|
|
|
| Töø Bodh Gaya, chuùng toâi
trôû veà Hoa Thò Thaønh ñeå
ñi Vesali. Vesali maø ngaøy nay ñöôïc
goïi laø Vaishali chæ caùch Hoa Thò Thaønh
chöa ñaày 50 caây soá ñöôøng
boä, naèm phía baéc soâng Haèng,
ngaøy xöa laø kinh ñoâ cuûa nöôùc
Licchavi.
Anh taøi xeá cuûa chuùng toâi, ngöôøi Nepal, cho bieát ñöôøng töø Hoa Thò Thaønh ñi Vesali cuõng laø ñöôøng ñi Kathmandu, thuû ñoâ Nepal, caùch ñoù khoaûng 200 km, anh noùi vôùi gioïng u hoaøi nhôù queâ höông. Ñöôøng naøy ñi leân phía baéc Bihar, vöôït caàu Mahatma Gandhi ñeán Hajipur, qua soâng Haèng ñuùng choã soâng raát roäng, coù coàn caùt ôû giöõa. Ñaây laø chieác caàu daøi nhaát chaâu AÙ vôùi chieàu daøi khoaûng 6 km. Vesali laø nôi Phaät nhieàu laàn ñeán thaêm vieáng vaø cuõng laø traïm döøng chaân cuoái cuøng luùc Ngaøi ñeán choã nhaäp dieät cuûa mình laø Caâu-thi-na. Toâi töï hoûi ngaøy xöa Phaät qua soâng Haèng roäng meânh moâng naøy baèng phöông tieän gì. Caâu hoûi naøy xem ra quaù taàm thöôøng neân khoâng thaáy ai traû lôøi trong kinh saùch. Trong kinh, toâi chæ nghe Ngaøi qua soâng "deã daøng"[1]. Treân ñöôøng ñi tham baùi toâi coù quen vôùi moät tu só ngöôøi Tích Lan, toâi hoûi oâng ngaøy xöa Phaät laøm sao vöôït bieån tôùi Tích Lan ñöôïc ñeå noùi kinh Laêng Giaø. OÂng traû lôøi goïn loûn "thaàn thoâng". Veà sau toâi khaùm phaù trong kyù söï cuûa Huyeàn Trang coù ñoaïn noùi veà Phaät trôû veà thaêm vieáng queâ höông Ca-tì-la-veä theo lôøi thænh caàu cuûa vua cha. Huyeàn söû cheùp Ngaøi ñi baèng thaàn thoâng treân khoâng vaø Huyeàn Trang coù haân haïnh tôùi xem choã Ngaøi haï xuoáng maët ñaát. "Taùm vò Kim cöông thuû hoä toáng Ngaøi, boán vò Töù thieân vöông daãn ñöôøng. Vôùi toaøn theå caùc thieân nhaân cuøng ñi, trôøi Ñeá Thích beân traùi vaø trôøi Phaïm Thieân beân maët, Phaät ñi ôû giöõa nhö maët traêng giöõa caùc vì sao. Caû ba coõi ñeàu rung ñoäng vì uy löïc cuûa Ngaøi, baûy thieân theå ñeàu lòm taét tröôùc haøo quang cuûa Ngaøi, Ngaøi vöôït khoâng gian vaø trôû veà queâ höông". Vesali laø kinh thaønh cuûa tieåu quoác Licchavi naèm ôû bôø baéc soâng Haèng, thôøi ñoù chæ coù khoaûng 250.000 daân vaø raát thaân thieän vôùi nöôùc Ma-kieät-ñaø. Nöôùc naøy tuy nhoû nhöng coù moät doøng doõi hieäp só ñoâng khoaûng 14.000 ngöôøi, cai trò nöôùc moät caùch raát saùng suoát. Moät ngaøy noï trong naêm 524, luùc muøa möa ñaõ ñeán taïi phía nam soâng Haèng vaø taïi vöôøn Truùc laâm Phaät baét ñaàu ba thaùng an cö ñeå thieàn ñònh vaø giaùo hoùa cho tæ-kheo thì coù moät söù giaû töø bôø baéc soâng Haèng ñeán Vöông Xaù. Ngöôøi ñoù laø Mahali, baïn cuûa Taàn-baø-sa-la, oâng baùo taïi Licchavi ñang bò haïn haùn traàm troïng, ñoùi keùm vaø naïn dòch xaûy ra, nhieàu ngöôøi ñaõ cheát. Mahali nhôø Taàn-baø-sa-la xin Phaät ñi Vesali cöùu giuùp. Naêm naêm sau khi thaønh ñaïo, luùc ñoù khoaûng 39 tuoåi, laàn ñaàu tieân Phaät ñöôïc thænh caàu thi trieån thaàn thoâng. Vöông Xaù caùch soâng Haèng khoaûng 60km, Ngaøi leân ñöôøng cuøng vaøi ngöôøi haàu caän, "ngaøy thöù naêm Ngaøi vöôït qua soâng Haèng vaø vöøa ñeán bôø baéc thì trôøi ñoå möa nhö truùt". Vaø töông truyeàn raèng naïn dòch cuõng chaám döùt khi A-nan vaâng lôøi Phaät tuïng ñoïc Baûo tích kinh, ñoù laø moät boä kinh coù thaàn thoâng chöõa beänh. |
H 12: Hình Phaät Thích-ca luùc khoaûng 41 tuoåi, töùc laø trong thôøi kyø keå treân. Hình naøy do ñeä töû cuûa Ngaøi laø Phuù-laâu-na (Purna) veõ. Böùc tranh naøy ñöôïc giöõ taïi vieän baûo taøng London |
| Vesali cuõng laø nôi maø
ni boä – taêng ñoaøn cuûa phuï
nöõ - ñöôïc thieát laäp
maø ngöôøi ñaàu tieân chính
laø keá maãu cuûa Phaät. Sau khi vua cha
Tònh-phaïn baêng haø, baø keá maãu
ñaõ trôû thaønh goùa phuï
ñi boä töø Ca-tì-la-veä ñeán
Vesali, tính ra khoaûng boán naêm traêm
caây soá, ñeå xin Phaät cho xuaát
gia. Phaät ñaõ töø choái nhöng
toân giaû A-nan laø ngöôøi naên
næ xin Phaät cho pheùp vaø cuoái cuøng
baø ñöôïc nhaän lôøi. Vì
cöû chæ lòch söï vôùi phaùi
nöõ naøy maø veà sau A-nan bò taêng
giaø khieån traùch vì caùc vò
tu só ngaøy xöa thaáy quaû thaät söï
hieän dieän cuûa phaùi nöõ trong giôùi
tu haønh thaät baát tieän.
