ÑAÙM HOÛI, ÑAÙM CÖÔÙI ÔÛ THÔØI ÑAÏI HUØNG VÖÔNG

Hoân nhaân thôøi aáy ñaõ laø cheá ñoä hoân nhaân moät vôï moät choàng ñaùnh daáu söï hình thaønh nhöõng gia ñình caù theå, nhöõng löùa ñoâi gaén boù vôùi nhau moät caùch oån ñònh, khaùc vôùi nhöõng hình thöùc hoân nhaân loûng leûo, tuøy tieän vaø cheá ñoä quaân hoân hoãn taïp ôû thôøi nguyeân thuûy.

Mò Nöông, giöõa Sôn Tinh vaø Thuûy Tinh, chæ choïn laáy Sôn Tinh, cuõng nhö trong nhöõng löùa ñoâi khaùc ôû thôøi Huøng Vöông: Tieân Dung moät coâ con gaùi khaùc cuûa vua Huøng chæ laáy chaøng trai ngheøo Chöû Ñoàng Töû; ngöôøi con gaùi hoï Löu, trong truyeän Traàu Cau, chæ laáy moät trong hai anh em Taân vaø Lang.

Trong nhöõng cuoäc hoân nhaân moät choàng moät vôï ñoù, ngöôøi con gaùi veà nhaø choàng : Mò Nöông theo Sôn Tinh veà nuùi Ba Vì ( Taûn Vieân ). Traùi vôùi phong tuïc chaøng reå phaûi veà ôû vôùi gia toäc beân vôï nhö ôû thôøi kyø cheá ñoä quyeàn meï ( maãu quyeàn ), tuïc con gaùi veà nhaø choàng ñaùnh daáu söï thaéng lôïi böôùc ñaàu cuûa toå chöùc gia ñình vaø xaõ hoäi quyeàn cha ( phuï quyeàn ).

Nghi leã cöôùi xin ñaõ phaùt trieån ñeán möùc ñoä ñaùng keå theå hieän qua moät soá phong tuïc khaùc coù yù nghóa ñaëc saéc.

Tröôùc heát ñoù laø tuïc thaùch cöôùi : Khi Sôn Tinh vaø Thuûy Tinh cuøng ñeán xin vua Huøng gaû con cho thì vua Huøng ñaõ thaùch hai ngöôøi phaûi ñem noäp " voi chín ngaø, gaø chín cöïa, ngöïa chín hoàng mao... ".

Thôøi kyø maãu heä khoâng coù tuïc thaùch cöôùi. Tuïc leä môùi phaûn aùnh söï giaûm suùt trong thaân phaän vaø giaù trò ngöôøi phuï nöõ : hoï baét ñaàu trôû thaønh moùn haøng ñeå traû giaù, baùn mua.

Trong nghi leã hoân nhaân Vieät coå ñaàu tieân coù leã daïm. Vaät phaåm duøng trong leã naøy laø goùi ñaát. Saùch Lónh Nam chích quaùi cheùp : ÔÛ thôøi Huøng Vöông " vieäc hoân nhaân laáy goùi ñaát laøm ñaàu ". Vò trí cuûa ñaát thaät laø quan troïng trong ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa nhieàu toäc ngöôøi coå ñaïi. ÔÛ ngöôøi Vieät cuõng nhö nhieàu daân toäc nhö Khmuù, Khaùng, Maûng, Laha, Xinh - mun... ( voán coù nhieàu neùt gaàn guõi vôùi ngöôøi Vieät ), ñaát laø moät vaät chaát vaø hình töôïng cao quyù, thieâng lieäng. Bôûi leõ ñaát laø nguoàn soáng tuyeät ñoái cuûa nhöõng cö daân noâng nghieäp ruoäng raãy; ôû nhöõng toäc ngöôøi maø trình ñoä phaùt trieån caøng cao phaûi döïa nhieàu vaøo ñaát. Y Ù nghóa töôïng tröng cuûa ñaát duøng trong nghi leã hoân nhaân cuõng laø ñieàu töï nhieân. Nhöng phong tuïc cöôùi xin naøy hình nhö coøn gaén boù vôùi moät tuïc raát coå khaùc cuûa ngöôøi Vieät laø tuïc aên ñaát vaø cheá bieán ñaát aên : Tuïc naøy thaáy ôû ngöôøi Khaùng ( Taây Baéc ), ngöôøi Bana ( Taây Nguyeân ) cuõng nhö ôû ngöôøi Vieät coå truyeàn caùc vuøng Thaùi Bình, Haø Nam, Haø Taây, Phuù Thoï. Ñaát aên ñöôïc hun baèng coû teá vaø caây sim trôû thaønh moät thöù höông lieäu ñöôïc goïi laø " ngoùi " hay " ñaù non " vaø ñöôïc nhaân daân nhöõng vuøng coù tuïc aên ñaát raát öa thích : ngöôøi ta mua veà laøm quaø cho nhau, hay ñem ra môøi khaùch nhö môøi nhau ñieáu thuoác mieáng traàu. ÔÛ Vónh Phuù vuøng ñaát toå Huøng Vöông coøn tuïc con gaùi sau khi cöôùi coøn ôû laïi nhaø cha meï ñeû moät thôøi gian vaø khi veà ôû haún nhaø choàng thì boá meï cho vöøa boø, vöøa luùa, vöøa ngheà laøm ñaát aên : gian nhaø ñaát, gieáng ñaát vaø caû duïng cuï laøm " ngoùi ".

