|
|
|
| Ngaøy
nay AÁn Ñoä laø moät quoác gia thoáng
nhaát vôùi 25 tieåu bang vaø 800 trieäu
daân. Trong soá caùc tieåu bang thì Bihar
laø moät vuøng ñaát ñaëc bieät
naèm phía Ñoâng Baéc AÁn Ñoä
vôùi thuû phuû laø Patna. Bihar roäng
khoaûng nöûa nöôùc Vieät Nam vaø
vôùi moät soá daân khoaûng 90 trieäu
ngöôøi, tieåu bang naøy coù maät
ñoä daân cö raát cao.
Bihar ñöôïc xem laø vuøng ñaát thaùnh cuûa AÁn Ñoä khoâng phaûi chæ vì coù soâng Haèng chaûy qua. Ñoù laø moät vuøng ñaát laï luøng vì noù laø nôi saûn sinh vaø hoaït ñoäng cuûa nhieàu thaùnh nhaân vó ñaïi cuûa AÁn Ñoä. Caùch ñaây hôn 25 theá kyû, ñaây laø cuõng laø vuøng hoaït ñoäng chính cuûa Phaät Thích-ca. Taïi Bihar ngaøy xöa trong theá kyû thöù hai sau coâng nguyeân ñaõ thaønh hình vieän Phaät hoïc Na-lan-ñaø. Ñaây laø nôi caùc vò luaän sö noåi tieáng nhö Long Thuï, Traàn Na giaûng daïy, laø nôi caùc vò toå thieàn AÁn ñoä löu truù, laø choã ñoùn tieáp nhöõng khaùch haønh höông ñeán hoïc taäp nhö Phaùp Hieån, Huyeàn Trang. Bihar cuõng laø queâ höông cuûa raát nhieàu vò Ñaïi thaønh töïu giaû [1], ñoù laø nhöõng vò coù chung moät ñaëc ñieåm laø trong moät ñôøi ngöôøi maø giaùc ngoä giaûi thoaùt sau khi traûi qua nhieàu cuoäc khuûng hoaûng. Nhöõng vò ñoù laø nhöõng thaùnh nhaân kyø dò môùi ñaàu mang ñaày oâ nhieãm cuûa theá nhaân, nhöng cuoái cuøng laïi bieán duïc laïc thaønh phöông tieän giaùc ngoä. Ñoù laø nhöõng du giaø sö xuaát hieän cuoái cuøng tröôùc khi ñaïo Phaät dieät vong taïi AÁn Ñoä. Trong caùc vò naøy coù moät keû mang teân Ti-loâ-pa, ñaây laø vò toå ñaàu tieân cuûa phaùi Ca-nhó-cö cuûa Taây Taïng[2]. Ngaøy nay ngöôøi ta coøn nhaéc tôùi Tan-teâ-pa, ngöôøi meâ ñaùnh baïc, chæ caàn quaùn "theá giôùi cuõng roãng nhö tuùi tieàn cuûa mình" maø ngoä Tính Khoâng. Hay Kan-ka-ri-pa, keû say ñaém nöõ saéc, ngöôøi ñöôïc daïy haõy quaùn nöõ nhaân cuûa mình laø thaàn Khoâng haønh nöõ[3] vaø nhaän ra "moïi saéc theå ñeàu do töï tính bieán hieän". Hoï laøm ta nhôù ñeán Töø Ñaïo Haïnh cuûa Vieät Nam trong theá kyû 12, trong moät ñôøi maø töø boû haéc ñaïo ñeå "laøm Phaät laøm tieân"[4]. |
 Vì
theá Bihar coù moät lòch söû cuûa
hai ngaøn naêm traêm naêm. Ngaøy Phaät
coøn taïi theá thì phía nam soâng
Haèng cuûa vuøng naøy laø moät tieåu
quoác teân goïi laø Ma-kieät-ñaø,
taïi phía baéc laø nöôùc Kieàu-taùt-la[5].
Thôøi ñoù vua cuûa Ma-kieät-ñaø
laø Taàn-baø-sa-la vaø kinh thaønh cuûa
oâng laø Vöông Xaù, thò traán
naøy ngaøy nay coù teân laø Rajgir. Nhö
ñaõ noùi trong phaàn tröôùc,
oâng chaúng may coù ngöôøi con trai
ngoã nghòch laø A-xaø-theá. A-xaø-theá
giam cha meï vaøo nguïc, boû ñoùi
ñeán cheát, giaønh ngoâi vua vaø
dôøi ñoâ leân phía baéc Vöông
Xaù, ñeán Hoa Thò Thaønh[6],
naèm treân bôø nam soâng Haèng.
Hoa Thò Thaønh phoàn vinh suoát caû ngaøn
naêm, ngaøy nay coù teân laø Patna. Patna
chính laø thuû phuû cuûa tieåu bang
Bihar, coù saân bay noäi ñòa.
Trôû laïi chuyeän ngaøy xöa thì sau ñôøi A-xaø-theá laø moät trieàu ñaïi phoàn vinh coù teân laø Maurya[7] leân ngoâi, vôùi söï laõnh ñaïo cuûa nhaø vua Chandragupta. OÂng laáy Hoa Thò Thaønh laøm kinh ñoâ, thoáng nhaát caùc vöông haàu laøm thaønh moät theá löïc huøng maïnh. Hoài ñoù laø theá kyû thöù ba tröôùc coâng nguyeân maø Chandragupta ñaõ baét ñaàu lieân laïc vôùi caùc nhaø vua Hy laïp. Theá nhöng luùc ñoù cuõng chöa phaûi laø giai ñoaïn vaøng son vì lòch söû phaûi ñôïi ñeán moät ngöôøi chaùu cuûa Chandragupta teân goïi laø A-duïc (Ashoka) môùi leân ñeán toät ñænh. A-duïc trò nöôùc töø naêm 269-232 tröôùc coâng nguyeân vaø vöông quoác cuûa oâng huøng haäu chöa töøng thaáy, traûi daøi töø Kashmir phía baéc ñeán Mysore mieàn nam, töø Bangladesh ñeán Afganistan ngaøy nay, haàu nhö toaøn boä nöôùc AÁn Ñoä meânh moâng baây giôø. Nhöng quyeàn löïc bao giôø cuõng phaûi ñöôïc traû giaù baèng xöông maùu, nhaát laø thôøi phong kieán cuûa A-duïc. Ngaøy noï treân moät baõi chieán tröôøng ñaãm maùu, oâng ñoäng taâm saâu saéc, theà khoâng nhuùng tay vaøo chinh chieán nöõa. OÂng tìm nôi Phaät Thích-ca laø ngöôøi thaày cuûa mình, cho xaây döïng trong vöông quoác cuûa mình khoaûng 30 truï ñaù[8], 18 taám thaïch bích ghi laïi nhöõng lôøi giaùo hoùa vaø taùn thaùn veà ñöùc Phaät maø ngaøy nay ngöôøi ta coøn tìm thaáy taïi Bihar, Orissa, Delhi, Sarnath. |
| A-duïc cho nhieàu söù
giaû mang kinh saùch, tranh töông ñi khaép
nôi caùc vuøng Ñoâng AÙ ñeå
truyeàn baù ñaïo Phaät. Huyeàn söû
cheùp raèng oâng coù laøm quaø
cho Trung Quoác moät böùc töôïng
cuûa Phaät Thích-ca, böùc töôïng
ñoù ngaøy nay ñöôïc thôø
taïi Lhasa Taây Taïng, böùc töôïng
" bieát noùi ", ñöôïc xem nhö
thieâng lieâng nhaát cuûa Taây Taïng[9].
Con trai cuûa A-duïc laø Mahendra veà sau thaønh
taêng só, ngöôøi ñaõ mang
giaùo phaùp qua Tích Lan. Tieän ñöôøng,
Mahendra cuõng mang moät nhaùnh con cuûa caây
Boà-ñeà, choã Phaät thaønh ñaïo
qua Tích Lan troàng vaø ngaøy nay coøn
xanh toát. Truï ñaù mang ñaàu sö
töû cuûa A-duïc cho xaây döïng ngaøy
nay laø quoác huy cuûa nöôùc AÁn
Ñoä.
Sau khi vua A-duïc cheát naêm 232, vöông trieàu Maurya sôùm suy taøn, nöôùc AÁn Ñoä laïi chia naêm xeû baûy ra nhieàu tieåu quoác vaø suoát 2000 naêm sau ñoù, cho tôùi luùc ngöôøi Anh chieám nöôùc naøy laøm thuoäc ñòa, khoâng coù moät vöông quoác naøo treân baùn ñaûo naøy maø söï huøng maïnh coù theå so saùnh vôùi thôøi kyø A-duïc. Khoaûng saùu traêm naêm sau A-duïc, töùc trong theá kyû thöù 4 sau coâng nguyeân laø thôøi ñaïi Gupta. Gupta cuõng laø moät trieàu ñaïi röïc rôõ cuûa AÁn Ñoä veà vaên hoùa, trieát hoïc vaø toaùn hoïc. Theá nhöng trieàu ñaïi Gupta khoâng keùo daøi hôn 200 naêm. Khoaûng theá kyû thöù 7, moät toân giaùo khaùc ra ñôøi, ñoù laø Hoài giaùo. Sau khi nhaø saùng laäp Hoài giaùo laø Mohammed cheát naêm 632, ñaïo Hoài lan ñeán AÁn Ñoä naêm 712 vaø baét reã taïi ñaây, ñoàng thôøi moái tranh chaáp giöõa Hoài giaùo vaø AÁn Ñoä giaùo baét ñaàu naûy sinh. Trong nhöõng cuoäc thaùnh chieán giöõa Hoài giaùo vaø AÁn Ñoä giaùo sau ñoù, ñaïo Phaät cuõng bò suy yeáu naëng neà, theá löïc cuûa Hoài giaùo cuõng lan traøn ñeán Bihar vaø vuøng ñaát thieâng lieâng naøy laø keû chöùng kieán bieát bao thaûm hoïa do loøng tin toân giaùo muø quaùng gaây ra. Ngaøy nay treân baùn ñaûo AÁn Ñoä meânh moâng, ñaïo Phaät xem nhö ñaõ dieät vong, chæ coøn AÁn Ñoä giaùo vaø Hoài giaùo. Giöõa hai toân giaùo ñoù laø moät söï tranh chaáp saâu xa, khi aâm æ, khi buøng noå, nhöng noù luoân luoân hieän dieän töø nhöõng bình dieän chính trò cao nhaát ñeán ñôøi soáng bình thöôøng cuûa nhaân daân. Tuy coù moät quaù khöù huy hoaøng nhöng Bihar ngaøy nay laø moät tieåu bang ngheøo. Hoa Thò Thaønh hay Patna laø coá ñoâ cuûa moät thôøi choùi loïi, laïi laø ñieåm xuaát phaùt ñeå ñi thaêm nhieàu thaùnh tích. Vì theá toâi laáy maùy bay töø Delhi ñi Patna. |
|
|
| Haõy ra khoûi
Delhi, rôøi boû caùc laâu ñaøi
traùng leä, caùc vuøng nghæ maùt
danh tieáng ñeå tìm hieåu kyõ hôn
nöôùc AÁn Ñoä. Toâi ñaõ
ñi nhieàu nôi treân theá giôùi,
giaøu ngheøo khaùc nhau nhöng chöa thaáy
nöôùc naøo kyø laï, ñaày
nhöõng aán töôïng traùi ngöôïc
nhö AÁn Ñoä. Ta khoâng theå naøo
hieåu ñöôïc nöôùc naøy,
khoâng theå moâ taû noù. Nhaø vaên
Myõ Mark Twain, ngöôøi coù nhieàu
nhaän xeùt saâu saéc hoùm hænh, thaêm
AÁn Ñoä naêm 1896, vieát veà xöù
naøy nhö sau: "Moãi khi baïn nghó laø
mình ñaõ tìm hieåu heát nhöõng
tính caùch laï luøng cuûa nöôùc
naøy vaø muoán cho noù moät danh hieäu
naøo ñoù...xöù sôû cuûa
dòch haïch, xöù sôû cuûa ngheøo
ñoùi, xöù sôû cuûa nhöõng
aûo giaùc khuûng khieáp, xöù sôû
cuûa nhöõng ngoïn nuùi ngaát trôøi...vaân
vaân, thì laïi sôùm hieän ra nhöõng
tính caùch môùi vaø baïn thaáy
caàn nhöõng danh hieäu môùi". Cuoái
cuøng Mark Twain thaáy hay nhaát laø vöùt
boû moïi danh hieäu vaø ñaët teân
AÁn Ñoä laø "xöù sôû
cuûa söï kyø dieäu".