Taïi Vesali Phaät coøn coù theâm moät haønh ñoäng caùch maïng nöõa trong thôøi baáy giôø, ñoù laø Ngaøi nhaän lôøi môøi thoï thöïc cuûa moät naøng kyõ nöõ teân goïi laø Ambapali. Ambapali laø moät kyõ nöõ vôùi saéc ñeïp heát söùc kieàu dieãm, ñaõ laøm ñieân ñaûo caùc vò coâng töû xöù Licchavi. Caû vua Taàn-baø-sa-la phía nam soâng Haèng cuõng meâ say naøng, coù vôùi naøng moät ñöùa con. Hay thay ngaøy xöa, maëc duø ñöôøng xaù xa xoâi, soâng Haèng caùch trôû maø nieàm say meâ vaø sinh hoaït xem ra khoâng khaùc gì ngöôøi thôøi nay. Naøng Ambapali môøi Phaät thoï thöïc roài laïi cuùng döôøng luoân moät vöôøi xoaøi raát lôùn vaø Ngaøi cuõng thaâu nhaän, maëc duø trong xaõ hoäi AÁn Ñoä thôøi xöa vôùi quan nieäm heát söùc khe khaét veà ñaúng caáp, ñoù laø moät haønh ñoäng laï luøng. Ñöôøng ñi ñeán Vesali daãn toâi qua nhieàu ñoaïn röøng nuùi vaø laøng maïc. Trong ñòa phaän Vesali maø ngaøy nay noù chæ laø moät quaän nhoû cuûa Bihar, ñieàu laøm toâi thaáy laï laø ôû ñaây roõ raøng coù moät khí saéc vöông giaû sang troïng, chuùng phaûng phaát trong maøu laù, maøu naéng, maøu coû caây. Laï thay, toâi caûm nhaän khí saéc ñoù moät caùch chaéc chaén. Taïi Vesali ta tìm thaáy moät truï ñaù cuûa A-duïc vöông coøn nguyeân veïn, treân ñaàu coù hình sö töû. Döôùi chaân truï ñaù laø neàn gaïch ñaù cuûa tu vieän nöõ ngaøy xöa, theo kieán truùc thì cuõng coù nhieàu phoøng khaùc nhau, töông töï nhö Na-lan-ñaø nhöng nhoû hôn nhieàu. Vaø thuù vò thay, xa xa caùch vaøi caây soá laø moät khu röøng nhoû, caây laù um tuøm, ñoù laø vöôøn xoaøi cuûa Ambapali ! Naøng kyõ nöõ veà sau trôû thaønh tæ-kheo ni vaø giaùc ngoä thaønh baäc thaùnh[2]. Theá nhöng chaéc naøng khoâng bao giôø ngôø vöôøn xoaøi cuûa mình seõ ñöôïc haäu theá ghi cheùp vaø thaêm vieáng. Haønh ñoäng cuûa Phaät, cöùu ñoä cho nhöõng ngöôøi thuoäc giai caáp "thaáp keùm", nhö xaõ hoäi AÁn Ñoä öa mieät thò, nhö Ambapali, nhö ngöôøi thôï reøn Cunda, nhö keû saùt nhaân Angulimala, khoâng nhöõng noùi leân loøng töø bi voâ löôïng, maø laø trí hueä cuûa Ngaøi chæ roõ, taát caû con ngöôøi ñeàu coù chung moät töï tính thanh tònh, " ...bieát roõ raèng chuùng sinh, ngöôøi haï lieät keû cao sang, ngöôøi ñeïp ñeõ keû thoâ xaáu, ngöôøi may maén keû baát haïnh ñeàu do haïnh nghieäp cuûa hoï ..."[3]. Muøa möa naêm 484 tröôùc coâng nguyeân, luùc naøy söùc khoûe vò ñaïo sö ñaõ taøn, Vesali naøy laø choã Phaät löu truù vaø taïi ñaây A-nan hoûi Ngaøi veà moät ngöôøi keá vò. Ngaøi traû lôøi: "A-nan, taêng ñoaøn coøn troâng chôø gì nôi ta ? Ta ñaõ giaûng giaùo phaùp khoâng phaân bieät trong ngoaøi...Ta ñaõ giaø, naêm thaùng ñaõ taän, cuoäc ñôøi ta saép chaám döùt, ta ñaõ tôùi giôùi haïn cuûa mình: ta ñaõ taùm möôi tuoåi. Nhö moät chieác xe boø ñaõ cuõ chæ nhôø giaây chaèng buoäc laïi maø thaønh thì thaân ta cuõng chæ nhôø giaây chaèng maø coù ... Vì theá, A-nan, haõy töï mình laø y töïa cuûa chính mình, haõy duøng chaùnh phaùp maø laøm nôi y töïa, ñöøng tìm