Neáu nhö traàu cau " mieáng traàu laø ñaàu caâu chuyeän " laø leã vaät coå truyeàn khoâng theå thieáu cuûa ñaùm cöôùi, thì mieáng ngoùi moät thöù höông lieäu ( ñaát thôm ) cuõng ñöôïc xem nhö moùn quaø quyù trong leã daïm, coù leõ ñoù laø giaù trò vaø yù nghó thöïc tieãn cuûa goùi ñaát ñaëc bieät maø Lónh Nam chích quaùi ñaõ noùi ñeán (1).

ÔÛ nhöõng vuøng nuùi vaø trung du hieám muoái aên thì " Vieäc hoân nhaân laáy goùi muoái laøm ñaàu " (2). Coù theã deã daøng thaáy yù nghóa vöøa töôïng tröng vöøa thöïc tieãn cuûa muoái : raát caàn cho ñôøi soáng, thöù gia vò vaø thöïc phaåm naøy coù khi laø thöù cuûa hieám vaø quyù; noù bieåu hieän söï maën maø ñaèm thaém raát hôïp vôùi tinh thaàn cuûa hoân nhaân.

Sau leã daïm thì ñeán ngaøy leã cöôùi. Truyeàn thuyeát vaø söû saùch coå taû laïi ñaùm cöôùi cuûa Sôn Tinh - Mò Nöông ñeàu ñoàng nhaát leã hoûi vaø leã cöôùi. Nghi leã hoân nhaân chæ goàm coù hai böôùc ( daïm vaø cöôùi laø moät neùt ñoäc ñaùo cuûa phong tuïc Vieät coå ) khaùc vôùi phong tuïc hoân nhaân cuûa caùc toäc ngöôøi ôû phöông Baéc, vaø ñieàu naøy coøn ñöôïc baûo löu veà sau ôû nhieàu toäc ngöôøi ôû phöông nam quanh ngöôøi Vieät cuõng ôû ngay trong ngöôøi Vieät : nhieàu ñaùm cöôùi ngöôøi Möôøng, ngöôøi Taây Nguyeân, ngöôøi noâng daân Vieät ( ôû caùc vuøng ít chòu aûnh höôûng leã giaùo phong kieán ) ôû thôøi ñaïi vaãn coøn giöõ tuïc leä ñoàng nhaát leã hoûi vaø leã cöôùi.

Söû saùch coå Trung Quoác nhieàu laàn nhaán maïnh söï khaùc bieät veà cheá ñoä phong tuïc hoân nhaân giöõa ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Haùn ñaàu coâng nguyeân. Boïn xaâm löôïc thoáng trò phong kieán nhaø Haùn, trong aâm möu ñoàng hoaù ngöôøi Vieät ñaõ töøng ñaët caû moät chöùc quan coi veà hoân leã, laøm moái goïi laø " moái quan ", vôùi yù ñoà thuû tieâu phong tuïc hoân nhaân töø thôøi Huøng Vöông ñeå truyeàn baù ñieån leã hoân nhaân phong kieán Haùn toäc.