Ñaây laø moät quoác gia thuoäc veà 15 nöôùc coâng nghieäp haøng ñaàu treân theá giôùi nhöng 70% daân chuùng vaãn caøy caáy vôùi duïng cuï thoâ sô cuûa cha oâng ñeå laïi vaø soáng beân bôø cuûa söï thieáu aên. Taïi AÁn Ñoä, trong moät nhaø maùy coù theå ngöôøi ta ñang saûn xuaát bom nguyeân töû vaø teân löûa lieân luïc ñòa nhöng ngoaøi nhaø maùy vaãn laø nôi söûa xe boø theo caùch cuûa thôøi A-duïc vöông ñeå laïi. Trí thöùc AÁn Ñoä coù theå laø nhöõng trieát gia nhaát nhì theá giôùi, laø caùc nhaø khoa hoïc xuaát saéc ñöôïc nhieàu nöôùc tranh nhau môøi veà nghieân cöùu, hoï soáng beân caïnh 60% daân chuùng muø chöõ. Phuù gia AÁn Ñoä raát nhieàu vaø cuõng raát giaøu coù, cuûa caûi cuûa hoï khoâng ai bieát heát ñöôïc, döôùi maùi hieân cung ñieän cuûa hoï laø nhöõng tu só thieáu caû aùo quaàn che thaân ngoài ñôïi maët trôøi moïc ñeå haønh trì pheùp du-giaø. |
Ñaây
laø nôi maø ta phaûi ngaém Taj Mahal luùc
nöûa ñeâm, nhìn caùi ngheøo
ñoùi luùc ban ngaøy, neám caùi
buïi baëm cuûa nhöõng laøng queâ
buoàn teû, ñi laïc trong maøu saéc
röïc rôõ vaø tieáng oàn aøo
cuûa caùc basar, nhìn nhöõng ñaøn
boø vaø khæ soáng chung vôùi con
ngöôøi, xem nhöõng ñaùm röôùc
toân giaùo meâ say queân mình. Ñaây
laø nôi maø thieân nhieân cho daáu
aán moät caùch saéc neùt nhaát
vôùi nhöõng con soâng, nhöõng
ngoïn nuùi, vôùi söùc noùng
taøn khoác vaø nhöõng côn baõo
kinh ngöôøi.
 Tieåu
bang Bihar laø moät vuøng coù nhieàu tu
só nhö theá. Patna, thuû phuû cuûa
Bihar, caùch Delhi khoaûng 800km ñöôøng
chim bay veà höôùng ñoâng nam. Maùy
bay haàu nhö bay doïc theo doøng chaûy cuûa
soâng Haèng treân ñòa phaän tieåu
bang Uttar Pradesh.
Uttar Pradesh laø moät daõy bình nguyeân naèm keà saùt chaân Hy-maõ laïp sôn. Ñaây laø moät vuøng thaáp nhöng ít nöôùc khoù canh taùc, chæ moät phaàn ba ñaát troàng troït coù caùc heä thoáng töôùi tieâu laáy nöôùc töø soâng Haèng. Vì theá töø xöa ñeán nay Uttar Pradesh laø moät vuøng ngheøo. Theá nhöng ñaây laø ñöôøng tröïc tieáp nhaát ñi töø vuøng reûo cao Simla veà Bihar neân chính vuøng naøy laø ñöôøng maø ngaøy xöa Huyeàn Trang ñaõ ñi haønh höông. Ñaây laø dòp ñoïc laïi[10] vaø tìm hieåu loä trình cuûa oâng trong theá kyû thöù 7. Maùy bay ñi qua ñòa phaän cuûa haït Bijnor naèm treân taû ngaïn soâng Haèng, ñoù laø nôi maø Huyeàn Trang löu laïi trong muøa xuaân vaø heø naêm 635 ñeå nghieân cöùu kinh saùch cuûa phaùi tieåu thöøa Nhaát thieát höõu boä[11], moät baèng chöùng veà tính baùc hoïc cuûa oâng, maëc duø hoài ñoù loøng oâng ñaõ höôùng haún veà phía ñaïi thöøa. Ñi theâm moät ñoaïn soâng Haèng nöõa laø thuû phuû Kannauj maø ngaøy Huyeàn Trang ñeán laø moät thaønh phoá heát söùc phoàn vinh, laø kinh thaønh cuûa moät nhaø vua raát moä ñaïo Phaät teân goïi laø Harsavardhana, trò vì töø naêm 606 ñeán 647. Cuõng trong vuøng trung löu soâng Haèng naøy, Huyeàn Trang ñeán tieåu quoác Ayodhya, queâ höông cuûa hai nhaø saùng laäp phaùi Duy thöùc laø anh em Voâ Tröôùc[12] vaø Theá Thaân[13], soáng tröôùc oâng khoaûng hai traêm naêm. Huyeàn söû cheùp raèng Ayodhya laø nôi maø Voâ Tröôùc môøi Boà-taùt Di-laëc haï giôùi giaùo hoùa. Suoát boán thaùng lieàn, Voâ Tröôùc cöù ban ñeâm thì nghe Di-laëc giaûng, ban ngaøy thì giaûng laïi cho ñaïi chuùng. Di-laëc ñöôïc xem laø taùc giaû cuûa boä " Du giaø sö ñòa", boä luaän maø Huyeàn Trang laø ngöôøi dòch ra chöõ Haùn. Huyeàn Trang ñeán thaêm laïi tu vieän naèm trong moät vöôøn xoaøi, nôi maø Voâ Tröôùc giaûng cho em laø Theá Thaân ngoä lyù Duy thöùc. Sau khi ñaïi ngoä, Theá Thaân ñònh ruùt dao caét löôõi vì töø xöa ñeán nay oâng luoân luoân phaùt bieåu choáng Duy thöùc nhöng laïi Voâ Tröôùc laïi laø ngöôøi cöùu em khoûi caâm. Ayodhya laø queâ höông taâm linh cuûa Huyeàn Trang vì oâng chính laø ngöôøi ñem phaùi Duy thöùc veà Trung Quoác döôùi teân Phaùp töôùng toâng. Sau moät giôø bay, maùy bay ôû khoaûng vò trí Allahabad, choã giao löu cuûa soâng Haèng vaø soâng Yamugar, ñoù cuõng laø nôi Huyeàn Trang thoaùt cheát moät caùch huyeàn bí. OÂng bò moät nhoùm giaëc cöôùp baét vaø bò laáy heát haønh lyù. Theá nhöng chaúng may cho oâng laø nhoùm giaëc naøy ñang tìm gieát moät chaøng trai khoâi ngoâ tuaán tuù ñeå teá cho nöõ thaàn Durga maø Huyeàn Trang thì quaù ñeïp trai. ÔÛ ñaây xem ra chuyeän Taây Du kyù cuûa Ngoâ Thöøa AÂn noùi veà Ñöôøng Taêng bò yeâu quaùi meâ maån khoâng phaûi hoaøn toaøn bòa ñaët. Sau khi thuyeát phuïc giaëc cöôùp khoâng xong vaø thaáy chuùng ñang maøi dao kieám, Huyeàn Trang thaáy mình ñaõ tôùi soá, oâng ung dung xin hoï chuùt thôøi gian ñeå caàu ñöùc Di-laëc ñöa mình veà trôøi Ñaâu-suaát nghe phaùp. Luùc linh aûnh cuûa Di-laëc xuaát hieän trong taâm cuûa Huyeàn Trang thì cuõng laø luùc ñaù chaïy caùt bay. Giaëc cöôùp hoaûng hoàn hoûi gia nhaân oâng veà tung tích nhaø sö naøy. Gia nhaân keå cho hoï nghe oâng laø moät tu só Trung Quoác qua AÁn Ñoä haønh höông vaø thænh kinh. Vaø khi Huyeàn Trang môû maét ra chòu cheát thì giaëc cöôùp ñaõ phuû phuïc döôùi chaân oâng. Sau Allahabad, leõ ra Huyeàn Trang phaûi thuaän ñöôøng thuûy tieáp tuïc ñi theo soâng Haèng veà höôùng ñoâng ñeán Loäc Uyeån, choã ñöùc Phaät chuyeån phaùp luaân nhöng khoâng hieåu taïi sao oâng ñoåi höôùng, ñi ngöôïc leân höôùng baéc tìm ñeán queâ höông cuûa Ngaøi. Coù leõ qua bieán coá vöøa roài, oâng thaáy chuyeán ñi quaù hieåm nguy, phaûi ñeán ñaûnh leã choã Phaät ñaûn sinh taïi Laâm-tì-ni ñeå phoøng tröôùc ñôøi mình coù ngaén nguûi. Luùc ñoù Huyeàn Trang khoâng bieát raèng mình coøn soáng 30 naêm nöõa. Coøn toâi, keû haäu sinh soáng theâm maáy ñôøi cuõng khoâng laøm noåi hoïc troø oâng, thì ngoài maùy bay ñi tieáp veà Hoa Thò Thaønh. OÂi, xaáu hoå laøm sao khi thaáy nghò löïc vaø trí tueä cuûa ngöôøi xöa. Ngaøy nay ngöôøi ñi haønh höông quaù deã, quaù khoûe, quaù tieän nghi. Neáu ngaøy xöa con ngöôøi phaûi ñoåi maïng ñeå laáy kinh saùch vaø ñeå ñöôïc caûm khaùi ñeán gaàn daáu chaân thaùnh nhaân thì ngaøy nay chæ caàn moät cuù ñieän thoaïi laø coù choã maø ôû, coù xe maø ñi. Ngaøy nay chæ caàn baám moät caùi nuùt laø kinh saùch hieän leân treân maøn hình, theâm moät caùi nuùt nöõa laø in ra haøng loaït. Nhôù laïi ngaøy xöa, coù ngöôøi caû ñôøi chæ khaéc ñöôïc moät caâu kinh, coøn nay ai muoán coù thieân kinh vaïn quyeån ñeàu ñöôïc. Theá nhöng ngaøy nay xem ra khoâng maáy ai minh trieát hôn ngöôøi thôøi xöa vì con ngöôøi hình nhö khoâng coøn ai muoán ñoïc, muoán suy ngaãm veà kinh saùch ngaøy xöa. Khoù hôn theá nöõa, trong taâm thöùc toân giaùo, duø coù bieát nhieàu hieåu roäng, bieát taùn tuïng suy luaän, chuùng cuõng khoâng mang laïi gì caû treân ñöôøng tìm kieám. Chuùng ñeàu laø nhöõng ngoïn gioù tri thöùc chæ taïo theâm maây muø che aùnh saùng cuûa giaùc ngoä. Ñieàu maø haønh giaû caàn coù phaûi chaêng laø "boà-ñeà taâm", ñieàu maø Phaät giaùo Taây Taïng voâ cuøng coi troïng. Coù boà-ñeà taâm thì moät caâu kinh cuõng ñuû, khoâng coù thì thieân kinh vaïn quyeån cuõng voâ ích. Tìm hieåu böôùc ñöôøng löõ khaùch cuûa Huyeàn Trang khoâng phaûi laø toø moø xem oâng ñi ñeán ñaâu maø ñeå caûm khaùi taâm boà-ñeà kieân coá cuûa oâng. Vaø nhôø theá maø ta bieát möøng vui cho nhöõng ngöôøi ñem caû ñôøi ra ñeå taïc moät böùc töôïng, khaéc moät caâu kinh. Nhöõng taùc phaåm ñoù ñeàu laø goã ñaù nhöng chuùng laø phöông tieän ñeå boà-ñeà taâm ñöôïc theå hieän. |
|
|
| Ra khoûi maùy
bay caûm giaùc ñaàu tieân cuûa toâi
laø thaáy hôi noùng khuûng khieáp
traøn ñeán. Toâi nhuû thaàm: "Ñöùc
Phaät ngaøy xöa phaûi chòu caùi noùng
naøy sao". Saân bay Patna laøm toâi nhôù
ñeán saân bay Qui Nhôn, noù coù
caùi nhoû cuûa loaïi saân bay laøng,
haønh khaùch ñi boä döôùi caùnh
maùy bay vaøo ga laõnh haønh lyù. Treân
ñöôøng ñi boä toâi cuõng
ñi ngang nhöõng ñoaïn saân beâ-toâng
coù loùt loaïi löôùi saét cuûa
quaân Myõ hoài xöa nhö ôû saân
bay Qui Nhôn maø luùc toâi ñeán
vaãn coøn. Patna laø nôi ñaàu
tieân toâi ñeán sau Delhi, duø ñoaùn
tröôùc, toâi cuõng phaûi ngôõ
ngaøng veà söï ngheøo naøn vaø
luoäm thuoäm cuûa xöù AÁn Ñoä.
Tôùi ñaây toâi môùi neám
caùi noùng AÁn Ñoä, Delhi laø mieàn
oân ñôùi naèm phía baéc
gaàn Hy-maõ laïp sôn thì khaùc haún.
Ra khoûi saân bay Patna, quang caûnh hieän ra vôùi
toâi ñuùng laø mieàn nhieät ñôùi
chaâu AÙ, vôùi caùc loaïi caây
nhö caây me, lieãu, chuoái hay cau cuûa
chuùng ta.
