Vieän baûo taøng lòch söû laïi toå chöùc theâm moät Phoøng tröng baøy chuyeân ñeà troáng ñoàng Ñoâng Sôn. Maëc daàu dieän tích tröng baøy chuyeân ñeà naøy, vôùi hôn 100 hieän vaät quyù baùu, vôùi nhöõng bieåu hieän böôùc ñaàu veà troáng ñoàng cuõng ñaõ giuùp chuùng ta hieåu theâm ñöôïc khaù nhieàu veà nguoàn goác, queâ höông, chöùc naêng, coâng duïng, ñaëc ñieåm tính chaát... cuûa troáng ñoàng, vaø thoâng qua nhöõng hoa vaên trang trí treân troáng, hình dung ñöôïc moät caùch sinh ñoäng hieän thöïc xaõ hoäi, hieän thöïc vaên hoaù vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa thôøi ñaïi döïng nöôùc.

ÔÛ vò trí trang troïng trong  phoøng tröng baøy chuyeân ñeà troáng ñoàng Ñoâng Sôn thaáy coù chieác Ngoïc Luõ I ñöôïc coi laø chieác troáng coù kích thöôùc to lôùn, hình daùng coå kính, taäp trung hoa vaên phong phuù nhaát vaø ñaõ thu huùt ñöôïc söï chuù yù cuûa nhieàu ngöôøi xem cuõng nhö cuûa nhieàu nhaø nghieân cöùu.

Vaøo naêm 1903, ngöôøi ta thaáy chieác troáng lôùn vaø ñeïp naøy taïi chuøa Ñoïi (Long Ñoäi Sôn) thuoäc laøng Ngoïc Luõ, tænh Haø Nam. Troáng do moät cuï giaø tìm ñöôïc khi ñaép ñeâ soâng Hoàng vaø ñöa veà ñeå ôû chuøa laøng. Töø ñoù chieác troáng ñoàng Ngoïc Luõ ñöôïc caû theá giôùi bieát tieáng vaø trôû thaønh moät trong nhöõng di vaät ñoàng thau tieâu bieåu nhaát.

Troáng ñöôïc baûo quaûn töông ñoái nguyeân veïn, ñöôïc phuû ngoaøi moät lôùp pa-tin maøu xanh ngaû sang xaùm. Troáng coù hình daùng caân ñoái goàm 3 phaàn haøi hoaø: tang phình, thaân thon, ñeá choaõi. Maët troáng hôi traøn ra ngoaøi tang moät ít taïo thaønh ñöôøng gôø noåi giöõa maët vaø tang troáng. Gaén vaøo tang vaø phaân giöõa thaân troáng laø 4 chieác quai chia thaønh hai caëp ôû hai phía, trang trí vaên beän thöøng.

ÔÛ maët troáng cuõng nhö tang troáng vaø thaân troáng ñeàu coù trang trí hoa vaên chia thaønh hai loaïi: moät loaïi laø hoa vaên hình hoïc, moät loaïi laø nhöõng hình khaéc ngöôøi, ñoäng vaät vaø caûnh vaät.
Treân maët troáng ôû chính giöõa laø moät maët trôøi vôùi 14 tia chieáu ra chung quanh, sau ñoù laø 16 voøng hoa vaên. Noäi dung caùc hoa vaên phong phuù, sinh ñoäng: ñoù laø nhöõng ngöôøi hoaù trang hình chim caàm lao, giaùo, kheøn... moät giaøn coàng chieâng coù ngöôøi ñaùnh, ngöôøi giaõ gaïo chaøy ñöùng, hình chim bay, nhaø saøn maùi hình thuyeàn coù chim, gaø ñaäu treân noùc vaø ngöôøi ôû beân trong, caûnh ngöôøi ñang ñaùnh troáng ñoàng. Voøng hoa vaên thöù 8 laø nhöõng con höôu ñang thong thaû böôùc vaø chim ñang bay. Voøng thöù 10 laø nhöõng con chim moû daøi, ñuoâi daøi ñang bay vaø nhöõng con chim moû ngaén ñang ñaäu. Treân tang troáng coù 10 voøng hoa vaên trong ñoù coù khaéc hình nhöõng chieác thuyeàn cong coù saøn coù laùi muõi ñang chôû nhöõng ngöôøi caàm rìu, giaùo, cung teân cuøng vôùi choù, chim, troáng ñoàng, bình ñoàng. Thaân troáng coù 6 khung, hoa vaên, moãi khung laø hình hai ngöôøi hoaù trang thaønh chim caàm rìu vaø moäc. Chaân troáng khoâng trang trí.