Nghi thöùc hoân leã Vieät coå coù keøm nhöõng troø vui : ngöôøi döï daùm cöôùi laáy buøn, ñaát, hoa quaû neùm vaøo chaøng reå. Nhieàu hoäi laøng coå truyeàn vuøng Phuù Thoï nhaéc laïi söï tích toáng dieãn chaøng reå Sôn Tinh trong ñaùm cöôùi Mò Nöông, cuõng nhö nhieàu ñaùm cöôùi Möôøng thôøi caän ñaïi vaãn coøn giöõ nguyeân phong tuïc coå kính ñoäc ñaùo naøy.

Lónh Nam chích quaùi coøn cho bieát theâm : trong ñaùm cöôùi, ngöôøi ta gieát traâu, deâ laøm ñoà leã, naáu côm neáp ñeå coâ daâu chuù reã nhaäp phoøng cuøng aên, sau ñoù môùi thaønh thaân. Tuïc cuøng aên côm chung tröôùc khi ñoâi gaùi trai chính thöùc thaønh vôï choàng, cuõng laø moät nghi leã quen thuoäc trong nhieàu ñaùm cöôùi Möôøng vaø Taây Nguyeân thôøi caän hieän ñaïi.

Beân caïnh nhöõng phong tuïc hoân nhaân ñaùnh daáu böôùc phaùt trieån lòch söû xaõ hoäi theo höôùng quyeàn cha, vaãn coøn toàn taïi nhieàu taøn dö cuûa cheá ñoä quyeàn meï. Ngöôøi phuï nöõ trong caùc cuoäc hoân nhaân thôøi Huøng Vöông toû ra coù moät vai troø chuû ñoäng : naøng Tieân Dung chuû ñoäng laáy anh chaøng hoï Chöû ; coâ con gaùi hoï Löu chuû ñoäng thöû thaùch vaø choïn laáy ngöôøi anh trong caëp anh em Taân, Lang. Saùch söû Trung quoác cheùp Mò Chaâu con gaùi vua Thuïc chuû ñoäng yeâu Troïng Thuûy. Nhö vaäy laø ngöôøi phuï nöõ coøn töông ñoái töï do phoùng khoaùng, khoâng chæ trong hoân nhaân maø caû trong vieäc gaùi trai yeâu ñöông. Truyeàn thuyeát vaø tín ngöôõng daân gian vuøng ñaát Toå ( Phuù Thoï, Haø Taây, Baéc Giang ) cho bieát coù nhöõng ngöôøi phuï nöõ Vieät coå ñaõ thuï thai " moät caùch thaàn bí " ( giaãm vaøo moät daáu chaân khoång loà, nhìn thaáy caàu voàng, gaëp raén, roàng... ), khieán cho con caùi chæ bieát meï maø khoâng bieát ñeán cha. Söû saùch Trung Quoác vaø Vieät Nam cho bieát vaøo ñaàu Coâng nguyeân nhieàu laøng chaï Vieät coå vaãn giöõ tuïc leä cuõ cho gaùi trai ñöôïc töï do gaén boù vaøo muøa thu, voán laø muøa cöôùi xin, muøa hoàng coám... Vaø maõi cho ñeán ñôøi Traàn, ôû nhöõng gia ñình ngheøo, trai gaùi vaãn töï do laáy nhau : vaøo nhöõng ngaøy cuoái naêm, tröôùc teát Nguyeân ñaùn, coù tuïc leã thaùo khoaùn cho gaùi trai töï do laáy nhau khoâng caàn theo ñieån leã phong kieán.