Patna hay Hoa Thò Thaønh laø ñaây, ñaây laø nôi A-duïc vöông trieäu taäp hoäi nghò keát taäp laàn thöù ba khi oâng ñaõ trò vì toaøn nöôùc AÁn Ñoä. Thaáy Patna, toâi thaát voïng töï nhuû, coá ñoâ cuûa A-duïc vöông ngaøy nay nhö theá naøy sao ? Khoâng theå ñöôïc ! Ñoù laø moät thaønh phoá naèm treân bôø nam soâng Haèng, dô baån vaø buoàn teû. Toâi ngaån ngô ñi xích loâ trong thaønh phoá, ñeå cho aán töôïng töï keùo ñeán, aán töôïng cuûa kinh thaønh nhaø vua A-duïc maø toâi yeâu meán. Tôùi ñaây toâi môùi bieát Delhi laø quaù sang troïng, quaù saïch seõ. Soâng Haèng gaàn Delhi cuõng sang troïng hôn soâng Haèng cuûa Patna. Nhöõng ngöôøi giaøu coù kieâu ngaïo hoï soáng ôû Delhi hay nhöõng nôi nghæ maùt nhö Simla caû, hoï ñaâu caàn ñeán ñaây xaây caát nhaø cöûa. Coøn nhaø nöôùc AÁn Ñoä xem ra quaù taûi vôùi nhöõng vaán ñeà cuûa daân soá ñaët ra, hoï ñaâu coù kinh phí ñeå söûa chöõa xaây döïng. Khi toâi ñeán, trôøi ñaõ veà chieàu, thaønh phoá vôùi moät trieäu röôõi daân naøy gaây moät caûm giaùc buoàn baõ. Thaät ra qui moâ thuû phuû naøy raát lôùn, xöùng ñaùng laø kinh thaønh cuûa Ma-kieät-ñaø moät thôøi hieån haùch, ñoâ thò coù moät beà daøi chöøng 10 caây soá. Ngaøy nay aùnh saùng vöông giaû ñaõ taét. Nhöng Hoa Thò Thaønh, nôi ñaây bao nhieâu thaùnh nhaân ñaõ soáng, laø kinh ñoâ cuûa trieàu ñaïi Maurya vaø Gupta, taïi sao hieám coù nhöõng di tích vaên hoùa ? A-duïc vöông cho xaây caát bieát bao coâng trình treân toaøn xöù AÁn Ñoä nhöng ngaøy nay Hoa Thò Thaønh sao chæ coù nhöõng di tích taàm thöôøng nhö moät caùi thaùp baùn caàu teân laø Golghar cao 30 meùt chöùa thoùc gaïo phoøng ñoùi keùm cuûa moät ngöôøi Anh teân laø John Garstin xaây naêm 1786 maø ngöôøi ta giôùi thieäu vôùi du khaùch ? Toâi nhôù raèng, tröôùc coâng nguyeân xöù sôû huøng maïnh cuûa nhaø vua Chandragupta cuûa nöôùc Ma-kieät-ñaø naøy ñaõ töøng lieân heä vôùi "phöông taây". Phöông taây ôû ñaây töùc laø Hy Laïp maø ñaïi söù nöôùc naøy taïi AÁn Ñoä laø moät vò teân goïi laø Megathenes. Magathenes keå laïi nhieàu giai thoaïi veà thö töø qua laïi giöõa AÁn Ñoä vaø Hy Laïp thuôû ñoù. Theo ñoù, vua AÁn Ñoä Bindusara (con cuûa Chandragupta) yeâu caàu vua Hy Laïp göûi röôïu ngon vaø nho khoâ, ñoàng thôøi moät ít saùch vôû veà "trieát hoïc". Hy Laïp cuõng laø moät queâ höông vó ñaïi veà trieát hoïc cuûa loaøi ngöôøi. Vua Hy Laïp Antiochus traû lôøi laø röôïu vaø nho thì ñang göûi nhöng trieát lyù thì khoâng ai "cho khoâng bieáu khoâng". Chuùng ta bieát thôøi ñoù taïi AÁn Ñoä, trieát hoïc vaø vaên hoùa raát phaùt trieån taïi Hoa Thò Thaønh vaø haún Bindusara muoán so saùnh hoïc thuaät nöôùc mình vôùi nöôùc ngoaøi. Ngöôøi keá vò Bindusara chính laø vua A-duïc vaø vò naøy, sau moät thôøi kyø chinh chieán, laáy trieát lyù Phaät giaùo laøm chuû ñaïo, nhöng ñoàng thôøi heát söùc toân troïng caùc toân giaùo khaùc. Ñoù laø moät ñieàu raát môùi laï trong lòch söû toân giaùo AÁn Ñoä. Megathenes cuõng vieát veà Hoa Thò Thaønh trong taùc phaåm "Indika", raèng ñaây laø moät thaønh phoá phoàn vinh vôùi 570 thaùp vaø 64 coång thaønh. Taát caû nhöõng coâng trình ñoù nay ôû ñaâu ? Ngöôøi ta keå toâi nghe raèng naêm 750 coù moät ñaïi hoàng thuûy vaø taát caû ñeàu bò huûy dieät, nay chæ coøn neàn ñaù. Thì ra Haèng haø ñaõ noåi giaän thaät söï vaø coù leõ bieán coá ñoù ñaõ laøm dòu con soâng thieâng. Ngaøy nay ra beán soâng Haèng ta thaáy noù eâm dòu nhö maët hoà. Thöïc teá lòch söû chöa haún nhö vaäy. Huyeàn Trang ñaõ ñeán ñaây khoaûng naêm 639 vaø theo lôøi keå cuûa oâng thì luùc ñoù thaønh phoá naøy ñaõ suy taøn. Sau A-duïc vöông thì Hoa Thò Thaønh coøn laø coá ñoâ AÁn Ñoä cho ñeán theá kyû thöù tö döôùi trieàu ñaïi Gupta[14] vaø sau ñoù chìm vaøo boùng toái. Khi Huyeàn Trang ñeán thì oâng chæ coøn tìm thaáy hai ba tu vieän cuûa haøng traêm ngoâi ñeàn ngaøy tröôùc. Nôi ñaây Huyeàn Trang ñeán bôø soâng Haèng, thaêm laïi moät taûng ñaù cuõ, ñaây laø nôi Phaät Thích-ca luùc ñoù ñaõ taùm möôi tuoåi nhìn laïi kinh thaønh laàn cuoái tröôùc khi qua bôø baéc ñeå veà Caâu-thi-na, nôi Ngaøi nhaäp dieät. Huyeàn Trang vieát: "ÔÛ bôø nam con soâng, ñöùng treân moät taûng ñaù lôùn hình vuoâng, Ngaøi nhìn A-nan moät caùch trìu meán vaø noùi: ‘Ñaây laø laàn cuoái maø ta nhìn ngaém ngai vaøng vaø kinh thaønh’". Toâi ñi tìm laïi taûng ñaù nhöng ngaøy nay khoâng coøn ai bieát ñeán noù. Bôø nam soâng Haèng giôø ñaây laày loäi buøn ñen vaø vaãn laø choã thieâu xaùc nhö maáy ngaøn naêm tröôùc. Neáu phaûi tìm moät thaønh phoá coå, ngaøy xöa laø moät kinh ñoâ cöôøng thònh, ngaøy nay ñaõ rôi vaøo boùng toái cuûa ngheøo naøn vaø queân laõng, bieåu töôïng cho tính voâ thöôøng cuûa moïi söï thì ñoù phaûi laø Hoa Thò Thaønh. Ñieàu gì laøm Hoa Thò Thaønh sôùm bò huûy dieät, khaùc vôùi caùc trung taâm vaên hoùa naèm gaàn ñoù, cuõng trong tieåu bang Bihar ? Toâi cho raèng Hoa Thò Thaønh laø kinh thaønh vua chuùa, noù coù ñaëc tröng cuûa moät kinh ñoâ chính trò cuûa A-xaø-theá döïng neân, khaùc haún vôùi nhöõng coâng trình vaên hoùa. Vaø khoâng coù gì choùng taøn baèng nhöõng cheá ñoä chính trò vì chuùng laø ñoái töôïng cuûa söï huûy dieät. Chæ naêm möôi naêm sau khi vua A-duïc cheát, trieàu ñaïi huøng haäu naøy ñaõ suy taän. Chính trò coù caùi ñaëc bieät deã laøm say loøng ngöôøi laø khi noù cöôøng thònh thì ai cuõng töôûng noù thieân thu vónh vieãn, theá nhöng noù ngaàm chöùa caùi maàm boäi phaûn cuûa phe phaùi vaø khi heát thôøi thì noù suy taøn raát nhanh, nhö nhaø xaây treân caùt. Lòch söû theá giôùi, keå caû lòch söû möôøi naêm trôû laïi ñaây, luoân luoân nhaéc laïi ñieàu naøy nhöng con ngöôøi voán choùng queân vaø deã say meâ, hoï luoân luoân lao vaøo chính trò vaø hoïc laïi caùi baøi hoïc ñoù. Vaø cuõng ñöøng nghó laø chính trò chæ naèm trong chính tröôøng, noù cuõng coù theå naèm trong caùc tu vieän maø vì leõ ñoù Taây Taïng ngaøy nay ñang chòu thaûm hoïa. Vì laø thuaàn tuùy kinh ñoâ chính trò, Hoa Thò Thaønh ngaøy nay khoâng coøn gì. Neáu khoâng bò thieân tai naêm 750 thì noù cuõng seõ bò tín ñoà Hoài giaùo phaù hoaïi vaøi theá kyû sau ñoù. Toâi ngoài xích loâ cho xe chaïy quanh thaønh phoá, töø nhöõng ngoõ ngaùch trong noäi thaønh ñeán bôø soâng Haèng, nôi cuùng teá vaø thieâu xaùc. Moät nieàm hoaøi voïng traøn ngaäp taâm toâi. Nhöõng con ñöôøng nhoû heïp naøy haún ñaõ ghi daáu bieát bao nhieâu ngöôøi cuûa maáy traêm theá heä. Noù laø nôi trò vì cuûa vua chuùa cuõng nhö choã lui tôùi cuûa nhöõng thaùnh nhaân. Treân böôùc ñöôøng ñi trong ñoâ thò naøy vôùi soá tuoåi khaû kính cuûa hôn 2500 naêm, ta coù theå nghó ngaøy xöa bieát ñaâu ñaây laø nôi maø Phaät vaø ñoaøn taêng giaø ñaõ ñi qua, caùc vò du giaø sö ngoài thieàn ñònh, caùc vò ñaïi thaønh töïu giaû laøm ngheà thôï may, thôï giaøy, thôï giaët … nhö saùch vôû keå laïi. Ngoaøi nhöõng ñieàu ñoù ra thì Hoa Thò Thaønh ngaøy nay chæ laø traïm nghæ chaân cho khaùch haønh höông ñi thaêm nhöõng thaùnh ñòa gaàn ñoù vaø laø ñieåm xuaát phaùt ñöôøng boä cho löõ khaùch ñi Kathmandu, thuû ñoâ Nepal. |
|
|
| Na-lan-ñaø
caùch Patna 70 caây soá veà höôùng
ñoâng nam. Toâi töø Hoa Thò Thaønh,
coøn mang naëng aán töôïng cuûa
thaønh phoá ñoù, ñeán Na-lan-ñaø
moät buoåi saùng trôøi ñeïp
vaø baát ngôø thay, ñaây laø
moät vuøng ñaát xinh ñeïp, coû
caây töôi nhuaän. Taïi coång vaøo
Na-lan-ñaø coù moät bieån ñaù
ñen trình baøy toång theå khu vöïc
vaø vieän ñaïi hoïc Phaät giaùo
ñaàu tieân naøy ñöôïc
goïi laø "pheá tích" vì ngaøy nay
taát caû haàu nhö chæ coøn neàn
ñaù.