y töïa nôi naøo caû". Nhö theá sau Phaät khoâng coù ngöôøi keá vò, giaùo phaùp chính laø ñaïo sö höôùng daãn taêng ñoaøn. Vaøi ngaøy sau khi noùi lôøi naøy, Phaät ñi veà höôùng baéc, ñeán choã nhaäp dieät taïi Caâu-thi-na. Moät traêm naêm sau khi Phaät noùi lôøi naøy, Vesali laø choã keát taäp kinh ñieån laàn thöù hai, toång keát veà giaùo phaùp, choã y töïa cuûa Phaät giaùo. Vaø cuõng taïi hoäi nghò naøy taïi Vesali, giaùo phaùp ñaõ phaùt trieån vaø bò chia laøm hai phaùi, Thöôïng toïa boä vaø Ñaïi chuùng boä vaø Ñaïi chuùng boä laø tieàn thaân cuûa Phaät giaùo Ñaïi thöøa sau naøy. |
|
|
| Treân theá giôùi coù
nhöõng thaønh phoá coå nhö Theben
ôû Ai-caäp, Ninive hay Babylon ôû Ba Tö.
Chuùng thaønh hình caû ngaøn naêm
tröôùc coâng nguyeân, thaäm chí
1700 naêm nhö Babylon, kinh ñoâ röïc
rôõ moät thôøi cuûa mieàn Trung
AÙ. Theá nhöng veà maët coå xöa,
caùc thaønh phoá ñoù lu môø
tröôùc Varanasi, thaønh phoá xuaát
hieän khoaûng 3000 naêm tröôùc coâng
nguyeân. Coù leõ Varanasi chæ thua kinh ñoâ
Tröôøng An cuûa Trung Quoác vôùi
soá tuoåi 6000 naêm khaû kính. Khoaûng
naêm 900 tröôùc coâng nguyeân, nhöõng
ngöôøi doøng Arya cuûa AÁn Ñoä
ñeán Varanasi, bieán nôi ñaây thaønh
moät kinh ñoâ huøng maïnh veà thöông
maïi cuõng nhö tö töôûng hoïc
thuaät. Vaø Varanasi phoàn vinh tôùi ngaøy
hoâm nay, traûi qua gaàn 5000 naêm lòch
söû, trong luùc nhieàu thaønh phoá
coå khaùc ñaõ ñieâu taøn.
Mark Twain, vaên só cuûa Myõ, ñaõ ñeán AÁn Ñoä naêm 1896 vaø dó nhieân cuõng ñaõ thaêm Varanasi, vieát: "Varanasi xöa hôn lòch söû, coå hôn truyeàn thoáng, cuõ hôn caû huyeàn thoaïi vaø tuoåi cuûa noù gaáp ñoâi taát caû nhöõng thöù vöøa keå coäng laïi". Khoâng ai giaûi thích ñöôïc taïi sao Varanasi trôû thaønh kinh ñoâ thieâng lieâng cuûa thaàn Shiva, nguoàn goác cuûa noù haún naèm trong boùng toái cuûa thaàn thoaïi. Theá nhöng ngöôøi ta cho raèng ñoù laø "kinh ñoâ aùnh saùng", môùi nghe qua töôûng nhö Paris cuûa chaâu AÂu, nhöng khoâng phaûi. Auønh saùng ôû ñaây laø maët trôøi, vaø maët trôøi moïc taïi Varanasi beân bôø soâng Haèng laø moät caûnh töôïng kyø laï. Toâi ñeán Varanasi baèng maùy bay töø Kathmandu, thuû ñoâ Nepal. Varanasi laø moät thaønh phoá khoâng theå khoâng tôùi neáu ta ñeán xöù AÁn Ñoä. Ñaây laø moät nôi maø ngöôøi du khaùch thaáy mình luøi laïi vaøi traêm naêm thôøi gian, neáu khoâng muoán noùi caû ngaøn naêm. Vì leõ ñoù, ngaøy nay Varanasi ñaày khaùch du lòch, coù saân bay quoác teá töø nhieàu nöôùc ñeán. Coù nhieàu ngöôøi ñeán Varanasi baèng taøu xe nhö toâi, nhöng raát nhieàu tín ñoà AÁn Ñoä giaùo ñi boä nhoïc nhaèn töø xa ñeán ñaây, hoï tin raèng caøng gian khoå bao nhieâu treân ñöôøng ñi ñeán thì toäi loãi caøng choùng röûa saïch baáy nhieâu. Ai cheát ngay taïi Varanasi naøy, linh hoàn hoï seõ thoaùt khoûi sinh töû ñeå veà vôùi Ñaïi ngaõ bao la vaø vì theá maø nhieàu ngöôøi giaø ñeán ñaây ñôïi cheát. Vì leõ gì maø Varanasi ñöôïc xem laø "queâ höông" cuûa thaàn Shiva, laø choã