ÔÛ thôøi Huøng Vöông coøn coù tuïc con gaùi laáy choàng roài laïi quay veà nhaø meï ñeû ôû moät thôøi gian, sau vaøi muøa cau, muøa luùa môùi veà ôû haún beân choàng. Truyeàn thuyeát vuøng ñaát toå keå raèng Ngoïc Hoa con gaùi vua Huøng ôû mieàn naøy ñi laáy choàng laø Sôn Tinh ôû nuùi Taûn Vieân, cöôùi xong naøng laïi trôû veà queâ cha, laâu khoâng trôû laïi nuùi vôùi choàng, thaønh ra Sôn Tinh phaûi tôùi ñoùn veà; rôøi queâ cha, loøng Ngoïc Hoa buoàn röôøi röôïi, nhaân daân caùc laøng chaï laøm troø vui cho Ngoïc Hoa khuaây khoaû vaø ñeå tieãn ñöa hai vôï choàng. Ñoù laø nguoàn goác cuûa tuïc leä röôùc Chuùa OÂng Chuùa Baø vaø troø Baùch ngheä khoâi haøi ôû moät soá laøng quanh vuøng nuùi Hi Cöông, nôi coù ngoâi ñeàn Huøng : haøng naêm khi môû hoäi " vaøo ñaùm " nhaân daân choïn laáy hai thanh nieân gaùi vaø trai ñoùng vai Ngoïc Hoa vaø Sôn Tinh cho ngoài treân kieäu röôùc ñi, tröôùc kieäu laø moät ñoaøn ngöôøi aên maëc saëc sôõ caàm caùc vaät töôïng tröng cho gia suùc, côø quaït, luùa, ngoâ,... vöøa ñi vöøa nhaûy muùa laøm troø vui. Söû saùch cho bieát Tröng Traéc vaø Thi Saùch sau khi laáy nhau vaãn ôû rieâng moãi ngöôøi taïi ñaát baûn boä ( Meâ Linh vaø Chu Dieân ) cuûa mình. Nhieàu laøng ôû Phuù Thoï, Haø Taây, Baéc Giang, cho maõi ñeán tröôùc Caùch Maïng Thaùng Taùm, vaãn giöõ tuïc leä con gaùi laáy choàng roài quay veà nhaø cha meï ñeû moät thôøi gian. ÔÛ moät soá laøng thuoäc huyeän Ñan Phöôïng ( Haø Taây ) caùc ñaùm cöôùi coå truyeàn ñöôïc tieán haønh theo nhöõng nghi thöùc khaù ñaëc bieät : Ngay vaøo ngaøy cöôùi, coâ daâu chæ veà nhaø choàng ôû laïi ñaáy coù moät ñeâm roài sau ñaáy laïi trôû veà nhaø cha meï ñeû. Ñeâm ôû nhaø choàng aáy, coâ daâu thöôøng coù hoï haøng hoaëc baïn beø cuûa mình nguû chung goïi laø " nguû baïn ". Sôùm hoâm sau, ngay töø gaø gaùy tinh mô, coâ daâu trôû veà nhaø mình. Ngaøy hoâm aáy vaø maáy ngaøy hoâm sau nöõa, nhaø trai tieáp tuïc cho ngöôøi ñi ñoùn coâ daâu, vaø coâ daâu cuõng chæ veà nhaø choàng vaøo buoåi toái, coøn ban ngaøy thì trôû veà nhaø mình. Sau ñaáy nhaø trai taïm ngöøng vieäc ñöa ñoùn vaø coâ daâu ôû laïi haún beân nhaø meï. Sau moät thôøi gian, coù theå laø töø naêm ba thaùng ñeán vaøi ba naêm, nhaø trai toå chöùc leã xin veà vôùi ñaày ñuû caùc nghi thöùc nhö daãn leã, aên uoáng ( coù khi coøn to hôn leã cöôùi ). Töø ñaáy, coâ daâu veà ôû haún nhaø choàng. Ñeán ñaây nghi leã hoân nhaân môùi thöïc söï keát thuùc. Sôn Tinh thuôû xöa cuõng ñaõ toå chöùc leã xin veà vaø sau ñoù nhaân daân ñòa phöông cöû haønh cuoäc röôùc tieãn " Chuùa OÂng Chuùa Baø "

Cho ñeán gaàn theá kyû XV, Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö cho bieát ôû moät soá nôi " taäp tuïc cöôùi gaû phaàn nhieàu khoâng theo nghi leã, coù khi leã cöôùi xong coøn ñeå ñeán ba boán naêm môùi cho röôùc daâu ".