Ñaây laø vieän Phaät hoïc ñaàu tieân cuûa theá giôùi ñöôïc xaây döïng trong theá kyû thöù hai sau coâng nguyeân. Döôùi trieàu ñaïi Gupta theá kyû thöù tö, Na-lan-ñaø trôû thaønh moät vieän ñaïi hoïc thaät söï. Lieân tuïc 700 naêm nôi ñaây ñöôïc môû roäng vaø tu boå maø maïnh nhaát laø trong thôøi nhaø vua Harsa (606-647) vaø trieàu ñaïi Pala (töø 750). Suoát moät thôøi kyø khoaûng 1000 naêm, ñaây laø nôi saûn sinh haøng traêm luaän sö danh tieáng nhaát cuûa Phaät giaùo. Trong thôøi kyø cöïc thònh coù ñeán 10.000 tæ-kheo tu hoïc taïi ñaây. Khoaûng cuoái theá kyû thöù 12 Na-lan-ñaø baét ñaàu bò tín ñoà Hoài giaùo taøn phaù vaø naêm 1235 hai tu vieän cuoái cuøng bò huûy dieät vaø ñoù cuõng laø thôøi kyø Phaät giaùo suy taøn taïi AÁn Ñoä. Loøng toâi haân hoan khoâng taû ñöôïc khi thaêm vieáng pheá tích naøy. Ñoù laø moät toång theå nhöõng coâng trình xaây döïng daøi khoaûng 500 meùt theo truïc nam-baéc. Beân maët cuûa truïc chính laø khoaûng 10 tinh xaù, ngaøy xöa ñoù laø giaûng ñöôøng vaø cuõng laø cö xaù cuûa caùc giaûng sö hay löu hoïc sinh. Trong caùc giaûng ñöôøng ta coøn coù theå nhaän ra ñöôïc buïc giaûng cuûa giaûng sö, sinh vieân ngoài xung quanh döôùi ñaát. Beân traùi truïc chính laø neàn ñaù cuûa boán ngoâi ñeàn lôùn, ngaøy xöa ñöôïc duøng laøm thö vieän vaø thaùp thôø. Ngaøy nay taát caû ñeàu chæ laø neàn ñaù trô troïi theá nhöng chuùng gaây bieát bao loøng caûm khaùi vaø khaâm phuïc cho ngöôøi thaêm. Baát ngôø vaø cuõng ñaùng traân troïng thay, moät xöù ngheøo nhö AÁn Ñoä, nôi maø ñaïo Phaät ñaõ suy taøn gaàn möôøi theá kyû maø moät pheá tích nhö Na-lan-ñaø laïi ñöôïc chaêm soùc chu ñaùo. Ngaøy toâi ñeán, ôû ñaây coù moät maøu naéng eâm dòu vaø vaø maøu coû xanh nhaéc toâi döôøng nhö ñaây vaãn coøn söùc soáng. Noùi Na-lan-ñaø ñöôïc xaây döïng trong theá kyû thöù hai laø noùi vieän Phaät hoïc chöù thöïc ra trong thôøi Phaät taïi theá khu vöïc naøy ñaõ laø vuøng ñaát thieâng. Noù chæ caùch Vöông Xaù 11 caây soá veà phía baéc vaø moãi laàn Phaät rôøi kinh thaønh naøy cuûa vua Taàn-baø-sa-la ñi leân mieàn baéc, Ngaøi thöôøng nghæ trong vöôøn xoaøi Pavarika ôû ñaây. Ñaây cuõng laø queâ höông cuûa Xaù-lôïi-phaát, vò ñeä töû coù "ñaïi trí tueä" vaø cuõng laø nôi oâng cheát. Ñeán thôøi A-duïc vöông, nhaø vua ñaõ cho xaây moät ngoâi chuøa taïi ñoù vaø ba traêm naêm sau, moät nhaø vua nöôùc Ma-kieät-ñaø teân laø Sankraditya môùi thaønh laäp nôi ñaây vieän Phaät hoïc. Vieän naøy khoâng phaûi ñôïi laâu vì cuõng trong theá kyû thöù hai ñoù ñaõ coù moät nhaân vaät kieät xuaát teân laø Long Thuï[15] ra ñôøi, ñeán Na-lan-ñaø tu hoïc vaø veà sau trôû thaønh vieän tröôûng. Long Thuï laø moät trong nhöõng luaän sö xuaát chuùng nhaát cuûa Phaät giaùo, Ngaøi ñöôïc xem laø ñöùc Phaät thöù hai, söï xuaát hieän cuûa Ngaøi laø laàn chuyeån phaùp luaân thöù hai. Ngaøi laø ngöôøi chòu suy luaän nhaát cuûa lòch söû Phaät giaùo, laø ngöôøi saùng laäp Trung quaùn toâng[16], ñoàng thôøi laïi laø vò toå thieàn thöù 14 cuûa Thieàn toâng AÁn Ñoä truyeàn töø ñöùc Thích-ca xuoáng. Tieáp noái truyeàn thoáng, sau Long Thuï laø nhöõng theá heä cuûa giaûng sö vaø luaän sö danh tieáng nhö Thaùnh Thieân, Voâ Tröôùc, Theá Thaân, Hoä Phaùp, Traàn Na, Giôùi Hieàn giaûng daïy. Thôøi ñoù Na-lan-ñaø ñaõ laø maãu möïc cuûa tính khoa hoïc caàu thò. Nôi ñaây 18 tröôøng phaùi Phaät giaùo cuûa thôøi kyø ñoù ñeàu ñöôïc giaûng daïy, töø veä-ñaø, tieåu thöøa, Duy thöùc, nhaân minh cho ñeán caùc ngaønh khaùc nhö toaùn hoïc, y hoïc. Caû "giaùo sö nöôùc ngoaøi" cuõng ñöôïc môøi daïy maø ngöôøi noåi tieáng nhaát laïi laø Huyeàn Trang. OÂng tôùi ñaây hoïc Duy thöùc vôùi Giôùi Hieàn[17], luùc ñoù vò thaày vieän tröôûng naøy ñaõ 106 tuoåi. Keû haønh höông Trung Quoác naøy moâ taû kieán truùc cuûa caùc tinh xaù vaø giaûng ñöôøng vôùi moät loøng yeâu meán vaø söï chính xaùc maø veà sau caùc nhaø khaûo coå phaûi thöøa nhaän laø hoaøn haûo[18]. Ñoù laø naêm 637, khi Huyeàn Trang ñeán Na-lan-ñaø vaø thöa vôùi Giôùi Hieàn: "Con töø Trung Quoác ñeán vaø xin Ngaøi chæ daïy trieát lyù Duy thöùc". Giôùi Hieàn khoùc vì möøng rôõ vaø keå Huyeàn Trang nghe caùch ñaây khoâng laâu oâng ñaõ bò beänh töôûng mình saép cheát. Ñeâm noï oâng naèm mô thaáy ba vò boà-taùt hieän ñeán, maëc ba maøu aùo khaùc nhau, vò maëc aùo vaøng, vò aùo xanh thaåm, vò kia aùo traéng. Ñoù laø ba vò Vaên-thuø, Quaùn Theá AÂm vaø Di-laëc vaø chæ thò cho Giôùi Hieàn phaûi soáng tieáp vaø ñôïi moät ngöôøi töø Trung Quoác tôùi maø giaûng daïy. Nôi ñaây Huyeàn Trang ñaõ ñöôïc truyeàn thöøa tröïc tieáp trieát hoïc Duy thöùc, ñaõ truyeàn töø Voâ Tröôùc, Theá Thaân ñeán cho Traàn Na[19], Hoä Phaùp[20] vaø hoïc troø cuûa Hoä Phaùp chính laø Giôùi Hieàn. Huyeàn Trang ôû laïi ñaây 15 thaùng ñeå hoïc taäp vaø hoaøn thaønh boä Thaønh duy thöùc luaän[21], toång keát möôøi vò ñaïi luaän sö[22] cuûa Duy thöùc toâng maø noùi nhö Grousset laø "toång keát 700 naêm tö töôûng AÁn Ñoä". OÂi, thì ra Na-lan-ñaø laø queâ höông cuûa hai tröôøng phaùi vó ñaïi cuûa Phaät giaùo laø Trung quaùn toâng vaø Duy thöùc toâng, moät noùi veà taùnh, moät veà töôùng. Chaúng ñaâu khaùc, ñoù chính laø nguoàn goác cuûa trieát hoïc Phaät giaùo ñaïi thöøa maø ngaøy nay noù ñaõ lan toûa khaép theá giôùi, maø Vieät Nam cuõng ñaõ tieáp thu. Toâi nhìn quanh moät vuøng ñaát vaéng veû, hoâm nay khoâng ai ñeán tham quan. Caûm ñoäng thay ñöôïc ñeán nôi ñaây. Ñaây laø nôi haøng chuïc ngaøn ngöôøi ñaõ caàu nguyeän vaø hoïc taäp, haøng chuïc theá heä cuûa thaùnh nhaân ñaõ giaùo hoùa, aùnh saùng minh trieát Phaät giaùo ñaõ töø ñaây chieáu khaép boán phöông. Bieát bao pheùp laï ñaõ xaûy ra nôi ñaây, hôõi caùc caønh caây ngoïn coû ñang rung rinh trong gioù. Toâi boãng nhôù tôùi Tòch Thieân[23]. OÂng laø moät cao taêng thuoäc phaùi Trung Luaän soáng khoaûng theá kyû thöù 7, 8. Töông truyeàn oâng laø moät vöông töû nhöng thuï giôùi tæ-kheo vaø ñeán Na-lan-ñaø hoïc taäp. Theá nhöng khi ñoàng moân chaêm chæ hoïc haønh thì oâng chæ bieát nguû. Na-lan-ñaø hoài ñoù laø moät hoïc vieän raát nghieâm khaéc, ñuùng nhö Huyeàn trang keå: "…caû ngaøy caùc vò ñeàu luoân luoân bieän luaän. Nhöõng ai khoâng theå bieän luaän veà kinh ñieån ñeàu khoâng ñöôïc kính troïng vaø phaûi laãn traùnh vì xaáu hoå…". Theá nhöng Tòch Thieân cuõng chaúng chòu laãn traùnh vaø ñoàng moân döï ñònh seõ beâu xaáu oâng laø "löôøi bieáng" ñeå oâng phaûi boû vieän ra ñi. Tôùi ngaøy bò thöû thaùch, oâng leân giaûng ñöôøng, tuyeân boá seõ giaûng moät boä luaän môùi vaø sau ñoù tuïng ñoïc taäp Nhaäp boà-ñeà haønh luaän[24]. Ñeán chöông thöù chín, ngöôøi oâng baét ñaàu bay leân khoûi gheá, lô löûng treân khoâng vaø qua chöông cuoái thì ñoàng moân chæ coøn nghe tieáng oâng noùi, thaân oâng bieán maát. Veà sau Tòch Thieân töø choái chöùc vieän tröôûng ñeå vaøo röøng laøm thôï saên. Bò cheâ traùch phaïm loãi saùt sanh, oâng duøng thaàn thoâng cho thuù vaät soáng laïi vaø noùi baøi keä: Con nai treân baøn aên,
Ngaøy nay, Nhaäp boà-ñeà haønh luaän laø kinh saùch giaùo khoa cuûa Phaät giaùo Taây Taïng vaø caùch haønh xöû cuûa Tòch Thieân ñöôïc daân chuùng nôi ñoù yeâu thích truyeàn tuïng. Sau Tòch Thieân vaøi traêm naêm, cuoái theá kyû thöù 12, Na-lan-ñaø bò xoùa teân treân xöù AÁn Ñoä. Coù moät ñaïo quaân mang teân moät giaùo phaùi ñaõ ñeán ñaây huûy dieät Na-lan-ñaø vaø caû xöù Ma-kieät-ñaø. Moïi söï vaät khi leân ñeán ñænh cao cuûa noù ñeàu trôû veà vôùi söï suy taän, ñoù laø qui luaät baát di baát dòch, Na-lan-ñaø cuõng khoâng traùnh khoûi. Theá nhöng nôi ñaây ta coù theå töï hoûi phaûi chaêng moät trong nhöõng nguyeân nhaân cuûa söï suy taøn quaù sôùm cuûa ñaïo Phaät taïi AÁn Ñoä laø söï taäp trung cao ñoä taïi Na-lan-ñaø, söï taäp hôïp coù toå chöùc cuûa toân giaùo thaønh nhöõng ñònh cheá coù tính caùch taêng löõ, nhaát laø laïi ñöôïc caùc vöông trieàu ra söùc hoã trôï. Ñoù laø nhöõng nhaân toá laøm Phaät giaùo vöôùng vaøo quyeàn löïc vaø chính trò, chuùng laø maàm moáng cuûa moïi tranh chaáp vaø thaûm hoïa. Toâi nhôù ñeán lòch söû Phaät giaùo Trung Quoác hay Taây Taïng thöôøng bò böùc haïi sau moät thôøi kyø ñöôïc caùc vöông trieàu bieät ñaõi. Vaø trong thôøi ñaïi ngaøy nay cheá ñoä taêng löõ cuûa Phaät giaùo Taây Taïng ñang laâm tai hoïa laïi theâm moät laàn nöõa minh chöùng cho suy nghó naøy. Haõy laøm theo Tòch Thieân vaøo röøng laøm thôï saên hay nhö Gampopa, boû tu vieän cao quí ñi tìm Milarepa nôi choã ñoäc cö heûo laùnh. Lôøi Laõo Töû vang voïng laïi vôùi toâi ngaøy hoâm ñoù taïi Na-lan-ñaø "Vaät maïnh lôùn aét giaø, AÁy laø traùi Ñaïo, Traùi Ñaïo maát sôùm"[25]. |
|
|
| Töø
Na-lan-ñaø ñi veà phía nam khoaûng
11 km laø ñeán Vöông Xaù, töùc
Rajagaha, ngaøy nay teân laø Rajgir. Ñeán
Vöông Xaù khoâng maáy ai ngôø
ngaøy xöa ñaây laø kinh ñoâ
cuûa nhaø vua Taàn-baø sa la, nôi maø
ñöùc Phaät thöôøng ñi
khaát thöïc. Ngaøy nay Vöông Xaù
laø moät thò traán nhoû ñaày
buïi baëm nhö moïi nôi taïi AÁn Ñoä,
caùch xa thò traán vaøi caây soá
ñaõ laø ñoàng khoâng moâng
quaïnh.