Troáng Ngoïc Luõ laø chieác troáng ñoàng phaûi noùi laø ñeïp nhaát, coù hình daùng haøi hoaø, coù hoa vaên phong phuù nhaát trong soá nhöõng chieác troáng ñaõ tìm thaáy ôûû Vieät Nam, ôû Ñoâng Nam AÙ vaø treân theá giôùi. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø caùc nhaø kyõ thuaät vaø ngheä só cuûa thôøi ñaïi döïng nöôùc xöa kia ñaõ doàn coâng söùc ñeå cheá taïo nhöõng chieác troáng ñoàng tuyeät dieäu nhö chieác troáng ñoàng Ngoïc Luõ naøy, vaø caùc chieác troáaâng khaùc nhö troáng Hoaøng Haï, Soâng Ñaø, Baûn Thôm, Quaûng Xöông, Mieáu Moân, Vuõ Bò, Ñoài Ro, Laøng Vaïc, Pha Long, Phuù Xuyeân, Hoøa Bình, Höõu Chung.

Nhöõng chieác troáng naøy trong suoát haøng nghìn naêm ñaõ laø vaên vaät töôïng tröng cho tinh hoa vaên hoaù cuõng nhö yù chí quaät cöôøng cuûa daân toäc ta. Trong nhöõng nghi leã trang nghieâm cuõng nhö dòp hoäi heø vui veû, tieáng troáng ñoàng traàm huøng vang voïng taïo ra moät khoâng khí uy nghi, laøm taêng loøng töï haøo daân toäc vaø laøm cho keû thuø phaûi khieáp sôï.

Nhöõng ñòa ñieåm phaùt hieän ñöôïc troáng ñoàng vaø coâng cuï baèng ñoàng cho thaáy phaàn lôùn caùc hieän vaät naøy phaân boá doïc theo trieàn nhöõng con soâng lôùn ôû ñoàng baèng Baéc Boä vaø Baéc Trung Boä.

Ngoâi sao treân maët troáng ñoàng laø bieåu tröng cho maët trôøi maø tuïc thôø maët trôøi laø moät hình thöùc cuûa ñaïo suøng baùi töï nhieân ñöôïc phaûn aûnh roäng raõi trong phong tuïc taäp quaùn coå truyeàn cuûa ngöôøi Vieät. Nhöõng hình ngöôøi hoaù trang thaønh chim treân troáng ñoàng mang yù nghóa tín ngöôõng vaät toå, maø vaät toå ñaây laø moät loaøi chim. Trong truyeàn thuyeát cuûa ngöôøi Vieät, ngöôøi Möôøng coù caâu chuyeän traêm tröùng mang yù nghóa vaät toå.Cuoäc hoân nhaân Boá Roàng(Laïc Long)-Meï AÂu (AÂu Cô) phaûn aùnh söï lieân keát cuûa hai boä laïc thôø Roàng vaø thôø Chim thaàn. Theo doõi nhöõng hình ngöôøi khaéc treân troáng ñoàng, chuùng ta thaáy nhöõng nhaân vaät chieám vò trí trung taâm trong caùc sinh hoaït vaø nghi leã thöôøng ñöôïc hoaù trang thaønh chim, hoï töï trang söùc mình baèng nhöõng chieác muõ hình chim, hoaëc boä quaàn aùo loâng chim, thaäm chí nhöõng vuõ khí, coâng cuï saûn xuaát, muõi thuyeàn, noùc nhaø cuõng laøm theo hình chim, ñöôïc trang trí hình chim, ñöôïc trang söùc loâng chim. Hình aûnh ngöôøi - chim Vieät coå chaúng nhöõng theå hieän moät caùch coù heä thoáng treân caùc troáng ñoàng maø coøn thaáy treân nhieàu thaïp ñoàng, rìu ñoàng nöõa. Chính loaøi chim bay, coù maøo, coå vaø chaân daøi, coù maët treân haàu khaép caùc troáng Ñoâng Sôn töø chieác sôùm nhaát ñeán chieác muoän nhaát, gioáng chim nöôùc gaàn vôùi loaøi coø, seáu, vaïc aáy laø chim vaät toå cuûa ngöôøi Vieät coå.