Nhö vaäy, phong tuïc hoân nhaân thôøi Huøng Vöông vôùi cheá ñoä moät vôï moät choàng, con gaùi veà nhaø choàng, vôùi tuïc thaùch cöôùi vaø leã tieát ñaïm vaø hoûi cöôùi ñoàng nhaát laø phong tuïc hoân nhaân cuûa xaõ hoäi quyeàn cha, nhöng vaãn coøn troän laãn vaøo moät soá taøn dö cuûa phong tuïc hoân nhaân ôû thôøi kyø quyeàn meï. ÔÛ heä thoáng phong tuïc aáy ñaõ thaáy ñöôïc nhöõng bieåu hieän sôùm veà moät phong caùch daân toäc ñöôïc keá thöøa vaø baûo löu laâu daøi veà sau trong nhieàu daân toäc ôû Vieät Nam.

Khi coù ngöôøi lìa ñôøi, tuïc leä ñaàu tieân cuûa ngöôøi Vieät coå laø giaõ coái. Saùch Lónh Nam chích quaùi ghi roõ : Coù ngöôøi cheát thì giaõ coái laøm leänh, ngöôøi laân caän nghe tieáng ñeán cöùu. Tieáng chaøy coái va chaïm ôû ñaây coi nhö nhöõng tín hieäu thoâng tin cho laøng chaï bieát. ÔÛ ngöôøi Möôøng vaø ôû moät soá vuøng ngöôøi Vieät nhö Phuù Thoï, Haø Taây, ngoaïi thaønh Haø Noäi, tuïc leä coå kính naøy vaãn coøn baûo löu cho maõi ñeán gaàn ñaây.

Tröôùc khi ñem choân xaùc cheát, moät soá nghi leã ñöôïc cöû haønh, phaûn aùnh quan nieäm vaø thaùi ñoä cuûa ngöôøi Vieät coå veà coõi cheát vaø coõi soáng, söï cheát vaø söï soáng. Ngöôøi ta caàu cuùng, töôûng nhôù, tieác thöông ngöôøi cheát baèng khoùc than voã veà khuyeân nhuû, nhaéc nhôû ngöôøi cheát veà nguoàn goác, boån phaän vaø caùch soáng ôû theá giôùi beân kia baèng nhöõng baøi haùt caàu hoàn.

Moät nhaân vaät quan troïng trong leã tang vôùi vai troø töông töï nhö thaày mo trong caùc ñaùm ma Möôøng caän hieän ñaïi, haùt leân nhöõng baøi mo caàu hoàn, tieãn hoàn döôùi hình thöùc ví von vaàn veø cuûa söû thi, vöøa haùt vöøa laøm nhöõng cöû chæ boä ñieäu töông öùng vôùi noäi dung baøi mo. Nhaân vaät thaày mo ñöôïc coi nhö coù khaû naêng giao tieáp vôùi thaàn linh vaø vôùi linh hoàn ngöôøi cheát, ñöùng ra laøm moâi giôùi giöõa ngöôøi soáng vaø hoàn ma, daãn daét hoàn ma ñeán nôi ñeán choán trong cuoäc haønh trình veà coõi cheát, coõi beân kia.

Sau khi thaày mo ñaõ haùt muùa caàu hoàn, tieãn hoàn xong ngöôøi ta chia cuûa cho ngöôøi cheát ñeå mang sang theá giôùi beân kia : ñoù laø nhöõng vaät quyù, ñoà trang söùc, vuõ khí, coâng cuï, ñoà duøng haèng ngaøy döôùi daïng vaät thaät hay vaät töôïng tröng ( laøm thu nhoû laïi, cuõng baèng chaát lieäu vaø vôùi hình daùng vaät thaät ). Trong chieác quan taøi ôû ngoâi moä Vieät Kheâ coù choân theo ñeán 107 hieän vaät goàm ñoà ñoàng, ñoà ñaù, ñoà goã, ñoà ñan, vaûi sôn ( khoâng coù ñoà goám ): bình, thaïp, thoá, ñænh, khay, chuoâng, troáng ñoàng, hoäp sôn baèng goã, giaùo caùn daøi, dao gaêm, kieám vaø caû moät caùi bôi cheøo baèng goã. Ñaây aét haún laø moä cuûa moät nhaân vaät quyeàn quyù, giaøu sang.