Ñaây laø Vöông Xaù sao, nôi maø ñöùc Phaät töøng goïi laø "vui ñeïp"? Ngaøy xöa noù laø kinh ñoâ cuûa Ma-kieät-ñaø, laø nôi maø Phaät AÂm[27] moâ taû laø coù 32 cöûa chính vaø 64 cöûa phuï. Töø tröôùc coâng nguyeân, sau khi A-xaø-theá dôøi ñoâ ñi Hoa Thò thaønh thì Vöông Xaù ñaõ suy taøn. Kinh thaønh Vöông Xaù cuûa nhaø vua ngaøy xöa ñöôïc xaây moät caùch hieåm yeáu, xung quanh laø ba nuùi vaây boïc. Doïc treân caùc ñænh nuùi ñoù nhaø vua coøn cho xaây caùc tröôøng thaønh mini, töông töï nhö vaïn lyù tröôøng thaønh Trung Quoác ñeå choáng ngoaïi xaâm. Ngöôøi thöïc hieän caùc tröôøng thaønh ñoù khoâng ai khaùc hôn laø A-xaø-theá, luùc oâng chöa phaûn laïi vua cha. Chaéc laø quaù ngaùn ngaãm chuyeän xaây 40 caây soá tröôøng thaønh, veà sau A-xaø-theá boû Vöông Xaù, dôøi ñoâ ñi Hoa Thò Thaønh. Ngaøy nay khaùch ñeán Vöông Xaù thì seõ thaáy phía baéc cuûa Vöông Xaù cuõ coù moät thò traán nhoû vôùi moät ga xe löûa, coøn thaønh Vöông Xaù thuôû xöa ngaøy nay khoâng coøn ai ôû. Toâi ñi theo söôøn nuùi vôùi loøng u hoaøi, ñuùng nhö taâm söï cuûa Huyeàn Trang vì luùc oâng ñeán ñaây thì Vöông Xaù cuõng ñaõ ñoå naùt. Choã maø ngaøy xöa Phaät ñi khaát thöïc baây giôø laø moät con ñöôøng chaïy giöõa hai vaùch nuùi, thöa thôùt nhöõng buïi caây con vaø ñaày coû daïi. Ngaøy xöa ngöôøi du só mang teân Coà-ñaøm, luùc chöa ñaéc ñaïo ñaõ töøng ñi ngang Vöông Xaù. Nhaø vua Taàn-baø-sa-la, ngöôøi treû hôn Phaät naêm tuoåi bieát du só naøy coù doøng doõi vöông töôùc, coù phaåm caùch cao quí môùi ñeà nghò nhöôøng moät phaàn ñaát Ma-kieät-ñaø ñeå cuøng trò vì. Thaät laø chuyeän ñôøi xöa môùi coù ! Dó nhieân laø ngöôøi du só Coà-ñaøm töø choái. Duø ñoù laø chuyeän hieám hoi nhöng coù lyù vì khoâng leõ keû du só ñaõ boû ngai vaøng taïi nöôùc mình ñi khoaûng hôn saùu traêm caây soá ñeå nhaän moät ngai vaøng khaùc. Nhôù raèng ngaøy xöa saùu traêm caây soá ñi caû vaøi thaùng môùi tôùi. Nghe vaäy, Taàn-baø-sa-la môùi thænh caàu Coà-ñaøm sau khi ñaéc ñaïo haõy trôû veà thaêm oâng. Ñöùc Phaät nhaän lôøi vaø veà sau Ngaøi tôùi Vöông Xaù raát thöôøng xuyeân vaø nhaø vua cuõng taëng Ngaøi moät ngoâi vöôøn troàng toaøn tre teân laø Truùc Laâm (Veluvana), choã naøy coù raát nhieàu soùc. Vöôøn Truùc Laâm taïi Vöông Xaù laø choã ôû thaân thieát cuûa Phaät neân ta hay gaëp trong caùc taäp Boä kinh ñoaïn sau ñaây: "Moät thôøi ñöùc Theá Toân ôû taïi Vöông Xaù, trong vöôøn tre Veluvana, choã nuoâi döôõng soùc…". Phaät giaûng nhieàu baøi kinh taïi ñaây, thöôøng laø trong buoåi saùng sôùm. Trong caùc taäp Boä kinh thænh thoaûng ta coøn thaáy caâu: "Ñöùc Theá Toân thaáy quaù sôùm ñeå vaøo thaønh Vöông Xaù khaát thöïc neân…". Hình nhö kinh thaønh vöông giaû quen daäy muoän, Phaät thaáy ra ñi khaát thöïc "quaù sôùm" neân thænh thoaûng Ngaøi daønh thì giôø ñi thuyeát giaûng cho keû taàm ñaïo maø ngaøy nay ngöôøi ta tìm thaáy noäi dung trong caùc baøi kinh. Toâi tìm ñeán vöôøn
tre Truùc Laâm naèm phía baéc cuûa
Vöông Xaù, ngaøy nay khu vöôøn
ñöôïc nhaø nöôùc AÁn
Ñoä cho raøo boïc caån thaän. Trong
vöôøn hieän coøn moät hoà nöôùc
trong xanh, hoà naøy ñöôïc Huyeàn
Trang ghi trong kyù söï caùch ñaây
13 theá kyû. Hoà naøy chính laø
hoà Kalandaka, nôi ñöùc Phaät thöôøng
taém. Trong vöôøn, ñöôøng
loái ngay ngaén, hoa laù xinh ñeïp vaø
toâi chôït thaáy loøng mình an bình
voâ haïn. Taïi moät nôi trong vöôøn
hieän coøn moät soá buïi tre lôùn
nöûa xanh nöûa vaøng, mang laù daøy
ñaëc. Theo Schumann[28]
nôi
H 4: Sô ñoà Vöông Xaù: Phía baéc laø thò traán Vöông Xaù môùi, phía treân beân traùi laø vöôøn tre Veluvana, ôû giöõa laø kinh thaønh Vöông Xaù cuõ, phía nam kinh thaønh laø ñieän giam vua Taàn-baø-sa-la (Bimbisara's Jail), beân maët cuûa ñieän laø vöôøn Jivaka, phía ñoâng baéc laø thaùp hoøa bình theá giôùi (Shanti Stupa) treân nuùi Baûo sôn vaø cuoái cuøng beân maët choã coù oâ vuoâng laø ñænh Linh Thöùu (Gijjhakuta)[29] maø ñoaïn....laø ñöôøng ñi boä. ñaây ngöôøi ta tìm thaáy di tích cuûa moät soá thaùp xaây trong theá kyû thöù 10, kyû nieäm choøi tranh ngaøy xöa Phaät löu truù. Thôøi ñoù vua Taàn-baø-sa-la coù moät vò ngöï y teân laø Jivaka, vò baùc só naøy ñöôïc nhaø vua chæ thò chaêm nom söùc khoûe cho taêng ñoaøn vaø JIvaka cuõng taëng cho Phaät moät vöôøn xoaøi mang teân Jivakambavana. Vöôøn xoaøi cuûa Jivaka kieân coá hôn vöôøn tre vì ngaøy nay toâi coøn tìm thaáy neàn ñaù. Tuy goïi laø "vöôøn xoaøi" nhöng ñaây phaûi laø moät coâng trình xaây döïng to lôùn vaø kieân coá goàm nhieàu haønh lang daøi vaø heïp maø ngaøy nay ta thaáy nhöõng neàn ñaù vôùi beà ngang gaàn moät meùt. Theo Schumann thì ngaøy xöa, treân nhöõng haønh lang heïp ñoù laø maùi baèng ñaát hình voøm naèm treân nhöõng thaân tre uoán voøng. Theo töông truyeàn nhaø y só Jivaka môùi ñaàu raát deø daët vôùi ñöùc Phaät. Phaûi chaêng ñoù laø caùi beänh cuûa ngöôøi trí thöùc xöa nay ñoái vôùi caùc vò ñaïo sö taâm linh, nhöng khoâng bao laâu sau, oâng laø moät cö só heát söùc nhieät thaønh. Trong Trung boä kinh, toâi baét gaëp kinh Jivaka vôùi caâu môû ñaàu: "Nhö vaày toâi nghe. Moät thôøi Theá Toân truù taïi Vöông Xaù, taïi vöôøn xoaøi cuûa Jivaka Komarabhacca…". Ngöôøi ñeán hoûi chuyeän laàn ñoù khoâng ai khaùc hôn laø nhaø y só cuûa chuùng ta. Ñuùng nghieäp vuï cuûa mình, oâng hoûi Phaät luùc naøo thì ñöôïc aên thòt. Sau khi nghe giaûng phaùp, noäi dung thaâm saâu hôn haún chuyeän aên uoáng, oâng phaán khôûi xin Phaät nhaän laøm cö só vaø "töø nay cho ñeán maïng chung, con troïn ñôøi quy ngöôõng". Hay thay ñaëc tính cuûa ngöôøi trí thöùc xöa nay, chöa hieåu thì deø daët, hieåu roài thì coù nhieät taâm. Ngöôøi ta cho raèng chính taïi vöôøn xoaøi naøy maø Jivaka ñaõ chöõa beänh cho caùc tæ-kheo vaø moät soá toa thuoác cuûa oâng ñaõ ñöôïc ghi laïi trong kinh taïng Pali. Jivaka cuõng cho beänh nhaân taém suoái nöôùc noùng naèm ngay taïi Vöông Xaù. Trong kyù söï, Huyeàn Trang vieát luùc oâng ñeán thì coøn khoaûng möôøi suoái nöôùc coøn noùng. Sau 25 theá kyû, ngaøy nay nöôùc vaãn coøn noùng, luùc toâi ñeán thì coøn thaáy bieån quaûng caùo taân thôøi môøi du khaùch taém nöôùc noùng. Xuùc ñoäng nhaát cho toâi taïi Vöông Xaù laø luùc ñeán thaêm neàn cuõ cuûa cung ñieän Taàn-baø-sa-la. Nhaø vua laø ngöôøi taëng Phaät nöûa nöôùc nhöng Ngaøi khoâng laáy, coøn khi oâng taëng con A-xaø-theá caû ngai vaøng thì A-xaø-theá vaãn chöa an taâm, giam cha meï vaøo nguïc toái. Töø cung ñieän naøy, may thay Taàn-baø-sa-la vaãn thaáy ñöôïc nuùi Linh Thöùu caùch ñoù khoâng xa. Trong nhöõng ngaøy cuoái ñôøi cuûa oâng, töông truyeàn raèng Phaät Thích-ca ñaõ duøng thaàn thoâng vaøo nguïc giaûng phaùp cho vua vaø hoaøng haäu. Laø moät ngöôøi nhieät taâm vaø ñaõ traûi qua nhieàu thaêng traàm cay ñaéng, haún oâng thaám ñöôïm giaùo phaùp cuûa Ngaøi deã nhö "taám vaûi saïch saün saøng aên thuoác nhuoäm"[30] vaø huyeàn söû keå raèng sau khi cheát, oâng sinh ngay vaøo trôøi Töù Ñaïi Thieân vöông. Vöông Xaù laø nôi Phaät gaëp gôõ nhöõng ñeä töû quan troïng nhaát cuûa taêng giaø, ñoù laøø Xaù-lôïi-phaát vaø Muïc-kieàn-lieân. Ñaây laø hai vò ñaïi ñeä töû, Xaù-lôïi-phaát ñöôïc xem laø trí hueä ñeä nhaát, vò kia laø thaàn thoâng ñeä nhaát. Hai vò naøy laø baïn thaân vôùi nhau, cuøng xuaát thaân töø gioøng doõi Baø La moân vaø cuøng gia nhaäp taêng giaø. Vò trí hueä ñeä nhaát Xaù-lôïi-phaát voán laø ngöôøi raát hay nghi kî caùc giaùo phaùp. Tröôùc khi gaëp Phaät xin qui y, Xaù-lôïi-phaát gaëp moät tæ-kheo teân laø A-thuyeát-thò[31] vaø ngaïc nhieân tröôùc phong ñoä cuûa vò naøy. Xaù-lôïi-phaát hoûi thaày cuûa A-thuyeát-thò laø ai, ñoù laø caùch hoûi thoâng thöôøng thôøi ñoù. A-thuyeát-thò traû lôøi baèng boán caâu keä: Caùc phaùp nhaân duyeân
sinh
Voán laø ngöôøi töøng suy tö veà phaùp, Xaù-lôïi-phaát tröïc ngoä lí "coù sinh coù dieät" naøy cuûa boán caâu "Duyeân khôûi keä" vaø ruû Muïc-kieàn-lieân xin gaëp ngay vò "ñaïi sa moân". Chuyeän ñoù dieãn ra taïi Vöông Xaù. Veà sau caû Xaù-lôïi-phaát laãn Muïc-kieàn-lieân ñeàu maát tröôùc Phaät vaø hi höõu thay hai vò ñeàu cheát taïi Vöông Xaù caû. Trong nhieàu chuøa coù khi ta thaáy töôïng Phaät vôùi taû höõu hai beân laø hai vò toân giaû naøy. Ñöùc Phaät cuõng gaëp nhieàu vò cö só nhieät thaønh taïi Vöông Xaù, trong soá ñoù ta ñaõ bieát Taàn-baø-sa-la. Moät vò khaùc raát quan troïng laø Caáp Coâ Ñoäc[32] maø trong moät chöông sau seõ ñöôïc noùi roõ hôn. Theá nhöng Phaät khoâng chæ gaëp nhöõng ngöôøi yeâu meán Ngaøi, Phaät cuõng coù keû thuø maø söï vieäc cuõng xaûy ra taïi Vöông Xaù. Ngöôøi ñoù laø Ñeà-baø ñaït-ña[33]. OÂng laø em hoï cuûa Phaät, gia nhaäp taêng giaø vaø trôû thaønh moät thaønh vieân quan troïng. Khoaûng 8 naêm tröôùc khi Phaät nhaäp dieät, oâng muoán thoáng laõnh taêng giaø nhöng Phaät khoâng chaáp nhaän. OÂng tìm caùch gieát Phaät nhöng khoâng thaønh. Haõy ñoïc laïi kyù söï cuûa Huyeàn Trang luùc ñeán thaêm Vöông Xaù, keå veà nhöõng nôi choán lòch söû naøy: "Ngoaøi cöûa thaønh Vöông Xaù veà phía baéc coù moät ngoïn thaùp. Chính choã naøy Ñeà-baø ñaït-ña vaø vua A-xaø-theá sau khi giao höõu vôùi nhau ñaõ thaû con voi say ñeå haïi ñöùc Phaät…Phía ñoâng ngoâi chuøa[34] laø moät taûng ñaù raát to, chính choã naøy Ñeà-baø ñaït-ña xoâ ñaù haïi Phaät…". Toâi ñeán ñaây vaø thaáy laïi taûng ñaù naøy ! OÂi thôøi gian ñaõ troâi ñi 25 theá kyû nhöng nhöõng ñieàu töôûng chöøng nhö huyeàn thoaïi vaãn coøn. Bao nhieâu ñieàu ñaõ xaûy ra trong thò traán beù nhoû naøy. Suoát moät thôøi gian hôn 50 naêm, töø luùc vò du só Coà-ñaøm ñi ngang ñaây cho ñeán ngaøy trieäu taäp hoäi nghò keát taäp laàn thöù nhaát, taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñeàu xaûy ra cuõng taïi nôi ñaây. Ngaøy nay coù theå coù khaùch ñi ngang ñaây maø khoâng heà bieát lòch söû cuûa noù vì Vöông Xaù chæ laø moät con ñöôøng nhöïa nhoû chaïy giöõa hai söôøn nuùi trô troïi. Vöông Xaù cuõng ñaõ theo "nhaân duyeân" maø dieät. |
|
|
| Ñænh
Linh Thöùu ñoái vôùi toâi
gaàn nhö hoang ñöôøng, toâi
khoâng bao giôø daùm nghó ñôøi
mình seõ coù ngaøy ñeán Linh
Thöùu. Hoâm nay toâi chæ coøn caùch
Linh Thöùu vaøi caây soá, ñaõ
thaáy ñænh nuùi huyeàn thoaïi naøy
töø xa, töø ñieän cuûa Taàn-baø
sa la.