Hình aûnh vaät toå Roàng (giao long) gioáng vaät thaàn thoaïi keát hôïp trong mình noù nhöõng neùt cuûa caù saáu, raén nöôùc... thaáy khaéc treân thaïp ñoàng Ñaøo Thònh (Yeân Baùi), treân rìu ñoàng Ñoâng Sôn, treân maûnh aùo giaùp ñoàng tìm thaáy ôû Haø Nam. Vaät toå höôu (ngöôøi Möôøng goïi höôu laø meï, caù laø cha) thaáy khaéc treân maët nhieàu troáng ñoàng, treân thaïp Vieät Kheâ vaø treân rìu Ñoâng Sôn - Vaät toå coùc (daân gian ta suy toân coùc laø caäu oâng trôøi) cuõng thaáy treân nhieàu troáng ñoàng (Höõu Chung, Ñoâng Hieáu, Ña Buùt, Phuù Phöông, Noâng Coáng, Thoân Buøi, Chôï Bôø, Ñaéc Giao, Thoân Moâng...) Trong soá nhöõng con vaät thieâng naøy taùch ra moät caëp quan troïng ñoù laø caëp Roàng - Chim phaûn aùnh söï keát hôïp giöõa hai boä laïc lôùn thôø Roàng vaø thôø Chim, söï hình thaønh lieân minh boä laïc ngöôøi Vieät coå laáy toå hôïp boä laïc Roàng - Chim laøm noàng coát. Caûnh ñua thuyeàn, caûnh hieán teá, caûnh ñaùnh troáng, ñaùnh chieâng, giaõ gaïo, muùa nhaûy thaáy treân troáng ñoàng ñeàu laø nhöõng nghi leã lieân quan ñeán tín ngöôõng noâng nghieäp, coù theå xem ñoù laø caûnh leã caàu muøa, hoäi möøng muøa, nhöõng ngaøy hoäi leã tieâu bieåu cuûa neàn vaên minh noâng nghieäp Vieät coå.

Troáng ñoàng Ñoâng Sôn coøn cho chuùng ta nhöõng hình aûnh cuï theå veà trang phuïc, veà ngheä thuaät kieán truùc, chaïm khaéc, trang trí, ngheä thuaät ca muùa nhaïc cuûa ngöôøi Vieät coå.

Qua hai truyeàn thuyeát treân, chuùng ta löu yù ñeán con soá 18. Caùc saùch söû coå cuûa ta nhö Vieät Nam theá chí, Ñaïi Vieät Söû löôïc, Ñaïi Vieät Söû kyù Toaøn thö...vaø ngoïc phaû Huøng Vöông hieän löu tröû taïi ñeàn Huøng ñeàu noùi ñeán con soá 18 ñôøi vua Huøng. Truyeàn thuyeát vaø phong tuïc coå truyeàn cuûa daân gian ta nhieàu laàn nhaéc tôùi con soá 18: Truyeän Baùnh chöng baùnh giaày keå raèng vaøo cuoái ñôøi vua Huøng thöù 6, vua ñaõ truyeàn ngoâi, khoânng phaûi cho con caû maø laø cho con trai thöù 18, teân laø Lang Chieâu, ngöôøi ñaõ laøm ñöôïc vaø ñem daâng vua hai thöù baùnh ngon laønh vaø nguï nhieàu yù nghóa.

Truyeän OÂng Doùng ghi laïi chi tieát: ngöôøi anh huøng laøng Doùng baûo söù giaû cuûa vua Huøng ñuùc cho ngöïa saét cao 18 thöôùc, vôùi ngöïa naøy Doùng seõ ñi deïp giaëc.

Truyeàn thuyeát veà vua Thuïc An Döông vaø thaønh Coå Loa cho bieát voøng trong cuøng cuûa thaønh coù 18 u hoaû hoài.

Trong tuïc röôùc noõn nöôøng phoå bieán ôû khaù nhieàu ñòa phöông vuøng trung du vaø mieàn ñoàng baèng Baéc Boä, daân gian xöa mang ñi trong ñaùm röôùc 18 caùi noõn vaø 18 nöôøng (laø nhöõng vaät töôïng tröng coù yù nghóa phoàn thöïc).

Con soá 18 ñöôïc nhaéc ñi nhaéc laïi nhieàu laàn trong nhieàu tröôøng hôïp khaùc nhau chaéc coù moät vò trí quan troïng trong theá giôùi quan cuûa ngöôøi Vieät coå.

