|
Treân troáng ñoàng vaø ñoà ñoàng Ñoâng Sôn chuùng ta coøn thaáy hình aûnh cuûa coùc, eách, nhaùi, thaèn laèn, caù saáu, caù nhaùm, caùo, soùc, höôu, boø u, voi, choù saên... Trong giôùi ñoäng vaät phong phuù cuûa thôøi ñaïi döïng nöôùc noåi baät leân caùc loaøi chim maø hình aûnh ñaõ trôû neân raát phoå bieán treân caùc troáng ñoàng, thaïp ñoàng, nhöõng vaên vaät tieâu bieåu cho vaên minh thôøi ñaïi. Ví duï nhö:
"Troáng Hoaøng Haï (Phuù
Xuyeân, Haø Taây) 34"
Nhöõng con soá treân ñaây noùi leân söï quen thuoäc cuûa caùc loaøi chim ñoái vôùi theá giôùi quan cuûa ngöôøi Vieät coå. Hình aûnh cuûa chim trong thieân nhieân ñaõ ñöôïc nhaøo naën qua tö duy myõ thuaät vaø trí töôûng töôïng cuûa ngöôûi xöa vaø ñöôïc theå hieän vôùi nhöõng neùt caùch ñieäu cao. Töø nhöõng hình neùt caùch ñieäu ñoù chuùng ta vaãn coù theå tìm laïi ñöôïc boùng daùng hieän thöïc cuûa caùc loaøi chim. Daïng phoå bieán nhaát laø nhöõng con chim bay coù moû daøi, nhoïn, chaân daøi, coå thanh vaø nhoû, ñaàu coù maøo, loâng xuoâi veà phía sau. Ñaây laø nhöõng con chim thuoäc loaøi coø, vaïc, dieäc... Treân troáng ñoàng, chuùng ta coøn gaëp moät daïng chim gioáng nhö loaøi coø thìa, ñang ñöùng tö löï, chaân cao, ñoâi caùnh kheùp laïi, chieác moû daøi meàm maïi hôi cong xuoáng phía döôùi vaø beø ra ôû phaàn cuoái moû thaønh moät hình thoi. Loaøi coø thìa naøy ngaøy nay vaãn thaáy ôû moät soá vuøng ñoàng baèng vaø trung du mieàn Baéc nöôùc ta. Moät daïng chim khaùc cuõng thöôøng ñöôïc trang trí treân troáng ñoàng laø loaøi boà noâng moû raát to, chaân ngaén, ñang trong tö theá baét moät con caù töø döôùi nöôùc leân. Nhöõng con chim bôi theo thuyeàn treân thaïp Ñaøo Thònh laø loaøi xít, moû tuø, thaân troøn, treân thaân coù ñieåm caùc chaám nhoû, khi bôi chæ thaáy phaàn ñaàu vaø thaân noåi leân maët nöôùc, loaøi naøy hieän nay vaãn thöôøng soáng ôû nhöõng vuøng ñoàng laày vaø cöûa soâng. Treân maùi nhaø saøn ôû troáng Ngoïc Luõ vaø Hoaøng Haï thaáy khaéc nhöõng con gaø loâi moû ngaén, maøo nhoû, chaân ngaén, treân thaân coù nhöõng vaïch nhoû, ngaén; nhöõng con gaø loâi lôùn thì coù boä loâng ñuoâi to vaø daøi, ñoù laø nhöõng con troáng, coøn con nhoû trong moãi ñoâi laø con maùi. Rieâng treân maùi nhaø kho (nhaø caàu muøa) ôû troáng Hoaøng Haï laïi coù moät ñoâi gaø: moät troáng moät maùi ñang quay ñaàu vaøo nhau. Treân troáng Ngoïc Luõ coù moät daïng chim khaù ñaëc bieät ñoù laø loaøi coâng, moû tuø, daïng moû cuûa loaøi aên haït, treân ñaàu coù hai maøo, loâng khaù lôùn döïng ñöùng, ñuoâi daøi, chaân cao. Coâng laø moät loaøi chim quyù coù khaép nôi ôû nöôùc ta tröôùc ñaây. Ñeàn vua Thuïc An Döông Vöông ôû Dieãn Chaâu (Ngheä An) ñöôïc xaây döïng caïnh moät khu röøng coù nhieàu coâng goïi laø röøng Cuoâng (tieáng ñòa phöông ñoïc traïi coâng thaønh cuoâng) vaø ñeàn vua Thuïc quen ñöôïc goïi laø ñeàn Cuoâng. Treân troáng Ngoïc Luõ coøn coù hình ñoâi chim coâng lôùn nhoû ñang coõng nhau. Treân moät caùn dao gaêm ñoàng tìm thaáy ôû di chæ Ñoâng Sôn coù hình moät con chim goõ kieán coù moû to, chaân ñang baùm chaéc vaøo thaân caây ôû tö theá ñaëc bieät cuûa nhöõng loaøi chim thuoäc hoï goõ kieán. Trong nhöõng hình thuù vaät theå hieän treân troáng ñoàng vaø ñoà ñoàng, phoå bieán hôn caû laø hình höôu. Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa loaøi höôu ñöôïc theå hieän khaù ñaày ñuû ôû nhöõng con ñi ñaàu ñaøn treân maët troáng ñoàng vôùi caëp söøng moãi beân 4 nhaùnh vaø nhöõng ñoám nhoû raûi raùc treân thaân. Ñoù laø nhöõng con höôu sao ñöïc. Trong ñaøn höôu ñang thong thaû nhòp böôùc, ngöôøi ngheä só Vieät coå ñaõ coá yù saép thanh töøng caëp: moät ñöïc moät caùi, vaø höôu caùi cuõng coù caëp söøng nhö höôu ñöïc. Nhö chuùng ta ñaõ bieát, trong hoï höôu chæ coù nhöõng con ñöïc môùi coù söøng, nhöõng con caùi khoâng coù, phaûi chaêng ngheä só xöa ñaõ cho moãi con höôu caùi theâm moät caëp söøng ñeå laøm taêng theâm veû ñeïp trang trí cuûa taùc phaåm? Theâm caùc troáng ñoàng Ñoài Ro, Laøng Vaïc coù hình nhöõng con boø nhaø thuoäc loaïi boø u (hay boø AÁn Ñoä) vôùi thaân hình caân ñoái, caëp söøng cong vuùt khoûe, coå coù yeám moûng, treân löng coù moät böôùu nhoâ leân ôû phaàn vai khaù roõ. Loaøi boø u naøy coù maët ôû Vieät Nam töø 2000 ñeán 3000 naêm tröôùc ñaây. Treân troáng ñoàng vaø ñoà ñoàng Ñoâng Sôn coù khaéc nhieàu daïng choù ôû nhöõng tö theá vaø traïng thaùi khaùc nhau: ñoù laø loaøi choù nhaø, con thì ñang ñuoåi theo con moài (choù saên höôu, nai...), con thì ñang cuøng ngöôøi vöôït qua muoân truøng soùng gioù treân nhöõng con thuyeàn lôùn (nhö treân troáng Ngoïc Luõ). Treân naép thaïp Vaïn Thaéng (Chí Linh, Haûi Döông), treân löôõi ñoàng Sôn Taây, ta thaáy hình hoå vaø baùo trong tö theá ñang voà moài. ÔÛ moät löôõi qua ñoàng khaùc, deã daøng nhaän ra hình daùng moät con voi vôùi thaân hình to khoûe, ñaëc bieät laø chieác voøi daøi thaû xuoáng phía döôùi, ñaàu voøi cuoän troøn laïi. ÔÛ moät löôõi giaùo ñoàng Ñoâng Sôn coù khaéc hình hai con caùo ñoái xöùng nhau, moõm daøi, tai to, ñuoâi daøi vaø cuoän troøn laïi, toaøn thaân vaø 4 chaân ñeàu coù veû hình raát linh hoaït. Treân thaïp ñoàng Ñaøo Thònh coù hai con caù saáu ñang giao nhau. |
Treân
maët vaø thaân troáng Ngoïc Luõ coù
ñeán 50 hình chim.
Nhìn
ngaém nhöõng hình thuù, hình chim
khaùc nhau khaéc treân ñoà ñoàng
Ñoâng Sôn, chuùng ta haún phaûi
ngaïc nhieân tröôùc taøi moâ
taû hieän thöïc cuûa ngöôøi
xöa. Ví duï, chim luoân luoân ñöôïc
theå hieän vôùi nhieàu hình daïng
vaø tö theá khaùc nhau. Nhöõng con
chim ñang noái nhau löôïn voøng treân
maët troáng, treân thaân thaïp gôïi
cho ta caûm giaùc veà ñaøn coø
traéng ñang thaúng caùnh bay veà nhöõng
phöông trôøi xa thaúm. Treân hình
thuyeàn trang trí ôû thaïp Ñaøo
Thònh coù caû moät baày chim ñang
bay löôïn: con ñang lao vuùt töø
maët nöôùc leân, con ñang vuøn
vuït bay veà phía tröôùc, con ñang
ñaäp caùnh chôi vôi treân khoâng,
con ñang töø töø ñoã nheï
nhaøng xuoáng khoang thuyeàn... chæ trong moät
khoaûng khoâng gian nhoû beù giôùi
haïn trong moät khoang thuyeàn maø chuùng
ta ñaõ chöùng kieán moät caùch
ñaày ñuû nhöõng daùng bay
cô baûn cuûa loaøi chim. Nhöõng daïng
chim ñaäu cuõng ñöôïc theå
hieän coâng phu: con ñang co ro chaêm chuù
rình moài döôùi nöôùc,
con ñaäu treân noùc nhaø, coù choã
thaønh töøng ñoâi chuïm ñaàu
vaøo nhau nhö ñoâi baïn tri kyû, con
ñaäu tröôùc muõi thuyeàn ñang
baäp beành treân soùng nöôùc.
Chim coøn ñöôïc theå hieän linh
hoaït trong luùc ñang baét moài hay ñang
gheùp ñoâi (2).