Sau böôùc chia cuûa ñeán böôùc choân caát thì ôû ñaây phong tuïc tang ma cuûa ngöôøi Vieät coå ñaõ phaùt trieån raát ña daïng phong phuù.

ÔÛ ñaàu thôøi Huøng Vöông ñaõ coù tuïc choân ngöôøi döôùi huyeät ñaát : nhieàu huyeät ñaát ñöôïc ñaøo coâng phu thaønh taàng caáp saâu roäng; ñeán thieân nieân kyû I tröôùc Coâng nguyeân phoå bieán nhöõng huyeät hình hoäp chöõ nhaät nhö ngaøy nay. ÔÛ thôøi ñoù, cuõng coù nôi ngöôøi ta choân xaùc cheát trong tieåu goám ôû nghóa ñòa saùt ñòa ñieåm cö truù. ÔÛ nôi khaùc xaùc cheát ñöôïc choân trong nhöõng chieác quan taøi baèng thaân caây khoeùt roãng hình thuyeàn ñoäc moäc ôû xa nôi cö truù, nhö phong tuïc cuûa ngöôøi Möôøng caän ñaïi. Xaùc cheát coù loùt hoaëc bao chieáu coùi ñaët naèm giöõa quan taøi vaø xung quanh laø nhöõng cuûa caûi mang theo. ÔÛ nôi khaùc nöõa, coù tuïc hoaû taùng : ngöôøi cheát ñöôïc ñoát cuøng vôùi thöù maëc vaø ñoà trang söùc treân ngöôøi, sau ñoù than tro vaø xöông raêng chaùy vuïn ñöôïc boû vaøo nhöõng ñoà ñöïng lôùn vaø quyù nhö thaïp ñoàng, troáng ñoàng ( laät ngöûa ) cuøng vôùi taøi saûn ñöôïc chia roài ñem choân saâu ôû nôi xa nôi cö truù, nhö phong tuïc ngöôøi Thaùi, ngöôøi Taøy - Nuøng coå caän ñaïi. Cuõng coù tröôøng hôïp vaät tuyø taùng ñöôïc ñaët ôû beân ngoaøi, xung quanh ñoà ñöïng than tro cuûa ngöôøi cheát. Coù moät vaøi hình thöùc choân caát khaù laï : choân ngöôøi - chuû yeáu laø treû con - trong nhöõng ñoâi noài lôùn uùp mieäng; choân ñaàu ngöôøi trong nhöõng ñoà ñöïng baèng ñoàng nhoû nhö thaïp nhoû vaø thoá.

Qua heä thoáng phong tuïc tang ma, qua quan nieäm vaø thaùi ñoä ñoái vôùi ngöôøi cheát, söï cheát vaø coõi cheát, coù theå thaáy ñöôïc phaàn naøo söï phaùt trieån lòch söû - xaõ hoäi vaø tình caûm - tö duy. Söï saên soùc, aân caàn chu ñaùo theå hieän qua khoùc than, haùt mo, chia cuûa, choân caát, xuaát phaùt töø tình ngöôøi laø chuû yeáu chöù khoâng phaûi laø vì lo ngaïi, sôï haõi nhö ôû thôøi nguyeân thuûy. Cuõng coù theå ngöôøi Vieät coå quan nieäm raèng ngöôøi cheát vaãn coøn tieáp tuïc tham gia vaøo sinh hoaït cuûa ngöôøi soáng, hoaëc laøm lôïi hoaëc laøm haïi cho hoï baèng nhöõng phöông tieän thaàn bí, do ñoù hoï coù theå hieän loøng kính troïng vaø söï quan taâm saên soùc cuûa mình ñoái vôùi ngöôøi thaân ñaõ khuaát baèng nhöõng nghi leã choân caát coù tính chaát ma thuaät nhaèm baûo ñaûm cho mình ñöôïc nhieàu aûnh höôûng toát, ngaên ngöøa nhöõng aûnh höôûng coù haïi. Chaéc chaén laø ngöôøi Vieät coå quan nieäm ngöôøi cheát vaãn raát gaàn guõi vôùi ngöôøi soáng, hôn nöõa hoï muoán taïo ra söï gaàn guõi ñoù baèng caùch choân ngöôøi thaân saùt ñòa ñieåm cö truù, nhöõng tröôøng hôïp ñem choân saâu ôû xa nôi cö truù khoâng phaûi laø phoå bieán. Ngöôøi soáng hi voïng raèng ngöôøi thaân ñaõ cheát seõ coøn laãn quaát ñaâu ñoù vaø phuø hoä cho mình.