Trong soá du khaùch ñeán AÁn Ñoä maø neáu coù ai ñeán Vöông Xaù laø chæ ñeå thaêm Linh Thöùu. Ngöôøi AÁn goïi Linh Thöùu laø Griddhaguta, noù laø moät ñænh ñoài naèm phía ñoâng kinh thaønh Vöông Xaù. Do Linh Thöùu thu huùt khaùch nöôùc ngoaøi neân taïi thò traán Vöông Xaù môùi xaây sau naøy cuõng coù moät vaøi khaùch saïn hieän ñaïi, ñoùn khaùch haønh höông töø Nhaät hay Aaâu Myõ quen tieän nghi. Chuùng toâi vaøo aên tröa ôû moät khaùch saïn mang teân Lotus (Hoa sen) vaø môùi hay nôi thò traán heûo laùnh naøy maø cuõng coù khaùch saïn trang bò ñaày ñuû maùy laïnh nöôùc noùng. Vaøo saûnh ñöôøng khaùch saïn toâi thaáy ngay moät böùc tranh lôùn veõ ñænh Linh Thöùu. Loøng toâi toaùt ra loøng bieát ôn cuoäc ñôøi vaø caûm nhaän moät nieàm roän raõ voâ haïn. Khaùch saïn naøy chæ môû cöûa saùu thaùng muøa ñoâng, coøn muøa heø thì du khaùch khoâng coù ai ñeán vì quaù noùng. Sau böõa aên tröa, nhaân vieân khaùch saïn chæ ñöôøng cho chuùng toâi ñi Linh Thöùu, hoï noùi vôùi anh taøi xeá baèng tieáng Hindu caùch ñi ñöôøng theá naøo thuaän tieän nhaát. Vaø khi ñeán nôi, chuùng toâi môùi hay Linh Thöùu khoâng heà laø moät vuøng hoang vu nhö Vöông Xaù maø laø moät nôi ñöôïc nhieàu ngöôøi ñeán chieâm baùi. Theo doøng khaùch haønh höông chuùng toâi ñeán moät traïm ñi xe caùp, ñoù laø phöông tieän di chuyeån thoâng thöôøng trong caùc vuøng nuùi non. Töø döôùi thaáp nhìn leân chuùng toâi thaáy moät baûo thaùp traéng toaùt. Theá nhöng ñænh Linh Thöùu ñaâu ? Xe caùp daàn daàn ñöa chuùng toâi leân nuùi, thì ra ñoù laø nuùi Baûo sôn[35], naèm phía taây baéc cuûa Linh Thöùu. Treân ñænh nuùi naøy, naêm 1969 ngöôøi Nhaät xaây moät baûo thaùp cöïc lôùn mang teân Shanti Stupa (thaùp hoøa bình theá giôùi). Khi ñeán nôi toâi môùi thaáy quaû thaät ñaây laø moät baûo thaùp tuyeät ñeïp vôùi boán töôïng Phaät hoaøn haûo nhìn ra boán phía. Thoâng thöôøng thì toâi coù theå boû caû nöûa buoåi ñeå nhìn ngaém thaùp naøy nhöng toâi ñeán ñaây vì Linh Thöùu, ñænh nuùi thieâng lieâng naøy ñang chieám laáy taâm toâi. Toâi chaïy ra saân cuûa coâng trình baûo thaùp nhìn xuoáng, thì döôùi kia laø Linh Thöùu ! Linh Thöùu laø ñoù sao, moät ñænh ñoài vôùi moät chieác saân nhoû baèng ñaù hình vuoâng vuoâng, ñoù thaät laø nôi caùch ñaây 25 theá kyû Phaät ñaõ giaûng nhöõng boä kinh quan troïng hay sao? Thì ra xe caùp ñaõ keùo chuùng toâi leân raát cao, tôùi ñænh Baûo sôn nôi xaây baûo thaùp. Caùch ñi laø khaùch thaêm Baûo sôn tröôùc, sau ñoù ñi boä xuoáng nuùi ñeå ñeán Linh Thöùu. Loøng toâi coù chuùt vöôùng baän moät ñieàu gì ñoù chöa roõ nhöng toâi haùo höùc theo ñoaøn ngöôøi xuoáng nuùi, ñi tröôùc laø moät vieân lính AÁn Ñoä daãn ñöôøng. Caøng ñi, Linh Thöùu caøng gaàn daàn vaø roõ daàn. Buoåi chieàu ñaõ bôùt naéng, gioù hôi maïnh. Vaø ñaây roài, len loûi qua vaøi moâ ñaù lôùn, chuùng toâi tôùi ñænh Linh Thöùu ! Xuùc ñoäng thay, ñôøi mình ñeán ñöôïc nôi naøy. Ñaây laø moät saân vuoâng nhoû, daøi khoaûng hai möôi meùt, roäng möôøi meùt. Ñaây laø nôi dieãn ra Hoäi Linh Sôn caùch ñaây hai ngaøn naêm traêm naêm maø hoài nhoû toâi ñaõ nghe oâng toâi tuïng "Linh Sôn hoäi thöôïng Phaät", phaùp hoäi maø nhieàu ngöôøi hieän nay cho raèng noù vaãn coøn tieáp dieãn. Linh Thöùu ñöôïc xem laø choã ñöùc Phaät giaûng phaùp thaäm thaâm, daønh cho caùc baäc thöôïng thöøa, ñöôïc meänh danh laø choã Ngaøi chuyeån phaùp laàn thöù hai. Trong moät baøi giaûng taïi ñaïi hoïc Harvard (Myõ)[36], vò Ñaïi-lai laït-ma thöù 14 hieän nay noùi: "Noäi dung cuûa nhöõng baøi thuyeát phaùp naøy laø nhöõng baøi kinh thuoäc heä Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña vaø trong nhöõng baøi kinh naøy, ngöôøi ta thöôøng keå raèng, raát nhieàu moân ñeä cuûa Ngaøi (Phaät) – ngöôøi, chö thieân, a-tu-la vaø nhöõng loaøi khaùc ñaõ tham döï phaùp hoäi naøy. Nhöng neáu ñaõ töøng ñeán nuùi Linh Thöùu thì ngöôøi ta seõ nhaän ra ngay laø caùi ñænh cuûa ngoïn nuùi naøy chæ coù theå chöùa ñöôïc möôøi, cao nhaát laø möôøi laêm ngöôøi. Vaäy thì choã Phaät thuyeát phaùp phaûi laø moät nôi, moät hieän töôïng maø chæ nhöõng moân ñeä vôùi nhöõng thieän nghieäp hi höõu, con maét thanh tònh, môùi coù theå nhìn thaáy ñöôïc". Ñænh Linh Thöùu chính laø nôi Phaät giaûng boä kinh Dieäu phaùp lieân hoa, trong ñoù Ngaøi khoâng coøn laø moät con ngöôøi lòch söû coù soáng coù cheát nöõa, maø Phaät xuaát hieän trong daïng Baùo thaân, trong daïng cuûa moät vò Phaät ñaõ thaønh töïu Phaät quaû töø muoân ngaøn kieáp tröôùc. Trong kinh naøy Ngaøi trình baøy roõ caùc phöông phaùp khaùc nhau cuûa tam thöøa ñeàu chæ laø phöông tieän cuûa "ngöôøi cha muoán cöùu caùc con ñang vui chôi trong moät ngoâi nhaø ñang chaùy". Phaåm thöù 16 (Thoï maïng Nhö Lai) trình baøy roõ vieäc Ngaøi ñaéc ñaïo boán möôi naêm tröôùc ñoù taïi Boà-ñeà ñaïo tröôøng hay seõ nhaäp Nieát baøn chæ laø daïng ÖÙng thaân cuûa Ngaøi cho ngöôøi ñôøi deã tin deã hieåu chöù Ngaøi thaønh ñaïo khoâng phaûi trong ñôøi naøy vaø cuõng seõ maõi maõi thöôøng truï taïi ñôøi naøy. Vaø ñaùng chieâm ngöôõng thay, ñænh Linh Thöùu chính laø truù xöù, laø tònh ñoä cuûa Ngaøi. Vì theá maø "hoäi Linh Sôn" maõi maõi vaãn coøn tieáp dieãn vôùi haøng vaïn boà-taùt vaø thieân nhaân. Ngöôøi bình thöôøng, coøn bò voâ minh vaây phuû, thaáy theá giôùi naøy coøn voâ thöôøng vaø khoå ñau, thì cuõng theá, thaáy Linh Thöùu chæ laø moät caùi saân nhoû traùng xi-maêng chæ coù choã cho vaøi chuïc ngöôøi. Toâi chæ laø ngöôøi traàn maét thòt neân chieàu hoâm ñoù chæ nghe tieáng gioù chieàu vaø caûm nhaän moät caùch tröøu töôïng raèng mình ñang ñöùng moät choã thieâng lieâng. Töø ñænh nuùi Linh Thöùu naøy, loøng ñaày u hoaøi toâi nhìn xuoáng Vöông Xaù ngaøy nay chæ laø moät con ñöôøng chaïy giöõa hai trieàn nuùi. Toâi nhôù laïi moät taùc phaåm cuûa Schumann ñeå hieåu taïi sao ngaøy xöa Phaät laïi cö truù treân naøy. Theo Schumann[37] thì Vöông Xaù ngaøy xöa laø moät ñoâ thò naèm trong loøng chaûo, xung quanh toaøn laø nuùi khoâng coù chuùt gioù neân muøa heø haún phaûi noùng khuûng khieáp. Ñöùc Phaät vaø ñoaøn tuøy tuøng coù leõ cuõng khoâng chòu noåi caùi noùng vaø phaûi ruùt leân nuùi, theá nhöng khoâng leân quaù cao ñeå moân ñeä, trong ñoù coù nhaø vua Taàn-baø-sa-la tieän vieäc thaêm Ngaøi. Deã thöông thay, caùch giaûi thích logic cuûa moät ngöôøi phöông taây. Thì ra ÖÙng thaân cuûa Ngaøi cuõng sôï noùng, cuõng chòu moïi caûnh sinh laõo beänh töû cuûa cuoäc ñôøi. Veà sau treân ñöôøng ñi xuoáng nuùi, quaû nhieân toâi thaáy coù baûng ñeà: "Ñaây laø choã nhaø vua cho tuøy tuøng ruùt lui ñeå moät mình leân dieän kieán Phaät". Ñi tieáp xuoáng moät ñoaïn laïi thaáy: "Ñaây laø choã nhaø vua xuoáng xe ngöïa, ñi boä leân nuùi thaêm Phaät". Tröôùc khi xuoáng nuùi khaùch coù theå thaêm vieáng caùc ñoäng thieàn ñònh cuûa A-nan, Ñaïi Ca-dieáp, Xaù lôïi-phaát, Muïc-kieàn-lieân. Bao nhieâu theá heä cuûa khaùch haønh höông ñaõ ñeán choã naøy, bao nhieâu loøng thaønh kính ñaõ toûa lan nôi ñaây maø ngaøy nay coøn laïi laø nhöõng cöûa ñoäng baèng ñaù daùt vaøng laáp laùnh. OÂi, nhöõng ñieàu töôûng laø huyeàn thoaïi khoâng ngôø laïi coù thaät caû. Treân ñöôøng xuoáng nuùi, ngöôøi lính AÁn Ñoä daãn ñöôøng ñaõ chæ cho toâi thaáy moät taûng ñaù raát gioáng hình chim öng, moät trong nhöõng lyù do maø ngöôøi ta ñaët cho ñænh nuùi naøy bieät danh "ñænh keân keân". Toâi chuïp ñöôïc hình aûnh ñoäc ñaùo naøy, khoâng deã gì baét gaëp noù trong moät ngaøy trôøi xanh naéng saùng nhö hoâm nay (xem hình 9). Toâi ñi xuoáng chaân nuùi, loøng aân haän. Baây giôø toâi môùi bieát loøng mình vöôùng baän ñieàu gì. Leõ ra toâi phaûi ñi boä leân nuùi, nhö haøng ñoaøn ngöôøi ñi ngöôïc töø döôùi leân, trong ñoù coù caû oâng giaø baø caû. Nhöõng ngöôøi trong khaùch saïn töôûng toâi thích tieän nghi ñaõ chæ moät con ñöôøng baát xöùng, ñi xe caùp leân cao roài töø treân ñi xuoáng cho khoûe. Töø phía döôùi toâi aên naên nhìn leân, chæ coøn thaáy xa xa hình cuûa moät oâng giaø ngöôøi AÁn ñöùng bô vô treân ñænh, oâng laø ngöôøi thu nhöõng soá tieàn maø khaùch cuùng döôøng nôi choán thieâng lieâng naøy. Laàn sau ñôøi toâi neáu coù cho toâi ñeán Linh Thöùu laïi, toâi seõ daønh moät ngaøy ñi boä töø Vöông Xaù leân ñænh, ñi laïi böôùc chaân cuûa ñöùc Phaät luùc Ngaøi coøn taïi theá. Nhieàu naêm veà sau, toâi ñöôïc ñi tham baùi nhieàu thaùnh ñòa cuûa ñöùc Thích-ca ôû AÁn Ñoä, nhieàu ñaïo tröôøng cuûa caùc vò Boà-taùt maø Dieäu phaùp lieân hoa kinh ñaõ nhaéc tôùi nhö Vaên-thuø, Quaùn Theá AÂm, Phoå Hieàn…ôû Trung Quoác, nhieàu tu vieän raát coå taïi Taây Taïng. Ñoù laø nhöõng choán raát thieâng lieâng ñöôïc meänh danh laø "töù ñoäng taâm" cuûa AÁn Ñoä, "töù ñaïi danh sôn" cuûa Trung Quoác, "thaønh phoá cuûa chö thieân" taïi Taây Taïng. Theá nhöng khoâng coù nôi naøo ñeå laïi trong toâi loøng xuùc ñoäng vaø bieát ôn cuoäc ñôøi nhö Linh Thöùu. Phaûi chaêng Linh Thöùu quaù nhoû beù ñeå toâi thaáy ñaâu ñaây coøn coù hôi aám vaø aùnh saùng cuûa vò ñaïo sö trong luùc caùc choán kia quaù to lôùn meânh moâng ? Nhöng ñoù laø taâm tö thaät cuûa toâi. Neáu coù moät ngaøy hoûi laïi ñôøi mình ñaâu laø choã ñaùng quí nhaát ñaõ töøng ñi tôùi thì ñoù laø nuùi Linh Thöùu. |
|
|
| Coù nhieàu
truyeàn thuyeát giaûi thích taïi sao nuùi
Linh Thöùu coøn coù teân laø "ñænh
keân keân". Coù thuyeát cho raèng toân
giaû A-nan, moät vò hoïc troø thaân
caän cuûa Phaät, trong luùc thieàn ñònh
trong ñoäng ñaù bò ma quyû hieän
thaønh chim keân keân doïa naït. Toâi
khoâng hieåu neáu hieän hình con gì
thì coøn coù ngöôøi sôï
chöù chim thì maáy ai sôï. Laïi
coù ngöôøi cho raèng nôi ñaây
chim keân keân hay ñeán laøm toå.