thieâng lieâng nhaát cuûa AÁn Ñoä giaùo ? Thaønh phoá naøy coù theå saùnh vôùi Jerusalem cuûa Thieân chuùa giaùo, vôùi Mecca cuûa Hoài giaùo. Beân bôø soâng Haèng daøi 2525km cuõng coøn nhöõng thaønh phoá thieâng khaùc nhö Allahabad, Rishikesh, Hardwar. Haõy t5am nghe lôøi giaûi thích cuûa phöông taây: taïi Varanasi, soâng Haèng uoán mình nhìn ra phía ñoâng ñeå buoåi saùng luùc maët trôøi moïc, aùnh döông chieáu traøn ngaäp bôø soâng, tín ñoà taém soâng vöøa ngaâm mình trong nöôùc thaùnh, vöøa höôûng tia saùng cuûa thaàn Shiva. Vì theá Varanasi laø ñaát thieâng cuûa tín ñoà AÁn ñoä giaùo, ñeán Varanasi maø khoâng ñi thaêm soâng Haèng luùc moïc trôøi moïc laø xem nhö chöa ñeán. Toâi ra soâng luùc trôøi coøn môø toái, thueâ thuyeàn ñi doïc theo bôø. May thay ñoù laø moät ngaøy naéng raùo, maët trôøi chöa moïc maø aùnh döông ñaõ ngôøi saùng. Thaät laø moät caûnh töôïng laï luøng. Soâng Haèng ñoaïn naøy roäng meânh moâng, nöôùc yeân tónh nhö maët hoà. Töø döôùi maët nöôùc, maët trôøi nhö moät quaû caàu ñoû oái daàn daàn vöôn leân, treo giöõa trôøi lô löûng nhö moät chieác loàng ñeøn maøu ñoû vó ñaïi. Coù leõ vì khoâng khí ban mai coøn ñaãm söông ñeâm hay sao maø ta coù theå nhìn thaúng maët trôøi ñoû röïc, khoâng bò choùi maét, thaáy to hôn baát cöù maët trôøi naøo toâi ñaõ töøng thaáy. Toâi ngaây ngöôøi nhìn maët trôøi khoâng bieát chaùn. OÂi, thì ra maët trôøi hieän ra maø cuõng tuøy caûnh tuøy nôi, moãi luùc moät khaùc. Xa xa giöõa Haèng haø laø nhöõng coàn caùt cuûa muøa nöôùc caïn, theá nhöng soâng vaãn coøn meânh moâng nhöõng nöôùc, phía ñoâng maët trôøi laø moät vuøng hoang vu, döôùi laø chæ nöôùc vaø caùt, treân laø moät vaàng döông kyø dieäu. Phía taây laø thaønh phoá thì chæ toaøn ngöôøi vaø ngöôøi, ngöôøi töø ñaâu ñeán ? Haøng ngaøn ngöôøi taém goäi giöõa gioøng soâng, hoï laën huïp, ñöùng yeân, vaùi laïy, khaån caàu ... Taát caû ñeàu nhìn veà maët trôøi ñoû ñang chieáu roïi. Doïc soâng Haèng taïi Varanasi laø caùc beán soâng maø ngöôøi AÁn goïi laø "Ghat", nôi maø tín ñoà AÁn ñoä giaùo traøn ngaäp xuoáng soâng, ñoù laø nhöõng choã ñeå hoï caàu nguyeän, cuùng döôøng, thieàn ñònh, boá thí, khaát thöïc, thieâu xaùc, raûi tro, taém röûa, boùi toaùn, thaép ñeøn, thaû hoa. Trong maáy möôi Ghat traûi daøi khoaûng möôøi caây soá ñoù thì Dasaswamedh-Ghat laø thieâng lieâng nhaát, ñoù laø nôi vò saùng taïo vuõ truï Phaïm Thieân ñaõ cuùng döôøng "möôøi con ngöïa". Taïi Manikarnika-Ghat coù moät caùi hoà nhoû, nôi töông truyeàn thaàn Vishnu ñaõ duøng dóa ñaøo leân vaø ñoå moà hoâi vaøo ñaây. Toâi ñi thuyeàn doïc soâng Haèng vöøa ngaém maët trôøi, vöøa nhìn theá nhaân, vöøa thaû ñeøn vaø hoa töôi ñuùng pheùp taéc, khoâng bieát mình ñang ôû theá kyû hai möôi hay thôøi ñaïi naøo. Treân caùc baõi thieâu xaùc doïc theo soâng, coù nhöõng keû ñaõ rôøi ñôøi soáng hoãn loaïn naøy cuûa traàn gian ra ñi trong löûa ñoû chaùy baäp buøng. Muøi goã, muøi da thòt laãn trong muøi nhang traàm vaø