinh teá luyeän ñoàng, kyõ thuaät luyeän saét ñaõ naûy sinh vaø taïo ñieàu kieän ñeå cho kyõ thuaät luyeän ñoàng ñöôïc hoaøn thieän vaø phaùt trieån ñeán ñænh cao vaø tieán ñeán söï thay theá bôûi kyõ thuaät luyeän saét. Ngöôøi Ñoâng Sôn ñaõ bieát luyeän saét baèng loø. Ngoaøi phöông phaùp luyeän saét tinh, saét chín, hoï coøn bieát phöông phaùp ñuùc nöõa. Nhieàu hieän vaät saét phaùt hieän ôû di chæ Ñoâng Sôn ñöôïc ñuùc trong khuoân hai mang.

Ngöôøi Ñoâng Sôn ñaõ bieát söû duïng nhöõng öu ñieåm cuûa ñoàng vaø saét ñeå taïo ra nhöõng loaïi vuõ khí môùi: löôõi baèng saét baûo ñaûm yeâu caàu cöùng, saéc, caùn baèng ñoàng baûo ñaûm yeâu caàu beàn, ñeïp; vöøa thoaû maõn nhu caàu thaåm myõ laïi vöøa raát lôïi haïi. Ví duï caây dao gaêm löôõi saét caùn ñoàng tìm thaáy ôû di chæ Ñoâng Sôn.

Neàn vaên hoaù Ñoâng Sôn naøy nôû trong giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa thôøi ñaïi döïng nöôùc ñaõ toaû aûnh höôûng maïnh meõ tôùi nhieàu mieàn ñaát ñai Ñoâng Nam AÙ vaø ñeå laïi daáu veát saâu saéc trong nhieàu thôøi kyø phaùt trieån tieáp theo cuûa lòch söû Vieät Nam.

Nhöõng di vaät tieâu bieåu, nhöõng kyõ thuaät ñuùc ñoàng luyeän saét tinh vi ñaõ cho thaáy söï phaùt trieån röïc rôõ vaø ñoäc ñaùo cuûa vaên hoùa Ñoâng Sôn. Chuû nhaân neàn vaên hoaù naøy, ngöôøi Ñoâng Sôn - con chaùu cuûa ngöôøi Phuøng Nguyeân, ngöôi Ñoàng Ñaäu, ngöôøi Goø Mun - laø nhöõng ngöôøi Vieät coå, toå tieân tröïc tieáp cuûa nhieàu daân toäc ôû Vieät Nam ngaøy nay.

Ngöôøi Vieät coå ôû thôøi ñaïi Huøng Vöông döïng nöôùc, gioûi ngheà troàng luùa nöôùc, quen sinh hoaït treân ñoàng baèng vaø soâng bieån, thaïo vieäc quaân söï vaø raát gioûi ngheà thuû coâng, (ñuùc ñoàng, luyeän saét...), ñaõ taïo ra ñöôïc moät theå cheá quoác gia sô khai treân cô sôû moät xaõ hoäi sôùm phaân hoaù nhöng vaãn baûo löu nhieàu truyeàn thoáng nguyeân thuûy, vaø ñaõ xaây döïng ñöôïc moät ñôøi soáng vaät chaát, xaõ hoäi, tinh thaàn phong phuù ñoäc ñaùo.

Vaên vaät tieâu bieåu nhaát cuûa vaên hoaù Ñoâng Sôn vaø cuûa caû neàn vaên minh soâng Hoàng thôøi ñaïi döïng nöôùc laø nhöõng chieác troáng ñoàng Ñoâng Sôn, nhöõng chieác troáng ñoàng Vieät coå. Troáng ñoàng voâ cuøng quùy baùu, moät trong nhöõng nieàm töï haøo saâu saéc cuûa vaên minh Vieät Nam, noùi vôùi chuùng ta raát nhieàu ñieàu, hoaëc saùng toû hoaëc coøn ñaày bí aån, veà thieân taøi, cuoäc soáng vaø taâm hoàn cuûa toå tieân ta.