Cuõng coù keû noùi raèng ñaù
nuùi nôi ñaây coù hình chim keân
keân, thuyeát naøy xem ra ñöùng
vöõng hôn caû.
Nhö ta ñaõ bieát, trong hôn boán möôi naêm giaùo hoùa, Ñöùc Thích-ca ñaõ giaûng nhieàu baøi kinh quan troïng taïi Linh Thöùu. Cuoái ñôøi mình, nôi ñaây Ngaøi ñaõ duøng Baùo thaân ñeå giaûng boä kinh Dieäu phaùp lieân hoa cho thieân nhaân cuõng nhö loaøi ngöôøi, boä kinh Ñaïi Thöøa noåi tieáng maø Phaät töû Vieät Nam hay goïi laø kinh Phaùp Hoa. Cuõng treân ñænh Linh Thöùu naøy, ngaøy noï, Ñöùc Thích-ca khoâng noùi gì, laúng laëng ñöa moät caønh hoa leân cao. Hoäi chuùng chaúng ai hieåu gì caû, chæ coù moät ñaïi ñeä töû cuûa ngaøi laø Ñaïi Ca-dieáp mæm cöôøi, cuõng chaúng noùi naêng gì. Haønh ñoäng "nieâm hoa vi tieáu" naøy laø ñaàu nguoàn cuûa Thieàn toâng, moät toâng phaùi chuû tröông "taâm truyeàn taâm", ñaït giaùc ngoä khoâng caàn vaø khoâng theå söû duïng ngoân ngöõ vaên töï maø duøng tueä giaùc voán coù saün nôi taâm maø tieáp caän vôùi thöïc taïi. Linh Thöùu laø queâ höông cuûa Thieàn toâng, ñaây cuõng laø suoái nguoàn cuûa nhieàu toâng phaùi quan troïng khaùc. Ñaïi Ca-dieáp ñöôïc xem nhö Toå thöù nhaát cuûa Thieàn toâng AÁn Ñoä. Veà sau Ñaïi Ca-dieáp truyeàn cho A-nan, roài cöù theá maø doøng truyeàn thöøa Thieàn toâng tieáp dieãn lieân tuïc ñeán gaàn ba möôi ñôøi sau, trong ñoù coù Long Thuï laø truyeàn nhaân ñôøi thöù 14 maø ta ñaõ bieát. Khoaûng taùm traêm naêm sau khi Ñöùc Thích-ca nhaäp dieät coù moät keû löõ haønh töø Trung Quoác ñeán thaêm Linh Thöùu. Ngöôøi ñoù laø moät vò taêng só, teân goïi laø Phaùp Hieån, sinh khoaûng cuoái theá kyû thöù tö. Naêm 399, Phaùp Hieån leân ñöôøng thaêm AÁn Ñoä, thaêm caùc thaùnh tích quan troïng cuûa Ñöùc Thích-ca vaø möôøi laêm naêm sau môùi veà nöôùc, mang theo voâ soá kinh ñieån. Theo taäp kyù söï coøn löu laïi, Phaùp Hieån mang nhang ñeøn ñeán Linh Thöùu, vöøa daâng höông, "ñeøn töï chaùy saùng". Phaùp Hieån, "buoàn ñeán phaùt khoùc", ôû laïi trong nuùi moät ñeâm vaø tuïng ñoïc kinh Laêng Nghieâm ñeå nhôù laïi vò ñaïo sö ñaõ giaûng kinh naøy taïi ñaây. Sau Phaùp Hieån hôn hai traêm naêm, moät ñaïi sö Trung Quoác löøng danh khaùc laø Huyeàn Trang, bieät danh Ñöôøng Tam Taïng cuõng ñeán chieâm baùi Linh Thöùu. Treân ñænh nuùi Linh Thöùu ngaøy nay coøn moät neàn ñaù ghi laïi ngaøy xöa Ñöùc Thích-ca ñaõ truù nôi ñaây vaø ngaøn naêm sau Huyeàn Trang ñaõ nghæ laïi qua ñeâm. Vò taêng só Vieät Nam ñaàu tieân ñi Linh Thöùu coù leõ laø Ñaïi Thaëng Thaêng, sinh trong theá kyû thöù baûy. Ñaïi Thaëng Thaêng vôùi ba vò taêng só Vieät Nam khaùc cuøng ñi vôùi nhaø sö Trung Quoác Nghóa Tònh (635-713) baèng ñöôøng bieån ñeán AÁn Ñoä, ñeán tham baùi Linh Thöùu vaø caùc thaùnh tích khaùc, cuoái cuøng chaúng may boû mình taïi xöù ngöôøi. Khoâng phaûi chæ coù löõ khaùch töø xa ñeán AÁn Ñoä, ngöôïc laïi taêng só AÁn Ñoä ñi caùc nöôùc khaùc cuõng raát nhieàu maø con ngöôøi ñaày huyeàn thoaïi nhaát thôøi ñoù laø moät taêng só maët ñen, raâu raäm, töôùng maïo nhö moät voõ sö. Ñoù laø Boà-ñeà Ñaït-ma, coù leõ sinh naêm 470. Boà-ñeà Ñaït-ma chính laø truyeàn nhaân ñôøi thöù 28 vaø laø ñôøi cuoái cuøng cuûa Thieàn toâng AÁn Ñoä, baét ñaàu vôùi Ñaïi Ca-dieáp vaø A-nan. Naêm 520 Boà-ñeà Ñaït-ma leân ñöôøng ñi Trung Quoác baèng ñöôøng bieån, theo moät taøi lieäu thì coù gheù Vieät Nam tröôùc khi ñeán Nam Kinh gaëp nhaø vua Trung Quoác Löông Vuõ Ñeá. Gaëp Vuõ Ñeá, Boà-ñeà Ñaït-ma khai thò yeáu tính Thieàn toâng raát roõ raøng nhöng vua khoâng lónh hoäi vì loøng coøn bò caùc quan nieäm thieän aùc, toát xaáu chi phoái. Boà-ñeà Ñaït-ma thaáy cô duyeân chöa tôùi, ñi veà höôùng Baéc Trung Quoác, vöôït soâng Tröôøng Giang ñeán Laïc Döông, leân nuùi Tung sôn, ôû chuøa Thieáu Laâm, chín naêm toïa thieàn quay maët vaøo vaùch. Töôûng Thieàn toâng nhö theá laø ñöùt ñoaïn, toå Thieàn thöù 28 ñaõ rôøi AÁn Ñoä ñi Trung Quoác, ôû Trung Quoác thì quay maët vaøo vaùch khoâng noùi naêng gì. Nhöng khoâng phaûi, trong moät ngaøy ñaày tuyeát noï, coù ngöôøi ruùt dao töï chaët caùnh tay toû loøng thaønh khaån, xin Boà-ñeà Ñaït-ma khai thò. Ngöôøi ñoù laø Hueä Khaû (487-593). Chæ nghe moät caâu "an taâm", Hueä Khaû ñaïi ngoä, trôû thaønh truyeàn nhaân cuûa Boà-ñeà Ñaït-ma, ñôøi sau goïi laø nhò toå cuûa Thieàn toâng Trung Quoác. Hueä Khaû truyeàn cho Taêng Xaùn, vò tam toå naøy sinh ra luùc naøo khoâng roõ chæ bieát tòch naêm 606. Taêng Xaùn sau ñoù truyeàn cho Ñaïo Tín (580-651), roài vò naøy truyeàn laïi cho Hoaèng Nhaãn (601-674). Caùc vò truyeàn nhaân naøy ñeàu soáng moät cuoäc ñôøi kyø dò, giaùc ngoä qua nhöõng caâu vaán ñaùp xem ra ngôù ngaån, moãi ngöôøi moãi khaùc nhöng gioáng nhau ôû choã laáy "taâm truyeàn taâm, thaáy taùnh thaønh Phaät" laøm goác. Ñeán ñôøi thöù saùu, vôùi Luïc toå Hueä Naêng (638-713) thì tính caùch "baát laäp vaên töï" môùi ñaït toät ñænh vì Hueä Naêng môùi ñaàu chæ laø moät anh chaøng tieàu phu muø chöõ. Veà sau, Hueä Naêng khoâng coù truyeàn nhaân chính thöùc, thieàn Trung Quoác ñöôïc xem laø coù saùu vò toå, nhö thieàn AÁn Ñoä coù 28 vò. Theá nhöng Hueä Naêng laø ngöôøi khai saùng Thieàn Trung Quoác röïc rôõ hôn ai heát, ñeå laïi cho haäu theá voâ soá thieàn sö xuaát chuùng vaø moät doøng truyeàn thöøa maõnh lieät ñeán theá kyû thöù 11 vaø caû ñeán ngaøy nay. Thieàn toâng khoâng döøng ôû Trung Quoác. Toå thöù ba Taêng Xaùn voán coù ít hoïc troø, trong ñoù coù moät vò teân laø Tì-ni-ña Löu-chi[38]. Vò naøy sinh naêm naøo khoâng roõ, chæ bieát tòch naêm 594. Sau khi ngoä phaùp xong, Tì-ni-ña Löu-chi ñi veà phöông Nam, ñeán Giao Chæ, nguï ôû chuøa Daâu ngaøy nay, thuoäc tænh Haø Baéc Vieät Nam. Taïi ñaây Tì-ni-ña Löu-chi khai saùng doøng Thieàn Vieät Nam, truyeàn 19 ñôøi, ñeán theá kyû thöù 13, coù aûnh höôûng maïnh leân ñeán caùc vua thôøi Lyù. Song song, trong soá hoïc troø sau maáy ñôøi cuûa Hueä Naêng coù moät vò noùi naêng raát ít, ñöôïc goïi teân laø Voâ Ngoân Thoâng. Naêm 820, Voâ Ngoân Thoâng veà phöông nam ñeán tænh Baéc Ninh Vieät Nam ngaøy nay, khai saùng moät doøng Thieàn môùi, truyeàn 17 ñôøi, cuõng ñeán theá kyû thöù 13. Trong theá kyû thöù 11 moät vò thieàn sö Trung Quoác teân goïi laø Thaûo Ñöôøng, khoâng roõ vì duyeân côù gì ñi löu laïc taän Chieâm Thaønh. Thaûo Ñöôøng bò vua Vieät Nam laø Lyù Thaùnh Toâng baét laøm tuø binh trong moät traän chinh phaït nöôùc naøy naêm 1069. May thay cho Thaûo Ñöôøng, Lyù Thaùnh Toâng laø moät nhaø vua troïng ñaïo lyù. Bieát Thaûo Ñöôøng laø moân ñeä cuûa thieàn sö Tuyeát Ñaäu Truøng Hieån, Lyù Thaùnh Toâng phong laøm Quoác Sö, töï nhaän mình laøm hoïc troø. Cuõng laïi laø moät ñieàu maø chæ ngaøy xöa môùi coù. Sau ñoù, Thaûo Ñöôøng khai saùng doøng Thieàn thöù ba cuûa Vieät Nam, truyeàn ñöôïc saùu ñôøi, keùo daøi ñeán cuoái nhaø Lyù. Khaùc vôùi Thieàn Trung Quoác chia thaønh "nguõ gia thaát toâng", haàu nhö ba thieàn phaùi Vieät Nam chæ ñôïi ngaøy hôïp nhaát. Qua ñaàu theá kyû thöù 13, ba doøng Tì-ni-ña Löu-chi, Voâ Ngoân Thoâng vaø Thaûo Ñöôøng nhaäp laïi moät doøng duy nhaát. Khoâng roõ cô duyeân naøo maø lòch söû Vieät