tieáng tuïng nieäm bay trong khoâng gian. Ngöôøi ta noùi vôùi toâi caûnh töôïng naøy cuõng laø caûnh töôïng cuûa maáy traêm naêm cuõ, maët trôøi vaø gioøng soâng thì khoâng heà thay ñoåi ñaõ ñaønh, con ngöôøi vaø caùch cuùng teá cuõng theá. Chæ coù ñieàu khaùc laø ngaøy nay ngöôøi ta ngöôøi ta tuïng nieäm trong loa phoùng thanh vaø vì theá maø tieáng oàn aøo vaø söï hoãn loaïn coù leõ coøn hôn ngaøy xöa. Caùch ñaây 13 theá kyû, luùc Huyeàn trang ñeán Ba-la-naïi[4], ñoù cuõng laø teân cuûa Varanasi, oâng ñaõ vieát veà caùc tu só AÁn ñoä giaùo: "Phaàn lôùn trong soá hoï toân suøng thaàn Shiva. Keû thì caïo ñaàu, keû thì boái moät nhuùm toùc treân ñænh ñaàu. Moät soá khaùc thì loõa theå töï nhieân ñi ngoaøi ñöôøng. Keû khaùc thì thoa tro leân ngöôøi hay töï chòu nhuïc hình ñeå mong troán khoûi luaân hoài ... " Huyeàn Trang cuõng tìm thaáy moät böùc töôïng Shiva maø oâng moâ taû "ñaày söï cao quí uy nghi maø khi nhìn ngöôøi ta thaáy coù moät loøng kính sôï toân thôø, döôøng nhö thaàn ñang hieän dieän...". Ngaøy nay, sau nhöõng Ghat chính laø ñoâ thò coå Varanasi vôùi cô man naøo laø ñeàn, thôø thaùnh thaàn mang daïng ngöôøi, daïng thuù. Töôïng cuûa Huyeàn Trang noùi ñeán chaéc naèm trong ñeàn Vishawanath. Ngoâi ñeàn maùi vaøng naøy ñaõ bò tín ñoà Hoài giaùo phaù huûy trong theá kyû thöù 18 vaø nay ñaõ ñöôïc xaây döïng laïi. Ñoù laø ñeàn lôùn nhaát vaø thieâng lieâng nhaát cuûa AÁn Ñoä giaùo. Toâi ñi theo nhöõng ngoõ heïp cuûa Varanasi, taâm chæ bieát môû ra ñoùn nhaän nhöõng aán töôïng voâ cuøng traùi ngöôïc. Ñaõ ñi nhieàu nôi treân theá giôùi, nhöng chöa nôi naøo toâi coù aán töôïng cuûa söï ñoái nghòch tuyeät ñoái nhö Varanasi. Nhöõng ñeàn ñaøi theáp vaøng beân caïnh maùi tranh luïp xuïp, treû con buïi ñôøi AÁn ñoä chen chuùc vôùi khaùch du lòch nöôùc ngoaøi, nhöõng con ñöôøng ñaày phaân boø vaø buøn ñen beân caïnh nhöõng ngoâi ñeàn caåm thaïch boùng loaùng. Caùc thöù boät ñaày maøu ñöôïc baøy baùn trong caùc basar môø laãn trong khoùi nhang traàm saëc suïa. Tieáng coøi xe xen laãn vôùi tieáng aên xin, tieáng chaøo môøi cuûa caùc tieäm baùn tô luïa chen vôùi tieáng caàu nguyeän trong giaùo ñöôøng saùt beân caïnh. Ñaây laø nôi haàm haäp hôi thôû cuûa söï soáng, cuûa nieàm mô öôùc vaø haún caû cuûa söï tuyeät voïng. Vì laøm sao vôùi soá löôïng con ngöôøi khuûng khieáp ñoù ai cuõng coù theå coù haïnh phuùc ? Theá nhöng nhìn khuoân maët cuûa con ngöôøi ôû ñaây, keå caû nhöõng ngöôøi aên xin hay taøn taät, toâi thaáy moät söï chaáp nhaän, thaäm chí bình an, taâm traïng cuûa nhöõng ngöôøi coù caûm töôûng mình ñang "traû nghieäp", theo quan nieäm cuûa AÁn Ñoä giaùo. "Hôõi traàn gian hoãn loaïn vaø ñieân daïi naøy, ta vaãn cöù yeâu thöông mi". |
|
|
| "Treân nuùi coù moät
con ñöôøng ñaù, choã ñoù
ngöôøi coù theå ñaùnh ñoåi
söï luaân hoài hoãn loaïn vôùi
haïnh phuùc thanh tònh voâ bieân", ñoù
moät caâu ca cuûa Milarepa[5], thaùnh nhaân
Taây Taïng sau khi tìm ñöôïc söï
giaùc ngoä.