Tìm hieåu caùc troáng ñoàng Ñoâng Sôn, laïi thaáy theâm moät ñieåm ñaëc saéc. Ñeám kyõ soá löôïng chim trong caùc vaønh chim bay - loaïi chim ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu xem laø vaät toå cuûa ngöôøi Vieät coå - thì moãi vaønh coù ñuùng 18 chim! Moät ñieàu raát lyù thuù nöõa laø: ôû vaønh chim treân maët troáng soâng Ñaø tìm ñöôïc trong moät baûn Möôøng thuoäc tænh Hoaø Bình, luùc ñaàu ngheä nhaân sô yù neân chæ chia vaønh ra 17 cung baèng nhau, khi khaéc treân khuoân ñuùc ñeán hình chim thöù 16 thì chæ coøn laïi coù moät ñoaïn, vì vaäy baét buoäc ngheä nhaân phaûi khaéc hai hình chim vaøo ñoaïn cuoái cuøng naøy cho ñuû soá 18 chim (neáu khoâng laøm nhö vaäy thì vaønh chæ ñuû choã cho 17 chim thoâi).

Ñieàu naøy moät laàn nöõa cho thaáy yù nghóa raát quan troïng, raát cô baûn cuûa con soá 18 trong ñôøi soáng tinh thaàn ngöôøi Vieät coå. Phaûi chaêng con soá 18 ñôøi caùc vua Huøng laø 18 doøng hoï ñaàu tieân keát hôïp vôùi nhau trong lieân minh boä laïc Vaên Lang, laáy toå hôïp boä laïc chim - Roàng laøm noàng coát? Baûn thaân con soá 18 coù maët treân troáng ñoàng, söï hieän dieän cuûa 18 chim vaät toå treân caùc troáng ñoàng coå nhaát, to nhaát, ñeïp nhaát cuûa troáng Ngoïc Luõ, troáng Soâng Ñaø, troáng Khai Hoaù... phaûi chaêng ñoù laø daáu aán cuï theå cuûa trieàu ñaïi 18 vua Huøng, laø caên cöù vaät chaát xaùc nhaän söï toàn taïi cuûa thôøi ñaïi Huøng Vöông döïng nöôùc?

Ñuùc moät hieän vaät nhö vaäy khoâng phaûi laø moät vieäc ñôn giaûn. Nghieân cöùu nhöõng ñöôøng chæ treân thaân troáng, chuùng ta bieát troáng ñöôïc ñuùc baèng khuoân hai mang, rìu maët troáng coøn ñeå laïi nhöõng daáu veát caùch ñeàu, ñoù laø daáu veát con keâ ñeå thoaùt hôi treân khuoân ñuùc. Döïa theo keát quaû cuûa vieäc nghieân cöùu phuïc cheá troáng Ngoïc Luõ vaøo nhöõng naêm 1964-1966 roài 1975 taïi vieän Baûo taøng lòch söû Vieät Nam, chuùng ta bieát raèng: ñeå ñuùc thaønh coâng moät chieác troáng, ngöôøi thôï ñuùc phaûi ñaït cho ñöôïc haøng loaït yeâu caàu veà kyõ thuaät, phaûi coù tay ngheà raát thaønh thaïo.

Naêm 1964, laàn ñaàu tieân vieän Baûo taøng lòch söû phoái hôïp vôùi vieän Baûo taøng myõ thuaät ñaõ tieán haønh ñuùc laïi moät soá hieän vaät ñoàng thau goàm caùc troáng, thaïp, thoå, bình, rìu, giaùo, lao, qua, kieám, dao gaêm, muoâi, giuõa, laãy noû, töôïng ngöôøi... Phuï traùch chuyeân moân cuûa nhöõng cuoäc ñuùc thöû naøy laø ngheä nhaân laõo thaønh Nguyeãn Huy Haït, giuùp vaøo quùa trình ñuùc coù nhieàu thôï ñuùc giaøu kinh nghieäm vaø moät soá kyõ sö cuûa Hoäi ñuùc ñoàng Trung öông vaø Hoäi ñuùc ñoàng Haø Noäi. Vieäc ñuùc laïi caùc hieän vaät coù kích thöôùc nhoû ñaït keát quûa toát. Rieâng chieác troáng Ngoïc Luõ qua nhieàu laàn ñuùc laïi vaãn chöa thaønh coâng: nhöõng troáng ñuùc ra hoaëc roã choã naøy hoaëc hoûng choã khaùc, chöa thöïc hoaøn chænh vaø gioáng nhö troáng maãu.