Qua nhöõng nghi thöùc choân caát cuõng thaáy roõ söï phaân hoaù cuûa caûi vaø ñòa vò xaõ hoäi ñöôïc phaûn aùnh qua quy moâ vaø möùc ñoä giaøu coù cheânh leäch roõ raøng giöõa caùc ngoâi moä, nhaát laø trong khoaûng thieân nieân kyû I : coù ngoâi moä choân theo hôn 100 hieän vaät ( coù theå laø moä cuûa thuû lónh boä laïc ), coù ngoâi moä khoâng coù hieän vaät naøo ( moä cuûa ngöôøi noâ leä ? ).

Söï baûo löu keá thöøa caùc phong tuïc choân caát nhieàu maøu veû cuûa thôøi Huøng vöông ôû nhöõng daân toäc khaùc nhau veà sau naøy, chaúng haïn nhö baûo löu hình thöùc choân ngöôøi döôùi huyeät ñaát hay trong tieåu goám ôû ngöôøi Vieät, hình thöùc choân ngöôøi trong quan taøi baèng thaân caây khoeùt roãng ôû ngöôøi Möôøng, hình thöùc hoaû taùng ôû ngöôøi Thaùi, ngöôøi Taøy - Nuøng, cho thaáy raèng ñoù laø daáu hieäu cuûa nhöõng ñaëc tröng daân toäc ôû caùc thaønh phaàn cö daân khaùc nhau thôøi Huøng Vöông cuøng soáng xen keõ vaø hoaø hôïp trong thôøi ñaïi döïng nöôùc.

Töø khi sanh ra ñeán khi tröôûng thaønh, " thaønh ñinh ", chaén chaén ngöôøi thôøi Huøng Vöông coù nhöõng phong tuïc phong phuù ñoäc ñaùo maø chuùng ta chöa bieát heát.

Tuy nhieân, caên cöù vaøo Lónh Nam chích quaùi coù theå thaáy ít nhaát laø moät tuïc leä aùp duïng cho treû sô sinh laø loùt oå baèng laù chuoái cho naèm. Saùch noùi treân cheùp : Ñeû con ra laáy laù chuoái loùt cho naèm. Ñoàng baøo Möôøng gaàn ñaây vaãn coøn giöõ tuïc leä ñeû con xong ñem ñaët leân treân moät caùi meït - tieáng Möôøng goïi laø " cuùm " - loùt moät taøu laù chuoái töôi; baø ñôõ haùt nöïng ñöùa beù vaø cöû haønh moät soá nghi leã töôïng tröng thaàn bí nhaèm caàu phuùc cho noù roài môùi aüm daäy.
 