Milarepa ca baøi ca naøy khoaûng möôøi laêm theá kyû sau khi Phaät ñeán vöôøn Loäc Uyeån, choã caùch Varanasi khoâng ñaày taùm caây soá, moät choã cuõng heát söùc thanh tònh, khoâng coøn daáu veát gì cuûa "traàn gian hoãn loaïn vaø ñieân daïi" treân bôø soâng Haèng. Loäc Uyeån, moät coâng vieân taïi Sarnath, ngoaïi oâ Varanasi laø choã Phaät giaûng phaùp ñaàu tieân, moät trong boán thaùnh ñòa cuûa Phaät giaùo. Taïi sao Phaät thaønh ñaïo taïi Bodh Gaya maø laïi ñeán Loäc Uyeån ñeå giaûng phaùp, choã caùch Bod Gaya 210 caây soá ñöôøng chim bay, maø theo nhaø Phaät hoïc Schumann tính laïi, Ngaøi phaûi ñi maát khoaûng 14 ngaøy môùi tôùi. Schumann caån thaän tính raèng moãi ngaøy Phaät phaûi maát thì giôø khaát thöïc vaø nghæ tröa vì trôøi quaù noùng neân caàn khoaûnh thôøi gian ñoù[6]. Nhieàu nhaø Phaät hoïc phöông Taây ngôø raèng ñöùc Phaät, vôùi tính caùch laø "nhaø caûi caùch" AÁn ñoä giaùo ñaõ chuû taâm ñeán Varanasi, queâ höông cuûa AÁn ñoä giaùo, ñeå truyeàn baù Phaät giaùo. Theá nhöng ngöôøi hieåu ñöùc Phaät seõ sôùm thaáy Ngaøi khoâng laøm nhö theá, thaäm chí Ngaøi phaân vaân khoâng bieát neân giaûng phaùp khoâng, thöù phaùp "khoù hieåu, khoù tin, chæ daønh cho ngöôøi coù trí". Chæ sau khi nghe Phaïm Thieân khaån caàu, Ngaøi môùi thoát leân "cöûa ñaõ môû cho ai bieát nghe, cöûa thoaùt voøng sinh töû" vaø môùi saün loøng giaûng giaûi. Ngaøy nay, coù ñaïo Phaät, ta phaûi caùm ôn ba vò, ñoù laø Phaïm Thieân nhieàu coâng ñöùc ñaõ ñi laøm coâng taùc thuyeát phuïc, Ca-dieáp nhieàu uy tín ñaõ trieäu taäp hoäi nghò keát taäp vaø A-nan nhieàu trí nhôù ñaõ ñoïc laïi nhöõng gì töøng nghe. Giaûng cho ai ? Ñaàu tieân Phaät nghó ñeán hai vò thaày cuõ, Alara Kalama vaø Uddaka Ramaputta, nhöng vôùi thieân nhaõn Ngaøi bieát hai vò ñaõ cheát. Sau ñoù nghó ñeán naêm vò tæ-kheo ñaõ töøng cuøng tu hoïc trong röøng Uruvela, Ngaøi thaáy hoï hieän ôû trong vöôøn Loäc Uyeån gaàn Varanasi vaø leân ñöôøng ñi ñeán. Ñoù laø naêm 528 tröôùc coâng nguyeân. Theá nhöng naêm vò tæ-kheo khoâng phaûi laø ngöôøi ñaàu tieân nghe chuyeän. Treân ñöôøng ñi Phaät gaëp moät tu só khoå haïnh theo phaùi loõa theå[7] teân laø Upaka. Upaka thaáy Phaät xem ra trang nghieâm môùi hoûi Ngaøi tu pheùp gì, thaày daïy laø ai, ñoù laø caùch hoûi thoâng thöôøng maø Xaù-lôïi-phaát cuõng seõ hoûi. Phaät traû lôøi thaønh thöïc, Ngaøi ñaõ thoaùt khoå, khoâng ai laø thaày cuûa Ngaøi, baûn thaân Ngaøi ñaõ laø moät ñaïo sö. Upaka laéc ñaàu khoâng tin boû ñi nhöng coøn lòch söï chuùc "mong ñöôïc nhö theá, huynh ñeä". Taïi Loäc Uyeån, naêm vò tæ-kheo gaëp Ngaøi môùi ñaàu khoâng muoán chaøo vì cho Ngaøi ñaõ boû cuoäc, khoâng theo noåi con ñöôøng tu haønh khoå haïnh. Theá nhöng hoï thaáy daùng ñieäu Ngaøi quaù cao quí neân môùi môøi ngoài vaø cuõng goïi Ngaøi laø "huynh ñeä". Phaät nheï nhaøng söûa laïi haõy goïi Ngaøi laø Nhö Lai vaø giaûng baøi phaùp ñaàu tieân mang teân "Kinh chuyeån phaùp luaân", noäi dung chính laø "Boán söï thöïc chaân chính". Nghe xong, Kieàu-traàn-nhö ñaéc quaû A-la-haùn vaø trôû thaønh tæ-kheo ñaàu tieân cuûa taêng ñoaøn. Kieàu-traàn-nhö khoâng phaûi laø ai xa laï vôùi Phaät, oâng laø ngöôøi treû nhaát trong phaùi ñoaøn cuûa taùm baø-la-moân ñeán ñaët teân cho thaùi töû Taát-ñaït-ña luùc thaùi töû môùi sinh ra ñôøi. Toâi ñeán Loäc Uyeån vaø thaáy töôïng Phaät ngoài thuyeát giaûng cho naêm vò tæ-kheo. Saùu vò ngoài yeân laëng trong naéng sôùm. OÂi, hai möôi laêm theá kyû ñaõ troâi qua, tieáng noùi ngaøy xöa ñaâu coøn nghe roõ. |
 H
13: Sô ñoà vöôøn Loäc Uyeån.