Naêm 1975, vieän Baûo taøng lòch söû laïi cho thöû ñuùc laïi troáng Ngoïc Luõ baèng phöông phaùp truyeàn thoáng cuûa loø ñuùc Nguõ Xaõ. Hôïp taùc xaõ ñuùc Truùc Sôn ôû Nguõ Xaõ (quaän Ba Ñình Haø Noäi) cöû moät toå thôï ñuùc laønh ngheà do ngheä nhaân laõo thaønh Döông Vaên Tuùp phuï traùch chuyeân moân. Laàn thöû ñuùc naøy coi nhö thaønh coâng, caên baûn do ñaõ aùp duïng nhöõng kinh nghieäm thu ñöôïc trong nhöõng laàn ñuùc tröôùc caùch ñaây treân döôùi 10 naêm. Keát quaû laø chuùng ta coù ñöôïc moät phieân baûn troáng Ngoïc Luõ môùi, khaù hoaøn chænh, gioáng troáng maãu ñeán 95%, aâm thanh vang toát.

Quan saùt caùc khuoân ñuùc chuùng ta nhaän thaáy ngöôøi thôï thuû coâng Vieät coå ñaõ naém ñöôïc nhieàu tri thöùc veà kim loaïi hoïc vaø kyõ thuaät ñuùc. Tröôùc heát laø ngöôøi xöa ñaõ hieåu raát roõ tính chaát co giaõn theå tích kim loaïi theo nhieät ñoä, vì theá treân caùc khuoân ngöôøi ta chuù yù taïo ra caùc daäu ngoùt ñeå chöùa moät löôïng nöôùc ñoàng boå sung, phoøng khi ñoàng nguoäi co laïi saûn phaåm ñuùc khoâng bò khuyeát.

Vieäc ñuùc caùc hieän vaät lôùn nhö troáng ñoàng, thaïp ñoàng coøn ñoøi hoûi trình ñoä kyõ thuaät cao hôn veà nhieàu maët: chuaån bò ñaát laøm khuoân (söû duïng nhieàu loaïi ñaát: ñaát giaáy, ñaát rôm, ñaát thao, ñaát giaùp noái, ñaát gan gaø); laøm khuoân vaø laøm vaät maãu, caùch naáu chaûy ñoàng vaø kyõ thuaät taïo nhieät ñoä cao trong loø (nghóa laø vaán ñeà caáu taïo loø), kyõ thuaät roùt, trình ñoä tính toaùn phoái lieäu vaø toå chöùc lao ñoäaâng cuûa moät taäp theå thôï thuû coâng.

Muoán ñuùc ñöôïc troáng ñoàng phaûi coù nhöõng khuoân ñuùc lôùn, chính xaùc vôùi nhieàu chi tieát tinh teá, phöùc taïp. Trong ñieàu kieän nhö vaäy vaät maãu vaø khuoân ñuùc phaûi cheá taïo töø vaät lieäu gì? Cho ñeán nay coøn coù nhieàu yù kieán khaùc nhau. Coù ngöôøi cho raèng ngöôøi thôï thuû coâng Vieät coå laøm vaät maãu baèng ñaát hay goã vaø khuoân laøm baèng ñaát seùt, caùc hoa vaên treân vaät maãu coù theå naën baèng saùp roài gaén vaøo hay chaïm troå ngay treân vaät maãu. Nhöng cuõng coù ngöôøi cho raèng ngöôøi xöa ñaõ duøng saùp ong laøm vaät maãu vaø sau ñoù cheá taïo khuoân baèng ñaát. Khuoân ñuùc troáng ñoàng chaéc chaén phaûi goàm nhieàu mang gheùp vaøo nhau, coù theå tang troáng vaø thaân troáng goàm hai hay ba mang gheùp laïi, vaø maët troáng caàn moät mang rieâng.

Moät khoù khaên khaùc trong vieäc laøm khuoân troáng ñoàng laø phaûi coù khuoân trong vaø khuoân ngoaøi, vaø phaûi boá trí sao cho khoaûng caùch giöõa hai khuoân ôû moïi choã caùch ñeàu nhau, coù theá môùi baûo ñaûm troáng coù aâm thanh toát. Töø ñoù ngöôøi t a phaûi boá trí con keâ khuoân cho chaéc chaén vaø kheùo leùo.