Leã thaønh ñinh thôøi Huøng Vöông ñaõ ñeå laïi taøn dö, bieán töôùng khaù roõ neùt trong caùc daân toäc ôû Vieät Nam caùc thôøi kyø veà sau. ÔÛ caùc laøng xaõ ngöôøi Vieät thôøi caän ñaïi, trong nhöõng ngaøy hoäi muøa xuaân, hoäi muøa thu, ngöôøi ta thöôøng toå chöùc nhöõng cuoäc thi vaät, thi chaïy, ñaùnh pheát, ñua thuyeàn, thi haùt ( haùt quan hoï, haùt troáng quaân ...) v.v... Ngoaøi ra coøn coù thi keùo löûa naáu côm, thi deät vaûi, laøm baùnh, doïn coã, thi caøy, caáy, thi choïi gaø, choïi chim v.v... Söï khaùc nhau ôû hoäi laøng ngöôøi Vieät sau naøy vaø leã thaønh ñinh Vieät coå laø ôû choã ngaøy xöa ngöôøi ta toå chöùc nhöõng cuoäc thi cho nhöõng thaønh vieân treû cuûa laøng chaï phaûi döï moät laàn trong ñôøi ñeå ñöôïc xaõ hoäi coâng nhaän coøn sau naøy thì môû hoäi cho moïi ngöôøi cuøng döï ñeå cuûng coá tinh thaàn taäp theå coäng ñoàng, nuoâi döôõng truyeàn thoáng thöôïng voõ, reøn luyeän kyõ naêng, khuyeán khích söï thaùo vaùt, nhanh nheïn, taøi trí... vaø ñeå mua vui cho daân ñòa phöông. Hoäi ñaâm traâu ôû caùc daân toäc Taây Nguyeân, hoäi muøa xuaân ôû caùc daân toäc Taây Baéc, Vieät Baéc nhö hoäi gaàu taøo ( Meøo ), hoäi loàng toàng, hoäi muùa sö töû ( Taøy - Nuøng ), leã xieân cha ( Thaùi, Xaù ) v.v... cuõng laø nhöõng taøn dö cuûa leã thaønh ñinh coå xöa.

Tuïc xaêm mình, voán laø moät nghi thöùc cuûa leã thaønh ñinh, moät taäp tuïc phoå bieán ôû ngöôøi Vieät coå, vaãn coøn toàn taïi trong xaõ hoäi Vieät Nam trung ñaïi ñeán theá kyû thöù XIII. Thôøi caän ñaïi ôû Laøo, ai xaâm mình thì ñöôïc coi laø ngöôøi can ñaûm, ñöôïc vaøo ôû chuøa.

Giöõa caùc laøng chaï vôùi nhau, nhaát laø ñoái vôùi caùc chaï maø söï phaùt trieån lôùn maïnh ñaõ daãn tôùi vieäc taùch ra laøm hai, chaén chaén laø coù nhöõng phong tuïc xung quanh vieäc hôïp taùc töông trôï, vieäc lieân keát coäng ñoàng vaø tình caûm. Truyeàn thoáng hôïp taùc töông tôï giöõa caùc thaønh vieân cuøng laøng chaï hay giöõa hai chaï (" chaï anh, chaï em ") laø moät truyeàn thoáng ñöôïc gìn giöõ laâu daøi cho ñeán sau naøy. Giöõa hai chaï ngöôøi ta toå chöùc leã keát nghóa aên theà, quy ñònh thaønh tuïc leä nhöõng traùch nhieäm, nghóa vuï giöõa caùc chaï anh, chaï em, laøng anh, laøng em nhö sau naøy trong tuïc " ñi nöôùc nghóa " cuûa caùc laøng ngöôøi Vieät vuøng Phuù Thoï, tuïc keát chaï, aên giaûi cuûa caùc laøng vuøng Baéc Ninh, ñôøi ñôøi giao hieáu gaén boù vôùi nhau.

Trong laøng hay giöõa caùc laøng, trong caùc coâng vieäc laøm aên, keát baïn coù nhöõng phong tuïc chung quanh vieäc gaëp gôõ, trao ñoåi, giao thieäp. Ngöôøi ta môøi nhau aên traàu: " Mieáng traàu laø ñaàu caâu chuyeän ", ngöôøi ta trao ñoåi taëng phaåm... Gaàn vôùi tuïc aên traàu coù tuïc nhuoäm raêng cuõng laø moät taäp tuïc coå coøn giöõ laïi trong xaõ hoäi ngöôøi Vieät ñeán ñaàu theá kyû 20. Trong nhöõng ngaøy hoäi ñoùn khaùch buoân, khaùch ñeán thaêm, khaùch haùt muùa cuûa caùc laøng mieàn xuoâi, mieàn nuùi nhö hoäi Lim ôû tænh Baéc Ninh, hoäi hoa ban ôû Taây Baéc, hoäi hai, hoäi loàng toàng ôû Vieät Baéc... coøn coù theå thaáy ñöôïc hình aûnh ñaäm nhaït cuûa sinh hoaït giao du, vui chôi, hoäi heø ôû thôøi Huøng Vöông.