Beân maët laø thaùp Dhamekh. Ñeàn
hình vuoâng beân traùi laø Mulagandhakuti,
caïnh ñoù laø thaùp vua A-duïc. Daáu
hình troøn phía döôùi laø
neàn ñaù cuûa thaùp Dharmarajika[8]
Ngaøy nay vöôøn Loäc Uyeån laø moät coâng vieân cöïc lôùn vôùi moät haøng raøo ñaù, ñöôïc chaêm soùc kyõ löôõng. Trong coâng vieân laø nhöõng baõi coû xanh töôi vôùi nhöõng buïi caây nhoû röïc maøu ñoû vaø tím. Thaùp noåi baät nhaát taïi Loäc Uyeån laø thaùp Dhamekh, cao 33 meùt. Suoát moät thôøi gian ngöôøi ta khoâng bieát roõ thaùp naøy coù söï tích gì nhöng veà sau caùc nhaø khaûo coå tìm ra ñöôïc nôi ñoù moät baûng ñeà "dhamaka" (phaùp luaân) môùi chaéc raèng ñoù laø choã Phaät giaûng baøi phaùp ñaàu tieân. Noù ñöôïc xaây baèng gaïch tröôùc thôøi A-duïc vöông, theá kyû thöù ba tröôùc coâng nguyeân. Loäc Uyeån chính laø nôi thaønh laäp taêng ñoaøn. Nôi ñaây ta coøn thaáy moät truï ñaù cuûa vua A-duïc vôùi nhöõng doøng chöõ: "Taêng ñoaøn khoâng ñöôïc chia reû. Duø taêng hay ni, ai chia reû taêng ñoaøn, ngöôøi ñoù phaûi maëc aùo traéng (chæ cö só) vaø ôû moät nôi khoâng coù taêng ñoaøn". Taïi Loäc Uyeån coøn moät choã thieâng lieâng, kyû nieäm truù xaù cuûa Phaät trong muøa möa[9] naêm 528 tröôùc coâng nguyeân. Taïi ñaây caùc tæ-kheo ñaõ laøm cho Phaät moät caùi choøi laù. Ñeán theá kyû thöù ba tröôùc coâng nguyeân choøi naøy bieán thaønh moät caùi ñeàn vaø tieáp tuïc ñöôïc xaây döïng theâm trong nhöõng theá kyû sau. |
H 14: Töôïng Phaät chuyeån phaùp luaân ñöôïc tìm thaáy taïi Loäc Uyeån vaø hieän ñöôïc chöng baøy taïi baûo taøng vieän taïi ñaây. Töôïng baèng ñaù, cao 160cm, thuoäc nieân ñaïi Gupta (theá kyû thöù 5), laø moät trong nhöõng töôïng ñeïp nhaát, ñöôïc ñuùc laïi nhieàu laàn. Tay Phaät baét aán chuyeån phaùp luaân. Phía döôùi, baùnh xe phaùp ñöôïc khaéc hoïa, hai con nai hai beân trình baøy ñòa danh Loäc Uyeån (Loäc: nai). Caùc ngöôøi ngoài nghe laø naêm vò tæ-kheo vaø moät nöõ cö só (ngöôøi cuùng döôøng böùc töôïng) vaø ñöùa con[10] |
| Trong theá kyû thöù
baûy khi Huyeàn Trang ñeán ñaây
thì ñeàn naøy ñaõ ñaép
cao leân ñeán 60 meùt mang teân Mulagandhakuti.
Ngaøy nay ñaây chæ coøn moät neàn
ñaù hình vuoâng moãi chieàu khoaûng
13 m, daøy 2 m, cao chöa ñaày 5 m vaø
laø nôi nhieàu khaùch haønh höông
ngoài thieàn ñònh.