Khuoân laøm xong ñöôïc nung nong leân tôùi nhieät ñoä caàn thieát ñeå khoûi bò co giaõn vaø nöùt neû khi ñoå ñoàng noùng chaûy vaøo, vaø traùnh söï xuaát hieän caùc veát roã do chaát khí töø khuoân boác ra. Sau khi gheùp khuoân vaø nung noùng khuoân, ngöôøi thôï ñuùc baét ñaàu roùt ñoàng noùng chaûy vaøo khuoân. Ngöôøi ta cho raèng ñoàng noùng chaûy ñöôïc roùt töø chaân troáng xuoáng maët troáng (maët khuoân höôùng xuoáng phía döôùi). Caùc ñaäu roùt, ñaäu ngoùt vaø loã thoâng hôi ñeàu ñaët ôû phía chaân. Caùc loã thoâng hôi phaûi boá trí sao cho khoâng khí coù theå thoaùt ra heát khoûi coù khuyeát taät treân troáng.

Troáng ñuùc xong ñöôïc thaùo ra ñeå söûa chöõa: caét boû caùc loaïi ñaäu roùt, ñaäu ngoùt, caùc loã thoâng hôi, haøn laïi caùc loã con keâ hoaëc nhöõng choã bò khuyeát, chaûi boû caùc lôùp vaùng ñoàng phuû ngoaøi maët troáng.

Taát nhieân, ngoaøi caùc yeâu caàu kyõ thuaät noùi treân, vieäc ñuùc troáng ñoàng coøn ñoøi hoûi ngöôøi thôï thuû coâng nhöõng hieåu bieát veà nhieàu maët khaùc nöõa. Ñeå ñuùc nhöõng vaäaât ñôn giaûn nhö duøi, muõi teân... thì nhieät ñoä cuûa ñoàng loûng khoâng caàn cao laém maø chæ caàn cao hôn nhieät ñoä noùng chaûy cuûa ñoàng (1100 ñoä C) moät ít laø ñöôïc. Nhöng muoán ñuùc nhöõng vaät lôùn nhö troáng, thaïp thì nhieät ñoä cuûa ñoàng loûng phaûi khaù cao, töø 1200 ñoä C ñeán 1250 ñoä C ñeå cho ñoä nhôùt giaûm xuoáng vaø ñoàng coù theå chaûy ñaày vaøo moïi chi tieát cuûa khuoân. Khi ñoù loø naáu phaûi chòu ñöïng ñöôïc nhieät ñoä khoaûng 1400 ñoä C. Phaûi duøng than ñoát vaø phaûi thoåi gioù vaøo ñeán giöõa loø sao cho than chaùy maïnh vaø ñeàu. Ñoàng ñöôïc naáu trong noài ñaát vaø chuyeån daàn ra ñeå ñoå vaøo khuoân. Vì kích thöôùc cuûa loø thôøi Huøng Vöông chöa lôùn neân noài coù leõ chæ naáu ñöôïc khoaûng 30kg ñoàng moãi meõ, vaø nhö vaäy ñeå ñuùc ñöôïc moät troáng ñoàng thôøi coù nhieàu loø cuøng hoaït ñoäng, vaø phaûi coù ngöôøi thôï caû kheùo leùo chæ huy quaù trình ñuùc.

Taát nhieân coøn moät khaâu cô baûn nöõa laø vieäc luyeän hôïp kim ñoàng thau vôùi chaát löôïng ñònh tröôùc. Vieäc naøy ñoøi hoûi phaûi bieát tìm kieám vaø khai thaùc khoâng nhöõng quaëng ñoàng maø caû caùc quaëng chì vaø thieác, roài luyeän caùc thöù quaëng ñoù vaø pha cheá caùc kim loaïi thaønh hôïp kim hoaëc luyeän tröïc tieáp hoãn hôïp quaëng thaønh hôïp kim. Ngöôøi xöa ñaõ tieán haønh coâng vieäc naøy nhö theá naøo coøn laø moät vaán ñeà hieän nay vaãn chöa saùng roõ.

Quan saùt nhöõng troáng ñoàng Ngoïc Luõ, Hoaøng Haï, Soâng Ñaø... to lôùn, ñeïp ñeõ, aâm vang, vôùi heä thoáng hoa vaên daøy ñaëc vaø raát tinh myõ treân maët, treân tang vaø thaân troáng, chuùng ta noùi ñöôïc raèng xaõ hoäi Vieät coå caùch ñaây maáy nghìn naêm ñaõ coù nhöõng ngöôøi thôï ñuùc traùc tuyeät.