Nam laïi saûn sinh nhieàu nhaân vaät loãi laïc trong caùc theá kyû 12,13 cuûa ñôøi Lyù Traàn. Döôùi aûnh höôûng cuûa Traàn Thaùi Toâng vaø Tueä Trung Thöôïng Só, ba doøng Thieàn ñoù taäp hôïp thaønh moät, xuaát phaùt töø nuùi Yeân Töû, hieän nay thuoäc tænh Quaûng Ninh, goïi laø phaùi Thieàn Yeân Töû. Taïi Vieät Nam nuùi Yeân Töû trôû thaønh ñænh cao voøi voïi cuûa moät doøng Thieàn vöøa raát quí toäc vöøa raát ngheä só. Giöõa theá kyû thöù 13, moät nhaân vaät kieät xuaát ra ñôøi, ñoù laø Traàn Nhaân Toâng (1258-1308). Vöøa laøm vua chaêm lo baûo veä bôø coõi, vöøa laø thieàn sö ñaït ñaïo, Traàn Nhaân Toâng trôû thaønh toå thöù saùu cuûa doøng Thieàn Yeân Töû. Nhöng vì nhaân caùch cuûa Traàn Nhaân Toâng quaù röïc rôõ, ñôøi sau toân oâng laøm sö toå, laáy hieäu Truùc Laâm cuûa oâng ñaït teân laøm phaùi Thieàn Truùc Laâm, moät doøng Thieàn coù tính nhaäp theá. Naêm 1304, Traàn Nhaân Toâng ñích thaân ñi caû nöôùc tìm truyeàn nhaân, gaëp ngay moät thieáu nieân "coù ñaïo nhaõn", lieàn truyeàn phaùp cho, ngöôøi ñoù laø Phaùp Loa (1284-1330), toå thöù hai cuûa Truùc Laâm. Ñeán naêm 23 tuoåi, Phaùp Loa gaëp moät nhaân vaät kyø dò, luùc ñoù ñaõ 51 tuoåi, teân goïi laø Huyeàn Quang. Huyeàn söû cheùp raèng, meï cuûa Huyeàn Quang laø Leâ Thò, ba möôi tuoåi maø chöa coù con, hay ñeán chuøa caàu nguyeän. Ñaàu naêm 1254, truï trì chuøa laø sö Tueä Nghóa mô thaáy trong chuøa "ñeøn ñuoác saùng choang, Ñöùc Thích-ca chæ toân giaû A-nan maø baûo, ngöôi haõy taùi sinh laøm phaùp khí Ñoâng Ñoä vaø nhôù laïi duyeân xöa". Naêm ñoù Leâ Thò sinh Huyeàn Quang. Gaëp Phaùp Loa, Huyeàn Quang toân laøm thaày maëc duø thaày treû hôn mình gaàn ba möôi tuoåi. "Duyeân xöa" laø duyeân gì? Ñoâng Ñoä Vieät Nam thaät ra laø coù duyeân vôùi ñaïo Phaät, Vieät Nam ñeán vôùi ñaïo Phaät sôùm hôn caû Trung Quoác. Trong theá kyû thöù nhaát sau coâng nguyeân, taïi Vieät Nam ñaõ hình thaønh moät trung taâm ñaïo Phaät laø Luy Laâu, thuoäc Baéc Ninh ngaøy nay. Luy Laâu phaùt trieån song song vôùi hai trung taâm cuûa Trung Quoác laø Laïc Döông vaø Bình Thaønh[39]. Thieàn Vieät Nam ñaõ xuaát phaùt caû tröôùc khi Boà-ñeà Ñaït-ma ñeán Trung Quoác. Trong theá kyû thöù ba, taêng só Khöông Taêng Hoäi ngöôøi Giao Chæ ñaõ vieát luaän giaûi veà Ñaïi Thöøa vaø Thieàn toâng cho neân nhieàu ngöôøi cho raèng Khöông Taêng Hoäi chính laø ngöôøi saùng laäp Thieàn Vieät Nam, khoâng phaûi ñôïi ñeán luùc Thieàn Trung Quoác du nhaäp. Ngöôøi ñôøi sau toân ba vò Traàn Nhaân Toâng, Phaùp Loa, Huyeàn Quang laø "tam toå" Thieàn Vieät Nam, xöùng danh ngang haøng vôùi saùu vò Toå Thieàn Trung Quoác vaø 28 vò Toå Thieàn AÁn Ñoä. Nuùi Yeân Töû cuûa Vieät Nam, Tung sôn cuûa Trung Quoác vaø Linh Thöùu cuûa AÁn Ñoä laø nôi saûn sinh caùc doøng Thieàn ñoù. Suoát baûy theá kyû sau Traàn Nhaân Toâng, trong voâ soá nhöõng ngöôøi ñaõ ñeán thaêm Linh Thöùu, coù moät ñöùa con chaùu laïc loaøi cuûa oâng ñöùng ngaån ngô treân nuùi chieàu nay. OÂi, con ngöôøi ñích thöïc cuûa bao vò thaùnh nhaân haàu nhö chìm trong boùng toái cuûa lòch söû. Thöôøng ngöôøi ta chæ bieát Traàn Nhaân Toâng laø moät nhaø vua gioûi baûo veä bôø coõi, naøo ngôø laø moät ñaïi sö ñaït ñaïo maø hoïc thuaät vaø nhaân caùch cuûa oâng ñaõ truyeàn thöøa cho caùc theá heä ñeán ngaøy nay. Töôûng Huyeàn Trang chæ laø moät nhaân vaät huyeàn thoaïi, sö phuï hieàn laønh cuûa Toân Haønh Giaû, naøo ngôø laø moät nhaø dòch kinh taùc tuyeät veà vaên chöông vaø noäi dung, saùng laäp caû moät toâng phaùi ñaïi thöøa taïi Trung Quoác. Töôûng Boà-ñeà Ñaït-ma chæ laø toå sö voõ coâng Thieáu Laâm, naøo ngôø laø keû ñaõ khai saùng Thieàn toâng mieàn Ñoâng AÙ, môû ñöôøng cho voâ soá ngöôøi caàu hieåu bieát. Töôûng Ñöùc Thích-ca laø moät oâng buït hoang ñöôøng, naøo ngôø laø moät con ngöôøi töøng soáng, töøng hoaït ñoäng, töøng cheát treân traùi ñaát naøy. Rôøi Linh Thöùu vôùi loøng u hoaøi chieàu hoâm ñoù, toâi chæ coù theå nhaéc laïi ñaây lôøi cuûa Schumann: "Chuyeán haønh trình theo daáu chaân Ñöùc Phaät laø moät nieàm vui, ñoàng thôøi laø moät caûm hoaøi xao xuyeán, vì phaàn lôùn caùc nôi Ngaøi ñaõ ñaët chaân ñeán, ngaøy nay ngöôøi ta chæ coøn tìm thaáy söï ñoå naùt vaø hiu quaïnh. Nhöng tính voâ thöôøng cuûa vaïn söï haù chaúng phaûi laø thoâng ñieäp cuûa Ngaøi ö? Ngaøi chaúng ñaõ noùi raèng Phaùp seõ coù ngaøy bò queân laõng, nhöng seõ ñöôïc khaùm phaù laïi moät caùch môùi meû ö? Coù theå AÁn Ñoä ñaõ queân ngöôøi con trai vó ñaïi cuûa mình, nhöng taïi caùc nôi khaùc ôû chaâu AÙ, maø cuõng trong caùc taâm hoàn taïi chaâu AÂu vaø Myõ, thì thoâng ñieäp cuûa Ngaøi vaãn coøn sinh ñoäng. Chuùng ta haõy möøng vui raèng, coù moät ñaàu oùc öu vieät ñaõ thaáu hieåu caùi Khoå vaø nguyeân nhaân cuûa noù vaø ñaõ chæ roõ caùch giaûi thoaùt noù naèm ngay nôi chuùng ta". |
| [1] Mahasiddha,
soáng trong khoaûng töø theá kyû
thöù taùm ñeán thöù möôøi
hai taïi AÁn Ñoä. Huyeàn söû
ghi laïi 84 vò Ñaïi thaønh töïu
giaû, xem Dowman Keith, Master of Mahamudra. Song and histories of
the Eightyfour buddhist Siddhas, New York, 1985
[2] Xem chöông "Con traâu ñieân" trong phaàn thöù tö [3] Dakini, caùc vò nöõ thaàn thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán trong Kim Cöông Thöøa, xuaát hieän ñeå baûo veä giaùo phaùp. [4] Trích caâu keä veà Töø Ñaïo Haïnh [5] Kosala [6] Pataliputra [7] Trò vì töø 324 ñeán 185 tröôùc coâng nguyeân [8]Ngaøy nay chæ coøn khoaûng 10 truï [9] Xem chöông "Ñeàn Jokhang" trong phaàn thöù tö [10] Taùc phaåm ñaùng chuù yù nhaát laø "Sur les traces du Bouddha", Paris 1929 cuûa R.Grousset (1885-1952), nguyeân laø giaùm ñoác baûo taøng vieän Guimet taïi Paris vaø hoäi vieân vieän Haøn Laâm Phaùp. Nhieàu tö lieäu trong saùch naøy ñöôïc trích töø taùc phaåm naøy [11] Sarvastivada [12] Asanga, theá kyû thöù 4, ñaïi luaän sö cuûa Phaät giaùo, ngöôøi saùng laäp Duy thöùc toâng [13] Vasubandhu, khoaûng 316-396, môùi ñaàu laø luaän sö cuûa Nhaát thieát höõu boä, veà sau cuûa Duy thöùc toâng, laø toå thöù 21 cuûa Thieàn toâng AÁn Ñoä [14] Trò vì töø 320 ñeán 499 [15] Nagarjuna [16] Madhyamika [17] Silabhadra [18] Xem Archaeological Survey of India, Report 1922-23 [19] Dignaga [20] Dharmapala [21] Vijnaptimatratasiddhi [22] Thaäp ñaïi luaän sö: Thaân Thaéng, Hoûa Bieän, Ñöùc Hueä, An Hueä, Nan-ñaø, Tònh Nguyeät, Hoä Phaùp, Thaéng Töû, Thaéng Höõu, Trí Nguyeät [23] Santideva [24] Bodhicaryavatara [25] Vaät traùng taéc laõo, Thò vò baát Ñaïo, Baát Ñaïo taûo dó (Vieät dòch Nguyeãn Duy Caàn) [26] Lôøi Phaät Thích-ca [27] Buddhaghosa [28] H.W.Schumann, Auf den Spuren des Buddha Gotama, Walter Verlag 1992. [29] Hình trích cuûa S.Dhammika (saùch ñaõ daãn) [30] Caùch noùi Phaät hay duøng chæ nhöõng ngöôøi saün saøng tieáp thu [31] Assaji [32] Anathapindika [33] Devadatta [34] Ngoâi chuøa naøy naèm döôùi chaân nuùi Linh Thöùu, phía ñoâng Vöông Xaù [35] Ratna mountain [36] The Dalai Lama at Harvard, Jeffrey Hopkins, University of Virginia [37] Saùch ñaõ daãn [38] Vinitaruci [39] Ngaøy nay laø Ñaïi Ñoàng thuoäc tænh Sôn Taây, Trung Quoác |
[ Trôû Veà ]