Phía nam cuûa ñeàn naøy laø moät neàn ñaù hình troøn, ñöôøng kính khoaûng 14 m. Ñoù laø neàn cuûa thaùp Dharmarajika, ngaøy xöa vua A-duïc cho xaây ñeå thôø xaù lôïi Phaät. Thaùp naøy bò phaù huûy cuoái theá kyû thöù 18 vì ngöôøi ta caàn gaïch xaây nhaø ! Trong luùc ñaøo thaùp laáy gaïch ngöôøi ta tìm ra moät hoäp ñaù ñöïng xaù lôïi cuûa Phaät vaø thaû xuoáng soâng Haèng theo truyeàn thoáng AÁn Ñoä. Luùc toâi ñeán neàn ñaù hình troøn naøy, moät ñoaøn khaùch haønh höông ngöôøi Nhaät ñöùng tuïng kinh tröôùc neàn thaùp cuõ. Hoï tuïng tieáng Nhaät neân toâi chaúng hieåu gì nhöng ñoaùn noù phaûi laø kinh Chuyeån phaùp luaân hay Voâ Ngaõ töôùng, hai baøi kinh Phaät thuyeát nôi ñaây. Toâi ñöùng nghe tieáng tuïng kinh trong naéng sôùm, thaáy gioáng tieáng tuïng kinh cuûa oâng toâi ngaøy xöa. "Toâi nghe nhö vaày: moät thôøi ñöùc Theá Toân truù taïi thaønh Ba-la-naïi, choã chö tieân ñoïa xöù, vöôøn Loäc Uyeån. Luùc baáy giôø ñöùc Theá Toân goïi naêm vò tæ-kheo raèng...". Vôùi loøng caûm khaùi voâ haïn, toâi nhôù töø "Loäc Uyeån" xa xaêm cuûa thôøi thô aáu vaø khoâng ngôø lôùn leân mình ñeán ñöôïc ñaây. Thì ra taát caû ñeàu coù thaät. Chôït toâi ñeå yù ñoaøn haønh höông Nhaät khoâng thaép nhang, khoâng hieåu taïi sao. Toâi ruùt nhang Vieät Nam trong ba-loâ ra thaép, caém vaøo moät keû ñaù cuûa neàn thaùp cuõ vaø ngô ngaån nhìn khoùi höông bay trong gioù quyeän vôùi tieáng kinh du döông treân baàu trôøi Loäc Uyeån. " ...Vaäy neân, naøy caùc tæ-kheo, taát caû caùc thöùc hieän taïi, quaù khöù hay vò lai, noäi taâm hay ngoaïi caûnh, thoâ hay teá, haï lieät hay cao sang, xa hay gaàn, taát caû thöùc aáy ‘khoâng phaûi cuûa toâi, khoâng phaûi laø toâi, khoâng phaûi töï ngaõ cuûa toâi’. Chính nhö vaäy chuùng ta phaûi quaùn xeùt vôùi nhö thaät chính kieán"[11]. Voâ ngaõ laø moät trong nhöõng ñaëc ñieåm laøm Phaät giaùo khaùc vôùi AÁn Ñoä giaùo vaø laø caùi ñaëc saéc nhaát cuûa neàn trieát hoïc ñaïo Phaät. Khoâng coù gì toàn taïi töï noù[12] caû vaø con ngöôøi chæ laø moät söï giaû hôïp cuûa naêm nhoùm - nguõ uaån, töùc laø cuûa caùc yeáu toá taâm lyù vaø vaät lyù. Caùc nguõ uaån ñoù vaän haønh voâ chuû, chuùng tuaân thuû thoùi quen cuûa mình voán ñaõ bieán thaønh nghieäp löïc. Tính chaát cuûa voâ ngaõ saâu xa ñeán ñoä caùc moân phaùi Phaät giaùo cuõng khaùc nhau khi hieåu khaùi nieäm naøy. Ñoù laø moät khaùi nieäm maø ta coù theå duøng trí ñeå hieåu ñöôïc nhöng khoâng theå "ngoä" ñöôïc noù ñích thöïc vì baûn thaân caùi trí ta duøng ñeå hieåu noù laïi vöông ñaày ngaõ chaáp. Ñaït ñöôïc voâ ngaõ ñích thöïc laø ñaït Nieát baøn, khoâng coù caù nhaân naøo ñi vaøo Nieát baøn caû[13].. |
| --------------------------------------------------------------------------------
[1] Tröôøng boä kinh, 16 [2] Theo Tröôûng laõo ni keä (Therigatha 252-270), thuoäc Tieåu boä kinh [3] Ñoaïn thöôøng coù trong caùc taäp Boä Kinh [4] Benares [5] "Ngöôøi maëc aùo vaûi khoå haïnh", 1052-1135 [6] Trong luùc phöông Taây chính xaùc nhö theá thì ngöôøi AÁn Ñoä, do quan nieäm "mieân vieãn" cuûa hoï, laïi thieáu chính xaùc veà thôøi gian vaø soá löôïng. Trong lòch söû hoï thöôøng tuøy tieän ghi "vaøi traêm naêm" ñeå chæ moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh vaø hay duøng con soá 500 ñeå chæ soá löôïng lôùn. Trong caùc Kinh ta hay ñoïc thaáy caùc ñaïo sö vôùi "naêm traêm ñeä töû" hay nhaø vua vôùi "naêm traêm coã xe" [7] Coù leõ thuoäc phaùi Ni-kieàn-töû (Jain), phaùi naøy ngaøy nay vaãn coøn [8] Hình trích cuûa H.W.Schumann, Auf den Spuren des Buddha Gotama, Walter Verlag, Freiburg [9] Thöôøng keùo daøi töø thaùng saùu ñeán heát thaùng chín moãi naêm [10] Hình trích cuûa H.W.Schumann, saùch ñaõ daãn [11] Trích kinh Voâ Ngaõ töôùng (Anatta Lakkhana Sutra), Vieät dòch cuûa Thích Thieän Chaâu [12] inherent existing [13] Xem "Voâ ngaõ laø nieát baøn" cuûa Thích Thieän Sieâu
|
[ Trôû Veà ]